prawo autorstwa cudzego utworu (projektu), czyli podanie się za autora twórczego dzieła przez osobę, która dzieła tego nie stworzyła. W związku z tym plagiaty można podzielić na dwa rodzaje, biorąc pod uwagę okoliczności ich popełnienia. Po pierwsze, w praktyce występują plagiaty, czyli przestępstwa ograniczające się do naruszenia osobistego prawa autorskiego do autorstwa utworu, czyli plagiaty, za którymi nie idzie naruszenie majątkowych praw autorskich, polegające na nielegalnym (bez zgody autora) skorzystaniu z danego utworu (projektu). Tego rodzaju plagiat wystąpi np. wówczas, gdy sprawca plagiatu zaproponuje innemu podmiotowi cudzy twórczy projekt do określonego wykorzystania, ale przed zastosowaniem tego projektu wyjdzie na jaw, że twórcą projektu jest inna osoba, co spowoduje wstrzymanie projektowanej realizacji. Po drugie, spotyka się plagiaty ujawniane dopiero wskutek wykorzystania cudzego utworu (projektu), czyli kiedy już doszło do nielegalnego zastosowania projektu, a tym samym do naruszenia cudzych majątkowych praw autorskich, co upoważnia uprawniony podmiot do zgłoszenia roszczeń cywilnych z tego tytułu, określonych w art. 79 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. W tym drugim przypadku, czyli związku plagiatu z towarzyszącym mu naruszeniem majątkowych praw autorskich, sytuacja jest dodatkowo skom<strong>plik</strong>owana, ponieważ w grę wchodzi także odpowiedzialność cywilna podmiotu nieświadomie korzystającego z twórczego dzieła stanowiącego plagiat, który stosuje twórczy projekt bez formalnej zgody jego rzeczywistego autora. Podczas bowiem gdy za popełnienie plagiatu jako przestępstwa może odpowiadać tylko osoba fizyczna, czyli konkretny człowiek kłamliwie podający się za autora danego utworu, naruszenie praw autorskich w zakresie odpowiedzialności cywilnej może być przypisane także innym podmiotom, np. spółkom z o.o, przedsiębiorstwom państwowym. Poza tym plagiat może być, co wynika z art. 115 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, albo całościowy, kiedy sprawca przypisuje sobie autorstwo całego cudzego utworu (projektu), albo częściowy, jeśli możliwe jest przypisanie sobie autorstwa tylko określonej części cudzego dzieła, co może wystąpić zwłaszcza w odniesieniu do utworów konstrukcyjnie złożonych, np. rozbudowanych rozwiązań projektowych, na które składa się wiele odrębnych projektów. Plagiaty a dozwolone odniesienia do cudzych projektów To, że bezwzględnie zakazane są plagiaty, nie oznacza, iż nie można w ogóle nawiązywać do cudzych utworów (projektów), nawet bez wyraźnej zgody innego autora. Na uwagę zasługują w tym kontekście szczególnie trzy przypadki. Po pierwsze, choć w sferze projektowej jest to sytuacja rzadko występująca, dopuszczalne są dozwolone cytaty − w zakresie określonym w art. 29 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Przepis ten zezwala przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym wyjaśnianiem, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości. Na podstawie tego przepisu można zatem, np. w publikacjach naukowych z zakresu architektury, powoływać dla ilustracji prezentowanych tez na cudze, rozpowszechnione wcześniej, np. w innych publikacjach, projekty. Oczywiście należy wtedy wyraźnie zaznaczyć, że cytowany projekt jest cudzym dziełem, z podaniem imienia i nazwiska jego autora oraz źródła cytatu (por. art. 34 powyższej ustawy). Po drugie, można dokonywać twórczych przeróbek cudzych projektów, z tym że zastosowanie takich przeróbek, np. w związku z przebudową konkretnego obiektu, wymaga co do zasady uzyskania zezwolenia autora przerabianego projektu (art. 2 ust. 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych). Po trzecie wreszcie, można w związku z własną twórczością inspirować się utworami (projektami) innych osób, co nie wymaga uzyskania ich zezwolenia (art. 2 ust. 4 powyższej ustawy). Problem polega jednak w tym przypadku na tym, że przepisy ustawowe nie wyznaczają wyraźnej granicy między dozwoloną inspiracją a wymagającym zezwolenia innego twórcy opracowywaniem (przerabianiem) jego utworów. Najogólniej rzecz ujmując, stwierdzić można, że utwór jedynie inspirowany cudzą twórczością to utwór (projekt) w pełni samoistny, w całości samodzielnie wykreowany przez jego autora, bez dosłownego przejmowania twórczych elementów z innego twórczego dzieła, np. detali wystroju zewnętrznego fasady zaprojektowanego wcześniej obiektu oraz ich rozmieszczenia. Dozwolona inspiracja może polegać np. na nawiązywaniu do wykształconych wcześniej stylów projektowania architektonicznego, w ogólnym odniesieniu do wcześniej zrealizowanych projektów, bazujących na tego rodzaju historycznych, stylowych nawiązaniach. Dozwolona inspiracja w tym rozumieniu nie może naturalnie polegać na wkomponowywaniu w swoje twórcze dzieła projektowe konkretnych, twórczych rozwiązań, np. konstrukcyjnych, zastosowanych (zaprojektowanych) w cudzych utworach, czy tym bardziej na dosłownym powielaniu w związku z działalnością projektową części lub całości cudzych dzieł, co będzie już nosiło znamiona zagrożonego odpowiedzialnością karną plagiatu. Rafał Golat radca prawny 32 INŻYNIER BUDOWNICTWA
prawo listopad 09 [67] 33