Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
www.mediaprint.alKLIKONI KËTU
Flora GjokaLibër mësuesiQytetaria 10Teksti mësimor Qytetaria 10 është hartuar nga:Prof. Dr Edmond Dragoti, Ma.Marinela Sota
Realizimi i kuptimit: Në këtë fazë merren njohuritë e reja. Mësuesi drejton dheorienton drejt të nxënit. Të gjitha veprimtaritë kanë të bëjnë me të kuptuarit enjohurive të reja. Nxënësi vëzhgon, eksperimenton, analizon, diskuton, bën pyetje,shkëmben mendime etj.Reflektimi: Është faza ku nxënësi do të shpreh idetë, mendimet dhe përmbajtjenme fjalët e tij. Është faza ku njohuritë vihen në një konekst të ri. Aktivitetet këtukanë karakter krijues, analizues, përgjithësues, reflekstues, vlersues etj. Në këtëfazë konsolidohet informacioni i ri.Në këto faza të zhvillimit të mësimit ofrohen metoda dhe veprimtari të ndryshmesi: diskutim i ideve, punë në grupe, punë individuale, ditari i të nxënit, marrëdhëniepyetje-përgjigje, bashkëveprimi ndërveprues etj.Me anë të këtyre metodave mësimi zhvillohet duke vënë në qendër nxënësin.Vlerësimi i nxënësit është një moment i rëndësishëm. Të vlerësosh nuk do të thotëthjeshtë të vendosesh një notë, por të nxitësh edhe vetëvlerësimin tek nxënësit. Kjomënyrë vlerësimi e bën nxënësin më aktiv gjatë gjithë orës së mësimit. Orientimipër temën e ardhshme i ndihmon ata të “parapërgatiten” për informacionin e ridhe ju jep mundësinë të jenë pjesëmarrës më aktiv gjatë trajtimit të temës së re ngamësuesi.Detyra e shtëpisë është shumë e rëndësishme të përzgjidhet si një ndërlidhëse emësimit të ditës me temën e re (aty ku është e mundur) në raste të tjera ajo mundtë shërbejë si moment diskutimi për ndonjë problem të caktuar.Refleksionet: Mësuesi shënon ndonjë konstatim për orën e mësimit nëse nuk ështëpërvetsuar ndonjë koncept ose nuk ka fuksionuar sic pritej ndonjë metodë.Gjithçka kam paraqitur nuk do të thotë se është e vetmja mënyrë. Kjo ështënjëra nga shumë modele të tjera që mësuesi mund të realizojë në një orë mësimi.Flora Gjoka (Tusha)Mësuese në gjimnazin“A. Z. Çajupi”Tiranë4 LIBËR MËSUESI QYTETARI 10
PërbajtjaParathënie......................................................................................................................3Plani mësimor................................................................................................................7Kreu ILigji dhe ne1.1 Ligji dhe e drejta..................................................................................................... 151.2 Nisma ligjore, rëndësia e veprimit qytetar në procesin................................... 171.3 Shteti dhe normat ligjore, pasojat e veprimit të ligjit në shoqëri.................... 181.4 Karakteristikat, vlerat dhe llojet e ligjeve në shoqëri........................................ 191.5 Qëndrimi ndaj ligjeve dhe faktorët që ndikojnë zbatimin e tyre..................... 21Kreu IIKushtetuta2.1 Kushtetuta është ligji themeltar i shtetit.......................................................... 232.2 Parimet kryesore në Kushtetutën e Shqipërisë............................................. 252.3 Demokracia, shteti i së drejtës dhe të Drejtat e Njeriut................................. 262.4 Të drejtat dhe liritë themelore të Njeriut...........................................................272.5 Kushtetuta e Shqipërisë dhe të Drejtat e Njeriut............................................ 29Kreu IIIFamilja3.1 familja dhe historia e saj....................................................................................... 313.2 Familja si qelizë dhe pjesë e shoqërisë............................................................ 333.3 Funksionet e familjes.......................................................................................... 343.4 Zhvillimi demografik i shoqërisë........................................................................ 363.5 Marrëdhëniet familjare ........................................................................................373.6 Familja dhe barazia gjinore................................................................................ 383.7 Problemet e familjes sot..................................................................................... 403.8 Dhuna në familje, format e saj dhe pasojat tek anëtarët e familjes............. 41Kreu IVShkolla4.1 e drejta për arsim................................................................................................. 434.2 Zhvillimi historik i shkollës dheproblemet e saj................................................ 444.3 Problemet e arsimit dhe të shkollës sot. Roli i mësuesit në shkollë............ 46Kreu VFëmijëria5.1 Fëmijët, të drejtat dhe detyrimet e tyre............................................................ 48LIBËR MËSUESI QYTETARI 105
5.2 Ligjet tona për mbrojtjen dhe kujdesin për fëmijët........................................ 495.3 Problemet e fëmijëve në bashkësinë ku jetojnë............................................ 505.5/5.6 Jeta dhe problemet e fëmijëve në vende të ndryshme,ngjashmëritë dhe dallimet. Fëmijët sot në botë............................................. 525.7 Jeta e fëmijëve dhe rritja e cilësisë së saj........................................................ 53KREU VIRritja e fëmijërisë, ndryshimet6.1 Ndryshimet fizike dhe psikologjike të adoleshencës..................................... 556.2 Ndikimi i zhvillimit emocional të adoloshentëve në marrëdhënietdhe në sjelljet e tyre............................................................................................. 566.5 Adoleshenca me sytë e të rriturve dhe shoqërisë........................................ 586.6 Hendeku i brezave dhe zgjidhja e konfliktit..................................................... 59KREU VIIPuna7.1 Puna dhe llojet e saj.............................................................................................. 617.2 Puna dhe përgjegjësitë e saj............................................................................ 637.3 Marrëdhëniet e punës dhe kontrata e punës................................................. 647.5 Puna në Shqipëri, ndryshimi dhe pasojat e saj në shoqërinë tonë............. 667.6 Tiparet e punës në Europë................................................................................ 68KREU VIIIMjedisi8.1 Të ruash mjedisin dhe veten...............................................................................708.2 Ndotja, llojet e ndotjes dhe përgjegjësia për ndotjen e mjedisit...................728.3 Rreziqet e sotme të planetit ndryshimi i ekuilibraveekologjike dhe pasojat........................................................................................748.4 Burimet natyrore dhe shfrytëzimi racional i tyre..............................................758.5 Mjedisi, pjesëmarrja qytetare dhe konventa e Aarhus-it...............................778.6 Roli i shkencës dhe teknologjisë, përgjegjësia jonë dhe e shtetitpër ruajtjen e mjedisit...........................................................................................78Kreu IXShëndeti9.1 Shëndeti dhe rreziqet që e kërcënojnë............................................................. 819.2 Shëndeti si e drejtë dhe detyra e secilit........................................................... 829.4 Sëmundjet që lidhen me jetën shoqërore...................................................... 849.5 Sëmundjet bashkëkohore dhe mbrojtja prej tyre.......................................... 859.6 Droga, alkooli, duhani dhe mbrojtja prej tyre...................................................876 LIBËR MËSUESI QYTETARI 10
36 javë x 2 orë = 72 orëPlani mësimorKREU 1: Ligji dhe ne36 javë x 2 orë = 72 orëTemat 7 orë Objektiva1. Ligji dhe e drejtaNë fund të klasës së 10 nxënësi duhet:2. Nisma ligjore, rëndësia e veprimit qytetar nëprocesin ligjor3. Shteti dhe normat ligjore, pasojat e veprimit tëligjit në shoqëri4. Karakteristikat, vlerat dhe llojet e ligjeve nëshoqëri5. Të organizojmë një fushatë ndërgjegjësimi përnjë ligj të caktuar6. Qëndrimi ndaj ligjeve dhe faktorët që ndikojnënë zbatimin e tyre• të shpjegojë qëllimin e ligjit;• të diskutojë për funksionet dhe natyrën e ligjit në shoqëri;• të identifikojë dhe vlerësojë pasojat e veprimit apo mosveprimit të ligjit në shoqëri;• të argumentojë me shembuj nga jeta e përditshme domosdoshmërinë e ligjit përshoqërinë;• të identifikojë dhe diskutojë për vlerat që qëndrojnë në themel të ligjeve;• të shpjegojë domosdoshmërinë e llojeve të ndryshme të ligjit në shoqëri;• të demonstrojnë aftësinë të vlerësojnë vlerat në qëndrimin ndaj ligjeve të caktuara;• të identifikojë raste të shkeljeve të ndryshme ligjore dhe të diskutojë për pasojat etyre për veten, familjen dhe mjedisin ku jeton;• të evidentojë dhe analizojë faktorët që ndikojnë në qëndrimin e tij/saj ndaj zbatimittë ligjit;• të demonstrojë qëndrimin e tij ndaj dhunimit apo shkeljes së normave a ligjeve qëkanë pasoja negative për individin dhe grupin shoqëror në të cilin bën pjesë.7. Të kuptojmë ligjin në jetën e përditshme1LIBËR MËSUESI QYTETARI 107
KREU 2: Kushtetuta e Shqipërisë dhe të drejtat e njeriut7 orë Temat Objektiva1. Kushtetuta është ligji themeltar i shtetit2. Parimet kryesore në Kushtetutën e Shqipërisë3. Demokracia, shteti i së drejtës dhe të Drejtat e Njeriut4. Të drejtat dhe Liritë themelore të Njeriut5. Kushtetuta e Shqipërisë dhe të Drejtat e Njeriut6. Kushtetuta dhe Konventa Evropiane e të Drejtave tëNjeriut7. Situata të shkeljes së të Drejtave të Njeriut në jetën epërditshmeNë fund të klasës së 10 nxënësi duhet:• të përshkruajë rolin e kushtetutës si ligji themeltar i shtetit;• të përshkruajë parimet kryesore të kushtetutës shqiptare;• të argumentojë rëndësinë e mbështetjes në parimet e kushtetutës përhartimin dhe zbatimin e ligjeve;• të argumentojë domosdoshmërinë dhe rëndësinë e përmirësimit tëkushtetutës në përputhje me dinamizmin dhe veçoritë e jetësekonomike, sociale e politike të shoqërisë.KREU 3: FamiljaTemat 9 orë Objektiva1. Familja dhe historia e saj2. Familja si qelizë dhe pjesë e shoqërisë3. Funksionet e familjes4. Zhvillimi demografik i shoqërisë5. Marrëdhëniet familjare6. Familja dhe barazia gjinore7. Problemet e familjes sot8. Dhuna në familje, format e saj dhe pasojat tek anëtarët efamiljes9. Të kuptojmë familjen nëpërmjet vizatimitNë fund të klasës së 10 nxënësi duhet:të përshkruajë evolucionin historik të familjes;• të dallojë familjen si një qelizë e shoqërisë;• të tregojë që familja është pjesë e një bashkësie më të madhe, që ështëshoqëria;• të përshkruajë funksionet kryesore të familjes;• të dallojë lidhjet ndërmjet zhvillimit demografik dhe plakjes sëpopullsisë;• të tregojë ligjet që rregullojnë marrëdhëniet familjare;• të përshkruajë disa nga problemet e familjes së sotme;• të mbledhë fakte për problemet e familjes e të bëjë interpretimin e tyre;• të parashikojë pasoja të ndryshme tek funksionet e familjes tëqëndrimeve, të politikave ose të ligjeve të ndryshme.28 LIBËR MËSUESI QYTETARI 10
KREU 4: ShkollaTemat 6 orë Objektiva1. E drejta për arsimim2. Zhvillimi historik i shkollës dhe problemet e saj3. Problemet e arsimit dhe të shkollës sot4. Roli i mësuesit dhe shkollës5. Arsimi dhe të mësuarit gjatë gjithë jetës6. Vlerësoni shkollën tuaj, kryerja e një sondazhi.Në fund të klasës së 10 nxënësi duhet:• të argumentojë rëndësinë e arsimimit për jetën e secilit;• të argumentojë rëndësinë e mbrojtjes me ligj të të drejtës për arsimim;• të përshkruajë ndryshimet e shkollës në vite;• të përshkruajë mundësitë që ofron arsimimi në shkollë;• Të dallojë rolin e shkollës dhe të mësuesve;• Të tregojë disa nga problemet me të cilat përballet arsimi dhe shkolla jonë sot;• Të përdorë njohuritë dhe mjetet e tjera që ofron shkolla për të bërë zgjedhje përvazhdimësinë e arsimimit të tij;• Të mbledhë fakte e të dhëna për problemet e shkollës e të bëjë interpretimin etyre;• Të parashikojë pasoja të ndryshme te funksionet e shkollës të qëndrimeve,politikave ose ligjeve të ndryshme.3LIBËR MËSUESI QYTETARI 109
KREU 5: FëmijëriaTema 9 orë Objektiva1. Fëmijët, të drejtat dhe detyrimet e tyreNë fund të klasës së 10 nxënësi duhet2. Ligjet tona për mbrojtjen dhe kujdesin për fëmijët3. Problemet e fëmijëve në bashkësinë ku jetojnë4. Situata problemore të dhunës ndaj fëmijëve5. Jeta dhe problemet e fëmijëve në vende të ndryshme6. Fëmijët sot në botë7. Jeta e fëmijëve dhe rritja e cilësisë së saj8. Marrëdhëniet e fëmijërisë me ligjet e politikat e shoqërisë9. Ndikimi i ligjeve dhe politikave te fëmijët, vizitë në njëinstitucionTë japë përcaktimin ligjor të termit fëmijë.• Të flasë për të drejtat dhe detyrimet e fëmijëve sipas ligjeve në fuqi.• Të përshkruajë përgjegjësinë civile dhe penale të fëmijëve sipas ligjitshqiptar.• Të përshkruajë ligjet shqiptare që kanë të bëjnë me mbrojtjen dhekujdesin për fëmijët.• Të tregojë, me shembuj, për mosrespektimin e të drejtave të fëmijëve.• Të rendisë disa nga problemet me të cilat përballen fëmijë të ndryshëmnë bashkësinë ku jetojnë.• Të përmendë fakte që flasin për gjendjen e respektimit të të drejtave tëfëmijëve në botë.• Të japë ide për përmirësimin e gjendjes së fëmijëve në bashkësinë kujeton dhe më gjerë.• Të mbledhë fakte e të dhëna për problemet e fëmijëve e të bëjëinterpretimin e tyre.• Të parashikojë pasoja të ndryshme te cilësia e fëmijërisë e qëndrimeve,politikave ose ligjeve të ndryshme.• Të marrë pjesë në veprimtari që ndikojnë në përmirësimin e gjendjes sëfëmijëve në bashkësinë ku jeton.410 LIBËR MËSUESI QYTETARI 10
KREU 6: Rritja e fëmijës, ndryshimetTemat 7 ore Objektiva1. Ndryshimet fizike dhe psikologjike tëNë fund të klasës së 10 nxënësi duhet:adoleshencës2. Zhvillimi emocional i adoleshentëve3. Problemet me moshatarët dhe të rriturit4. Si të përballemi me problemet shpirtërore nëjetën e përditshme5. Adoleshenca me sytë e të rriturve dhe shoqërisë6. Hendeku i brezave dhe zgjidhja e konfliktit7. Situata konfliktesh mes adoleshentëve dhe tërriturve dhe zgjidhja e tyre• Të përshkruajë disa nga ndryshimet fizike dhe psikologjike që pëson paraadoleshencës (10‐14 vjeç).• Të dallojë nga letërsia, media e shkruar dhe elektronike dhe nga jeta e përditshme,këndvështrime të ndryshme për botën e fëmijëve.• Të rendisë disa nga problemet me të cilat përballet në jetën e përditshme mebashkëmoshatarët dhe të rriturit.• Të reflektojë për problemet shpirtërore me të cilat përballet në jetën e përditshme nëfamilje, shkollë e shoqëri.• Të dallojë disa nga këndvështrimet e të rriturve për botën e fëmijëve dhe sjelljet etyre që bazohen në këtë këndvështrim.• Të dallojë disa nga arsyet pse të rriturit dhe fëmijët kanë pikëpamje të ndryshme.• Të diskutojë për mundësinë e zgjidhjes së kundërshtive ndërmjet të rriturve dhefëmijëve për të lehtësuar zgjidhjen e problemeve të moshës.• Të përdorë njohuritë e fituara për të përballuar problemet dhe vështirësitë e moshës.• Të mbledhë fakte e të dhëna për problemet e rritjes së fëmijëve sot e të bëjëinterpretimin e tyre.• Të parashikojë disa nga pasojat që kanë te fëmijët qëndrime të caktuara të vetëfëmijëve dhe të rriturve.LIBËR MËSUESI QYTETARI 1011
KREU 7: PunaTemat 9 orë Objektiva1. Puna dhe llojet e saj2. Puna dhe përgjegjësitë e saj3. Marrëdhëniet e punës dhe Kontrata e Punës4. Procesi i kërkimit të punës5. Puna në Shqipëri, ndryshimet dhe pasojat e saj nëshoqërinë tonë6. Tiparet e punës në Evropë dhe kërkesat e saj për të rinjtëshqiptarë7. Problemet e punës së emigrantëve shqiptarë sot8. Puna e fëmijëve dhe pasojat e saj për ta9. Fushatë ndërgjegjësimi kundër shfrytëzimit ekonomik tëfëmijëveNë fund të klasës së 10 nxënësi duhet:• Të japë një përcaktim të termave punë dhe punoj.• Të rendisë lloje të ndryshme punësh.• Të dallojë faktorët kryesorë që mundësojnë një proces prodhues;• Të tregojë përgjegjësinë e shtetit për punën.• Të rendisë të drejtat dhe detyrimet e punëtorëve sipas legjislacionitshqiptar për punën.• Të rendisë disa nga hapat e domosdoshëm për të kërkuar punë.• Të përshkruajë tablonë e disa prej ndryshimeve kryesore që ka pësuarbota e punës në shoqërinë shqiptare dhe pasojat e tyre për botën e punësnë Shqipëri.• Të përshkruajë disa nga tiparet kryesore të botës së punës në Evropë dhekërkesat që shtron ajo për të rinjtë shqiptarë që dëshirojnë të jetojnë në të.• Të diskutojë për disa nga dukuritë, me të cilat ndeshen emigrantëtshqiptarë në botën e punës jashtë Shqipërisë.• Të mbledhë fakte e të dhëna për problemet e punës së fëmijëve e të bëjëinterpretimin e tyre.• Të parashikojë pasoja në aspekte të ndryshme të jetës së fëmijës qëndrimeose praktika të caktuara që lidhen me punën e fëmijëve në familje ose nëshoqëri.612 LIBËR MËSUESI QYTETARI 10
KREU 8: MjedisiTema 10 orë ObjektivaMjedisi1. Të ruash mjedisin dhe veten2. Ndotja, llojet e ndotjes dhe përgjegjësia përndotjen e mjedisit3. Rreziqet e sotme të planetit, ndryshimi iekuilibrave ekologjikë dhe pasojat....1324. Burimet natyrore dhe shfrytëzimi racional i tyre5. Mjedisi, pjesëmarrja qytetare dhe Konventa eAarhus‐it6. Roli i shkencës dhe teknologjisë, përgjegjësiajonë për ruajtjen e mjedisit7. Institucionet shqiptare dhe ndërkombëtare nëmbrojtje të mjedisit8. Zhvillimi i qëndrueshëm i mjedisit9. Sondazh për ndërgjegjësimin e nxënësve përproblemet e mjedisitNë fund të klasës së 10 nxënësi duhet:• Të shpjegojë lidhjen ndërmjet ruajtjes së mjedisit dhe ruajtjes së vetë njeriut.• Të dallojë rreziqet me të cilat përballet sot planeti ynë.• Të rendisë disa prej angazhimeve ndërkombëtare për mbrojtjen e mjedisit.• Të parashikojë pasojat që ka prishja e ekuilibrave ekologjikë për planetin dhe jetën enjeriut.• Të krahasojë mënyrën se si vende të ndryshme të botës i shfrytëzojnë burimetnatyrore.• Të dallojë rolin e dyfishtë të shkencës dhe të teknologjisë ndaj mjedisit.• Të diskutojë për përgjegjësinë e secilit për mbrojtjen e mjedisit.• Të përshkruajë detyrimet ligjore të shtetit shqiptar për mbrojtjen e mjedisit.• Të bëjë kërkime të pavarura ose në grup për mënyrën se si trajtohet mjedisi në niveletë ndryshme të qeverisjes vendore ose qendrore.• Të përkufizojë me fjalët e tij termin zhvillim i qëndrueshëm.• Të shpjegojë rëndësinë e marrjes parasysh të pasojave të veprimeve dhe sjelljevetona mjedisore për brezat e ardhshëm dhe për ardhmërinë në përgjithësi.• Të tregojë me shembuj që mbrojtja e mjedisit është përgjegjësi individuale.• Të bëjë kërkime të pavarura ose në grup për shkallën në të cilën mbahet parasysh eardhmja në vendimmarrjet individuale dhe shoqërore.• Të parashikojë disa nga pasojat që kanë për brezat e ardhshëm, zgjedhjet që bëjnëindividët, grupet ose shteti.• Të përshkruajë me fjalët e tij/saj përmbajtjen e ligjeve kryesore për mbrojtjen emjedisit dhe të zhvillimit të qëndrueshëm.10. Përgjegjësia individuale e mbrojtjes së mjedisitpër brezat e ardhshëm7LIBËR MËSUESI QYTETARI 1013
KREU 9: ShëndetiTema 9 orë ObjektivaNë fund të klasës së 10 nxënësi duhet:1. Shëndeti dhe rreziqet që e kërcënojnë2. Shëndeti si e drejtë dhe detyrë e secilit3. Kultura shëndetësore dhe parandalimi i sëmundjes4. Sëmundjet që lidhen me jetën shoqërore5. Sëmundjet bashkëkohore dhe mbrojtja prej tyre6. Droga, alkooli, duhani dhe mbrojtja prej tyre7. Ligjet e sotme për shëndetin dhe njohja e kulturësshëndetësore8. Veprimtaritë për ruajtjen e shëndetit9. Eksploroni qëndrimet tuaja dhe të të tjerëve përshëndetin• Të japë një përkufizim për shëndetin.• Të rendisë rreziqet kryesore që e kërcënojnë shëndetin.• Të flasë për disa prej sëmundjeve që lidhen me mirëqenien dhe problemetshoqërore.• Të shpjegojë pse shëndeti është një e drejtë dhe detyrë e çdo qytetari.• Të shpjegojë rëndësinë e informacionit dhe të parandalimit për mbrojtjene shëndetit.• Të përshkruajë disa prej veprimtarive ose hapave që duhen ndjekur përruajtjen e shëndetit në mjedise të ndryshme.• Të përshkruajë dëmet që shkaktojnë disa prej armiqve të shëndetit, sidroga, alkooli, duhani etj.• Të argumentojë, bazuar në ligjin shqiptar dhe në njohuritë e marra ngalëndët e tjera, rëndësinë e luftës kundër këtyre armiqve të shëndetit.• Të listojë dhe të shprehë qëndrimin e tij për kundërshtitë që ekzistojnëlidhur me përdorimin e drogës, alkoolit, duhanit dhe për karakterin e tyretë ligjshëm ose jo.• Të përdorë ligjin për shëndetin për mbrojtjen e shëndetit të tij dhe të tëtjerëve në jetën e përditshme.• Të përdorë njohuritë e fituara për të mbrojtur shëndetin e tij nga rreziqetdhe disa prej sëmundjeve të njohura.• Të mbledhë fakte e të dhëna për problemet e shëndetit e të bëjëinterpretimin e tyre.• Të parashikojë pasoja të sjelljeve dhe të qëndrimeve të ndryshme teshëndeti.814 LIBËR MËSUESI QYTETARI 10
Kreu I1.1 Ligji dhe e drejtaLigji dhe neObjektivat: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë të përshkruajë me fjalët e veta,kuptimin e ligjit-të tregojë fazat e miratimit të ligjit në Shqipëri.-të analizojë rolin e tre pushteteve në raport me ligjin.-të konkretizojë me shembuj raste të moszbatimit të ligjit në shoqëri.Fjalë kyçe: ligji i pushtetit ligjvënës, pushtet ekzekutiv, pushtet gjyqësor.Struktura e mësimit ERREvokimiMetoda: Diskutimi për njohuritë paraprakeNxënësve u kërkohet të përshkruajnë një shoqëri të organizuar që funksiononnë bazë të rregullave.Si do të ishte një shoqëri pa rregulla?Nxënësit japin përgjigjet e tyre, të cilat listohen në tabelë. Nga përgjigjet e nxënësvedel në pah roli që luajnë rregullat në mirëfunksionimin e shoqërisë.Realizimi i kuptimitMetoda: Marrëdhëniet pyetje-përgjigjeMësuesi pas përgjigjeve të nxënësve thekson:“Ligji është një rregull i sjelljes civile i përshkruar nga pushteti suprem i shtetitqë urdhëron se çfarë është e drejtë dhe ndalon çfarë është e gabuar”.Ligjin rregullon:- veprimtarinë e organeve shtetërore- marrëdhëniet midis individëve- sjelljen e shtetasve në shoqëri- marrëdhëniet midis individit dhe shoqërisëRastet e mësipërme konkretizohen me shembuj për t’u kuptuar më mirë nganxënësi.- Mësuesi thekson se autoritetin për të propozuar ligje sipas Kushtetutës e ka:- Këshilli i Ministrave- Çdo deputet- 20 mijë zgjedhësLIBËR MËSUESI QYTETARI 1015
Ndërsa miratimi i ligjeve i takon vetëm Kuvendit të Shqipërisë.Miratimi i ligjit kalon në disa faza, të cilat paraqiten grafikisht në tabelë.Hyrjanëfuqi e ligjitNisma1Fazate4 2të ligjit3Shpalljadheiprojektligjitnë kuvendKy moment konkretizohetme shembuj nga miratimii ligjeve të fundit nëShqipëri ose debatet që zhvillohenpër këto ligje.Kini kujdes: Përditësimii informacionit ka shumërëndësi, sepse nxënësiështë më i angazhuar nëmësim.Mësuesi tregon edhepushtetet kryesore tëqeverisjes të cilat janë:Analizohet roli që luajnëtre pushtetet sipas kompetencavetë sanksionuara nëKushtetutën e Shqipërisë.ReflektimiMetoda: Diskutimi i ideveDuke u bazuar në përkufizimin e Blackstone për ligjin, analizoni një ligj që ai eurdhëron si të drejtë dhe atë që e ndalon si “të gabuar”.Diskutoni në klasë me njeri-tjetrin dhe nxirrni konkluzionet përfundimtare.Mësuesi thekson rolin dhe rëndësinë që ka ligji në shoqëri:- Bëhet vlerësimi i nxënësve- Detyrë shtëpie ushtrimi nr. 1, faqe 7Refleksione __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________16 LIBËR MËSUESI QYTETARI 10
1.2 Nisma ligjore, rëndësia e veprimit qytetar në procesinObjektivat: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë:- të tregojë kush ka të drejtë të propozojë ligje- të tregojë hapat që duhen për të propozuar ligje- të konkretizojë me shembuj hapat e miratimit të ligjitFjalë kyçe: nismë ligjore, zgjedhësStruktura e mësimit: ERREvokimiMetoda: Diskutim i njohurive paraprakeNxënësit kanë informacion për autoritetet që kanë të drejtë të propozojnë ligje.Në këtë fazë mund të përdoret Kushtetuta për t’i lexuar drejtpërdrejtë.Realizimi i kuptimitMetoda: Përvijimi i të menduaritNë këtë fazë mësuesi tregon hapat që duhen bërë kur ligji propozohet nga 20mijë zgjedhës, të cilat janë:- grupi i përfaqësuesve që formulojnë qëllimin e ligjit- grupi i ekspertëve që shkruan ligjin në mënyrën e duhur- mblidhen 20 000 firma nga zgjedhësit- ligji diskutohet dhe miratohet në KuvendReflektimiMetoda: Punë në grupKlasa ndahen në tre grupeGrupi 1: Shkruani ligjin (përshkruani detyrat që duhen kryer në këtë fazë)Grupi 2: Propozimi i ligjit në Kuvend (përshkruani detyrat që duhen kryer nëkëtë faze)Grupi 3: Takimi për të arritur miratimin e ligjit në Kuvend (përshkruani detyratqë duhen kryer në këtë fazë)Lexohen raportet nga 3 grupet në klasë.Mësuesi në bashkëpunim me nxënësin thekson pasojat pozitive që kanë ligje nëjetën e individit dhe shoqërisë. Merrni në analizë një ligj konkret që të bëhet më ikuptueshëm për nxënësin.Bëhet vlerësimi i nxënësitDetyrë shtëpie.Refleksione __________________________________________________________________________________________________________________________________LIBËR MËSUESI QYTETARI 1017
1.3 Shteti dhe normat ligjore, pasojat e veprimittë ligjit në shoqëriObjektivat: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë të përshkruajë nevojat e njeriutpër shtetin- të shpjegojë kuptimin e termit hierarki e ligjit- të analizojë rolin e sistemit ligjorFjalë kyçe: shtet ligjor, hierarki e ligjit, sistem ligjorStruktura e mësimit: ERREvokimiMetoda: Diskutim i njohurive paraprakeMësuesi u kërkon nxënësve të përshkruajnë sipas mendimeve të tyre nevojënqë ka njeriu për shtetin.Nxënësit kanë mundësi përgjigjesh, sepse ato kanë informacion për ligjin dherolin që luan në shoqëri dhe funksionimin e shtetit nëpërmjet ligjit.Përshkrimi i nxënësve shërben për të kaluar në informacionin e ri.Realizimi i kuptimitMetoda: Diskutimi i ideveMësuesi thekson se: Shteti lind brenda shoqërisë me qëllim për të përfaqësuarshumicën dhe fiton pavarësi ndaj saj.Ky shtet drejton zhvillimin e shoqërisë.Roli i shtetit përmblidhet në elementet e skemës së mëposhtme:Siguron përkujdesinsocialSiguronkuadrin ligjortë funkionit tëshoqërisëRregullonfunkionimin eshoqërisëMësuesi u tregon nxënësveedhe hierarkinë e normave ligjoretë cilat mund të paraqiten edhe nëformën e një piramide:Roli i shtetitnë shoqëriKushtetutaRishpërndantë ardhuratProdhon tëmira publikeMarrëveshjet ndërkombëtareLigjetSiguron funksionimine tregjevefinanciareAktet normative18 LIBËR MËSUESI QYTETARI 10
Nxënësve u kërkohet të shpjegojnë piramidën ligjore nga maja në bazë të saj.Shpjegimi i saj është shumë domethënës për nxënësin.Në majë të saj qëndron Kushtetuta, që përmban ligjet që rregullojnë qeverisjen evendit dhe në bazë të saj që janë aktet administrative që ndikojnë në funksionimine sistemit arsimor, shëndetësor, etj.ReflektimiMetoda: Diskutim i ideveNxënësit u kërkohet të shpjegojë se si e kuptojnë “Sistemin ligjor në veprim”.Konkretizoni me shembuj nga realiteti.Në fund mësuesi thekson se “Sistemi ligjor vepron për mbrojtjen e të drejtavetona”.-Bëhet vlerësimi i nxënësit-Detyrë shtëpie “Informacione për marrëveshjet ndërkombëtare të ratifikuaranë Shqipëri.-Refleksione (shënime të mësuesit) ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________1.4 Karakteristikat, vlerat dhe llojet e ligjeve në shoqëriObjektivat: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë:- të përshkruajë se si duhet të jetë zgjidhja që sjell ligji.- të listojë karakteristikat e ligjit- të analizojë vlerat dhe llojet e ligjeveFjalë kyçe: karakteristika të ligjit, vlera e ligjit, llojet e ligjeve.Struktura e mësimit: ERREvokimiMetoda: Diskutim i ideveNxënësve u kërkohet të përshkruajnë sipas mendimit të tyre zgjidhjet që mundtë sjellë ligji.Nxënësit japin përgjigjet e tyre duke u bazuar edhe në njohuritë paraprake qëkanë për ligjin dhe funksionimin e tij në zgjidhjen e problemeve të ndryshme.Realizimi i kuptimitMetoda: Përvijimi i të menduaritMësuesi pasi ka dëgjuar përgjigjet e nxënësve thekson se:Qëllimi i çdo ligji është të rregullojë në mënyrë sa më të saktë dhe të kuptueshmeproblemin.Ligjet duhet të ofrojnë një zgjidhje të qëndrueshme e cila duhet të jetë:LIBËR MËSUESI QYTETARI 1019
- në përputhje me kushtetutën- praktike- me pak efekte të padëshirueshme- efektive nga pikëpamja e kostosNë bashkëpunim me nxënësit mësuesi analizon vlerat e ligjeve në Shqipëri.- Çfarë karakteristikash duhet të ketë ligji?Që ligji të zbatohet duhet të plotësojëdisa karakteristika bazëTë frymëzohen nga parimi idrejtësisëTë jetë i thjeshtë dhe i kuptueshëmTë bëhet publik dhe të njihetgjerësishtTë zbatohet dhe të respektohetKarakteristikat e ligjitKarakteristikat e ligjit analizohennë bashkëpunim me nxënësin.- Në një shoqëri kemi disa llojeligjesh të cilat ndahen sipas- përmbajtjes;- rëndësisë;- fuqisë juridike.ReflektimiMetoda: Punë në tregrupeNdarje ne 3 grupe dheçdo grup të punojë mesituatat e dhëna në tekst.Në fund nxënësit prezantojnëzgjidhjet e gjeturapër secilën nga rastet dhei diskutojnë në klasë.-Bëhet vlerësimi i nxënësit.-Detyrë shtëpie: Informacionepër ligjet tëcilat janë miratuar kohëte fundit dhe fushën kuato do veprojnë.KodetPërmbledhjeligjeshpërdegëtë veçantëOrganikePërcaktojnëveprimtarinëtë veçantaKushtetuesLlojet eligjevePërcaktojnëorganizimineZakonshmeRregullojnesjelljesituataLigjetëjashtëzakonshmeHyjnënëfuqinërrethana të posaçmeRefleksione __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________20 LIBËR MËSUESI QYTETARI 10
1.5 Qëndrimi ndaj ligjeve dhe faktorët që ndikojnëzbatimin e tyreObjektivat: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë:- të tregojë qëndrimet që mban ndaj ligjit- të listojë faktorët që ndikojnë në zbatimin e ligjeve- të verë në dukje veprimet ligjore kur kundërshtojnë një shkelje ligjiFjalë kyçe: Qëndrim ndaj ligjit/sanksioneveStruktura e mësimit: ERREvokimiMetoda: Diskutim i njohurive paraprakeNë fillim të orës nxënësve u kërkohet të përshkruajnë rëndësinë që ka ligji përzhvillimin e shoqërisë.- Pasi tërhiqen përgjigjet e nxënësve, mësuesi pyet nxënësit për qëndrimin individualndaj normave dhe rregullave në shoqëri. Kjo shërben si pyetje lidhëse metemën e re.Realizimi i kuptimitMetoda: Diskutimi i idevePas përgjigjeve të nxënësve mësuesi thekson: Gjithë jeta jonë udhëhiqet nga ligjet.Qëndrimet tona mund të jenë- pranuese ndaj ligjit;- shmangëse ndaj normave të shoqërisë.Çfarë ndodh kur individi ka qëndrime shmangëse ndaj ligjeve?Sanksionet nxisin pranimin e ligjit dhe ndëshkojnë sjelljet shmangëse.Shoqëri të ndryshme kanë tregues të ndryshëm të zbatimit të ligjit, si ndikim idisa faktorëve:Sanksionet (pozitive, negative,zyrtare, jozyrtare)FaktorëtDëshira për të pasur aprovimin e tëtjerëve (familjes, miqve)Kultura e shoqërisë, e komunitetit,grupit, familjesMundësitë për sukses individual dheshoqërorLIBËR MËSUESI QYTETARI 1021
Pyetje: A jep ligji gjithmonë rezultat të drejtë?Nxënësit japin përgjigjet e tyre, duke u orientuar nga mësuesi.Në fund të orës mësuesi thekson se:- ligji i ofron individit mundësinë e mbrojtjes në rrugë ligjore për të vendosurdrejtësi.- nuk është i mjaftueshëm vetëm ligji, por edhe njerëzit të cilët e zbatojnë atë nëinstitucionet shtetërore ose vetë qytetarët.ReflektimiMetoda: Punë në grupeNdahen nxënësit në grupe dhe përgatitet një listë me rregulla për një shoqëri nëtë cilën secili trajtohet me drejtësi dhe i barabartë.Bëni klasifikimin e rregullave.a-rregulla që mund ti zbatoni vetë;b-rregulla që mund të zbatoni në bashkëpunim me të tjerët;c-rregulla që mendoni se nuk mund të zbatohen ose janë të papërshtatshme;Lexoni në klasë dhe zgjidhni rregullat më të mira sipas grupeve të mësipërme.Bëhet vlerësimi i nxënësve;Detyrë shtëpie, ushtrimi i faqes 17.Refleksione22 LIBËR MËSUESI QYTETARI 10
Kreu IIKushtetuta2.1 Kushtetuta është ligji themeltar i shtetitObjektivat: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë:- të përshkruajë me fjalët e tekstit se ç’është kushtetuta- të tregojë se cili është organi që miraton Kushtetutën;- të analizojë përmbajtjen e Kushtetutës;Fjalë kyçe: Kushtetuta, funksionet e kushtetutës, miratimi i kushtetutës.Struktura e mësimit: ERREvokimiMetoda: Diskutoni për njohuritë paraprake.Nxënësve u tregohet para klase kushtetuta (broshura) dhe u kërkohet të tregojnëse çfarë dinë për të.Nxënësit japin përgjigjet e tyre për përmbajtjen, rëndësinë e saj, etj.Mësuesi teston informacionin që ato kanë rreth ligjeve në përgjithësi dhe Kushtetutësnë veçantiRealizimi i kuptimitMetoda: marrëdhëniet pyetje-përgjigje.Pasi janë tërhequr mendimet e nxënësve dhe janë shkruajtur në tabelë mësuesithekson se:Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë është ligji më i lartë i vendit dhe mjetikryesor i qeverisjes kushtetuese. Është një kontratë shoqërore midis qytetarëvedhe qeverisjes së tyre. Mësuesi jep informacione të tjera mbi kohën dhe format emiratimit të Kushtetutës.Pyetje: Çdo të thotë se Kushtetuta është ligji më i lartë në Republikën e Shqipërisë?Nxënësit japin përgjigjet e tyre po ndërkohë theksohet të:- Kushtetuta qëndron në krye të gjithë ligjeve të tjera që dalin në vend.- Ligjet dhe aktet nënligjore duhet të jenë në përputhje me kushtetutën. Theksohetnga mësuesi se si realizohet përputhja e ligjeve me kushtetutën.Kushtetuta ka dy funksione të cilat janë:LIBËR MËSUESI QYTETARI 1023
FunksionetFormimi dhe ruajtja eqëndrueshme politikeKrijimi e ruajtja e rendit juridikKushtetuta përbëhet nga 2 pjesë kryesore: Preambula (hyrja) dhe pjesa normative.Analizohen karakteristikat e dy pjesëve të kushtetutës.ReflektimiMetoda: Ditarët e të nxënitSupozoni se do t’ju kërkohet të shkruani një kushtetutë për të rinj. Çfarë do tëshkruanit ne preambul dhe çfarë në pjesën normative. Diskutoni për qëndrimettuaja në klasë dhe votoni pjesët më të mira.- Mësuesi thekson se Kushtetuta dhe ligjet janë shprehje e vullnetit të popullitsovran. Populli merr pjesë aktivisht me miratimin e tyre në dy mënyra:- nëpërmjet përfaqësuesve;- në mënyrë të drejtpërdrejtë;Bëhet vlerësimi i nxënësve.Detyrë shtëpie: Informacione për kushtetutat që kanë ekzistuar në Shqipëri nëperiudha të ndryshme kohore.Refleksione. __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________24 LIBËR MËSUESI QYTETARI 10
2.2 Parimet kryesore në Kushtetutën e ShqipërisëObjektivat: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë:- të përshkruajë me fjalët e tekstit parimet e kushtetutës-të shpjegojë kuptimin e ndarjes së pushteteve-të analizojë shprehjen e vullnetit të popullit nëpërmjet zgjedhjeveFjalë kyçe: kushtetutshmëri, demokraci, sovranitetZgjedhjetSovraniMbrojtja ekushtetutshmërisëParimet ekushtetutshmërisëParimete kushtetutësParimii ndarjes sëpushteteveParimi idemokracisëParimi ishtetit të sëdrejtësStruktura e mësimit: ERREvokimiMetoda: Diskutim për njohuritë paraprakeNë fillim të orës bëhet një ripërsëritje e njohurive paraprake që ka nxënësi përKushtetutën.- Ç’është Kushtetuta?- Cili është organi që e miraton atë?- Tregoni funksionet e kushtetutës?- Cilat janë pjesët e saj?- Çfarë përmban kushtetuta?Përgjigja e kësaj pyetje krijon mundësinë që mësuesi të japë informacionin etemës së re.Realizimi i kuptimitMetoda: Marrëdhëniet pyetjepërgjigjeKushtetuta përcakton parimetthemelore të qeverisjes në bazë tëtë cilave zhvillohet një shoqëri demokratike.Parimet e kushtetutësparaqiten në mënyrë grafike ngamësuesi dhe analizohen në bashkëpunimme nxënësin.-Parimi i kushtetueshmërisënënkuptojnë pajtueshmërinë eakteve juridike me kushtetutën.Thelbi e këtij parimi qëndronnë domosdoshmërinë e respektittë kushtetutës nga pushtetitshtetëror gjatë veprimtarisë së tij.LIBËR MËSUESI QYTETARI 1025
Kushtetueshmërinë e akteve dhe organeve në shkallë të fundit e siguronGjykata Kushtetuese. Parimet e tjera të Kushtetutës analizohen në bashkëpunimme nxënësit dhe duke përdorur si material shtesë Kushtetutën e RSH. Parimet eKushtetutës mund të konkretizohen me shembuj që ato të kuptohen më mirë nganxënësit.ReflektimiMetoda: Punë në grupNdani nxënësit në 5 grupe dhe secili të shpjegojë një parim të kushtetutës, dukeu bazuar në situata konkrete nga jeta në Shqipëri. Diskutoni në klasë rreth tyre.- Bëhet vlerësimi i nxënësve- Detyrë shtëpie ushtrimi 2, faqe 25- Refleksione _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________2.3 Demokracia, shteti i së drejtësdhe të Drejtat e NjeriutObjektivat: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë:- të përshkruajë konceptin demokraci- të shpjegojë se çdo të thotë regjim i lirë dhe demokratik- të analizojë elementet e rëndësishëm të shtetit të së drejtësFjalë kyçe: demokraci, regjim demokratik, shtet i së drejtës.Struktura e mësimit: ERREvokimiMetoda: Diskutimi i njohurive paraprakeNë mësimin e kaluar nxënësit mësuan për parimet e kushtetutës. Tashmë nxënësitkanë informacion për demokracinë dhe shtetin e së drejtës.Realizimi i kuptimitMetoda: Marrëdhëniet pyetje-përgjigjeMësuesi thekson:Demokracia lidhet ngushtëMe respektimin e shtetit të së drejtësShteti i së drejtës nëpërmjet ligjeve të veta garanton mbrojtjen konkrete të tëdrejtave dhe lirive themelore të njeriut- Çdo të thotë demokraci?26 LIBËR MËSUESI QYTETARI 10
Parimi i shtetit të së drejtës ka disa elemente të rëndësishëm që janë:- parimi i ndarjes së pushteteve;- miratimi i ligjeve në përputhje me kushtetutën;- mbështetje e veprimtarisë së ekzekutivit vetëm në ligj;- garantimi i të drejtave dhe lirive themelore;- parimi i sigurisë juridike.Në bashkëpunim mësues-nxënës analizohen këto elemente kryesore. Në fundmësuesi thekson:Shteti i së drejtës do thotë sundimi i ligjit, mënjanimi i arbitraritetit nëpërmjetsë drejtës.ReflektimiMetoda: Punë në grupeNdahuni në 3 grupe.Lexoni me vëmendje situatat e tekstit duke i ndarë sipas grupeve.Diskutoni në klasë për çështjet si:-Cila është e drejta që preket në rastet e përshkruara?-Si lidhen këto shkelje me demokracinë?-A kanë bërë shtetasit zgjedhjet e duhura?Diskutoni në klasë përfundimet e situatave të dhëna në tekst.Bëhet vlerësimi i nxënësit.Detyrë shtëpie: Informacione plotësuese.Refleksione. __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________2.4 Të drejtat dhe liritë themelore të Njeriut.Objektivat: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë:- të hartojë një listë me të drejtat e njeriut-të tregojë cilat janë karakteristikat e të drejtave të njeriut-të konkretizojë me shembuj rrugën për të denoncuar një shkelje të të drejtavetë njeriut.Fjalë kyçe: të drejta negative, të drejta pozitive, të drejta politike dhe civile.LIBËR MËSUESI QYTETARI 1027
Struktura e mësimit: ERREvokimiMetoda: Përvijimi i të menduaritNxënësve u kërkohet të listojnë disa të drejta të njeriut.Nxënësit japin përgjigjet e tyre të cilat shkruhen në tabelë dhe shërbejnë si pikëreferimi për temën e re.1 2Të drejtat -përfshijnë ato civiledhe3Të drejtate brezittë tretëpërfshijnëatoTë drejta qëpërfshijnë atoekonomike socialedhe kulturoreRealizimi i kuptimitMetoda: Marrëdhëniet pyetje-përgjigjePas përgjigjeve të nxënësve mësuesi thekson se:-Të drejtat e njeriut janë të drejta që u takojnë të gjithë njerëzve pa dallim race,feje, shtrese shoqërore, etj.-Të drejtat e njeriut mbrohen nga akte ligjore universale, rajonale apo kombëtare.-Të drejtat e njeriut konsiderohen si të drejta universale, themelore, të patjetërsueshmedhe të brendshme, të lid-Kategoritëhura ngushtë me njeriun.-Të drejtat e njeriut grupohennë tre kategori dhe kjo ndarje reflektohetnë të gjitha dokumentetndërkombëtare për të drejtat enjeriut.Analizohen me radhë kategoritëe të drejtave të njeriut.ReflektimiMetoda: Punë individualePasi keni lexuar informacioninpër organet që vendosin nëse ka shkelje të të drejtave të njeriut, përshkruani roline gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut.Analizoni “Pse vendimi i kësaj gjykate është përfundimtar dhe detyrues përshtetin shqiptar”Diskutoni në klasë edhe raste konkrete nga realiteti shqiptar.Detyrë shtëpie: Cilat janë të drejtat dhe liritë themelore të njeriut sipas Kushtetutëssë RSH-së.Refleksione. __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________28 LIBËR MËSUESI QYTETARI 10
2.5 KUSHTETUTA E SHQIPËRISËDHE TË DREJTAT E NJERIUTKonventa Evropiane e të Drejtave të NjeriutObjektivat: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë:- të përshkruajë me fjalët e tekstit të drejtat e njeriut- të tregojë cili është organizmi që ka miratuar Konventën për të drejtat e njeriut- të analizojë rolin e Gjykatës Evropiane të të drejtave të njeriut.Fjalë kyçe: Të drejtat themelore të njeriut, Parimet e Konventës, Konventë EvropianeStruktura e mësimit: ERREvokimiMetoda: Diskutim i njohurive paraprakeNxënësit lexojnë detyrën e shtëpisë për të drejtat e njeriut të sanksionuara meKushtetutën e RSH. Realizimi i detyrës e ndihmon nxënësin për asimilimin e informacionittë ri dhe shërben si pikë lidhjeje me temën e re.Realizimi i kuptimitMetoda: Marrëdhënie pyetje-përgjigjePas përgjigjeve të nxënësve mësuesi thekson se: Kushtetuta përcakton të drejtatdhe liritë themelore të të gjithë sistemit tonë juridik.Organet shtetërore duhet t’i respektojnë dhe të luajnë një rol aktiv për realizimine tyre.Duke përdorur si material shtesë Kushtetutën e RSH lexohen dhe analizohen tëdrejtat e njeriut.Kushtetuta jonë provon dhe njeh si dokument të vetëm dhe të mundshëm nëfushën e të drejtave të njeriut, Konventa Evropiane e të Drejtave të Njeriut.KEDNJ është e rëndësishme për Shqipërinë dhe të drejtat e njeriut sepse:-Është dokument ndërkombëtar që mbron të drejtat civile e politike-Zbatimi i saj është i detyrueshëm për vendet që e ratifikojnë-Krijon një mekanizëm mbikëqyrës për zbatimin e të drejtave-Çdo vend që e ratifikon duhet të sigurojë që legjislacioni i brendshëm të jetë nëpërputhje me të.Analizohet informacioni për Gjykatën Evropiane e të drejtave të Njeriut.LIBËR MËSUESI QYTETARI 1029
ReflektimeMetoda: Punë në grupPërgatisni një poster të thjeshtë për Konventën Evropiane të të drejtave të Njeriut.Votoni në klasë posterin më të mirë. Diskutoni në klasë mesazhin e posterittuaj.Bëhet vlerësimi i nxënësitDetyrë shtëpie: Mblidhni informacione për KEDNJ dhe mendoni se çfarë ështëe rëndësishme që të tjerët të dinë për të.Refleksione. __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________30 LIBËR MËSUESI QYTETARI 10
Kreu IIIFamilja3.1 FAMILJA DHE HISTORIA E SAJObjektivat: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë:- të japë një përcaktim të familjes- të tregojë karakteristikat e familjes së sotme shqiptare- të analizojë faktorët që kanë ndikuar në evolucionin e familjesFjalë kyçe: Familje, sistem familjar.Struktura e mësimit: ERREvokimiMetoda: Diskutim për njohuritë paraprakeNë fillim të këtij kapitulli mësuesi bën një përmbledhje të informacionit që dotë asimilojë nxënësi.Nxënësve u kërkohet të përshkruajnë familjen e origjinës, ku ata jetojnë. Përgjigjete nxënësve shërbejnë për të grumbulluar disa elemente të përbashkët që kanëfamiljet e përshkruara nga nxënësit.Realizimi i kuptimitMetoda: Marrëdhëniet pyetje-përgjigjePas përgjigjeve të nxënësve të dhëna për familjen mësuesi thekson:Çdo njeri, në të gjitha shoqëritë, rritet në një mjedis familjar, ku zhvillohetdashuria dhe kujdesi midis pjesëtarëve të vet.Familja vlerësohet si grup shoqëror i bashkuar nga lidhje fisnore që karakterizohetnga banesa e përbashkët, nga bashkëpunimi ekonomik, nga riprodhimi seksualdhe ku pjesëtarët e rritur kanë përgjegjësitë e tyre, kujdesen për fëmijët dhenjeri-tjetrin.Familja shqiptare ka disa karakteristika:- Familja shqiptare është përcaktuar si familje monogame- Martesa bazohet në dashuri dhe respekt të ndërsjellët- Familjet tentojnë të shkojnë në banesa të reja, larg nga familja e lindjes- Familja shqiptare po shkon drejt familjes bërthamë.Shumëllojshmëria e jetës familjare ndikohet nga shumë faktorë.Këto paraqiten grafikisht nga mësuesi duke bashkëpunuar me nxënësit.LIBËR MËSUESI QYTETARI 1031
Pasi i analizon faktorët, mësuesi thekson: Njerëzit në të gjitha shoqëritë e ndjejnëveten të kufizuar brenda rregullave, ligjeve, traditave, kulturave të tyre.-Sistemet familjare klasifikohen në disa forma:Familje e gjerëFormaFamilje nukleareFamilje me njerkFamilje që vjen ngabashkëjetesaAnalizohen format krijuese të familjes duke nxjerrë karakteristikat e tyre.ReflektimiMetoda: Punë individualePlotësoni format e familjes me të tjera forma të familjes që ekzistojnë sot (p.shfamilje me një prind).Shkruani një ese të shkurtër për një nga format e familjes dhe koncepti që jukeni për të.Diskutoni në klasë format e reja të familjes.Bëhet vlerësimi i nxënësitDetyrë shtëpie: Bëni një përshkrim të shkurtër të familjes tuaj në 3 breza.Refleksione __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________32 LIBËR MËSUESI QYTETARI 10
3.2 FAMILJA SI QELIZË DHE PJESË E SHOQËRISËObjektivat: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë:- Të përshkruajë familjen si qelizë të shoqërisë- Të tregojë si kanë ndikuar zhvillimet e shoqërisë në format dhe funksionet efamiljes;- Të analizojë faktorët që kanë ndikuar në këto zhvillime;Fjalë kyçe: institucion social; qelizë e shoqërisë; pjesë e shoqërisë.Struktura e mësimit: ERREvokimiMetoda: Di - Dua të di - Mësova më shumëNë fillim të orës bëhet një ripërsëritje e informacioneve që dinë nxënësit:-Përcaktimi i familjes-Karakteristikat e familjes shqiptare-Format kryesore të familjesTashmë nxënësit dinë që familja është një nga institucionet sociale që përbënthemelin e jetës sociale, ku anëtarët e familjes gjejnë mbështetje dhe ngrohtësi.Realizimi i kuptimitMetoda: Di - Dua të di - mësova më shumëMësuesi jep informacione të cilat nxënësi nuk i di.Familja është njësia ku një grup zhvillon lidhjet e ngushta emocionale, është epreokupuar për rritjen dhe edukimin e fëmijëve dhe siguron burime të nevojshmepër pjesëtarët e vet.Familja konsolidohet si qelizë e shoqërisë:Nxënësi vazhdon të njihet me informacione të reja për familjen. Mësuesi theksonse: Në periudha kohore familja ka qenë pjesë:- e fisit- e komunitetit lokal- e shoqërisëZhvillimet historike sociale,elemente kulturore tëshoqërisë kanë ndikuar mbifamiljen, formën dhe funksionete saj.Vetë familja përbën një komunitettë vogël ku zhvillo-LIBËR MËSUESI QYTETARI 1033
hen marrëdhëniet midis njerëzve që ndiejnë afërsi me njeri-tjetrin, dhe bën pjesënë komunitete të tjera që e rrethojnë.ReflektimiMetoda: Punë individualeRealizoni në klasë aktivitetin me “rrathët e komunitetit”. Bëni një listë me komunitetetqë ndodhen rreth familjes tuaj. Pasi të realizoni këtë diskutoni në klasë:- Çfarë mësuat për marrëdhëniet e familjes suaj me komunitetin rreth saj:Bëhet vlerësimi i nxënësitDetyrë shtëpie, ushtrimi 1, faqe 41Refleksione __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________3.3 FUNKSIONET E FAMILJESObjektivat: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë:- të tregojë funksionet e familjes;- të listojë faktorët që ndikojnë në procesin e realizimit të funksioneve tëfamiljes;- të analizojë ndryshimet që kanë përfshirë familjen;Fjalë kyçe: funksionet e familjes; individualizmi afektiv.Struktura e mësimit: ERREvokimiMetoda: Diskutimi i njohurive paraprakeNë fillim të orës bëhet një ripërsëritje e njohurive paraprake që ka nxënësi përfamiljen.Pse familja është qelizë e shoqërisë? Si kanë ndikuar zhvillimet shoqërore nëformën dhe funksionet e familjes?Përgjigjet për këto pyetje shërbejnë për të dhënë informacionin e ri për funksionete familjes.Realizimi i kuptimitMetoda: Marrëdhëniet pyetje-përgjigjeFamilja ka ndryshuar gjatë periudhave kohore por funksionet e saj kanë mbeturtë njëjta.Funksionet kryesore të familjes janë:- vazhdimësia e brezave;34 LIBËR MËSUESI QYTETARI 10
- zhvillimi i seksualitetit në çift;- lidhjet emocionale midis pjesëtarëve;- mbrojtje dhe mbështetje midis pjesëtarëve;- përkujdesi dhe rritja e fëmijëve;- sigurimi i nevojave të përditshme.Nxënësit duke u njohur me funksionet e familjes janë në gjendje të konkretizojnëkëto funksione në familjet e tyre.Pyetje: Cilët faktorë kanë ndikuar në procesin e realizimit të funksioneve tësaj?Paraqitja grafike e faktorëve i ndihmon nxënësit në asimilin më të mirë të tyre.Analizohen në bashkëpunim me nxënësit këto faktorë, duke dhënë dhe shembujnga realiteti.ReflektimiMetoda: Punë individualePërshkruani se si kanë ndryshuar qëndrimet e prindërve tuaj ndaj funksionevetë familjes, që nga vitet e adoleshencës së tyre, deri tani.Diskutoni në klasë me njeri-tjetrin këto ndryshimeBëhet vlerësimi i nxënësveDetyrë shtëpie faqe 43.Refleksione __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________LIBËR MËSUESI QYTETARI 1035
3.4 ZHVILLIMI DEMOGRAFIK I SHOQËRISËObjektivat: Në fund të orës nxënësi do të jetë i aftë:- të përcaktojë problemet që studion shkenca e demografisë- të tregojë problemet kryesore të plakjes së popullsisë- të ilustrojë me shembuj problemet demografike në ShqipëriFjalë kyçe: zhvillim demografik; plakja e popullsisë.Struktura e mësimit: ERREvokimiMetoda: Diskutimi i ideveNë fillim të orës bëhet një ripërsëritje e koncepteve kryesore të temës së kaluar.Më pas nxënësve u kërkohet të përshkruajnë popullsinë në Shqipëri duke i orientuarme koncepte te tilla si: emigrimi, migrimi, lindshmëria etj.Përgjigjet dhe informacioni që kanë nxënësit shfrytëzohen nga mësuesi për tëdhënë informacionin e ri.Realizimi i kuptimitMetoda: Diskutim i ideveNë këtë fazë mësuesi thekson se ç’është demografia dhe çfarë studion ajo?Demografia është shkenca që studion popullsinë në një hapësirë të dhënë dheqë ka një koherencë sociale.Konceptet më të rëndësishme në demografi janë:- lindshmëria;- vdekshmëria;- migrimet.Analizohen këto koncepte duke i konkretizuar me shembuj nga realiteti shqiptardhe si kanë ndryshuar në periudha të ndryshme kohore. Në bashkëpunimme nxënësit diskutohet problemi kryesor që është plakja e popullsisë. Gjatë plakjesvuhen re disa problemet cilat listohen më poshtë:Ndër këto probleme dallohen- kjo moshë ka probleme shëndetësore në rritje;- ka rënie ekonomike;- probleme psikologjike, depresion;- humbje të marrëdhënieve me njerëzit;- humbje e të afërmve dhe miqve.Këto probleme reflektohen në familjet që kanë anëtarë të moshuar.36 LIBËR MËSUESI QYTETARI 10
Diskutoni në klasë për rolin dhe veprimtarinë e organizatave që i japinmbështetjen kësaj moshe.ReflektimiMetoda: Ditarët e të nxënitPërshkruani jetën dhe veprimtarinë e gjyshërve tuaj, të cilët kanë sfiduar moshëndhe kanë ushtruar talente dhe aktivitete në dobi të familjes dhe shoqërisë.Lexoni detyrën dhe tregoni se çfarë mësuat nga përshkrimi i të tjerëve.Bëhet vlerësimi i nxënësve.Detyrë shtëpie faqe 45.Refleksione3.5 MARRËDHËNIET FAMILJAREObjektivat: Në fund të orës nxënësi do të jetë i aftë:- të tregojë institucionet që mbrojnë familjen;- të përshkruajë legjislacionin shqiptar për familjen;- të analizojë funksionet e ligjeve për familjen.Fjalë kyçe: funksion garantues i ligjit mbrojtësStruktura e mësimit: ERREvokimiMetoda: Përvijimi i të menduarit.Bëhet një ripërsëritje e koncepteve kryesore të temës së kaluar.-Çfarë është demografia?-Cilat janë problemet e plakjes popullsisë?-Si kanë ndikuar të drejtat e njeriut në jetën e të moshuarve?-A ka institucione në mbrojtje të familjes?Nxënësit mund të japinmendimet e tyre me aq informacionsa ato kanë.Realizimi i kuptimitMetoda: Përvijimi i të menduaritMësuesi vazhdon dhe përforconmendimet e dhëna nganxënësit.Mësuesi thekson: Shoqëritëdhe shtetet tregojnë kujdes përtë hartuar dhe zbatuar legjislacioninqë mbron dhe zhvillonfamiljen.LIBËR MËSUESI QYTETARI 10 37
Në legjislacionin për familjen:Funksioni garantuar i legjislacionitpër familjen synon që të mbrojë të drejtate familjes, duke forcuar të drejtat dhembështetjen për familjen.Funksioni mbrojtës ofron mbrojtje përtë dëmtuarit nga dhuna, braktisja, dukesiguruar shërbime për viktimat dhe dukedënuar abuzuesit.Në bashkëpunim me nxënësit analizoheninstitucionet që janë në mbrojtje tëfamiljes dhe marrëdhënieve familjare.Duke analizuar institucionet përkatësepër zgjidhjen e problemeve të familjes, nxënësitë përpiqet të konkretizojë me shembujnga realiteti dhe jeta e familjes së tyre.ReflektimiMetoda: Të nxënit bashkëpunuesOrganizoni një diskutim në klasë për legjislacionin ekzistues për marrëdhënietfamiljare dhe zbatimin e tij.Sillni fakte në mbështetje të argumenteve tuaja.Bëni vlerësimin e nxënësit.Detyrë shtëpie. Gjeni informacione për ndryshimin e kodit të familjes.Refleksione. __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________3.6 FAMILJA DHE BARAZIA GJINOREObjektivat: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë:- të përshkruajë konceptin barazi gjinore- të tregojë situatat familjare ku reflektohet barazia gjinore- të analizojë situatën e barazisë gjinore në Shqipëri.Fjalë kyçe: përkatësi gjinore; barazia gjinore; legjislacioni gjinorStruktura e mësimit: ERREvokimiMetoda: Diskutimi i ideveNxënësve u kërkohet të përshkruajë veprimtarinë e tyre brenda familjes së tyre.Si realizohet edukimi i djemve dhe vajzave me mjediset familjare shqiptare.Është e parashikueshme që në klasë, djem dhe vajza, kanë edukime të ndryshmengaj prindërit e tyre.Pas përgjigjeve të nxënësve mësuesi është i gatshëm të japë kuptimin mbi barazinëgjinore.38 LIBËR MËSUESI QYTETARI 10
Realizimi i kuptimitMetoda: Përvijimi i të menduaritFamilja është një nga institucionete rëndësishme që u mëson fëmijëveqëndrime dhe sjellje të caktuarapër çështje gjinore.Përkatësia gjinore u referohet rolevetë grave dhe burrave.Këto role ndikohen nga perceptimetdhe pritshmëritë që rrjedhinnga faktorë të ndryshëm. Këto faktorëparaqiten me anë të kllasterit.Barazia gjinore është pjesëmarrjae barabartë e femrave dhe meshkujvenë të gjitha fushat e jetës, mepozita të barabarta, duke përfituarnjëlloj nga arritjet e zhvillimit të saj.Barazia gjinore është një kusht për respektimin e të drejtave të njeriut për burratdhe gratë.Shoqëria dhe shteti ndërmarrin nisma të ndryshme për zbatimin e parimit tëbarazisë gjinore. P.sh, aspektet e jetës së familjes që ndikohen nga këndvështrimigjinor:- martesa;- barazia e partnerëve gjatë martesës;- zgjidhja e martesës;- ndryshimi i mbiemrit;- fëmijët;- pasuria, etj.Në legjislacionin për barazinë gjinorepërfshihen:- Kushtetuta e RSH;- Kodi i Punës;- Kodi i ri i familjes;- Ligji për barazinë gjinore, etj.Diskutoni në klasë për rëndësinë që kanë në zhvillimin dhe përparimin shoqëror.ReflektimiMetoda: Punë me grupeNdahuni në grupe të vogla dhe bëni një analizë të shkurtër “ligjit në libra” dhe“ligji në praktikë”Në fund të diskutimit mësuesi bën një përmbledhje të shkurtër të situatës së barazisëgjinore në Shqipëri.Bëhet vlerësimi i nxënësit.Detyrë shtëpie: Bëni një përshkrim të shkurtër të pozitës së gruas në familje dhenë shoqërinë shqiptare.Refleksione __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________LIBËR MËSUESI QYTETARI 1039
3.7 Problemet e familjes sotObjektivat: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë:- të përshkruajë problemet e familjeve sot- të tregojë se si ndikon te fëmijët zgjidhja e martesës së prindërve dhe të analizojëshkaqet që shkaktojnë dhunën në familjeFjalë kyçe: Zgjidhje e martesës dhune në familje; martesë boshe;Struktura e mësimit: ERREvokimiMetoda: Diskutimi i ideveNxënësve u kërkohet të bëjnë një përshkrim të shkurtër të disa problemeve metë cilat përballet familja sot. Natyrisht që për këtë nxënësit kanë informacion ngatemat e kaluara. Mendimet e nxënësve janë nxitëse për të dhënë informacionin eri.Realizimi i kuptimitMetoda: Përvijimi i të menduaritFamilja ndryshon vazhdimisht në formë dhe në përmbajtje, duke ndjekur gjithëzhvillimet e tjera të shoqërisë.Problemet me natyrë familjare lidhen me:-zgjidhjen e martesës dhe fëmijët;-dhunën në familje;-lindjet jashtë martese;-martesat në moshë të vogël ose me mblesëri.Në bashkëpunim me nxënësit analizohen me radhë këto probleme duke dhënëdhe shembuj nga jeta e përditshme.Zgjidhja e martesës dhe ndarja e çiftit është proces ligjor i ndarjes së çiftit.Përballimi i një ndarjeje është i vështirë në disa aspekte si:-në aspektin ekonomik-social-në marrëdhëniet me fëmijëtZgjidhja e martesës ndikon pozitivisht ose negativisht në procesin e përshtatjestë fëmijëve me ndarjen. Për këtë problem nxënësit mund të sjellin eksperienca personaleose të familjarëve të tyreDhuna në familje përfshin abuzimin me fëmijët, bashkëshorten, bashkëshortin.Tipat e abuzimit mund të jenë të ndryshme:40 LIBËR MËSUESI QYTETARI 10
Pas analizës së formave të dhunimit mësuesi thekson se abuzimi ndaj fëmijëvezë një vend të konsiderueshëm ne numrin e përgjithshëm të rasteve të dhunës nëfamilje.Analizohen format e dhunës ndaj fëmijës si dhuna fizike, indiferenca fizike,abuzimi seksual, detyrimi për punë etj.ReflektimiMetoda: Diskutim i ideveDiskutoni në klasë për faktorët që ndikojnë në lidhjen e martesave me mblesëri.Sa jetëgjata janë ato, si është numri i tyre në rritje apo ne ulje, etj.Nxirrni konkluzionet përfundimtare.Bëhet vlerësimi i nxënësve.Detyrë shtëpie, faqe 51.Refleksione __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________3.8 DHUNA NË FAMILJE, FORMAT E SAJ DHE PASOJAT TEKANËTARËT E FAMILJESObjektivat: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë:- të përshkruajë format e dhunës në familje;- të analizojë pasojat e dhunës në familje;- të japë mendime për luftën kundër dhunës në familje.Fjalë kyçe: Dhunë në familje; format e dhunës; reagim ndaj dhunës.Struktura e mësimit: ERREvokimiMetoda: Diskutimi i ideveNë fillim të orës bëhet një ripërsëritje e informacioneve të temës së kaluar:-Cilët janë faktorët që ndikojnë tek fëmijët në zgjidhjen e martesës?-Pse nuk shihet më si problem zgjidhja e martesës?-Çfarë shkakton dhuna në familje?Përgjigjet e nxënësve shërbejnë si pikë lidhëse me temën e re.LIBËR MËSUESI QYTETARI 1041
Realizimi i kuptimitMetoda: Marrëdhëniet pyetje-përgjigjePas përgjigjeve të nxënësve për dhunën, mësuesi thekson se dhuna në familjendikon negativisht tek funksionet e familjes dhe shpesh krijon pasoja te të gjithëanëtarët e familjes.Dhuna në familje përfundon në:arsyet për të luftuar dhunën në familje.Pyetje: Kë prek dhuna në familje?Dhuna prek të gjithë shtresat dhe grupet e shoqërisë, pa dallim race, etnie, niveliekonomik, besimi fetar apo moshe.Në bashkëpunim me nxënësit mund të konkretizohen me shembuj forma tëdhunës pavarësisht ndryshimeve të tyre.Nxënësit japin përgjigje për aq informacion sa kanë, por në fund mësuesi theksonformat e dhunës, duketreguar se çfarë përfshijnëato.Nxënësit mund tëtregojnë nëse ekzistojnëkëto forma të dhunës nëmjediset e tyre familjareose shoqërore.Duke analizuar pasojatqë sjell dhuna dhe formate ekzistencës së saj, bashkëme nxënësit analizohenReflektimiMetoda: Punë individualePas informacionit të marrë për dhunën, u kërkohet nxënësve të përshkruajnëndonjë akt dhune, ku ata mund të kenë qenë prezent ose kanë parë në televizor. Sijanë ndjerë ata në këto momente.Pas përshkrimit të bërë nga nxënësit, mësuesi thekson se pasojat e dhunës kanëefekt zinxhir.Anëtarët e familjes që ekspozohen ndaj dhunës në familje, mund të shfaqinsjellje josociale dhe fëmijët mund të përvetësojnë modelin e dhunshëm në familje.Bëhet vlerësimi i nxënësitDetyrë shtëpie: Informacione të mediave për dhunën.Refleksione __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________42 LIBËR MËSUESI QYTETARI 10
Kreu IVSHKOLLA4.1 E DREJTA PËR ARSIMObjektivat: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë:- të përshkruajë rëndësinë që ka arsimimi për individin.- të tregojë pse shoqëritë mbrojnë me ligj të drejtën për arsimim- të verë në dukje shkallët e sistemit tonë arsimorFjalë kyçe: shkollë; e drejtë për arsim; sistem arsimor.Struktura e mësimit: ERREvokimiMetoda: Diskutim i ideveNë fillim të orës i drejtohen nxënësve pyetje të thjeshta dhe konkrete-Pse ju e vazhdoni shkollën e mesme-A pretendoni ë vazhdoni shkollën e lartë.-Pse shkolla është e rëndësishme për jetën e individit?Nxënësit japin përgjigjet e tyre, të cilat mësuesi i përdor për të dhënë informacionine ri për arsimin dhe të drejtën për arsim.Realizimi i kuptimitMetoda: Marrëdhëniet pyetje-përgjigjeJeta jonë, në të gjitha moshat, ndikohet prej informacionit që marrin nëpërmjetlibrave gazetave, revistave dhe televizionit. Ky informacion merr kuptim, vetëmnëse ne përfshihemi në procesin e të mësuarit.Shkolla përfaqëson një institucion të organizuar dhe të specializuar për arsimimine çdo individi. Socializimi në shkollë ka të bëjë me procesin e formimit tëvlerave njerëzore të nxënësit nëpërmjet edukimit qytetar dhe shprehive për jetën.Pyetje: Si rregullohet veprimtaria mësimore-edukative brenda dhe jashtëshkollës?Si çdo institucion tjetër edhe shkolla rregullohet nëpërmjet legjislacionit si:1. Kushtetuta e RSH;2. Ligji “Për arsimin arsimor parauniversitar”;3. Ligji “Për arsimin e lartë”;4. Dokumente ndërkombëtare të ratifikuara.Në bashkëpunim me nxënësit analizohet e drejta për arsim dhe mbrojtjen eLIBËR MËSUESI QYTETARI 1043
kësaj të drejte me ligj. Në fund të diskutimit mësuesi thekson:-Çdo individ që arsimohet në shkollë duhet të trajtohet me dinjitet.-Mësimdhënia duhet t’u përshtatet nevojave dhe mundësive të çdo nxënësi.Në vendin tonë sistemi arsimor përfshin disa shkallë:Në shkallën e parë ku ndodhet sistemi parauniversitar përfshihen disa niveleReflektimiMetoda: Ditarët e të nxënitPërshkruani emocionet tuaja në ditën e parë të shkollës.Pse vlerësohet shumë ajo ditë? Si e kujtoni ju atë, etj.?Në fund lexohen detyrat në klasë dhe diskutohet për rëndësinë që ka shkollapër çdonjërin nga ne.Bëhet vlerësimi i nxënësit.Detyrë shtëpie.Bëni një listë me arsyet pse arsimimi është i rëndësishëm në jetën e secilit.Nëpërmjet votimit, votojini ato sipas rëndësisë.Refleksione. __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________4.2 ZHVILLIMI HISTORIK I SHKOLLËS DHEPROBLEMET E SAJObjektivat: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë:- të përshkruajë me fjalët e tekstit ndryshimet e shkollës në Shqipëri;-të identifikojë aspektet pozitive dhe negative të këtyre ndryshimeve;-të listojë disa mundësi që na jep shkolla;-të veçojë mundësitë më të rëndësishme.Fjalë kyçe: ndryshime të shkollës; mundësi që jep shkolla; probleme tëshkollës.44 LIBËR MËSUESI QYTETARI 10
Struktura e mësimit: ERREvokimiMetoda: Diskutimi i ideveNë fillim të orës nxënësve u drejtohen pyetje nga tema e kaluar si:- Pse shkolla është e rëndësishme në jetën e individit?- Si është i organizuar sistemi ynë arsimor?- Çfarë ju kujton 7 Marsi etj.?Përgjigjet e nxënësve janë nga më të ndryshmet dhe përdoren nga mësuesi përtë treguar zhvillimin historik të shkollës nga 7 marsi 1878 deri në ditët e sotme.Realizimi i kuptimitMetoda: Marrëdhëniet pyetje-përgjigjeNë këtë fazë bëhet një pasqyrë e zhvillimit të shkollës, reformat në arsim dhemotoja e shkollës në ditët e sotme, e cila është “Procesi i të nxënit duhet të zgjasëpërgjatë gjithë jetës”.Pyetje: Çfarë ndryshimesh kanë përfshirë shkollën sot?Shkolla shqiptare është përfshirë në:Arsyet janë të shumta si:- kanë ndryshuar marrëdhëniet shoqërore;- Tregu i punës ka kërkesa të reja;- Kërkohen njerëz të kualifikuar;- Shkolla duhet të jetë një mjedis social, etj.Ndryshimet në shoqëri u shoqëruan me ndryshime të ndjeshme në shkollëntonë.Mësuesi orienton nxënësit në diskutimet e tyre në ndryshimet që ka pësuarshkolla sot.LIBËR MËSUESI QYTETARI 1045
ReflektimiMetoda: Punë individualeLexoni listën me mundësitë që ofron arsimimi në shkollë. Cilat do të veçonit simë të rëndësishmet? Bëjeni këtë veçim nëpërmjet votimit në klasë.Bëhet vlerësimi i nxënësit.Detyrë shtëpie.Refleksione. __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________4.3 Problemet e arsimit dhe të shkollës sot.Roli i mësuesit në shkollëObjektivi: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë, të tregojë dallimin midis arsimitdhe shkollës- të verë në dukje problemet e arsimit sot- të analizojë rolin e mësuesit në shkollëFjalë kyçe: braktisje e shkollës, orientim profesional, dhuna në shkollë.Struktura e mësimit: ERREvokimiMetoda: Diskutim i ideveNë fillim të orës u kërkohet nxënësve të përshkruajë disa probleme, që ata mendojnëse ka arsimi sot.Nxënësit japin përgjigjet e tyre dhe konkretizojnë me shembuj nga shkolla etyre vështirësitë që ata ndeshin në tekstet, në marrëdhëniet me mësuesit, etj. Problemete ngritura nga nxënësit shërbejnë si nxitje për të dhënë informacionin e ri nëfazën tjetër.Realizimi i kuptimitMetoda: Përvijimi i të menduaritMësuesi thekson se arsimi përbëhet nga disa elemente: nga programet dhe tekstetshkollore, politikat e arsimit.Por arsimi sot ndeshet me sfida të shumta si:- mungesa e larmishme për arsimin profesional.- përparimi i ulët i nxënësve në shkolla.- mungesa e orientimit profesional në mënyrë kompetente në shkollat emesme.Cilat janë pritshmëritë e fëmijëve për shkollën:46 LIBËR MËSUESI QYTETARI 10
Pyetje: Cilat janë problemet me të cilat përballet shkolla sot.Përgjigjet e dhëna në fillim nga nxënësi, zgjerohen më tej nga mësuesi.Në bashkëpunim me nxënësitanalizohen këto problemetë shkollës duke vënë nëdukje se cilat nga këto ekzistojnënë shkollën tuajReflektimiMetoda: Punë individualePasi të njihen me funksionete shkollës nxënësit u këshillohettë përshkruajnë realizimine këtyre funksioneve në shkollësduke i vlerësuar nga 1 derinë 10.Diskutoni në klasë për rezultatete vlerësimit.Në fund mësuesi theksonse funksionet e shkollës nukpërmbushen në mënyrë të shkëputur nga institucionet e tjera, por në lidhje tëngushtë me ligjet e arsimit.- Bëhet vlerësimi i nxënësit.- Detyrë shtëpie: ushtrimi 1, faqe 65.Refleksione __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________LIBËR MËSUESI QYTETARI 1047
Kreu VFëmijëria5.1 Fëmijët, të drejtat dhe detyrimet e tyreObjektivi: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë të japë përkufizimin ligjor përfëmijën- të listojë disa të drejta të fëmijëve.- të tregojë disa detyrime të fëmijëve.Fjalë kyçe: fëmijë, të drejta të fëmijëve, detyrimet e fëmijëve.Struktura e mësimit: ERREvokimiMetoda: Diskutim për njohuritë paraprake.Në fillim të orës mësuesi bën një përmbledhje të koncepteve dhe informacionitqë nxënësi do të mësojë në këtë kapitull.Nxënësve u kërkohet të përshkruajnë periudhën e fëmijërisë që kanë kaluar,fëmijërinë e tanishme dhe si presin të kalojnë fëmijërinë deri kur të mbushinmoshën 18 vjeç. Gjatë përshkrimit të tyre nxënësit (është e parashikueshme) fillojnëdhe tregojnë se kërkojnë me shumë të drejta kur ato po shkojnë drejt moshëssë rritur dhe njëkohësisht kanë më shumë përgjegjësi se kur ishin fëmijë me “tëvegjël”.Mësuesi i nxit nxënësit në diskutime dhe njëkohësisht jep informacionin e ri.Realizimi i kuptimitMetoda: Diskutim i ideveNë këtë fazë mësuesi thekson se fëmijë në Shqipëri quhet çdo njeri që nuk kambushur moshën e rritur, e cila nis në 18 vjeç.Në Shqipëri ¼ e popullsisë janë fëmijë.Cilat janë të drejtat dhe detyrimet e fëmijëve sipas legjislacionit shqiptar- Kushtetuta e RSH është akti ligjor më i lartë që garanton fëmijët me mbrojtjenga shteti.Të gjithë fëmijët kanë të drejta të barabarta, nëse janë vajza apo djem, të pasurapo të varfër, pavarësisht nga raca, etnia, gjuha apo çdo dallim tjetër.Të drejtat janë të lidhura me detyrat si për fëmijët dhe të rriturit.Nxënësve u kërkohet të listojnë disa nga detyrat e tyre të cilat paraqiten nëmënyrë grafike në tabelë.48 LIBËR MËSUESI QYTETARI 10
Pasi paraqiten detyrat e fëmijëve,atyre u kërkohet të venë përballëtyre të drejtat që ata kanë.ReflektimiMetoda: Punë individualePasi nxënësit janë njohur me tëdrejtat dhe detyrat e tyre, u jepetsi detyrë: “Pse mendoni se shtetie përcakton me ligj moshën se kurnjë qenie njerëzore konsiderohetfëmijë dhe kur i rritur”.Rendisni disa nga pasojat ekëtij kufiri:Nxënësit në fund diskutojnëpër konkluzionet përfundimtare.-Bëhet vlerësimi i nxënësit.-Detyrë shtëpie, ushtrimi 1, faqe 73.-Refleksione. _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________5.2 Ligjet tona për mbrojtjen dhe kujdesin për fëmijëtObjektivi: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë të përshkruajë rolin e familjespër rritjen e fëmijës:- të tregojë legjislacionin shqiptar në mbrojtje të fëmijës- të analizojë ligjet specifike në mbrojtje të fëmijëve.Fjala kyçe: legjislacioni, interesimi më i lartë i fëmijës.Struktura e mësimit: ERREvokimiMetoda: Diskutimi i ideveNë mësimin e kaluar nxënësi është njohur me të drejtat dhe detyrat e tyre. Nxënësveu kërkohet të përshkruajnë rolin e familjes në rritjen e fëmijës.Si e respekton legjislacioni fëmijën dhe familjen.Pas përshkrimit që bëjnë nxënësit, mësuesi parapërgatit klasën për të dhënëinformacionin e ri.Realizimi i kuptimitMetoda: Marrëdhëniet pyetje-përgjigje.LIBËR MËSUESI QYTETARI 1049
Mësuesi pasi ka dëgjuar nxënësin, thekson se familja është vendi më i mirë kumund të rritet fëmija.Çdo vendim që merr shteti duhet të jenë gjithmonë në interesin më të lartë tëfëmijës.Ligjet kryesore për mbrojtjen dhe kujdesin për fëmijën në Shqipëri janë:Pasi njihen me ligjet kryesoreu kërkohet nxënësve tëjapin dhe shembuj nga realitetipër veprimin e ligjeve tëmësipërme.ReflektimiMetoda: Punë individuale.Pasi të lexoni “Kodin e procedurëspenale”, tregoni psefëmijët kanë nevojë për mbrojtjetë veçantë, ndryshe nga tërriturit. A zbatohet gjithmonëky kod në Shqipëri?Diskutoni në klasë për përvojat personale ose situatat e treguara nga nxënësit.-Bëhet vlerësimi i nxënësve-Detyrë shtëpie, ushtrimi 1, faqe 75-Refleksione5.3 Problemet e fëmijëve në bashkësinë ku jetojnëObjektivi: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë të përshkruajë disa shkelje të tëdrejtave në mjediset ku jetojnë.-të listojnë disa nga problemet me të cilat ndeshen fëmijët.-të analizojë arsyet e mosrespektimit të të drejtave të fëmijëve në Shqipëri.-Fjalë kyçe: shkelje e të drejtave-probleme të fëmijëveStruktura e mësimit: ERREvokimiMetoda: Diskutim i njohurive paraprake.Nxënësit janë njohur me të drejtat detyrat dhe ligjet kryesore për mbrojtjen dhekujdesin për fëmijët.Por a ndodh që ato të respektohen gjithmonë dhe në çdo ambient ku jetojnëfëmijët?Për këto pyetje nxënësit mund të japin përgjigjet e tyre duke i konkretizuar50 LIBËR MËSUESI QYTETARI 10
edhe me raste konkrete nga jeta dhe veprimtaria e nxënësve.Përgjigjet e nxënësve nxisin mësuesin të japë informacionin e ri.Realizimi i kuptimitMetoda: Marrëdhëniet pyetje-përgjigje.Në fillim të kësaj fare theksohet se njohja e të drejtave nga të gjithë, nga mësuesit,fëmijët, prindërit, politikanët, media, është hapi i parë për respektimin e tëdrejtave të fëmijëve.Në Shqipëri vazhdojnë ë kemi shkelje dhe mosrespektimi të të drejtave të fëmijëvepër arsye të shumta të cilat i listojmë në tabelë.Por grupe të ndryshme fëmijëshkanë nevojë për mbrojtje të veçantësi:-fëmijët që punojnë.- fëmijët me aftësi të kufizuar.- fëmijët me paaftësi mendore.- fëmijë të braktisur.- fëmijët –viktima të abuzuar.- fëmijët e ngujuar për gjakmarrje.Në bashkëpunim me nxënësitdiskutohet për problemet e fëmijëveduke i konkretizuar me shembujnga realiteti shqiptar. Por fëmijëtpërballen dhe me probleme tëshumta.Problemet e fëmijëve paraqitennë tabelë duke bashkëpunuar menxënësit:Analizohen me radhë problemete fëmijëve.ReflektimiMetoda: Punë me gjithë klasën.Lexoni pjesën e “Aktivitetit” dherealizojeni në klasë.Diskutoni pas lojës, se përsenjerëzit që u përkasin racave socialetë ndryshme, na duken njëllojdhe është e vështirë t’i dallojmënga njëri-tjetri.- Bëhet vlerësimi i nxënësveRefleksione: __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________LIBËR MËSUESI QYTETARI 1051
5.5/5.6 Jeta dhe problemet e fëmijëve në vende të ndryshme,ngjashmëritë dhe dallimet. Fëmijët sot në botë.Objektivi: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë të përshkruajë mënyrën e jetëssë fëmijëve në botë.- të tregojë problemet me të cilat ata përballen.- të tregojë ngjashmëritë e jetesës së fëmijëve në vendin tonë, me fëmijët në botë.Fjalë kyçe: Fëmijët në botë, fëmijët në Shqipëri, dallime, ngjashmëri.Struktura e mësimit: ERREvokimiMetoda: Diskutimi i njohurive paraprake.Në fillim të orës nxënësve u kërkohet të bëjnë një përshkrim të mënyrës sëjetesës së fëmijëve në Shqipëri dhe në botë.Pas përgjigjeve të nxënësve, mësuesi parapërgatitet për të dhënë informacionine ri në faqen tjetër.Realizimi i kuptimitMetoda: Marrëdhëniet pyetje-përgjigje.Në fillim të kësaj faze mësuesi thekson se:Fëmijët në kohë dhe vende të ndryshme, jetojnë dhe përballen me probleme qëmund të jenë të veçanta ose të ngjashme me jetën e fëmijëve në vendin tonë.Duke u njohur me jetën e fëmijëve ne kuptojmë se jeta e fëmijëve është sa endryshme, aq dhe e ngjashme në shumë aspekte. P.sh të gjithë fëmijët e kontinentitluajnë, por jo të gjithë fëmijët kanë mundësi për të pasur lodra apo mjete për t’uargëtuar, etj.Një botë e denjë për fëmijët,është ajo ku fëmijët e nisin jetënnë mënyrën më të mirë të mundshme,ku kanë mundësi të shkojnënë shkollë, të zhvillojnë aftësitëindividuale në një mjedis familjar,shoqëror, etj.Shumë vende respektojnë tëdrejtat e fëmijëve, i mbrojnë atonga shfrytëzimi dhe abuzimi, ruajnëdhe mbrojnë mjedisin, zgjidhinkonfliktin në mënyrë paqësore.Por ka vende ku fëmijët përballenme situata të vështira që cenojnë tëdrejtat themelore të fëmijëve si:52 LIBËR MËSUESI QYTETARI 10Problemesi:Varfëria ekstreme, uriaMalaria dhesëmundjaAIDSluftratGjymtimetDëmtimepsikikeVdekshmëriafoshnjore
Diskutohet gjerësisht këto probleme me të cilat përballen fëmijët sot në botë.Reflektimi ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________Metoda: Punë individualeShkruani një listë me pesë pyetje për gjërat që do donit të dinit për jetën e bashkëmoshatarëvetuaj në vende të tjera.Listoni në tabelë pyetjet që kanë të njëjtat përmbajtje dhe zgjidhni pyetjet e formuluaramë mirë. Për orën e ardhshme gjeni informacione për secilën nga këtopyetje.- Bëhet vlerësimi i nxënësit.- Detyrë shtëpie: Informacione për pyetjet e nxënësve.- Refleksione.5.7 Jeta e fëmijëve dhe rritja e cilësisë së sajObjektivi: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë të përshkruajë mënyrat epërmirësimit të jetës së fëmijëve.- të tregojë organizatat ndërkombëtare në mbrojtje të fëmijëve- të listojë disa masa të karakterit global rajonal dhe lokal.Fjalë kyçe: mbrojtje, mbijetesë, zhvillim i shëndetshëm.Struktura e mësimit: ERREvokimiMetoda: Diskutimi i njohurive paraprake.Në fillim të orës nxënësve u kërkohet të përshkruajnë disa probleme të fëmijëvenë Shqipëri dhe botë, p.sh:- si jetojnë fëmijët në botë.- cilat janë problemet me të cilat ato përballen.- cilat janë ngjashmëritë e jetës së fëmijëve në Shqipëri dhe në botë.Pyetje: Nëse ka probleme në jetën e fëmijëve, si mund të përmirësohet ajo?Nxënësit japin përgjigjet e tyre të cilat lidhen dhe me informacionet paraprakeqë ka nxënësi për jetën e fëmijëve.Mësuesi liston përgjigjet e nxënësve dhe i përdor ato për të dhënë informacionine ri.Realizimi i kuptimitMetoda: Marrëdhëniet pyetje-përgjigjeNë këtë fazë mësuesi thekson se:Përmirësimi i jetës së fëmijëve dhe rritja e cilësisë së saj bëhet nëpërmjet zbatim-LIBËR MËSUESI QYTETARI 1053
it të legjislacionit për të drejtat e fëmijëve, hartimit dhe zbatimit të politikave, programeveshtetërore dhe jo-shtetëroreqë venë fëmijën mbi gjithçka.Cilat janë masat që merren për përmirësimine jetës së fëmijëve?Rrugët për përmirësimin e jetësparaqiten në tabelë duke angazhuaredhe nxënësit në dhënien e mendimevetë tyre.Analizohen me radhë rrugët duke ikonkretizuar dhe me shembuj nga realitetishqiptar dhe botëror. Për zgjidhjene probleme të fëmijëve janë njësërë organizatash ndërkombëtare qëpromovojnë të drejtat e fëmijëve. Këtojanë:Tregohet më gjerësisht roli që kanëkëto organizata në përmirësimin ejetës së fëmijëve, nëpërmjet financimittë programeve të ndryshme.ReflektimiMetoda: Punë individualePërshkruani nevojat efëmijëve në zonën tuaj, tëcilat janë të pambuluaranga shërbimet.Çfarë mund të bëhetpër të përmirësuar jetën etyre?Diskutoni në klasë përmungesën e këtyre shërbimevenë këto zona.- Bëhet vlerësimi i nxënësit- Detyrë shtëpie, ushtrimi 1, faqe 85- Refleksione _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________54 LIBËR MËSUESI QYTETARI 10
KREU VIRritja e fëmijërisë, ndryshimet6.1 Ndryshimet fizike dhe psikologjike të adoleshencës.Objektivi: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë të tregojë moshën e fillimit tëadoleshencës.- të analizojë faktorët nga të cilat kushtëzohet sjellja e adoleshentit.- të verë në dukje ndryshimet që pësojnë djemtë dhe vajzat në adoleshencë.Fjalë kyçe: adoleshencë, ndryshim.Struktura e mësimit: ERREvokimiMetoda: Diskutimi i njohurive paraprake. Në fillim të orës bëhet një përmbledhjee informacionit dhe e koncepteve që do të trajtohen në kreun “Rritja e fëmijërisë,ndryshimet”.Përshkruani disa ndryshime që pëson individi kur kalon nga fëmijëria në adoleshencë.Nxënësit japin përgjigjet e tyre duke u bazuar edhe tek ndryshimet individualetë tyre.Këto përgjigje janë moment kyç për të dhënë informacionin e ri.Realizimi i kuptimitMetoda: Marrëdhënie pyetje-përgjigjeNë këtë fazë theksohet se adoleshenca është një periudhë unike në jetën e njeriut.Përfshijnë:Zhvillimin shumëtë shpejtëRritje të tërheqjesseksualeAdoleshentët nuk janë as fëmijëdhe as të rritur.Është një periudhë që karakterizohetnga një zhvillim me shumëndryshime:Role të rejasocialeTrancizion shkollorÇfarë është adoleshenca? Ështëperiudha e kalimit nga fëmijërianë moshën e rritur.Adoleshenca ka tri nënetapa:- Adoleshenca e hershme 11-14 vjeç.- Adoleshenca e mesme 15-18 vjeç.- Adoleshenca e vonë 19-21 vjeç.LIBËR MËSUESI QYTETARI 1055
Adoleshenca shoqërohet me ndryshime të mëdha si: fizike e psikologjike, mendoree sociale. Në këtë moshë është e rëndësishme që si djemtë dhe vajzat të dinë ndryshimetqë ndodhin te ata. Listohen disa ndryshime që ndodhin te adoleshentët.Mosha e fillimit të adoleshencës është 1-2 vjet më herët për vajzat.ReflektimiMetoda: Punë individualePasi janë njohur nxënësit me ndryshimet fizike, u kërkohet të përshkruajnëndryshimet psikologjike që ndodhin në moshën e adoleshencës.Në fund listohen në tabelë ato ndryshime që dominojnë me shumë nga përgjigjete nxënësve.- Bëhet vlerësimi i nxënësit- Detyrë shtëpie- Refleksione _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________6.2 Ndikimi i zhvillimit emocional të adoloshentëvenë marrëdhëniet dhe në sjelljet e tyre.Objektivi: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë: të përshkruajë emocionet qëndodhin në adoleshencë.- të tregojë se si ndikojnë emocionet në jetën tonë të përditshme.- të analizojnë pasojat që sjellin këto emocione.Fjalë kyçe: emocione, sjellje emocionale, menaxhim emocioneshStruktura e mësimit: ERREvokimiMetoda: Diskutimi i njohurive paraprake.Në fillim të orës bëhet një përsëritje e njohurive të mësimit të kaluar.-Në çfarë moshe fillon adoleshenca.- A fillon ajo njëlloj për djemtë dhe për vajzat?- Cilat janë ndryshimet që pësojnë individët në këtë periudhë?- Cilat janë ndryshimet psikologjike të adoleshenteve.- A janë emocionet pjesë e ndryshimeve psikologjike?Nxënësit japin përgjigjet e tyre të cilat shërbejnë si pikë lidhje me temën e re.Realizimi i kuptimitMetoda: Marrëdhëniet pyetje-përgjigje.Pas përgjigjeve të nxënësve theksohet se emocioni është një gjendje e trazuarapo e shqetësuar e mendjes, ndjenjave, pasionit.Emocioni lidhet me zhvillimin psikologjik dhe bio-fiziologjik të njeriut. Fillimii pubertetit shënon një periudhë intensive të zhvillimit të trurit dhe zonat56 LIBËR MËSUESI QYTETARI 10
përgjegjëse për jetën emocionale janë nga zonat që zhvillohen ngadalë.Pyetje- Cilat janë disa nga emocionetqë përjeton adoleshenti?Pas mendimeve që japin nxënësit,ato paraqiten në tabelë dhe të kllasterit.Këto emocione kombinohen menjëra tjetrën dhe krijojnë:Çfarë është sjellja emocionale:është sjellje që bazohet vetëm nëemocion dhe jo në arsyePasojat e sjelljes emocionale mund të jenë:PozitiveNegativeKëto sjellje konkretizohen me shembuj nga nxënësit.Pyetje: Si mund të menaxhojmë emocionet?Këtu theksohet se emocionet janë shtysa të brendshme për të vepruar që prekintrurin dhe trupin.ReflektimiMetoda: Punë me grupPasi janë njohur nxënësit me format e emocioneve klasa ndahet në 2 grupe. Çdogrup analizon situatat dhe jep përgjigje:- Cilat do të ishin pasojat, nëse ju do t’i shprehnit këto emocione?Gjeni disa nga mënyrat e menaxhimit të emocioneve.Çdo grup prezanton detyrat dhe nxirren konkluzione të përbashkëta.Bëhet vlerësimi i nxënësitDetyrë shtëpie: Informacione për emocionet.Refleksione __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________LIBËR MËSUESI QYTETARI 1057
6.5 Adoleshenca me sytë e të rriturve dhe shoqërisë.Objektivi: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë:- të përshkruajë disa kërkesa të prindërve ndaj adoleshentëve.- të tregojë arsyet e konfliktimit të tyre me prindërit.- të analizojë faktorët që ndihmojnë marrëdhëniet e të rriturve me adoleshentët.Fjalë kyçe: adoleshentët, i rritur, qëndrime pozitive.Struktura e mësimit: ERREvokimiMetoda: Diskutim për njohuritë paraprake.Nxënësve u kërkohet që të bëjnë një përshkrim të marrëdhënieve të tyre metë rriturit dhe me prindërit e tyre. Cilat janë problemet për të cilat ato konfliktohenme të rriturit? Nxënësit përgjigjen sipas kushteve dhe rrethanave të tyre.Ndaj përgjigjet e tyre janë nga më të ndryshmet. Këto përgjigje shfrytëzohen për tëdhënë informacionin e ri.Realizimi i kuptimitMetoda: Marrëdhëniet pyetje-përgjigjePasi janë dhënë përgjigjet e nxënësve në këtë fazë theksohet se shoqëria bën presionmbi adoleshencën për të zbatuar rregullat dhe normat që ka vendosur ajo.Adoleshenti përjeton situata, konflikte, nën ndikimin e ndryshimeve fizike dheemocionale të moshës.Pyetje: A e kuptojnë të rriturit këtë situatë?Të rriturit e kuptojnë situatën në të cilën ndodhen adoleshentët, por përpiqent’u imponohen duke i konsideruar akoma fëmijë.Adoleshentët në përpjekjet për të krijuar identitetin personal, zhvillojnë ndjenjëne të “rriturit”, por të rriturit vazhdojnë ti quajnë “fëmijë”. Ky është shkakutjetër i moskuptimit i rritur-adoleshentë. Adoleshentët mendojnë se “të rriturit”nuk i kuptojnë, nuk u japin informacione për të cilat ata kanë nevojë, i kontrollojnësi të ishin fëmijë.Këto mendime të adoleshentëve diskutohen me nxënësit, nxirren konkluzionetdhe tregohen situatat konkrete që ata sjellin nga jeta e tyre.Analizohen faktorët që ndihmojnë marrëdhënien me adoleshentin.Pyetje: Cilat janë qëndrimet pozitive që ndihmojnë marrëdhëniet midis:- adoleshentëve- prindërve- mësuesve- shoqërisë58 LIBËR MËSUESI QYTETARI 10
ÇdoadoleshentMeriton respekt dhembështetje ngatëgjithëËshtë një vler ë e çmuarpërshoqërinëKa një kontilentnëzhvillimine shoqërisëKa tëdrejtatëcilatduhen respektuar ngatë gjithëReflektimiMetoda: Punë individualeSillni eksperienca në klasë, nësekeni lexuar ndonjë shkrim në gazetëapo keni parë ndonjë film për fëmijëte moshës tuaj dhe diskutoni për tome shokët. Çfarë ju ka pëlqyer dheçfarë jo?Bëhet vlerësimi i nxënësit.Detyrë shtëpie, ushtrimi 1, faqe101.6.6 Hendeku i brezave dhe zgjidhja e konfliktit.Objektivi: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë:- të shpjegojë me fjalët e veta si shprehet hendeku i brezave në marrëdhëniet meprindërit.- të tregojë se ç’duhet të bëjë adoleshenti për të patur një komunikim të mirë meprindërit.- të listojë disa sugjerime për një komunikim të mirë të adoleshentit me të rriturit.Fjalë kyçe: dallimet midis brezave, komunikim i mirë.Struktura e mësimit: ERREvokimiMetoda: Diskutim i njohurive paraprake.Në fillim të orës bëhet një ripërsëritje e informacionit të kaluar:- Çfarë kërkojnë prindërit nga adoleshentet?- Pse adoleshentët konfliktohen shpesh me të rriturit?- A është shkak i konflikteve hendeku i brezave midis adoleshentëve dhe tërriturve?Nxënësit japin përgjigjet e tyre duke u përpjekur të shpjegojnë edhe kuptimin ekonceptit “hendek i brezave”.Përgjigjet e nxënësve shërbejnë si nxitje për dhënien e informacionit të ri.Realizimi i kuptimitMetoda: Marrëdhëniet pyetje-përgjigjePas përgjigjeve të nxënësve në këtë fazë theksohet se:Adoleshentët kërkojnë të marrin vendime në mënyrë të pavarur, pa u ndikuarnga prindërit. Në Shqipëri ky konflikt ndikohet nga fakti që dallimi midis brezavenuk është vetëm në vite, por edhe në mënyrën e jetesës. Të gjithë qeniet njerëzore,të rritur dhe fëmijë, ndikohen nga koha kur janë lindur dhe rritur, nga familja dheshoqëria e tyre.LIBËR MËSUESI QYTETARI 1059
Pyetje: Cilat janë çështjet më të zakonshme që diskutohen midis prindërve dhefëmijëve?Nxënësit japin përgjigjet etyre të cilat paraqiten në mënyrëgrafike në tabelë.Në bashkëpunim me nxënësittë tregohet se në cilat problemekanë më shumë diskutim meprindërit e tyre dhe të listojnë arsyete tyre.Pyetje: Çfarë duhet të bëjnë tërriturit dhe adoleshentët për tëpatur një komunikim të mirë?ReflektimiMetoda: Punë individualeNxënësve u kërkohet të listojnësipas mendimit të tyre disa ngabarrierat që pengojnë komunikimin.Pas paraqitjes së mendimevetë tyre, listohen mendimet më tësakta. Në fund të kësaj faze theksohenedhe sugjerimet për një komunikim të mirë të adoleshentëve me të tjerët.Bëhet vlerësimi i nxënësit.Detyrë shtëpie, ushtrimi 1, faqe 103Refleksione __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________60 LIBËR MËSUESI QYTETARI 10
KREU VIIPUNA7.1 Puna dhe llojet e sajObjektivi: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë:- të përshkruajë disa lloje punësh që bëjnë njerëzit.- të japë përkufizimin për punën.- të analizojë lidhjen midis lumturisë dhe punës.Fjalë kyçe: pune, punoj, llojet e punës.Struktura e mësimit: ERREvokimiMetoda: Diskutimi i njohurive paraprake.Në fillim të orës bëhet një përmbledhje e koncepteve dhe informacionit të ri qënxënësi do të asimilojë në këtë kapitull. Më pas nxënësve u kërkohet të përshkruajnëdisa lloje punësh që bëhen sot në shoqëri.Pas përshkrimit të nxënësve është parapërgatitur momenti për të dhënë informacionine ri.Realizimi i kuptimitMetoda: Marrëdhëniet pyetje-përgjigjeNë këtë fazë të mësimit jepet përkufizimi për punën, në mënyrë që të dallohetnga kuptimi i fjalës “punoj” si veprim.Megjithatë nuk ka një përkufizim përfundimtar për punën. Përkufizimet që nemund të japim për punën vijnë nga përvojat tona.Puna është një veprimtari që përfundon me një rezultat të synuar ose të dëshiruar.Ndërsa fjala “punoj” mund të përkufizohet si kryerja e një pune mendore osefizike për të arritur një qëllim ose për të plotësuar një nevojë.Pyetje: Sa lloje punësh ka?Llojet e punës bazuar në:Burimet e përdorura për të kryer punënShpërblimet e marra pas kryerjes së sajNëse klasifikojmë punën bazuar në burimet e përdorura nga individë:LIBËR MËSUESI QYTETARI 1061
Llojet e punës janë:Punë fizikePunë mendoreNëse klasifikojmë punën bazuar në shpërblimet e marra pas saj:Llojet e punës janë:Punë e paguarPunë vullnetareNjë element tjetër i punës janë edhe kushtet e punës:negativishtKushtet e punës mund të ndikojnë:PozitivishtKushtet e punës ndahen:FizikeKohoreAnalizohen kushtet e punës duke i konkretizuar me shembuj nga realiteti.Pyetje: A ka lidhje midis lumturisë dhe punës?Puna mund të na pëlqejë, frymëzojë, ndihmojë të realizohemi si individë nëprofesion. Puna mund të krijojë kënaqësi nëse shoqërohet nga këto aspekte:Tëmësuaritnëvendin epunësRezultatetëmiranëpunë dhevlerësim ngapunëdhënësi- pakënaqësia- stresi në punë- probleme të shëndetit- konflikte në punë- pagesë e ulët, etj.FuqizimiipunonjësitReflektimiMetoda: Punë individualePasi nxënësit janë njohur me llojet epunës, kushtet e punës dhe kënaqësinëqë të jep ajo, nxënësve u kërkohettë listojnë disa probleme të lidhura mepunën. Pas përgjigjeve të nxënësve nëfund theksohet se disa probleme tëpunës janë:62 LIBËR MËSUESI QYTETARI 10
Mund të diskutohet shkurtimisht rreth tyre.Bëhet vlerësimi i nxënësit.Detyrë shtëpie, ushtrimi 6, faqe 109.7.2 Puna dhe përgjegjësitë e sajObjektivi: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë:- të tregojë të drejtat e punëtorëve në Shqipëri.- të listojë detyrimet që përcakton Kodi i Punës për punëmarrësit dhe punëdhënësit.- të analizojë rëndësinë e kontratave për punëdhënësin dhe punëmarrësin.Fjalë kyçe: të drejtat e punëtorëve, detyrimet e punëtorëve, sindikatat.Struktura e mësimit: ERREvokimiMetoda: Diskutim i njohurive paraprake.Në fillim të orës bëhet një përmbledhje e koncepteve kryesore të temës së kaluar:- Cili është përkufizimi i punës?- Cilat janë llojet e punës?- Si ndikojnë kushtet e punës tek punonjësit?- Listoni disa probleme të lidhura me punën.Përgjigjet e kësaj pyetjeje mund të shërbejnë si pikë lidhje me temën e re.Realizimi i kuptimitMetoda: Marrëdhëniet pyetje-përgjigjePasi janë listuar problemet të lidhura me punën, në këtë fazë theksohet se:Detyrimet dhe përgjegjësitë e shtetit për punën përcaktohen në legjislacionin etë gjitha vendeve demokratike. E drejta për punën konsiderohet si e drejtë ekonomikedhe e drejtë sociale.Pyetje:- Cilat janë të drejtat ekonomike për punëtorët?- Të drejtat ekonomike të punëtorëve parashikohen në KRSH?- Secili është i lirë të zgjedhë profesionin?- Të punësuarit kanë të drejtën e mbrojtjes shoqërore?- A kanë të drejtë të bashkohen lirisht në organizata sindikale?- A kanë të drejtën e sigurimeve shoqërore?Në kodin e punës së RSH përcaktohen të drejtat themelore në fushën e punëstë cilat janë:LIBËR MËSUESI QYTETARI 1063
Të drejtatthemelore :Ndikimiipunës sëdetyruarNdalimiidiskriminimitPyetje: Çfarë rëndësie kaanëtarësimi i punëtorëve në sindikata?Liria SindikaleNë bashkëpunim me nxënësitanalizohen ndihma që ju jepet punëtorëveduke u anëtarësuar nëpërsindikataReflektimiMetoda: Punë individualeNdahen nxënësit në 2 grupe.Grupi i parë përfaqëson detyrimete punëmarrësve të parashikuar mekodin e punës. Grupi i dytë përfaqësondetyrimet e punëdhënësve. Çdo grup të tregojë se çfarë duhet të bëjë dheçfarë nuk duhet të bëjë në raport me palën tjetër. Me ndihmën e mësuesit tregohenedhe shembuj nga realiteti shqiptar me moszbatimin e të drejtave ose mosnënshkrimine kontratave të punës për arsye përfitimi:Bëhet vlerësimi i nxënësit.Detyrë shtëpie: Sillni në klasë kontratat që kanë nënshkruar prindërit tuaj mepunëdhënësin. Diskutoni për kushtet që përmbajnë këto kontrata.Refleksione __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________7.3 Marrëdhëniet e punës dhe kontrata e punës.Objektivi: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë:- të tregojë se çfarë rregullojnë marrëdhëniet e punës.- të listojë disa elemente të kontratës.- të analizojë rolin e shtetit në marrëdhëniet e punës.Fjalë kyçe: marrëdhëniet e punës, kontrata individuale, kontratë kolektive.Struktura e mësimit: ERR64 LIBËR MËSUESI QYTETARI 10
EvokimiMetoda: Përvijimi i të menduaritNxënësit kanë informacion për të drejtat e punëdhënësit dhe punëmarrësit dherëndësinë e nënshkrimit të kontratave të punës. Nxënësve u kërkohet të tregojnëse çfarë rregullojnë marrëdhëniet e punës. Nxënësit japin përgjigjet e tyre duke ubazuar në informacionet paraardhëse.Realizimi i kuptimitMetoda: Marrëdhëniet pyetje-përgjigje.Në këtë fazë theksohet se marrëdhëniet e punës rregullojnë raportet e punëdhënësitme punëmarrësin.Këto marrëdhënie ndikojnë në:Produktivitetin e ndërmarrjesMirëqenien materiale të punonjësvediskriminimiNë marrëdhëniet e punës ndalohet:trajtimi i pabarabartëPyetje: A ekziston bazë ligjore në marrëdhëniet e punës?Dokumenti bazë për marrëdhëniet e punës është Kodi i punës i Republikës sëShqipërisëMbi këtë bazë hartohen:KontratakolektiveIndividualeKontrata individuale: rregullonmarrëdhëniet e punës midis një punëdhënësidhe një punonjësi.Kontrata kolektive: Rregullate marrëdhënieve të punësimit punëdhënësvedhe punonjësve të organizuarnë sindikata bazuar nëKodin e punës.LIBËR MËSUESI QYTETARI 1065
Në marrëdhëniet e punës një rol të rëndësishëm luan shteti në hartimin e bazësligjore për:- lidhjen e kontratës së punës- përcaktimin e kufijve të pagës minimale- përcaktimin e kohës së punës dhe pushimit- përcaktimin e sigurimeve shoqërore, etj.Në bashkëpunim me nxënësit analizohet gjerësisht roli i shtetit në marrëdhënietpunës.ReflektimiMetoda: Punë në grupNdahet klasa në 3 grupe sipas situatave të paraqitura në tekst. Çdo grup ipërgjigjet pyetjeve që përmban situata përkatëse. Në fund diskutoni rreth tyredhe nxirrni konkluzionet përkatëse.Bëhet vlerësimi i nxënësit.Detyrë shtëpie.Refleksione. __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________7.5 Puna në Shqipëri, ndryshimi dhe pasojate saj në shoqërinë tonë.Objektivi: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë:- të përshkruajë ndryshimet pozitive të punës në Shqipëri.- të tregojë disa ndryshime negative të punës në Shqipëri.- të analizojë mënyrat e zgjidhjes së problemeve të punës në Shqipëri.Fjalë kyçe: ndryshimi, vetëpunësim, tregu i punës.Struktura e mësimit: ERREvokimiMetoda: Diskutimi i njohurive paraprake.Në fillim të orës bëhet një ripërsëritje e koncepteve kryesore të temës së kaluarp.sh:- Cilat janë të drejtat e punëtorëve në Shqipëri.- Kush quhet punëmarrës dhe punëdhënës.- Pse punëtorët organizohen në sindikatë.- Cilët janë elementët e kontratës së punës.Nxënësve u kërkohet të përshkruajnë disa lloje punësh që janë më të përhapuranë Shqipëri.Nxënësit japin përgjigjet e tyre, të cilat listohen në tabelë dhe ndihmojnë për tëdhënë informacionin e ri.66 LIBËR MËSUESI QYTETARI 10
Realizimi i kuptimitMetoda - Marrëdhëniet pyetje-përgjigjePasi janë tërhequr përgjigjet e nxënësve në këtë fazë theksohet se bota e punësndryshon në vende të ndryshme nën ndikimin e faktorëve kombëtarë:Puna në shoqërinë shqiptare kandryshime thelbësore.Pyetje: Kush mund të quhen ndryshime pozitive? Si ndryshime pozitive nëbotën e punës në Shqipëri mund të konsiderohen:- Riorganizimi i ekonomisë si ekonomi tregu- Zhvillimi i shpejtë i teknologjisë- Organizimi i ndërmarrjeve të vogla- Shfrytëzimi i mundësive reale të burimeve- Rritja e punësimit nëpërmjet vetëpunësimitNdryshimenegativeRritja e papunësisëPjesëmarrjae ulët egruas në punëMungesae informacionitpërtregune punësRoli idobët isindikatavePunësimi në ekonomiinformale- Nxitja e kooperativave të agrobiznesit- Kualifikimi profesional- Mbështetje nga shteti për sektorin privat- Fuqizimi i grave dhe të rinjveNë tregun e punës janëtë dukshme dhe ndryshimetnegative si:Nëse vërehen problemenë tregun e punës, si mundt’i zgjidhim ato? Nxënësitmund të përgjigjen nëmënyrat e tyre, por në fundmund të theksohet se për tëzgjidhur problemet që katregu i punës në Shqipëri,mund të ndërmerren nismasi:- Krijimi i ndërmarrjeve tëvoglaLIBËR MËSUESI QYTETARI 1067
ReflektimiMetoda: Punë individualePas marrjes së informacionit për tregun e punës në Shqipëri, nxënësve u kërkohettë sjellin shembuj të vetëpunësimit dhe të diskutojnë për arsyet e suksesit tëtyre. Në fund mund të listohen ato lloje punësh që kanë më shumë sukses.Bëhet vlerësimi i nxënësit.Detyrë shtëpie, ushtrimi 2, faqe 117.Refleksione. __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________7.6 Tiparet e punës në EuropëProblemet e punës së emigrantëve shqiptarë sotObjekti: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë:- të tregojë tiparet e botës së punës në Europë- të listojë kërkesat e botës së punës për të rinjtë sot- të analizojë problemet e emigrantëve shqiptarë në tregun e punësFjalë kyçe: globalizim, lëvizje e lirë, automatizim, emigrim për punësim.Struktura e mësimit: ERREvokimiMetoda: Përvijimi i të menduaritNë këtë fazë rikujtohen disa koncepte dhe informacione të temës së kaluarp.sh:- Cilat janë ndryshimet pozitive dhe negative të tregut të punës në Shqipëri?- Si mund të zgjidhen problemet e tregut të punës?- Nxënësve u kërkohet të përshkruajnë tipare e punës në Shqipëri dhe Europë.Përgjigjet e nxënësve listohen në tabelë dhe shfrytëzohen për të dhënë informacionine ri në fazën tjetër.68 LIBËR MËSUESI QYTETARI 10Realizimi i kuptimitMetoda: Marrëdhëniet pyetjepërgjigjeNë këtë fazë theksohet se: Puna nëEvropë ka fituar tipare të reja në kushtete globalizimit, lëvizjes së lirë, automatizimit,teknologjisë, etj.Në bashkëpunim me nxënësitanalizohen me radhë tiparet e treguttë punës:
Lëvizjae lirëndikon:Ikjene forcavetëRritjene përvojavepersonaleZhvendosjen drejtvendevetëzhvillimitAnalizohen edhe tiparet etjera dhe ndryshimet që sjellinato në tregun e punës.Eshtë e rëndësishme tëtheksohet se: Bota e punës nëEvropë do të ofrojë gjithnjëe më shumë mundësi për tërinjtë tanë, në kushtet e integrimittë Shqipërisë në BE dhelëvizjes së lirë.ReflektimiMetoda: Ditarët e të nxënit.Nxënësit janë njohur me mundësitë e lëvizjes së lirë në vendet e tjera dhe tiparete tregut të punës në Evropë. Në këtë fazë u kërkohet të përshkruajnë problemet epunës së emigrantëve shqiptarë sot. Nxënësit mund të sjellin përvojat personale tëfamiljarëve të tyre. Në fund të realizimit të detyrës, diskutohet rreth këtyre problemevedhe shkaqeve e tyre.Në fund theksohet se shteti shqiptar ka detyrim për mbrojtjen e emigrantëve.Bëhet vlerësimi i nxënësit.Detyrë shtëpie, ushtrimi 1,2 faqe 121.Refleksione. __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________LIBËR MËSUESI QYTETARI 1069
KREU VIII70 LIBËR MËSUESI QYTETARI 10MJEDISI8.1 Të ruash mjedisin dhe veten.Objektivi: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë të:- japë kuptimin e konceptit “mjedis”.- të tregojë si ndikon mjedisi në jetën tonë.- të listojë dhe analizojë elementët e mbrojtjes së mjedisit.Fjalë kyçe: mjedis, mbrojtje mjedisi, ndikimi në mjedis.Struktura e mësimit: ERREvokimiMetoda: Di-dua-të di-mësova më shumë.Në fillim të kësaj faze bëhet një pasqyrim i informacioneve për të cilat kanë njohurinxënësit për mjedisin, dhe të informacioneve që nxënësit do të mësojnë në këtëkapitullPo në këtë fazë u kërkohet nxënësve të japin kuptimin e konceptit “mjedis”. Nxënësijapin përgjigjet e tyre të bazuara edhe në informacionet paraprake që ata kanë.Pas përgjigjeve të nxënësve parapërgatitet situata për dhënien e informacionit të ri.Realizimi i kuptimitMetoda: Marrëdhëniet pyetje - përgjigje.Në këtë fazë theksohet se njeriudhe mjedisi janë në një marrëdhëniendikimi të dyanshëm. Mjedisi përcaktoncilësinë e jetës së njeriut dhe njeriundryshon për mirë ose keq.Ç’do të thotë mjedis? Mjedisi ështëtërësia e kushteve të jashtme që ndikojnë:- jetën- zhvillimin- mbijetesën e çdo organizmi në tokëPyetje: Çfarë përfshijnë kushtet ejashtme?Përgjigjet paraqiten në mënyrëgrafike në tabelë.Disa veprime të njerëzve mbi mjedisine dëmtojnë atë:
- ndërtimet dhe transporti ndotin ajrin- industria ndot ujërat- ndotja urbane prish ajrinPyetje: Si mund të ndihmojmë përmirësimin e cilësisë së mjedisit?Përkujdesja për të patur një mjedis të pastër dhe cilësor tregon një shkallë tëlartë ndërgjegjësimi, përgjegjësie, qytetarie dhe edukimi të të rinjve.Bashkë me nxënësit analizohen elementet e mbrojtjes së mjedisit duke i konkretizuarme shembuj nga realiteti shqiptar.Pyetje: Çfarë është ndikimi në mjedis?Ndikimi në mjedis është çdo ndryshim i mjedisit që sjell:Mbrojtja e mjedisit është përgjegjësi globale sepse ashtu si ndikon mjedisitek ne, ashtu edhe veprimtaria njerëzoreShëndetësorendikon mbi mjedisin.Përgjegjësia globale fillon nga:-përgjegjësia e qytetaritEkonomike-komunitetitPasoja:ShoqëroreEstetikeNatyrore-popullsisë se çdo vendi për tokën dhemjedisin në të.Analizohet vështirësia e njerëzve për tëkuptuar ndikimin e mjedisit në jetën dheshëndetin tonë. Konkretizimi me shembujështë shumë i rëndësishëm, sepse ndikonnë ndërgjegjësimin e nxënësve për mjedisin.FizikeReflektimiMetoda: Ditarët e të nxënit.Imagjinoni sikur jeni kryetar i njësisë vendore dhe keni mundësinë për tëndryshuar dhe përmirësuar mjedisin në komunitetin tuaj. Bëni një listë meproblemet mjedisore që ju shqetësojnë dhe tregoni mënyrën e përmirësimit tëtyre. Pasi të lexoni detyrën gruponi problemet e njëjta që kanë komunitetet ku jujetoni.Bëhet vlerësimi i nxënësitDetyrë shtëpie: Çdo nxënës të sjellë në klasë nga një foto ku tregohet një problemmjedisor. Hapni një ekspozitë të vogël me qëllim ndërgjegjësimin e nxënësitpër mjedisin.Refleksione. __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________LIBËR MËSUESI QYTETARI 1071
8.2 Ndotja, llojet e ndotjes dhe përgjegjësiapër ndotjen e mjedisit.Objektivi: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë të:- japë një shpjegim për ndotjen e mjedisit- të tregojë llojet e ndotjes- të analizojë përgjegjësitë e gjithsecilit për ndotjen e mjedisitFjalë kyçe: ndotje e mjedisit, llojet e ndotjes, përgjegjësia individuale.Struktura e mësimit: ERREvokimiMetoda: Diskutim për njohuritë paraprakeNë këtë fazë rifreskohen njohuritë e temës së kaluar.-Çdo të thotë mjedis?-Si ndikon mjedisi në jetën tonë?-Cilët janë elementët e mbrojtjes së mjedisit?Nxënësit paraqesin fotot që ata kanë sjellë në klasë për të treguar problemet qëka mjedisi sot. Këtu mund të shfrytëzohen ato foto që tregojnë ndotjen e mjedisitpër të dhënë dhe informacionin e ri.Realizimi i kuptimit:Metoda: Marrëdhëniet pyetje-përgjigje.Pas paraqitjes së fotove në këtë fazë theksohet se mjedisi nuk ka kufij personalë.Nëse mjedisi shkatërrohet diku, pasojat ndihen jo vetëm në atë zonë, porshumë më gjerë. Nëse ndotet toka mund të ndotet uji i pijshëm.Ndotja e mjedisit është futja e drejtpërdrejtë ose e tërthortë e lëndëve, energjisë,rrezatimit në ujë dhe në tokë, cilat mund të ndryshojnë cilësitë e mjedisitdhe dëmtojnë cilësitë e jetës.Njerëzit mund të ndikojnë në parandalimin e llojeve të ndotjes nëpërmjet:Pyetje: Sa lloje ndotjesh mund tëekzistojnë dhe ndikojnë negativisht nëVeprimeve:jetën tonë?Ndotja ndikon tek njerëzit që eshkaktojnë, por ajo ndikon edhe tek ataqë e mbrojnë atë, sepse mjedisi nuk kaInstitucionale kufij personalë. Ndotjet mund të jenëShoqëroredisa llojesh:Individuale72 LIBËR MËSUESI QYTETARI 10
- ajrit- ujit- tokës- radioaktive- nga zhurmat- nga dritat- pamore- termike, etj.Në bashkëpunim me nxënësit analizohen llojet e ndotjeve, duke i konkretizuarme shembuj nga mjedisi dhe komuniteti ku jetojnë ose më gjerë.Pyetje: Cili është ndikimi i ndotësve në mjedis?Ndotja e mjedisit ka shumë burime, por ato që kanë më shumë efekte në mjedisjanë:Pyetje: A ekzistojnë këto nëvendin tonë dhe çfarë efekteshnegative sjellin ato?Diskutohet rreth tyre duketërhequr mendimet e nxënësve.Reflektimi:Metoda: Punë individuale- Gjeni shkakun e ndotjes qëekziston përreth shkollës tuaj.- Tregoni pasojat që kanë këtondotje për shëndetin tuaj.- Propozoni se cilat mund tëjenë ndërhyrjet për të eliminuarndotjet.- Diskutoni për zgjidhjen ekëtij problemi.Bëhet vlerësimi i nxënësitDetyrë shtëpie: Informacione për problemet e ndotjes globaleRefleksione __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________LIBËR MËSUESI QYTETARI 1073
8.3 Rreziqet e sotme të planetit ndryshimii ekuilibrave ekologjike dhe pasojat.Objektivi: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë:- të përshkruajë rreziqet me të cilat përballet planeti- të rendisë disa nga këto rreziqe- të analizojë ndikimin që ka secili nga ne në problemet globale të mjedisitFjalë kyçe: rreziqe, mbrojtje e mjedisit, ekuilibri ekologjik.Struktura e mësimit: ERREvokimiMetoda: Diskutim për njohuritë paraprake.Në fillim të orës bëhet një ripërsëritje e informacioneve të temës së kaluar,p.sh:-Çfarë është ndotja?-Cilat janë llojet e ndotjes?-Si mund të parandalojnë ndotjen?Nga informacionet që kanë nxënësit, u kërkohet të përshkruajnë disa problemetë ndotjes globale dhe përgjegjësitë që kanë njerëzit për këtë ndotje. Pas përgjigjevetë nxënësve krijohet mundësia për dhënien e informacionit të ri.Realizimi i kuptimit:Metoda: Marrëdhëniet pyetje-përgjigje.Pas tërheqjes së përgjigjeve të nxënësve për ndotjen globale theksohet se planetiku jetojmë po përballet me rreziqe të natyrave të ndryshme që vijnë si:Rritjes sëvarfërisëRezultati:BotëssëmbipopulluarNdryshimeveklimatikeRritjes sënevojëspërenergjiNgrohjes globaleEfektsereShkrirjessëakujvePyetje: A ndikojmë ne mbi problemetglobale të mjedisit? Secili prejnesh mund të ndikojë në çdo problemtë mjedisit ose tek të gjitha njëkohësisht.Sepse çdo veprim për të zvogëluarndikimin e një problemi, ndikon tektë gjithë të tjerët. Jepen shembuj për tëkonkretizuar ndikimin e individit tekmjedisi.Pyetje: Cilat janë rreziqet me të cilatpërballet planeti ynë? Në bashkëpunimme nxënësit analizohen problemetme të cilat planeti ynë duke treguar74 LIBËR MËSUESI QYTETARI 10
dhe çrregullimet e planetit, si pasojë e përballjes me këto probleme.Pyetje: Cilat janë detyrimet ndërkombëtare për mjedisin? Këto detyrimendërkombëtare për mbrojtjen e mjedisit janë në formën e:Veprimeve:Politike(konventat,rezolutat dhedokumentetëtjera)Financiare (programetepërmbrojtjene mjedisitShoqërore(nismapërndërgjegjësiminenjerëzve për rreziqeteplanetitAnalizohen pasojat e prishjessë ekuilibrave ekologjike përplanetin dhe jetën e njerëzve.Ndryshimet në ekuilibratekologjike kanë pasoja përplanetin dhe jetën e njerëzve.Ato sjellin prishjen e ciklit tëjetës me pasoja të rënda përnjeriun në aspektin ekologjiktë jetës. Faktorët që përcaktojnëpasojat për planetin dhe jetën enjeriut:-Ndërvarësia e gjallesave në natyrë-Ndërvarësia e njeriut dhe natyrësReflektimiMetoda: Punë individualeNxënësit u njohën me informacionin për rreziqet që i kanosen planetit dhe ndikimitqë ka njeriu mbi të.Përshkruani se si mund të ndikoni ju personalisht për uljen e ndotjes në mjedisinku jetoni.Diskutoni për idetë tuaja me shokët në klasë.Bëhet vlerësimi i nxënësitDetyrë shtëpieRefleksione __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________8.4 Burimet natyrore dhe shfrytëzimi racional i tyreObjektivi: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë:-të tregojë çfarë janë burimet natyrore-të listojë disa nga këto burime-të diskutojë për shfrytëzimin racional të burimeve.Fjalë kyçe: burime natyrore, shfrytëzim racional.Struktura e mësimit: ERREvokimiMetoda: Përvijimi i të menduarit.Në fillim të orës bëhet një ripërsëritje e informacionit të temës së kaluar p.sh:LIBËR MËSUESI QYTETARI 1075
-Cilat janë rreziqet me të cilat përballet planeti?-Tregoni detyrimet ndërkombëtare për mjedisin?-Si ndikojnë njerëzit mbi problemet globale të mjedisit?Nxënësve u kërkohet të përshkruajnë të mirat që ne marrim nga natyra dhe përçfarë i përdorim ato. Nxënësi jep përgjigjet e tyre të cilat përdoren për t’u lidhurme informacionin e ri.Realizimi i kuptimit:Metoda: Marrëdhëniet pyetje-përgjigje.Pas përgjigjeve të nxënësve theksohet se çfarë janë burimet natyrore.Burimet natyrore janë elemente të mjedisit natyror që përdoren nga njeriu përplotësimin e nevojave të tij.Disa burime natyrore kanë:Vlera:ekonomike (p.sh drurët)joekonomike (p.sh bukuria e pejsazhit)Burimet natyrore ndahen:Burime:Të përtëritshmetë papërtëritshmePyetje: Cilat janë burimet natyrore?Përgjigjet e nxënësve paraqiten grafikisht në tabelë:Nxënësit mund të sjellin dhe shembujpër rëndësinë që kanë burimetnatyrore për shëndetin tonë.Çfarë rëndësie ka uji?Ze 70% të sipërfaqessë tokësUjiështë irëndësishëmsepse:Ujrate ëmbla zenë3% tësipërfaqesËshtë bazë përzhvillimin e jetësCikliiujitështëirëndësishëmpërjetënnëtokë76 LIBËR MËSUESI QYTETARI 10
Shfrytëzimi i burimeve natyrore duhet të bëhet në mënyrë racionale që tëshmangim mbishfrytëzimin e tyre.ReflektimiMetoda: Punë individualeTregoni disa sende ose objekte të prodhuara me burime të natyrës dhe objektetë prodhuara në materiale të riciklueshme.Diskutoni për rëndësinë e shfrytëzimit racional të burimeve natyrore.Bëhet vlerësimi i nxënësit.Detyrë shtëpie: Informacione për burimet natyrore dhe shfrytëzimin e tyreRefleksione __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________8.5 Mjedisi, pjesëmarrja qytetaredhe konventa e Aarhus-itObjektivi: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë:-të përshkruajë rëndësinë e pjesëmarrjes në mbrojtje të mjedisit.-të tregojë se si ndikojnë qytetarët në mjedis-të analizojë rëndësinë e konventave në mbrojtje të mjedisitFjalë kyçe: mjedis, pjesëmarrje, komunitet.Struktura e mësimit: ERREvokimiMetoda: Diskutim i ideveNë fillim të orës bëhet një përsëritje e informacionit të temës së kaluar:-Çfarë janë burimet natyrore”-Cilat janë këto burime të natyrës?-Ç’do të thotë shfrytëzim racional i burimeve natyrore?-Si ndikon njeriu në mjedis dhe sa i ndërgjegjësuar është ai për ruajtjen e mjedisit.Përgjigjet e kësaj pyetje shfrytëzohen për të dhënë informacionin e ri.Realizimi i kuptimit:Metoda: Marrëdhëniet pyetje-përgjigje.Pas përgjigjeve të nxënësve për ndërgjegjësimin e njerëzve për mjedisin theksohetse pjesëmarrja e komunitetit në identifikimin e nevojave në lidhje me mjedisindhe përfshirja e tij në marrjen e vendimit, është shumë e rëndësishme.Sipas konventës së Aarhus-it ajo është një e drejtë.Pyetje: Çdo të thotë pjesëmarrje qytetare?Pjesëmarrje qytetare do të thotë marrja e mendimit të komunitetit për çështjete mjedisitLIBËR MËSUESI QYTETARI 1077
FushaE infrastrukturësdheshërbime publikeSociale, kulturore esportiveE zhvillimit ekonomikvendorE rendit dhembrojtjes civilePyetje: Çfarë është komuniteti?Komuniteti është tërësia e individëve dhe institucioneve që gjenden me njëzonë të përcaktuar gjeografike dhe që ka marrëdhënie shkëmbimi midis anëtarëvetë tij.Pushteti vendor ka detyrime për mjedisin në disa fusha:Pyetje: Pse është e rëndësishmepjesëmarrja e komunitetit?Eshtë e rëndësishme, sepseështë një faktor që jep garanci përzgjidhjet që ato të jenë efektivedhe të qëndrueshme.Organet e pushtetit vendordhe qendror janë të detyruaranë bazë të konventës së Aarhusittë ratifikuar nga Shqipëria, t’ujapin informacion anëtarëve tëkomunitetit dhe të garantojnëpjesëmarrjen e tyre në zgjidhjen eproblemeve.Konventa e Aarhus-it është nga dokumentet ndërkombëtare të vetme që garantontë drejtën e publikut për informacion, pjesëmarrje në vendimmarrje për çështjeqë lidhen me mjedisin.ReflektimiMetoda: Punë individualeSupozoni se do ndërmerrni një fushatë publike për njohjen e konventës së Aarhus-itnë një njësinë vendore ku jetoni. Cila do të ishte motoja e fushatës tuaj?Paraqiteni moton tuaj në klasë dhe votoni moton më të mirë.Bëhet vlerësimi i nxënësit.Detyrë shtëpie.Refleksione. __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________8.6 Roli i shkencës dhe teknologjisë, përgjegjësia jonëdhe e shtetit për ruajtjen e mjedisitObjektivi: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë:- të përshkruajë ndikimet e shkencës dhe teknologjisë në mjedis-të analizojë përgjegjësitë individuale për mjedisin-të tregojë detyrimet e shtetit për mjedisit.Fjalë kyçe: Teknologji, përgjegjësi individuale, përgjegjësi e shtetit.78 LIBËR MËSUESI QYTETARI 10
Struktura e mësimit:ERREvokimiMetoda: Diskutimi i ideveBëhet një ripërtëritje e koncepteve kryesore të temës së kaluar p.sh:-Cila është rëndësia e pjesëmarrjes qytetare-Si mund të ndikojnë qytetarët mbi mjedisin?-Çfarë është Konventa e Aarhus-it?-Çfarë ndikimi ka shkenca dhe teknologjia në mjedis? Bëni një përshkrim tëshkurtër me ndikimet pozitive dhe negative.Përgjigjet e nxënësve na krijojnë terrenin për dhënien e informacionit të ri.Realizimi i kuptimit.Metoda: Marrëdhëniet pyetje-përgjigjePas përgjigjeve të nxënësit për ndikimet e shkencës dhe teknologjisë duhettheksuar se:Zhvillimi i shkencës dhe teknologjisë ka pasur ndikim të dyanshëm në mjedis.Në mbrojtjen e mjedisitKa luajtur rol:në përkeqësimin e mjedisitShkenca dhe teknologjia ka:Pyetje: Cilat janë përgjegjësitë e secilit për mbrojtjen e mjedisit?Ndikimi ynë mund të jetë me të gjitha elementet e mbrojtjes së mjedisit për përmirësimindhe përkeqësimin e tyre në komunitetinku jetojmë. Çdo njeri është pjesë:-e familjes-e shkollës-e fshatit-e vendit-e racës njerëzoreNdërlidhja mjedisore që gjendet në:-Nivel grupi-Nivel lokalLIBËR MËSUESI QYTETARI 1079
-Nivel kombëtar-Nivel globalbën që të kemi ndikim në mjedis në të gjitha këto nivele.Ne kemi përgjegjësi për mbrojtjen e mjedisit në dy drejtime:-të ndërgjegjësohemi për të mbrojtur mjedisin nëpërmjet sjelljeve tona.-të marrim masa ndaj tyre që ndotin mjedisin ku jetojmë.Pyetje: Cilat janë detyrimet ligjore të shtetit shqiptar për mbrojtjen e mjedisit?Këto detyrime janë në nivel ndërkombëtar dhe kombëtar.AarhusitDetyrimet ndërkombëtare bazohennë konventat ndërkombëtare tëratifikuara nga vendi ynë.Konventa :BernesOKBBaselitCITESProtokolli iKIOTO-sNdërsa detyrimet kombëtaretë shtetit shqiptar bazohen edhenë konventat E dhe drejtanë përlegjislacioninvendas. informimDetyrimetkombëtareObjektivat socialetështetitDokumentet epolitikësshtetërorepërmjedisinReflektimiMetoda: Diskutim i idevePërshkruani ndikimin e shkencës dhe teknologjisë në mjedisin ku jetoni. Diskutonipër këto ndikime në klasë duke listuar ankimet pozitive dhe negative.Bëhet vlerësimi i nxënësit.Detyrë shtëpie, ushtrimi 3, faqe 139.Refleksione. __________________________________________________________80 LIBËR MËSUESI QYTETARI 10
________________________________________________________________________________________________________________________________________________Kreu IXShëndeti9.1 Shëndeti dhe rreziqet që e kërcënojnëObjektivi: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë:- të përshkruajë me fjalët e veta shëndetin.-të tregojë cilat janë dimensionet e shëndetit.-të tregojë se çfarë e kërcënon shëndetin.Fjalë kyçe: Shëndet, dimensionet e shëndetit, rreziqet e shëndetit.Struktura e mësimit: ERREvokimiMetoda: Diskutim i njohurive paraprake.Në fillim të kësaj faze bëhet një përmbledhje e koncepteve dhe informacionit qënxënësi do të mësojë në kreun e “Shëndetit”. Më pas nxënësve u kërkohet të përshkruajnëme fjalët e veta kuptimin e konceptit “shëndet”. Nxënësit japin përgjigjete tyre të cilat shërbejnë për të dhënë dhe informacionin e ri.Realizimi i kuptimitMetoda” Marrëdhëniet pyetje-përgjigjePas përgjigjeve të nxënësve për të shpjeguar kuptimin e konceptit shëndet,duhet të theksohet se shëndeti është njëDimensioneteshëndetitOkupacional (rritja esuksesit profesional,kënaqësia nëpunë )Fizik(ushtrimet ,ushqimiiduhur, gjumëirregullt, peshëe rregullt)Mendor (menaxhon mirestresin, pergjegjesite përjetën)Social (ebsimitekvetja, eshte miqesortolerant)Shpirtëror (feja,morali, etika)gjendje e mirëqenies së plotë fizike mendoredhe sociale dhe jo thjesht mungesae sëmundjes ose dhimbjes.Pyetje: Cilat janë dimensionet eshëndetit?Bashkë me nxënësin analizohen dimensionete shëndetit, duke i konkretizuarme shembujPyetje: Cilat janë rreziqet që e kërcënojnëshëndetin:Përgjigjet mund të paraqiten grafiki-LIBËR MËSUESI QYTETARI 1081
sht në tabelë.Në shoqërinë shqiptare po vihet re:-rritja e thekuar e rreziqeve lidhurme mënyrën e jetesës.-aksidentet automobilistike.-vdekjet nga ditët e dhunshme.-sëmundjet ngjitëse.Diskutohet rreth tyre dhe jepenshembuj për secilën prej tyre, duketreguar shkaqet e pse ndodhin.Reflektimi:Metoda: Punë në grupeNdahen nxënësit në 2 grupe. Grupi 1 – shkruan “Njerëzit që janë të shëndetshëmnuk bëjnë…”, etj.Referon secili grup dhe diskutohet për përgjigjet e tyre-Bëhet vlerësimi i nxënësit-Detyrë shtëpie: Sillni informacione për problemet që u trajtuan në mësim.-Refleksione __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________9.2 Shëndeti si e drejtë dhe detyra e secilitObjektivi: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë:-të tregojë se pse shëndeti është e drejtë dhe detyrë:-të verë në dukje rolin e qytetarit në sistemet shëndetësore-të konkretizojë me shembuj aktivitetet që realizohen në komunitet përndërgjegjësimin e tyre për shëndetinFjalë kyçe: Shëndet, shërbim shëndetësor, mjekësi në shërbim.Struktura e mësimit: ERREvokimiMetoda: Diskutim i ideve.Në fillim të orës bëhet një përmbledhje e informacioneve të temës së kaluar:-Si mund ta përkufizojmë shëndetin?-Cilat janë dimensionet e shëndetit?-Çfarë e kërcënon shëndetin?82 LIBËR MËSUESI QYTETARI 10
-Çfarë problemesh vihen re në Shqipëri, në lidhje me shëndetin?Pyetje: Si kujdeseni ju për shëndetin tuaj?Nxënësit japin përgjigje, duke dhënë dhe shembuj nga jeta e tyre. Këto përgjigjepërdoren si lidhëse me temën e re.Realizimi i kuptimitMetoda: Marrëdhëniet pyetje-përgjigjeNë këtë fazë theksohet se rregullat e shoqërisë përcaktojnë të drejta dhe detyrandërmjet individëve dhe shtetit. Këto rregulla ndihmojnë të shmanget dhunadhe kaosi që mund të krijohet, nëse individët do të impononin rregullat e tyre meforcë.Shëndeti parashikohet si e drejtë në KRSH, neni 55. Shëndeti është edhe detyrëe çdo qytetari, pasi të gjithë kemi detyrën që të mos ndikojnë nëpërmjet sjelljevetona në përkeqësimin e shëndetit.Pyetje: Cili është roli i qytetarit?Sistemet shëndetësore kanë në qendër të tyre qytetarin dhe pacientin.Qytetarët pyeten për:-Cilësinë e shërbimit që ofrohet.-Etikën e mjekut.-Aksesin në shërbime.Shumë vende kanë zhvilluarmekanizma efektive që bëjnëtë mundur dëgjimin e zërit tëqytetarit në formulimin e politikaveshëndetësore.ReflektimiMetoda: Punë individualeSupozoni se duhet të ndikonitek vendimmarrësit që tëpërmirësojnë kushtet e punësqë ndikojnë në përkeqësimine shëndetit. Bëni një fjalim përrreziqet e shëndetit dhe pasojat që keni pasur ju dhe shokët tuaj. Prezantoni masatqë doni të merrni për përmirësimin e situatës.Diskutoni rreth mendimeve të sjella në klasë.Bëhet vlerësimi i nxënësitDetyrë shtëpie: organizoni një ekspozitë në klasë me foto nga jeta e përditshmeku individët janë duke e parë shëndetin si të drejtë dhe të tjerët po veprojnë dukee parë si detyrë.Refleksione __________________________________________________________LIBËR MËSUESI QYTETARI 1083
________________________________________________________________________________________________________________________________________________9.4 Sëmundjet që lidhen me jetën shoqëroreObjektivi: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë:- të listojë sëmundjet që lidhen me mirëqenien.-të tregojë pse faktorët psikologjikë ndikojnë në shëndet.-të japë shembuj për secilën nga sëmundjet që ndikojnë në shëndet.Fjalë kyçe: Faktor social, faktor psikologjik, faktor mjedis.Struktura e mësimit:ERREvokimiMetoda: Përvijimi i të menduarit.Nxënësit kanë informacion për shëndetin, sëmundjet e ndryshme dhe dimensionete shëndetit. Nxënësve u kërkohet të listojnë disa sëmundje që po rrezikojnëshëndetin e njerëzve. Nxënësit japin përgjigjet e tyre të cilat shërbejnë si pikëlidhjeme temën e re.Realizimi i kuptimitMetoda: Diskutim i idevePasi janë tërhequr përgjigjet e nxënësve, në këtë fazë theksohet se sëmundjetnuk kanë vetëm natyrë fizike, por faktorë risku për shumë sëmundje janë edhefaktorët socialë psikologjikë apo mjedisore si:-varfëria-izolimi-ndotje, etj.Pyetje: Cilat janë sëmundjet që lidhen me mirëqënien tonë?Sëmundjet e mirëqëniesObezitetiVjen nga mbiushqyerjaDhe krijon mbipeshë.Ajo shkakton sëmundjeTë zemrës, diabetit, tensionAnoreksiaVjen nga mosushqyerja e vullnetshme.Ajo krijon mungesë të peshës dukeshkaktuar dobësi, tension të ulët.84 LIBËR MËSUESI QYTETARI 10
Pyetje: Listoni disa faktorë socialë që ndikojnë mbi shëndetin tonë.Në bashkëpunim me nxënësitlistohen faktorët duke i paraqiturgrafikisht në tabelë.Përveç faktorëve socialë, njëndikim në shëndet kanë edhefaktorët psikologjik. Hormonetdhe sistemi nervor na përgatisinqë të përballojmë situata stresonte,duke rritur rrahjet e zemrës,duke shtuar gjakun në muskujdhe duke na mbajtur në gjendjealarmi.ReflektimiMetoda: Punë individuale:Nxënësi janë njohur me faktorëtsocialë e psikologjikë qëndikojnë në shëndet.Identifikoni faktorë mbrojtësme efekte pozitive në jetën tuaj tani, të cilat do t’ju ndihmojnë kur të jeni të rritur.Diskutoni rreth tyre:Detyrë shtëpie: Sillni në klasë foto ose informacione për obezitetin dhe anoreksinë.Refleksione. __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________9.5 Sëmundjet bashkëkohore dhe mbrojtja prej tyreObjektivi: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë:-të përshkruajë sjelljet e rrezikshme.-të rendisë disa sëmundje të rrezikshme.-të tregojnë mënyrat e transmetimit të HIV-AIDS.Fjalë kyçe: Sjellje e rrezikshme, grup i rrezikuar, sëmundje të transmetueshme.Struktura e mësimit: ERREvokimiMetoda: Diskutim për njohuritë paraprakeNë fillim të orës bëhet një ripërsëritje e koncepteve të temës së kaluar p.sh:-Cilat janë sëmundjet që lidhen me mirëqënien?LIBËR MËSUESI QYTETARI 1085
-Pse faktorët psikologjikë ndikojnë në shëndet?-Listoni disa faktorë socialë që ndikojnë në shëndet.-Cilat konsideroni sot si sëmundje më të rrezikshme për shoqërinë.Nxënësit japin përgjigjet e tyre të cilat zgjerohen më shumë në fazën tjetër.Realizimi i kuptimitMetoda: Marrëdhëniet pyetje-përgjigje.Në këtë fazë theksohet se sjelljet e rrezikshme janë aspekte të sjelljes personaleose të stilit të jetës të ekspozimit në ambiente të caktuara, të cilat kanë lidhje me njëgjendje të caktuar të shëndetit dhe që duhen parandaluar.Në këtë fazë jepen informacione për HIV-in.HIV është virus që infekton qelizat e sistemit imunitar njerëzor duke i shkatërruarto.MënyratNga nënae infektuarte fëmijaMarrëdhëniet seksualepa mbrojteShkëmbimiipajisjevetëinjektimit të drogësNëpërmjetgjakut tëinfektuarPërdorimiipajisjevemjeksore të përdoruratekpacientëtme HIVMënyra kryesore të transmetimittë virusit HIV janë:Pyetje: Cilat janë grupet me tërrezikuar?Pas përgjigjeve të dhëna nganxënësi me tabelë listohen grupetmë të rrezikuara-grupet me një nivel të lartërrezikshmërie ne sjelljet seksuale.-të rinjtë emigrantë.-të rinjtë që kanë lënë shkollën.-përdoruesit e drogave.Pse pikërisht këto grupe?Diskutohet rreth tyre duketreguar dhe rëndësinë që kanë mbrojtësit në parandalimin e sëmundjeve si SIDA,etj.Pyetje: Si duhet të sillemi për të zvogëluar rrezikun e HIV/AIDS dhe SSDT-ve?Për të treguar sjelljen e drejtë nëmënyre që të mbrohemi përdorim fjalëtkyçe:-të kuptojmë……-të informohemi…..-të zhvillojmë……-të vlerësojmë……-të marrim…..-të “vonojmë”…..-të përdorim……-të kemi….ReflektimiPunë në grup.Ndahet klasa me aq grupe sa janë fjalët e mësipërme. Çdo grup të shpjegojëfjalën dhe të vazhdojë mendimin ku të tregohet sjellja e tyre për të zvogëluar rrezikun.Detyrat paraqiten duke shkruar me shkronja te mëdha fjalët në tabelë.Bëhet vlerësimi i nxënësit.86 LIBËR MËSUESI QYTETARI 10
Detyrë shtëpie: Informacione për sëmundjet e shekullit.Refleksione. __________________________________________________________________________________________________________________________________9.6 Droga, alkooli, duhani dhe mbrojtja prej tyre.Objektivi: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë:- të tregojë shkaqet e përdorimit të alkoolit nga të rinjtë.-të listojë grupet me të rrezikuara për të filluar duhanin.-të analizojë efektet negative të alkoolit tek të rinjtë.Fjalë kyçe: drogë, alkool, duhan.Struktura e mësimit: ERREvokimiMetoda: Diskutim i ideve.Në këtë fazë u kërkohet nxënësve të tregojnë se pse të rinjtë përdorin alkoolindhe duhanin. Nxënësit japim përgjigjet e tyre duke dhënë raste nga jeta e tyre oseshokëve të shkollës. Këto shembuj mundësojnë më mirë dhënien e informacionittë ri.Realizimi i kuptimitMetoda: Marrëdhëniet pyetje-përgjigje.Në këtë fazë theksohet se përdorimi i drogës, alkoolit e duhanit, është i lidhurme qëndrimet dhe sjelljet tona ndaj shëndetit, por edhe me qëndrimet mbizotëruesenë shoqëri.Përdorimi i tyre fillon nga të rinjtë si një ikje nga realiteti ose në kërkim tëkënaqësive.Është e rëndësishme që nxënësitë njihen me dëmet e duhanit dukedhënë dhe fakte konkrete.Pyetje: Cilat janë grupet me tërrezikuara për të filluar duhanin?Përgjigjet e nxënësve janë shumëtë rëndësishme, për të kuptuar se satë ndërgjegjësuara janë ato për dëmete duhanit.Listohen në tabelë grupet përkatëse:1. të rinjtë nën 18 vjeç2. të rinjtë që duan të duken të rri-LIBËR MËSUESI QYTETARI 1087
tur3. të rinjtë që kanë prindër duhanpirës4. të rinjtë që janë nën ndikimin e bashkëmoshatarëve5. vajzat që mendojnë të bien në peshëPërveç duhanit, të rinjtë kanë prirje të përdorin edhe alkool.Pse ato përdorin alkool? Të rinjtë konsumojnë alkool duke menduar se dukenmë të rritur.Analizohen ndikimet negative të alkoolit tek të rinjtë.Problemet tjetër i të rinjve është edhe përdorimi i drogës.Droga fillohet nga të rinjtë për të konfirmuar ndjenjën e përkatësisë në grup.Rreziqet nga përdorimi i drogës janë të shumta dhe ndikojnë në shëndetin fizikdhe mendor të individit. Ato krijojnë probleme të rënda sociale për familjen dhekomunitetin.Ndikimet negative të drogësparaqiten grafikisht në tabelë:Analizohen në bashkëpunimme nxënësit të cilët i konkretizojmëme shembuj nga jeta shoqërore,ndikimet negative të drogës.ReflektimiMetoda: Punë individualeAnalizoni pasojat e pirjes pasivetë duhanit.Si po zbatohet ligji antiduhannë Shqipëri?Diskutoni rreth mendimeve tuajame njeri-tjetrin.Bëhet vlerësimi i nxënësitDetyrë shtëpie, ushtrimi 1, faqe 161Refleksione. __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________88 LIBËR MËSUESI QYTETARI 10
Change language