W oczekiwaniu na coś, co by w końcu nasunęło się, zapanowało

zewnątrz, „tajemnicy” swej nie wyjawią; a tylko oglądane z zewnątrz mogą być oceniane podkątem p r z y d a t n o ś c i.W Kosmosie: „Kot jakby przesunął mnie z jednej strony medalu na drugą, w tamtą sferę,gdzie działy się tajemnice, w sferę hieroglifu”. Kto to wie? Domniemywa tak narrator,przebywający wewnątrz opowieści, a nie autor znajdujący się na zewnątrz, który opowieśćkomponował; autor wie co innego. A i narrator domniemywa tak jedynie wtedy, kiedyprzebywa wewnątrz wydarzenia (kiedy j e s t sprawcą powieszenia kota, sprawcą hieroglifu!).Po to jednak, by „świat zrozumieć”, będzie musiał sferę hieroglifu opuścić. Znajdzie się nazewnątrz: z elementów pozbawionych znaczenia (także z własnych czynów, już terazpozbawionych znaczenia) będzie budował całość, na którą może przystać. Jak to pokazujetworzony przez niego kosmos i stworzona przez niego opowieść.W „rzeczywistości” tak tworzonej, w myśli tak powstałej nie sposób odróżnić labiryntówpozostawionych przez poszukiwaczy od ornamentów, które sporządzają dekoratorzy. Iwłaśnie dlatego, że odróżnić nie sposób; że nie ma gruntu, na którym można wartościować –trzeba wszystkie te elementy (labirynty, ornamenty, hieroglify, tajemnice, humbugi) scalać.Trzeba z nich stworzyć całość, która (być może) okaże się mniej niejasna niż one. Trzeba jescalić w... (?), w „nowy paradygmat” (?), w „społecznie uwarunkowaną rzeczywistośćpoznania” (?), w „historycznie zmienną rzeczywistość doświadczenia ludzkiego” (?), w„ogólną zasadę zmienności zasad” (?), w „ponadczasową zasadę działania umysłu” (?); trzebaz nich stworzyć „świat”.Jaki to „świat”? Odpowiedziałem już: świat rymowany. Izomorfizując i izostruktujączjawiska, łączymy je ze sobą. Scalamy zjawiska pochodzące z różnych dziedzin i poziomów;nawlekając je na sznur zewnętrznych podobieństw albo ukrytych powinowactw wewnętrznejich budowy. Umiemy utożsamiać źdźbło w oku własnym z belką na drodze i belkę na drodzeze źdźbłem w oku – jeśli tylko kształt źdźbła i belki wyda się nam podobny (a nieustannedoskonalenie metod oglądania źdźbła i belki sprawi – że wyda się podobny). Tak postępując,spostrzeżenie, oczywiste w jednej dziedzinie, przymierzamy do dziedziny innej, odległej, i donastępnej odległej dziedziny: dzięki czemu „wspinamy” je na dowolnie wysokie piętrouogólnienia. Dlaczego staje się to możliwe? Staje się to możliwe (jeśli uwidocznienie tegowniosku tutaj jest w ogóle potrzebne) dlatego, że nie zakładamy w zjawiskach obecnościsubstancji. Dlatego, że nie zakładamy w zjawiskach obecności substancji, możemyporównywać ich funkcje – możemy ze zjawisk stwarzać „świat”, nie określiwszy uprzedniosamych zjawisk (obojętne, czy zjawiskami tymi będą fakty materialne, czy twory umysłu, czyteż łącznie – fakty materialne i twory umysłu).Dotyczy to zarówno pracy artysty, jak postępowania naukowego; może być stwarzane tak,jak pokazuje to w swych utworach Gombrowicz (w czym jego twórczość jest sensacyjniewybitna!) lub może powstawać z paralel takich, jakie tworzą strukturaliści i semiologowie;może być trudną sztuczką iluzjonisty, popisem kuglarza wysokiej klasy, lub może byćrewelatorską syntezą; może respektować rygory takie lub inne, rygory sztuki czy rygory nauki– we wszystkich wypadkach trucht jest podobny.Właśnie tak rymuje się słowa w wierszu: scala się utwór poetycki posługując siępodobieństwem brzmień, izofonią, a dopiero potem zwraca uwagę na znaczenia słów (jeżeliw ogóle zwraca się uwagę). Jak się wydaje, dziś rymy w poezji skończyły się, ale w myślinaszej rymy grają decydującą rolę. (I może właśnie dlatego, że rymujemy naszą myślą świat,nie rymujemy słów naszej poezji!) Tak postępując, posługując się ciągami rymów, potrafimyprzynitować Katasiną agrafkę do mgławicy Andromedy. Cóż jednak z tych rymów?Porównując wyłącznie funkcje, „sklejając” funkcje, zaczepiając zjawisko o zjawiskofunkcjami, możemy opiniować jedynie o funkcji – i w ten sposób (odkrywając po drodzewiele ruchów swoistych, poznając pewne funkcje właściwe tylko danemu zjawisku)odkrywamy to, cośmy byli już wiedzieli na początku. Odkrywamy porządkującą zasadę13