W oczekiwaniu na coś, co by w końcu nasunęło się, zapanowało

Jak się wydaje, dwuznaczność „dziecka” we współczesnej kulturze polega na tym, że jestono walką z zakorzenieniem (we własnym domu, warstwie społecznej, klasie, kraju, strefiekulturowej) p r o w a d z o n ą w i m i ę z a k o r z e n i e n i a. Oczywiście: w imięzakorzenienia we własnej, osobniczej przeszłości – ale przecie także (co jest prostymprzedłużeniem poprzedniego) we własnej przeszłości preosobniczej, w przeszłości tych,którzy zrodzili, w przeszłości własnego szczepu, w przeszłości gatunku, i w jeszcze dalszejprzeszłości, w przeszłości tego, co zrodziło nasz gatunek, w przyrodzie. Gdyby trzeba szukaćna tę dwuznaczność dowodów, dostarczyć ich może psychoanaliza – ta podstawowa opcja za„dzieckiem” i „dziecięcością” w kulturze współczesnej. Ewolucja myśli psychoanalitycznej(np. od wczesnego, „osobniczego” Freuda do „archetypicznego” Junga) wskazuje, że granicewymienionych przeszłości są płynne i przenikają się.„Dziecko” – to znaczy być zrodzonym przez matkę, córkę kobiety; być zrodzonym przezKrew. „Dziecięctwo” jest najbardziej retroaktywną częścią doświadczenia osobnika iwspólnego doświadczenia. A przy tym „dziecięctwo” jest bezradne – bezradność stanowi jegokonstytutywną cechę, jest ona niejako wkalkulowana w jego ideę. Nie należy dziwić się więc,że w spontanicznie wynalazczych i spontanicznie wolnych działaniach dziecka nieuchronnienadejść musi moment, w którym ono odwoła się do czegoś, co ma najbliżej: do ciałarodziców, do swego ciała, do instynktu i mechanizmów biologicznych. W tym momencieinspirowany przez psychoanalizę bunt współczesnego intelektualisty (a mogą być nimzarówno tezy Marcusego, jak wywody Junga o „plemiennej naturze człowieka”, czy wywodypóźnego Sartre'a o „wyzwalającej roli gwałtu”) spotyka się z prymitywnym pragnieniem„rdzenności” manifestowanym przez grupy etniczne, z archaicznymi wierzeniami idziałaniem odruchowym. Tu następuje radykalne uproszczenie obrazu świata. Gwałtownewypróżnienie – jako skutek nieograniczonej spontaniczności i chęci powiedzeniawszystkiego.Posłużę się słowami narratora Trans–Atlantyku: „W mów rozmów odmęcie, w lampnieżywym lśnieniu ja jak przez teleskop na wszystko patrzałem i wszędzie Obcość widząc,Nowość i Zagadkę, jakąś szarością i nikłością zdjęty, ja domu mego, Przyjaciół iTowarzyszów moich wzywałem” (podkr. moje A. F.). Uczucie proste i zrozumiałe. Nienależy się dziwić, że człowiek współczesny – w swoim myśleniu i wyrażaniu myślipozbawiony punktów oparcia szuka czegoś, co najgłębiej w nim złożone. Chce się uchwycić„tego, co rdzenne”. Szuka najprostszych uczuć, najprostszych tytułów wspólnoty, ponieważwie, że tylko one – elementarne uczucia, prymitywne tytuły wspólnot – mogą się jeszcze staćpodporą. Większość tu odnajduje spokój i możność działania. Natomiast myśliciel –człowiek, którego zawodem jest produkowanie myśli – i artysta – produkujący dzieła sztuki –będą musieli ponownie swój obraz świata wzbogacić.Kiedy u Gombrowicza Polak wyzwala się z anachronicznego stosunku do własnejpolskości i zamierza być człowiekiem nowoczesnym, wyraża swe uczucia tak: „A płyńcieżwy, płyńcież Rodacy do Narodu swego! Płyńcież wy do Narodu waszego świętego chybaPrzeklętego! Płyńcież do Stwora tego św. Ciemnego, co od wieków zdycha, a zdechnąć niemoże! Płyńcież do Cudaka waszego św., od Natury całej przeklętego, co wciąż się rodzi, aprzecież wciąż Nieurodzony! (...) Płyńcież do Szaleńca, Wariata waszego św., ach chybaPrzeklętego, żeby on was skokami, szałami swoimi Męczył, Dręczył, was krwią zalewał, wasRykiem swym ryczał, wyrykiwał, was Męką zamęczał, Dzieci wasze, żony, na śmierć, naSkonanie sam konając w konaniu swoim Szału swojego was Szalał, Rozszalał!” (w Trans–Atlantyku).Czym różni się takie pragnienie nowoczesności od owej polskości dawnej? Ten samkoszmar wyobrażeń o ojczyźnie co w popowstaniowych poezjach, te same obrazy co wGrottgerowskich cyklach, którym kilka pokoleń Polaków zawdzięcza swe pierwsze dziecięceurazy i najwcześniejsze lęki. To samo komedianctwo, ten sam krój uczuciowy. Te same27