W oczekiwaniu na coś, co by w końcu nasunęło się, zapanowało

osobniczo lub rozumianej zbiorowo). Każdy z systemów, powstałych w którejś z tychpodgrup, konsekwentnie binarny, ma swoją binarnością uniemożliwić wyjście poza binarnyukład kultury. Każdy z systemów powtarza z osobna gest unieruchomienia niestabilnegoukładu, chce się katastrofie sprzeciwić: w tym geście unieruchomienia wyrażają się naszepragnienia, lęki i potrzeby. I każdy z tych stabilnych i stabilizujących systemów jest (będzie,bywał; może być) początkiem nowej serii „skosów” czy „skoków”.A m b i w a l e n c j a t r o p i o n a n a w y t w o r z e. Nie „co”, tylko „jak” – taki punktwyjścia. Nie to jest przedmiotem zainteresowania, co wytwórca poprzez wytwór chciałosiągnąć (powiedzieć, zdobyć, zniszczyć), tylko – jak swój wytwór wytworzył. Nie cel,któremu wytwór ma służyć, lecz konstrukcja wytworu. Nie „co” dzieło mówi, tylko najpierw– jakie elementy zostały użyte, jakimi środkami dzieło się posługuje: „jak” mówi, „jak jestzrobione”. A oczywiście zawsze „zrobione jest tak” – tak wytwórca swój wytwór musiwytworzyć, żeby ten wytwór trzymał się kupy i nie rozsypał się. Te wiązania konstrukcyjne(sztuczne niekiedy, obce, nierzadko wprowadzone później, często nie przez samegowytwórcę) stają się przedmiotem badań (wcześniej „najpierw”, a teraz „w ogóle”); stają sięjedynym przedmiotem badań, zostają uznane za istotę wytworu. Wymogi konstrukcyjnewytworów sprawiają, że istota (czy prawda) wytworu znaleziona tą drogą jest zawszeambiwalentna, dwuważna. Taką istotę (czy prawdę) można a nawet należy przedstawić jakoukład zamknięty w sobie, „wyważony w zero”.Powstaje tą drogą świat spokojny. Świat składa się z wytworów, a prawdy zawarte są wwytworach całkowicie i nie dybią na zewnątrz. Rzeczywistość staje się „tekstem”; możezostać przeczytana. „Przeczytana” – przez naukowców różnych dyscyplin, lecz także przezsamych wytwórców, więc np. przez artystów... „Mais oui, mais oui, je suis informé (...) vouspouvez me croire, j'ai lu parci, par1á, un peu de Gremais, Bourdieu, Jakobson, Macherey,Ehrmann, Barbut, Althusser, Bopp, Lévi–Strauss, Saint–Hilaire, Foucault, Genette, Godelier,Bourbaki, Marx, Doubrowski, Schucking, Lacan, Poulet, et aussi Goldmann, Starobinski,Barthes, Mauron et Barrera” (Gombrowicz w „auto–wywiadzie” J'etais structuraliste avanttout le monde, „L'Herne”; a cytuję po francusku, bo wydaje mi się, że to właściwy język). Takpowstają sprzężenia zwrotne pomiędzy specjalistami różnych dziedzin i poziomów, którzytypem swych lektur wzajemnie się w swych lekturach inspirują. W pracach badaczy zawartesą pewne, mniej lub bardziej wiarogodnie formułowane sugestie dotyczące konstrukcjiwytworów, i te sugestie z kolei katalizują aktywność wytwórców; których nowe wytworystaną się przedmiotem następnych analiz badaczy. Dzięki temu mechanizmowi sprzężeńzwrotnych historia współczesnych działań artystycznych jest w coraz większym stopniuhistorią owych „sugestyj”, historią coraz szybciej kolejno po sobie stosowanych kluczy–katalizatorów.A jeśli sztuka tak tworzona przypomina wirującą karuzelę, której każde siodełko wraca pojakimś czasie na dawne miejsce – i której jedyną możliwą do przyjęcia zasadą ruchu jest to,że każde siodełko wraca po jakimś czasie na dawne miejsce – też można się nie przerażać.Dysponujemy bowiem rzutnikiem, który pozwala ten ruch wyświetlić na największe tło – tak,żeby błędne koło sztuki stało się kołem świata. A zatem, po drugie:A m b i w a l e n c j a t r o p i o n a i e g z e m p l i f i k o w a n a j e d n o c z e ś n i en a w y t w o r z e i n a w y t w ó r c y. Np. Nietzscheańska idea „wiecznego zwrotu”,Powrotu Światów – ten gigantyczny tygiel, w którym wszystko wciąż od nowa i wciąż w tychsamych kształtach i kolejności się odradza. Rzeczywistość, znajdująca się na szczytach,strącona w otchłań; otchłań wyniesiona na szczyty – i znowu wracająca na swe miejscedawne. Albo „rzeczywistość skarnawalizowana” Bachtina – karnawał ludowej zabawy,karnawał Rabelais'go, mennipea Dostojewskiego; karnawałowy śmiech zawarty wkonstrukcjach, strącający na dno najwyższe zwieńczenia świata, poniżający wartości iautorytety, i w ten sposób „przeciwstawiający się jednostronnej, ponurej, zrodzonej z lęku17