W oczekiwaniu na coś, co by w końcu nasunęło się, zapanowało

Musi się wtedy stać coś podobnego do tego, co działoby się w teologii, gdyby zechciałabyć konsekwentnie monistyczna. Twierdzenie, że Bóg jest wszystkim i cały wszechświat stałsię tożsamy z Jego Duchem, oznacza jednocześnie, że materia stała się Bogiem. Takiegoświata już nie trzeba opatrywać przymiotnikami, nie trzeba rozstrzygać, czy on„materialistyczny”, czy „idealistyczny”; niezależnie od punktu wyjścia, wszystkie metafizyki.Jedni mają ten sam punkt dojścia. Podobne niebezpieczeństwo zagraża światopoglądowihumanistycznemu. Nie miał racji Sartre mówiąc, iż „egzystencjalizm jest humanizmem” –ponieważ kierując całą uwagę na określenie „bytu dla siebie”, doprowadził dounierzeczywistnienia drugiego członu opozycji, „bytu w sobie”, który jest tworzywem iwarunkiem istnienia świadomości; bez którego „byt dla siebie” nie mógłby istnieć. I mająrację ci, którzy konstrukcjom nowej humanistyki, widzącym w świecie jedynie problemnarzędzi tworzonych przez ludzi, zarzucają „antyhumanizm” – ponieważ świat w którymistnieje tylko podmiot, tylko ludzka myśl poznawcza, jest jednocześnie światem świadomościcałkowicie urzeczowionej. Nie jest ważne, czy materia ulega „spsychizowaniu”, czy teżświadomość zostaje „urzeczowiona” – obie ewentualności likwidują podstawową dla naszegoobrazu świata opozycję przedmiotu i podmiotu.Jeśli nie widzimy dzisiaj (wyjąwszy nielicznych hipochondryków) w sprzecznościach tychkatastrofy, jeśli wobec nich nie odczuwamy niepokoju, to dlatego, że odwykliśmy odrozważań ontologicznych i zapomnieliśmy smaku teologii. My uciekamy od teologii imetafizyki; i może właśnie dlatego uciekamy, żeby nie musieć zobaczyć tych sprzecznościjako katastrofy myślenia – uciekamy ku programom społecznym. Lecz tu napotykamy tesame problemy, z którymi kiedyś zmagali się teologowie i metafizycy. Każde wejrzenie w(konkretnego, pojedynczego) człowieka – każde dostrzeżenie podmiotu jako czegośzamkniętego, „ukończonego”, jako zrea1izowanego celu – uniemożliwia proces społeczny.Każde wejrzenie w proces społeczny – który będąc zawsze nie ukończony, otwarty, pozostajeczymś nadrzędnym wobec tych, którzy go realizują – uniemożliwia pojedynczego człowieka.Oto prawdziwa treść tego, co kryje się współcześnie pod łatwym i uspokajającym mianem„humanizmu”. Wzrost ludzkiego poznania, wzrost techniki komunikowania, wzrastająca ilośćludzi – i dostosowujące się do tego stanu rzeczy ustroje polityczne – sprawiają, iżdoświadczamy tych sprzeczności w sposób wcale nie abstrakcyjny, na własnej skórze. Biorącpod uwagę wymogi procesu społecznego, nikt nie może nie zanegować w jakiejś chwili prawprzysługujących jednostce. Ale też nikt nie może zrezygnować z roli obrońcy jednostkowychpraw, gdyż właśnie jednostka ludzka jest tym, dla kogo i w imieniu kogo postuluje się postęp,rozwój. Istota wszystkich znanych nam widzeń procesu społecznego polega na mniej lubbardziej pomysłowym swataniu dwu wymienionych niemożliwości. Owszem, powstały ipowstają różne doktryny, doktryny te głoszą rozmaite programy, różnorako formułują swecele, w różny sposób usiłują zaspokoić dążenia człowieka; lecz mają wspólnego wroga. Jestnim monizm, na który – z uwagi na dotychczasowe przemyślenia, z uwagi na takie a nie inneukształtowanie języka, lub z uwagi na przesądy językowe – nie mogą przystać.W tej sytuacji niezbyt już szczerych sporów i solidarnie, choć z trudem, utrzymywanejrównowagi prawdziwie nowe słowo przynosi literatura. I to wcale nie ta, która chciała nowesłowo znaleźć; nie ta, opowiadająca się za postępem, „zaangażowana po stronie”, po stroniejuż istniejących programów – lecz właśnie ta, która kurczowo upierała się przy słowie starym;ta, której intencje były najbardziej zachowawcze, by nie powiedzieć – reakcyjne.Staroświecki artysta, na przekór napierającej oczywistości, broni autonomii swego światawewnętrznego; wbrew wszystkiemu i wszystkim, wierzy w wyłączność własnej osoby.Wbrew wszystkiemu i wszystkim, nawiązuje do dawnych epok wiary – wiary w Boga lubwiary w niepodzielną Jednostkę Ludzką. Jest bowiem obojętne, czy podejmie swój wysiłekmając na uwadze osobną i nieśmiertelną duszę darowaną przez Stwórcę, czy biorąc za punktwyjścia renesansowego, wyemancypowanego Człowieka. Żałosny egocentryk, zapatrzony w41