full text - Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie

Przegląd prac szkoły Profesora Petera Hirtza dotykających problematyki fenomenów rozwoju...go współoddziaływania różnych czynników: biologicznych,historycznych i społecznych (biogenetycznychi egzogennych). Baltes (1990) z kolei rozszerza definicjękontekstualizmu, posługując się modelem trzechczynników. Na równi z biologicznymi i ekonomicznymideterminantami wymienia on okres, kulturę i nienormatywnesystemy, określające i warunkujące rozwój takzwanych predykatorów (s. 15). Jeśli badaniom poświęconymzmianom motoryki w poszczególnych okresachrozwojowych poświęcono dostatecznie dużo uwagi,to pełnych i wiarygodnych danych o wpływie historycznych,społecznych i „nienormatywnych” (chorób,życia rodzinnego, inne zmiany krytyczne) czynnikówna ten proces jest znacznie mniej. Jakkolwiek wpływtych fenomenów odgrywa wielką rolę w kształtowaniuindywidualnej motoryki, to Hirtz podkreśla, że jejzmiany w jeszcze większym stopniu zależą od samegoczłowieka.Kontekstualizm, zdaniem Hirtza, odpowiada zrodzonejw latach osiemdziesiątych XX wieku idei biopsychospołecznejjedności człowieka. Poza tym trzywymienione czynniki działają w systemie i w związkuz tym wykazują silniejsze oddziaływanie niż każdyz nich z osobna.Na osobowość można patrzeć także jako na rozwijaniejednolitości złożonego i czuciowego systemu jejkompetencji (Wessel 1994). Teoria kompetencji stajesię jedną z podstawowych w badaniach Hirtza, jegouczniów i zwolenników. Pojęcie: competentia w językułacińskim oznacza: miarodajny, uprawniony, mającykwalifikacje. W języku angielskim kompetencję tłumaczysię jako: zdolność, możliwość, kwalifikacje, przydatnośćdo czegoś (Lehr 1989). Pojęcie to weszło doużytku w latach sześćdziesiątych XX wieku w psychologiirozwojowej (White 1959), gdzie oznacza „możliwośćwejścia człowieka w interakcję z otaczającymświatem, pozwalającą mu czuć się dobrze i rozwijaćsię” (Olbrich 1990, s. 8), a zdobywać kompetencje znaczywładać otoczeniem. Baltes i Baltes (1989) podkreślają,że kompetencja – to możliwość odpowiedzialnego,samodzielnego realizowania dowolnej działalności.To sposobność do optymalnego działania i efektywnegosterowania sobą w zgodzie z przewidywaną przyszłością.Zdobyć kompetencje na podstawie poznaniawłasnych możliwości i pojawiających się motywów jestjedną z głównych potrzeb człowieka.Teoretyczne podejścia i modele kompetencji wyjaśniasię, rozwija i stosuje w zgodzie z różnymi ujęciamii w rozmaitych wariantach (por. Kruse 1987; Olbrich1990). Szczególnie w badaniach ludzkiej ontogenezyWessel (1994) podkreśla, że osobowość można wyjaśnićjako różnorodność jej kompetencji i możliwościich łączenia. Pod pojęciem kompetencji pojmuje onpodstawową dyspozycję dla zdolności i nawyków nadanym etapie rozwoju (Wessel 1998). Wszystkie możliwekompetencje mają hierarchiczną strukturę, w którejpodstawowymi komponentami są składniki wzrokowe,słuchowe, taktylne (dotykowe) i ruchowe. Na ich podstawieformują się kognitywne, wolicjonalne, osobowościowe,komunikacyjne oraz estetyczne komponenty,a na najwyższych poziomach nabywana jest tak zwana„temporalna” kompetencja (niezależność wiekowa).W socjologii kompetencja działania (czynności)okazuje się kluczowym pojęciem interaktywnej koncepcjirozwoju (Hurrelmann 1986). Kompetencję działaniacharakteryzuje się jako stan indywidualnej dyspozycjii wykorzystanie umiejętności oraz zdolnościzgodnie z zewnętrzną i wewnętrzną rzeczywistością(Hurrelmann 1986, s. 24). O kompetentnym działaniumożna mówić wtedy, gdy główne, czyli tak zwane bazowekompetencje są już uformowane (wypracowane)i same zapewniają organizację integracji i komunikacji.Co za tym idzie – kompetencje to zdolności i umiejętności,które pozwalają człowiekowi rozwiązywać złożonezadania w różnych codziennych działaniach.Motopedagodzy w ślad za Fischerem (1997) podkreślająszczególne znaczenie wypracowania wewczesnych okresach ontogenezy kompetencji bazowych,do których zaliczają: sensoryczne, motoryczne,interaktywne, intelektualne i afektywne cechy oraz odpowiednio:nawyki i zdolności. Dziecko rozwija się podnoszącswoją identyfikację (kompetencje), zwłaszczawyżej wymienione cechy jakościowe. W psychomotoryceKiparda koncepcja kompetencji działania równieżodgrywa decydującą rolę. „Kompetencja działaniaoznacza, że dziecko samo sobie stawia cel działaniai samodzielnie planuje kolejność podejmowanych działańsłużących osiągnięcia tego celu” (Schminder, Fritz1997, s. 17).W gerontologii każdy okres rozwojowy może byćscharakteryzowany jako całokształt specyficznychkompetencji. Reasumując, Hirtz rozpatruje kompetencjejako relatywną konstrukcję, która pojawia się przywspółudziale wymagań otoczenia zewnętrznego z jednejstrony i możliwości jednostki – z drugiej (ryc. 1). Takiekompetencje działania przejawiają się przy wykorzystaniui współudziale różnorodnych zasobów człowieka.W dalszej części monografii Hirtz rozpatruje więcrozwój ruchowy jako rozwój motorycznych kompetencjii ich zasobów. Podkreśla zarazem, że rozwoju tego nie– 103 –