full text - Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie

Edward Mleczko, Jerzy Januszewskikresu międzypokoleniowych zmian podstawowych cechsomatycznych młodzieży studiującej w różnych ośrodkachkształcenia naszego kraju, należy stwierdzić:1) zmniejszanie się tempa rozwoju trendu sekularnegowysokości ciała w ostatniej dekadzie XX wieku;zjawisko to można tłumaczyć mniejszym udziałemw grupie studenckiej osobników wywodzących sięz warstw stojących niżej w hierarchii stratyfikacjispołecznej, u których nadal istnieje silna tendencjado międzypokoleniowych zmian cech biologicznych;2) wzrost tkanki aktywnej i tłuszczowej, którego konsekwencjąjest przede wszystkim nieznaczne powiększeniesię masy ciała studentów; za regres ciężaruciała studentek, głównie z wyższych warstwspołecznych, odpowiada natomiast redukcja masytłuszczu;3) tendencję do leptosomizacji budowy ciała u studiującychw Polsce obojga płci; podaje się różneprzyczyny omawianego zjawiska, najczęściej przeważaopinia, że można je upatrywać w korzystnychzmianach poglądów na temat szczupłej sylwetkiosoby wykształconej oraz sposobu odżywiania sięmłodzieży akademickiej.Z dokonanego przez Mirka [2] przeglądu badańwynika również, iż w rozwoju motorycznym i somatycznymmłodzieży akademickiej można dostrzec podobnetendencje, jak zaobserwowane u młodzieży szkolnej:1) wyraźniejszą niż w przypadku sprawności motorycznejdynamikę trendu sekularnego poziomu rozwojusomatycznego;2) zwiększanie się wysokości i masy ciała (zjawiskoto dotyczy szczególnie studentów), któremu towarzyszyłanajczęściej niewielka poprawa zdolnościszybkościowych i skoczności oraz u obojga płcibrak korzystnych zmian w zdolnościach siłowych,3) bardzo widoczne różnice środowiskowe w dynamiceopisywanego zjawiska.Do przyczyn omawianego zjawiska zaliczano:wpływ szeroko pojętego środowiska społecznego,strukturę pochodzeniową grupy studenckiej, kryteriaegzaminacyjne, zubożenie pewnych grup społecznych,określoną politykę państwa.Oprócz gradientów społecznych, drugim charakterystycznymrodzajem zmienności – wywołanej działaniemczynników środowiskowych w zakresie tempadojrzewania fizjologicznego młodzieży, a także ostatecznejwielkości cech biologicznych – są zmiany międzypokoleniowe,określane często jako trendy sekularnelub długookresowe tendencje przemian [8, 13, 14].Takich synonimicznych określeń używa się do opisaniazjawiska polegającego na stopniowym procesie zwiększaniasię przeciętnej wysokości ciała i innych cechw każdym przedziale wieku oraz na przyspieszaniutempa dojrzewania fizjologicznego osobników obojgapłci. Zauważono je już w połowie XIX wieku i zebranobardzo obszerne materiały świadczące, że z różną siłątowarzyszy ono rozwojowi dzieci i młodzieży w ubiegłegostulecia w krajach euroamerykańskiego kręgukulturowego [7, 8, 13, 16]. W ostatnich dekadach XXwieku dostrzeżono jednak tendencję do zwolnienia długotrwałychtendencji przemian w najzamożniejszychwarstwach społeczeństwa. W niektórych państwacheuropejskich i w Stanach Zjednoczonych ujawnionotakże ich zanikanie [8, 23, 25].Wystąpienie takich tendencji potwierdziły w dużymstopniu badania prowadzone w naszym kraju wśródmłodzieży akademickiej. Na podstawie pomiarów cechysilnie uwarunkowanej genetycznie (wysokości ciała)wykazano w starszych i nowszych pracach, że dynamikatrendu sekularnego była w wymienionej grupiespołecznej zmienna w czasie i zróżnicowana międzypłciowooraz środowiskowo [14, 15, 17, 21–24, 28, 38].Niewątpliwie mogło być to spowodowane różną ekosensytywnościąpłci męskiej i żeńskiej oraz wpływemokreślonych warunków bytowych, w jakich znalazło siępolskie społeczeństwo [20].Występowanie trendu sekularnego potwierdziłyrównież badania rozwoju innych cech somatycznych.Jednak jego intensywność była mocniej zróżnicowanamiędzycechowo.Analiza bardzo licznych i rozproszonych materiałówzebranych przez S. Pilicza [24] dała podstawy do następującychkonkluzji na temat właściwości długotrwałychtendencji przemian podstawowych cech somatycznychpolskiej młodzieży akademickiej.1. Wystąpiły silniejsze zmiany międzypokoleniowew wysokości ciała niż w masie ciała młodzieży akademickieji były one wyraźniejsze u płci męskiej niż żeńskiej.Od lat pięćdziesiątych minionego wieku średniona dekadę zwiększała się wysokość ciała studentówo 2,27 cm, a u studentek o 1,55 cm. Poprawa masyciała u studentów wyniosła średnio o 1,8 kg na dekadę.U studentek w wymienionym okresie wystąpił regresrozwoju wymienionej cechy (jego średnie tempokształtowało się na poziomie 0,27 kg).2. Trend sekularny wysokości ciała u studentów najwyraźniejuwidocznił się w piętnastoleciu: 1964–– 68 –