Światowa gospodarka żywnościowa. Batalia o przyszłość rolnictwa

Światowa gospodarka żywnościowaOdwrotnością problemu głodu i braku bezpieczeństwa żywnościowego jest problemotyłości. W skali świata populacja ludzi otyłych przewyższa obecnie liczebnie populację osóbniedożywionych. Zważywszy na skalę problemu oraz fakt, że otyłość stanowi główną przyczynęchorób serca, podstawowy czynnik ryzyka wystąpienia cukrzycy, a także główny czynnikw wypadku niektórych chorób nowotworowych i wielu innych, Światowa Organizacja Zdrowia(World Health Organization, WHO) w 2000 roku uznała otyłość za „globalną epidemię”.Kontrast między głodem a otyłością w świecie, który łącznie produkuje nadwyżki żywności,wyraźnie widać na przykładzie „brzucha bestii”, czyli Stanów Zjednoczonych. Obecnieuważa się, że 12% Amerykanów (ok. 35 mln obywateli) znajduje się w sytuacji braku bezpieczeństważywnościowego, a 4% (ponad 11 mln) cierpi głód (Nord i in. 2005), podczas gdyu 65% stwierdza się „nadwagę i otyłość”, a u 30% „otyłość”. To oznacza mniej więcej podwojenieliczb z 1980 roku! Równocześnie choroby związane ze sposobem odżywiania się sąw Stanach Zjednoczonych wszechobecne (Hedley i in. 2004; bardziej popularyzatorskie ujęcie– zob. Crister 2004). Naczelny lekarz wojskowy Stanów Zjednoczonych ostrzegał ostatnio, żeotyłość stanie się niedługo odpowiedzialna za śmierć takiej samej liczby Amerykanów rocznieco palenie („The Economist” 2003).Te dwa bieguny światowej gospodarki żywnościowej – otyłość i głód – są doskonałąilustracją prawdy podstawowej: choć żywność jest dla życia i zdrowia czymś elementarnym(pomoc żywnościowa i banki żywności to wyraz minimalistycznej koncepcji prawa do żywności),postrzega się ją jako towar, a nie coś, do czego mamy prawo. Pogoń za zyskiem przeważanad troską o sprawiedliwość i wyżywienie ludzkości.Rolę ponadnarodowych koncernów rolnych w gospodarce żywnościowej Stanów Zjednoczonych(modelu, który tak szybko się upowszechnia) Heffernan przyrównuje do przewężeniaw klepsydrze, „które kontroluje przepływ piasku z góry na dół” (Heffernan 2000, s. 66).To porównanie dobrze pokazuje miejsce, jakie niewielka liczba ogromnych firm zajmuje pomiędzywieloma producentami i jeszcze większą liczbą konsumentów. Pozycja ta zapewnia im„nieproporcjonalny wpływ na jakość, ilość, rodzaj i lokalizację produkcji, a także cenę artykułuzarówno na etapie produkcji, jak i w całym systemie żywieniowym” (tamże).Szybko konsolidujące się koncerny wytwarzające komponenty rolne w coraz większymstopniu kontrolują rynek nasion, nawozów, środków agrochemicznych i antybiotyków dlazwierząt hodowlanych i wymuszają standaryzację oraz uprzemysłowienie technik rolniczych,a garstka wielkich wytwórców zdominowała rynek maszyn rolniczych. Ponadnarodowe koncernyrolno-spożywcze kontrolują, udoskonalają, przetwarzają, dystrybuują i za pomocą nowychekspansywnych metod wprowadzają na rynek to, co zostało wyprodukowane na farmach.Rozległe sieci zaopatrzenia i dystrybucji, zaawansowane systemy obróbki i pakowaniazmniejszające ryzyko psucia się żywności oraz strategie rynkowe obliczone na zdobycie lojalnościkonsumentów (Friedmann 2004; 1993) to przejawy bardziej ogólnego zjawiska, któreNaomi Klein nazwała „ometkowaniem” (Klein 2004). Systematycznie oddzielają one wzorcekonsumowania żywności od czasu, miejsca i tradycji kulturowych. W skali świata upowszechnienieprzetworzonej żywności i dań gotowych do spożycia nadszarpnęło kulturowy sensprzygotowywania i spożywania posiłków. Wysiłki marketingowe koncernów rolnych w wielu22