VOTRA_nr2 (1) me ndryshime

sa prapa lëshohen lirshëm.
Ruba lidhej në gjysmë të
kokës.
Në trup vishet këmisha e
punuar nga pëlhura, të cilën
tanimë e blejnë në treg, në
Shkodër ose Podgoricë.
Ndërkaq, qepjen e bëjnë vetë
malësorët. Për një këmishë
nevojiten 2.m. pëlhurë.
Këmisha përbëhet nga: trupi,
makat, qafeta, pasgrushtat,
shpina, parmzat (pjesa e
përparme).
Gryka e këmishës është
punuar me dorë. Dekorimi
i saj është bërë me pe e
gjilpërë, duke e zbukuruar me
rruaza. Ishte me dy ngjyra:
e bardhë dhe e kuqe, me
gjatësi deri në shoke. Fundi i
saj nuk zbukurohej, pasi nuk
dukej nga xhubleta.
Kraholi punohet nga ‘’coha’’
ngjyrash të ndryshme si:
ngjyre fice (e kaltër), e kuqe,
bojë hoxhë (e gjelbër). Kraholi
ka mëngë të gjata dhe
grykë pak sa të hapur. Në
grykë ka ‘’qafetën e kraholit’’,
e cila është e punuar me rruaza
të vogla, rruaza të gjata
Tirane. Zbukurimet punohen
me grep. Përbëhet prej
‘’makave,grykës, qafetave,
pasgrushtave, parmzës dhe
shpindes’’. Ka një gjatësi gjer
në bel. Copa për punimin e
kraholit blihet në Shkodër ose
Podgoricë. Edhe kraholinë
qepin gratë malësore.
Mallota e galme është nje
sako me material ‘’veleduni’’
(kadifeje). Përbëhet nga
shpina, dy parmzat, makat,
pasgrushtat, xhepat, qafeta
dhe brezi i gjatë që lidhet në
vend rripi e që ka një gjerësi
rreth 2 gishtërinj dhe është
i së njëjtës ngjyrë me malloten.
Materiali i kësaj pjese,
gjithashtu blihet në tregun e
Shkodrës ose të Podgoricës.
Punohet nga vetë gratë.
Grykca është e materialit
‘’veledun’’ (kadife) dhe ka
edhe ‘’shtrojën’’. Në pjesën e
përparme, mu në mes grykca
ka një pjesë të zbukuruar
që quhet ‘’pafti i grykcës’’,
i punuar nga ‘’serma’’ (argjendi)
e blerë në Shkodër.
Pafti është pjesë dekorative,
sfondi i të cilit mbushet me
motive floreale,’’n’lula,n’grepa’’,ndërkaq
borduret e
tij përmbyllen me motive
‘’n’veshe’’ dhe pjesa e fundme
e paftit me ‘’qej’’. Perimetri
i kësaj pjese përafërsisht
ka dimensione 40x40cm, me
një grykë të hapur ovale që
zbret gjer te gjysma e grykcës.
Është pjesë e veshjes
që punohet nga vetë gratë.
Postava (përparësja - pështjellaku
i parë), e gjerë rreth
20 cm. dhe e gjatë 80 deri
100 cm. E ndarë në 5 pjesë
nga materiali i ‘’cohës’’,
kurse pjesa e ‘’shtrojës’’ e
Fotot: studio volaj
punuar nga ‘’tirku’’. ‘Tirku’’
punohet nga peri i leshit:
në tymen, i përzier, i tjerrë
në bosht e i thurur në‘‘vek’’,
pastaj i shkalur në ‘’vajanicë’’
(shkaltore), në Tamarë në
Shqipëri.
Pafti i pështjellakut është nga
‘’serma’’ (argjendi). Blihet
në tregje zejtare: Prishtinë,
Prizren, Pejë, Gjakovë, si
dhe në Shkodër. Sfondi i
paftit është i ndarë në tri
pjesë të barabarta vertikale,
që përfundojnë si lart, ashtu
dhe poshtë me një motiv te
quajtur ‘’qejte’’, që është një
formë e dhëmbëzuar - vijë
zigzage, e cila në pjesën e
ngjitur me sfondin e përmbyll
formën e trekëndëshave.
Në pjesën e poshtme, aty
ku përfundon sfondi dhe pa
filluar ‘’qejt’’,është i punuar
një motiv dekorativ në formë
të një meandri, që zë pozitë
horizontale dhe quhet ‘’leqe’’.
Secila pjesë e paftit është
e zbukuruar me ‘’rruaza
t’galme t’Shkodrës’’, duke
krijuar motive lulesh nga
ambienti i vetë Malësisë, si
‘’kampule”, p.sh‘.
‘Fundi’’ i pshtjellakut punohet
nga coha. Edhe kjo pjesë
është punuar nga vetë gratë.
Vishet në pjesën e përparme
mbi xhubletë. Në brez
‘’viercat e peshtjellakut’’,
prej argjendi, janë varur nga
brezi së bashku me disa
zbukurime të tjera që i quajnë
‘’t’lshuemet e vargjeve’’.
Xhubleta është punuar nga
leshi i deleve, nga fijet e
‘’tymnit’’ dhe ‘’init’’, të cilat
lenuren,
tirren në bosht, thuren në
formë pëlhurë në katër liq
në avlemend, shkalen me
shkaltore, priten dhe qepen.
Të gjitha këto punë i bën
gruaja malësore. Ky material
quhet ‘’tirk’’. ‘’Xhubleta’’ e
punuar nga tirku zbukurohet
me fije spiku të zi. ‘’Spiku’’
punohet prej ‘’leshit të zgjatur’’
(tymnit). Bashka në
fillim lahet, pastaj shprishet
me dorë, ndahet ‘‘tymni,
lenuret me gerhane e tirret’’
i hollë me ‘’bosht’’,’’n’furkë’’.
Pastaj ‘’dredhet’’ po ashtu
‘’n’bosht’’ dhe bëhet 16 fish,
duke u dredhë të gjitha fijet
së bashku, për t’u bërë gati
për qepje me gjilpërë. Dredhja
e spikut është bërë në
veglën adekuate ku punohet.
Ky quhet ‘’koshi i spikut’’
dhe ka ‘’8 kalema’’ ku është
i mbështjellë peri. Xhubleta
përbëhet nga ‘’ivat’’, që nga
ana e përfundme kanë ‘‘tirk,
spiku, rruazat, coha e terrtili’’.
Xhubleta përbëhet nga
gjithsej 31 pjesë ‘’iva’’ dhe
‘’spiku’’. Fundi i xhubletës
punohet nga leshi i ngjyrës
së bardhë, prej katër liqsh,
që quhet me emrin ‘’t’pramte
e xhubletës’’.
Iva e xhubletës zbukurohet
me rruaza të zeza të Tiranës,
më të gjata e të vogla,
në motive floreale,’’n’lula’’.
‘’Iva e xhubletës me terrtil e
rruaza - e përzier’’. Ka pasur
edhe ‘’laxhuhere’’ -xixa.
Kliti i xhubletës është punuar
prej tirkut e spikut. Ndërkaq,
‘’krahët’’ dhe ‘’krahcat e
xhubletës’’ janë punuar
nga leshi - tirku. ‘’Prehni i
xhubletës’’, po ashtu. Në
fund ‘’greshmet’’, të punuara
nga peri i leshit me ngjyrë
‘’fice’’ (të kaltër). ‘’Shokëzat’’,
në vend rripi.
Çorapet punoheshin nga
coha dhe tirku, por ka edhe
spik. Meqë kanë nje trashësi
të dukshme dhe paraqesin
vështirësi në të mbathur,
është bërë prerja për së
gjati, që mbërthimi i tyre deri
te shputa të bëhet me kamca.
Çorapet zbukurohen me
rruaza Tirane dhe terrtil (fije
teli).
Këputa është punuar me pe
leshi me shtiza dhe përbëhet
prej dy pjesëve, thembrës
dhe këputës.
Opakët (opingat) punoheshin
nga lëkura e ‘gjedhit’ dhe
thureshin me ‘’përcageza’’
(nga lëkura e dhisë, dridheshin
si peri në bosht).
Kishte edhe opinga nga
‘’saftjani’’, por pjesën e fundme
e kishin lëkurë lope, si
dhe opinga ‘’gogisht’’.
Vajzat vishnin xhubletë me
‘’spik t’zi e rena t’bardha’’.
Rubat më parë i mbanin
ngjyrë kafe e më vonë të
bardhë. Çorapet deri në kyç
të këmbëve të zeza,e lart të
bardha. Mbathnin ‘’opinga
lope’’ të bëra me ‘’përqageza’’
(dredha lëkure) me
‘’vajç’’.
Vajza e fejuar në Malësi,
xhubletës ia qep nje ‘’tentene’’
të punuar me grep nga
peri i zi me motive gjeometrike,
si shenjë që simbolizon
fejesën e saj.
Autor: Prof. dr. Ukë Xhemaj
- Vështrim etnologjik i shqiptarëve
në Mal të Zi. Monografi
e Shqiptarëve në Mal të
Zi, NË NJË CEP TË ILIRISË,
botuar nga Art Club, Ulqin
2007.
96 magazine.com
DIMËR 2016-2017 DIMËR 2016-2017 magazine.com 97