Avrupa-Birligi-Kitabi

Bu temel işlevleri ve beklentileri yerine getirdiği sürece devlet olarak tanımlanabilecek
yapıların farklı şekil ve ölçeklerde olmasıysa kaçınılmaz. Zira dünyanın
farklı bölgeleri coğrafi, ekonomik, iklimsel, toplumsal, kültürel, beşeri, siyasi
vb. açılardan çok farklı özelliklere sahip. Nitekim devlette somutlaşan egemenlik
tarih boyunca farklı şekillerde kullanılabilmiş. Ekonomik, toplumsal ve yönetsel
faaliyetlerin gerçekleştiği alanın ölçeğine ya da savaş teknolojisindeki gelişmelere
göre devletlerin ölçeği değişmiş. Örneğin diğerleri karşısında ekonomik ya da
askeri olarak güçlenen bir devlet, genelde savaşlar yoluyla daha büyük bir çatı
devlet ve hatta imparatorluk kurabilmiş (Sümer Kent Devletleri’nin yerini MÖ 24.
yüzyılda Akad İmparatorluğu’nun alması gibi). Ayakta kalamayan büyük devletlerin
ve imparatorlukların çökmesi ya da parçalanması durumunda da daha küçük
ölçekli devletler kurulmuş (Kutsal Roma İmparatorluğu’nun 19. yüzyıla gelindiğinde
resmen dağılmasıyla Avrupa ulus devletlerinin kurulması gibi).
Tüm bunlar her dönemde farklı örgütlenme ve yönetim biçimleri kadar farklı asabiye
tanımlamalarını da beraberinde getirmiş. Örneğin çatı devletler ya da imparatorluklar
doğaları gereği geniş ekonomik alanlara hükmederken, devletler kendi
alanlarının dışıyla temelde ticaret yoluyla ilişki kurabilmiş. Evrenselci oldukları
için rakip tanımayan imparatorluklar orduları yoluyla yayılarak büyürken, devletler
eşitleri olarak kabul ettikleri diğer devletlere karşı mevcut yapılarını korumayı
ön planda tutmuş. Nispeten çok geniş alanlarda hüküm süren imparatorluklar
yönetimde âdemi merkeziyetçiliği yani bir anlamda yerinden yönetimi tercih etmiş.
Tabii her şeyin kural koyucu merkez tarafından belirlenmesi ve merkeze sadakatle
bağlı kalınması kaydıyla. Coğrafyası daha küçük olan devletlerse genelde
daha merkeziyetçi bir sistemi benimseyerek merkezden doğrudan yönetmiş. Geniş
coğrafyalarında farklı dini, etnik ve kültürel grupları içeren imparatorluklar
kapsayıcı olmak adına evrenselci asabiyeler (örneğin, ortak din ve ümmet anlayışı)
benimserken, genelde tek ya da az sayıda dini, etnik ve kültürel grubu içeren
devletler daha dar asabiyeler (örneğin ulus/millet) belirlemiş.
Kısacası, maddi ve manevi araçlar kadar coğrafi ve toplumsal ölçek de biçiminden
yapılanmasına, dayandığı asabiyeden yönetim anlayışına kadar devletin pek çok
özelliğini belirlemiş. Dolayısıyla herhangi bir devlet ya da devlet tipi örgütlenmenin
(örneğin, Avrupa ulus-devletleri ile kurdukları AB’nin) doğasını anlamak için
bu türden değişkenlere dikkat kesilmekte yarar var.
31