POST SCRIPTUM - 1 2020

ISSN 2633-1292
fb:post scriptum
PROZA POEZJA PUBLICYSTYKA SZTUKI WIZUALNE
Wokół twórczości
CO NOWEGO U ANDRZEJA PĄGOWSKIEGO?
Gość specjalny Post Scriptum
Olgi Tokarczuk
CZY BURSZTYN LECZY?
Rozmowa z artystą bursztynnikiem
Polscy poeci w Indiach
XII Międzynarodowy Festiwal Poezji w Guntur
Oblicza nagości w fotografii
MONIKI CICHOSZEWSKIEJ
MIŁOŚĆ W SZTUCE
POLSCY Ekologia POECI W INDIACH czy Ekologizm?
SŁAWOMIR KATARZYNA JAMRÓZ MIKAWOZ
wywiad
1/2020
EKOLOGIA CZY EKOLOGIZM
Felieton
MELANCHOLIJNY INDUSTRIALIZM
Malarstwo Sebastiana Monia
OLGA TOKARCZUK
Twórczość noblistki według Roberta Knapika
Autor grafiki: Andrzej Pągowski 1
POST SCRIPTUM

Z A P R A S Z A M Y
PROZA:
4. Wokół twórczości Olgi Tokarczuk – Robert Knapik
34. Wywiad z Katarzyną Jamróz
38. Książki z tekstem – recenzja książek Patrycji Gryciuk i Kasi Mlek
40. Wywiad z Krystyną Śmigielską
54. Wywiad z Jarosławem Rybskim
79. Recenzja książki Marleny Rytel
84. Wywiad z Anną Stryjewską
106. Ekologia, czy ekologizm – FELIETON Jarka Prusińskiego
110. Recenzja książki Elżbiety Sidorowicz-Adamskiej – Iwona Niezgoda
116. Pijana dziwka – opowiadanie Jarka Prusińskiego
Okładka: Andrzej Pągowski
Australia płonie, świat tonie
SPIS TREŚCI:
SZTUKI WIZUALNE:
12. Co nowego u Andrzeja Pągowskiego? – Joanna Nordyńska
22. Z Dianą Żarów rozmawia Jarek Prusiński
44. Malarstwo Sebastiana Monia – wywiad
72. Monika Cichoszewska – fotografia
86. Rozmowa z Marcinem Kołpanowiczem o wystawie malarstwa
PERCEPCJA KOŁA w Gdańsku
94. PERCEPCJA KOŁA – reacja z wystawy – Radosław Jaśnikowski
POEZJA:
28. Wiersze nadesłane
30. Józef Baran
32. Metin Cengiz
60. Polscy Poeci w Indiach – relacja – Renata Cygan
68. Wywiad z organizatorem festiwali poetyckich w Indiach
LSR Prasadem – Renata Cygan
118. Ludzie wiersze piszą – Akcja antyWalentynkowa – Łucja Dudzińska
ROZMAITOŚCI:
80. JOGA – wywiad z Agnieszką Krawczyk
102. BURSZTYN – wywiad z bursztynnikiem Piotrem Sobaczyńskim
107. Alek Rogoziński w teatrze Druga Strefa – Ewelina Kwiatkowska-Tabaczyńska
109. Festiwal książki psychologicznej – RELACJA z Sopotu – Robert Knapik
112. PostScriptumowy kącik walentynkowy
ZESPÓŁ REDAKCYJNY:
Renata Cygan (redakror naczelna), Jarosław Prusiński, Iwona Niezgoda, Robert Knapik, Ewelina
Kwiatkowska-Tabaczyńska, Katarzyna Saniewska, Joanna Nordyńska, Agnieszka Krizel
Skład i opracowanie graficzne: Renata Cygan
fb: post scriptum
2
email: postscriptum.mag@gmail.com
POST SCRIPTUM

Czym jest Sztuka? Zadajemy to pytanie wielu artystom, wykazując tym
naszą złośliwość, patrząc z satysfakcją, jak się męczą z odpowiedzią.
No, to teraz masochistycznie zastosujemy tę kurację na sobie.
Czym jest Sztuka?
Sztuka jest jedyną aktywnością w całej wielomilionowej różnorodności
gatunków na Ziemi, która robiona jest PO NIC. Wszystko, co robią zwierzęta
i ludzie ma jakiś cel: znalezienie pożywienia, zdobycie partnerki,
zapewnienie sobie schronienia, itp. Jedynie Sztuka zrywa łańcuch przyczynowo-skutkowy.
Pan ryba, który robi na dnie morza piękne rozety nie
jest artystą, bo w jego działaniu jest wyraźny motyw. Chce zachwycić
partnerkę, tak jak ptaki, które śpiewają i stroszą piórka. Tylko Sztuka jest
po nic. Sztuka jest tworzona wyłącznie z potrzeby duszy i jest tej duszy
emanacją, jest udowodnieniem jej istnienia, musi wypływać z nieznośnej,
dręczącej potrzeby ekspresji tego czegoś nieokreślonego, co w nas tkwi.
Czegoś, co nazywamy duszą. I jedynie inna dusza może być Sztuki odbiorcą.
Nie umysł, wiedza, nauka, ale to coś niepokojącego w nas. To Coś.
Drodzy Czytelnicy, oddajemy w Wasze ręce kolejny numer magaznu
poświęconego sztuce. Przedstawiamy nietuzinkowych artystów, których
niezwykłe kreacje niewątpliwie zrodziły się z potrzeby serca i wypływają
z najskrytszych zakamarków duszy.
Jeśli chcecie dowiedzieć się o technice mokrego kolodionu w fotografii,
spotkać z pewnym tajemniczym poławiaczem bursztynu, poznać melancholijny
industrializm w malarstwie Sebastiana Monia, dowiedzieć się
co nowego u Andrzeja Pągowskiego – otwórzcie następną stronę.
A potem jeszcze następną, gdzie zapraszamy Was na spotkanie z aktorką
Kasią Jamróz, malarką Dianą Żarów, gdzie opowiadamy o twórczości
Olgi Tokarczuk, gdzie Józef Baran czaruje piękną poezją. Obiecujemy
Wam 130 stron uczty duchowej. 130 stron czystej sztuki.
Serdecznie zapraszamy,
Redaktor naczelna
Renata Cygan
NUMER KONTA: IBAN: GB82 LOYD 3096 2657 4181 60
UK: SORT CODE: 309626 ACC Number: 57418160
POST SCRIPTUM
3

Wokół twórczości
Olgi Tokarczuk
Porzucone sny,
życie i pisanie
4
Robert Knapik
Ebonitowy już na zawsze
będzie mi się kojarzyć z twórczością
Olgi Tokarczuk, obudzony o drugiej
w nocy, pierwsze, co powiem, to
właśnie „ebonitowy”.
Określenie pojawia się w opowiadaniu
Wyspa, są to ebonitowe guziki,
na tyle egzotyczne, co po prostu
określenie bliżej mi nieznane.
Po przebudzeniu znowu wpada do
głowy, przy każdej głębszej refleksji
są ze mną ebonitowe guziki.
Z ogromną radością przyjąłem wiadomość,
iż to Olga Tokarczuk otrzyma
Literacką Nagrodę Nobla za rok 2018.
Z wypiekami na twarzy czekałem na
mowę noblowską, byłem pewny,
że będzie to coś zapierającego dech
w piersiach.
Olga Tokarczuk ma niezwykły talent
oratorski, tembr głosu, znamienitą
umiejętność jasnego opowiadania
o sprawach złożonych, wszystko, co
umożliwia pozyskanie zainteresowania
słuchaczy.
No i stało się, w pierwszych kilku
zdaniach pojawia się znowu to
określenie, poczułem jakbym wrócił
do przeszłości. Tokarczuk za pomocą
słów otwiera umysły, stara się przekonać
słuchaczy o złożoności świata.
Jako mała dziewczynka kręciła
ebonitową gałką od radia, za jego
POST SCRIPTUM
pomocą otwierała się przed nią inna,
nieznana rzeczywistość. Próbuję
poskładać to w jakieś bardziej ogólne
doświadczenie, przecież jako mały
chłopiec również byłem zafascynowany
niezrozumiałym dla mnie jeszcze
radiowym światem, większość z nas
ma takie sprzęty na strychach bądź
się ich pozbyła.
Stare, nieużywane rzeczy są wyrzucane
– brak czułości, nie mamy
potrzeby obcowania z przeszłością,
być może ta przeszłość boli, nie daje
się zaczarować.
Literatura umożliwia jednak próbę
uchwycenia rzeczywistości w jej
złożoności. Takie oto radio z ebonitową
gałką, światełkami i muzyka
jazzowa najczęściej w godzinach
wieczornych bądź nocnych. Nieznany
mi bliżej świat wielkiej kultury, scen
muzycznych, dla człowieka z prowincji
było w tym coś czarującego, przez
chwilę byłem tam, słuchałem na żywo
tej magicznej muzyki.
Pamiętam etykiety od jakiegoś
alkoholu z czarnoskórym trębaczem
jazzowym, i chociaż magia trochę wyblakła,
to i tak pierwsze myśli o tym
dziecięcym doświadczeniu powodują
gęsią skórkę, z dala od światowych
błysków i neonów, ale w jednej chwili
przenoszę się tam gdzie bije kultura.
To taki mały ukłon w stronę marzeń
z dzieciństwa, które pomogła na
nowo odzyskać Olga Tokarczuk.
Realne oddziaływanie
literatury
Zadaję sobie pytanie, czy
literatura w obecnym świecie ma
wpływ na rzeczywistość, na ile
poprzez dyskusję, wspólne doświadczenie,
refleksję, jesteśmy w stanie
dojść do jakiegoś ważnego stanowiska,
zmienić stan świadomości.
Powiedzmy szczerze, wymaga to
bardzo wiele czasu, niejedna generacja
musi kłopotać się ze starymi
nawykami, tradycjami, które nie są
przyjazne, a jedynie wypełniają jakiś
pusty szablon. Inna nasza noblistka –
Wisława Szymborska ukazywała obraz
człowieka nie do końca pomyślny –
więcej ułomności, zalet niewiele. Olga
Tokarczuk natomiast szuka w człowieku
dobra, pisanie ma zresztą do tego
dobra nas doprowadzić.
Widziałbym to społeczne zaangażowanie
jako spojrzenie w głąb na potrzeby,
niedostatki, próbę nazwania
tego, co utracone, porzucone
w pośpiechu, bezmyślnie pozostawione,
coś zupełnie nieprzydatnego.
Tokarczuk w swych opowieściach,
próbuje wytrącić niezwykłość życia
tak jak poszukiwacze złota przeczesujący
drobinki piasku w nurcie rzeki,
to przywrócenie tęsknoty za tym,
co w nas pierwotne, instynktowne.

Porzucone sny,
życie
i pisanie
Pisarka w mowie noblowskiej mówi
między innymi o tym, że więcej nas
łączy niż dzieli, zatraciliśmy wspólne
pojmowanie świata, a literatura być
może ma wrócić nas do tego jednego
krwioobiegu.
Literatura jest tak naprawdę tym
pierwszym, niczym niezagłuszonym,
wspólnym doświadczeniem, próbą
odzyskania dawnej tożsamości, która
nie wypiera się różnorodności,
w złożoności świata widzi rozkwit
i powód do dumy.
Postaci na kartach powieści pojawia
się sporo, w Księgach Jakubowych
jest ich ponad trzysta. Często też
w prozie Tokarczuk bohaterowie są
oznaczani poprzez inicjały, punkty
na mapie, przemierzają jakąś drogę,
drobinki maku, łączy ich wspólnota
doświadczeń, może utracone sny.
Porzucone sny
Sny mają poważne miejsce w prozie
Noblistki, człowiek wyraża przez sny
swój stan emocjonalny, podejście do
świata, lęki, instynkty. Świat się rozpada,
ludzie gubią się jak koraliki rozerwanego
naszyjnika, sny natomiast
próbują uchwycić ten tętniący głos
podświadomości. O tym w dużej mierze
mówi Dom dzienny, dom nocny,
ale też E.E., opowieść o Ernie Eltzner,
która wraz z dojrzewaniem traci zdolności
parapsychiczne.
Znamienite jest to, iż ponad fikcję
wyrasta jakaś prawda, nieodgadniony
sens, który prowadzi bohaterów
poprzez trudne koleje podświadomości.
Gdy sny przestają mieć znaczenie,
człowiek traci poczucie głębi, wraca
do utartego szlaku, beznamiętnego
poszukiwania, które nic za sobą nie
niesie. Tak jak Krysia z Domu dziennego,
domu nocnego, pracująca
w Banku Spółdzielczym, usłyszała
głos, który zaprowadził ją do wymarzonej
miłości. Jednak sny nie mają
długiej woli przetrwania, wszystko,
co ważne zostało utracone. Sny –
równie często kadry z przeszłości
– nadają ludzkiemu bytowaniu sens,
którego nie można jednoznacznie
określić.
Dzięki głębi podświadomości można
zakorzenić się, poznać swoje
wewnętrzne krajobrazy, wzrastać,
być świadomym procesów psychicznych,
postrzegania, odruchów na
rozmaite bodźce. Tokarczuk zachęca,
abyśmy spróbowali pozbierać te
sny jak poziomki w lesie.
Sam też wyrosłem z Domu dziennego,
domu nocnego, to był niegdyś mój
świat, senna prowincja, zacisze, natura,
słońce wyznaczające pory dnia,
obrazy, świetlne witraże.
Teraz trzeba by to sfilmować dronem,
ażeby oddać cały kunszt portretu
psychologii, która wyłania się z każdego
kąta.
RC
POST SCRIPTUM
5

Pojawia się też szopka – jak każdy
element, też ona ma swoje
znaczenie, ukazuje świat jako mechanizm
w ruchu i zatrzymaniu.
Wieś, kultura agrarna, też w odwołaniach,
związek z ziemią, daje szerszą
perspektywę. Świat na wsi widziany
z pewnego dystansu wygląda jak
szopka, rytm dnia i nocy wyznaczane
są przez słońce i jego miejsce na
nieboskłonie. Sfery niebieskie dają
poczucie majestatyczności, ale to jednak
szopka, ruchy poszczególnych
postaci są powtarzalne. Mijają wieki,
a na horyzoncie widać te same obojętnie
kierujące się na zachód ptaki.
Ludzie zmierzają w jakimś kierunku,
nie cel, a droga jest najistotniejsza
(Podróż ludzi Księgi, Bieguni).
Świat jest jak z tektury, można
odnieść wrażenie, że dekoracje na
stale połączone są do jakiegoś szerzej
nieznanego mechanizmu.
Podobny sposób ukazywania
świata, ale zupełnie inaczej pokazuje
Magdalena Tulli, chociażby w Snach
i kamieniach czy Skazie. Są tam sny,
projektowanie rzeczywistości, znamienne
dla lat 90-tych, często mówi
się o tzw. „małym realizmie”, poszukuje
się tożsamości, identyfikacji
z najbliższą małą wspólnotą.
prac rolniczych, kiedy literatura wchodzi
w nasze buty, wilgoć, zagubienie,
ład, który ledwo się trzyma, koturny,
religijność wypełniona pozorami.
O wilgoci
Wilgoć w prozie Olgi Tokarczuk, to cecha
często spotykana we wnętrzach,
w których – nomen omen – mieszkają
strapieni ludzie, którzy dawno
zagubili swoje sny.
Wilgoć jest we wnętrzach klasztorów,
w których słychać nawet szelest ludzkich
kroków. Wilgoć Pietna, Doliny
Kłodzkiej, leśnych ostępów.
Dom dzienny, dom nocny, to między
innymi opowieść o wilgoci, grzybach,
które bez wody, ale też faktu obumierania,
zgnilizny, nie miałyby
w ogóle podstawy do bytowania.
Wilgoć – ta z opowieści Tokarczuk –
również mi jest niezwykle bliska. Jako
mieszkaniec Borów, piszący o Borach,
ale też egzystujący w tej przestrzeni,
zauważam ją w każdej roślinie i stworzeniu.
Świadczy o tym porowatość,
zdolność do wchłaniania wody, ciągła
dyfuzja. Bez wody nie ma życia,
człowiek składa się z wody w ponad
70 procentach. Uświadamiam sobie
w ten sposób dlaczego wilgoć, woda,
niezwykle potrzebna, ale też niszcząca
siła, może być jednym z dominujących
motywów w prozie pisarki.
Być może to reminiscencje wielkiej
powodzi z lat 90-tych, która nawiedziła
Dolny Śląsk. Najprawdopodobniej
tak. Woda pozostawia po sobie
ślady, wilgoć w domach, której
Czytając prozę Olgi Tokarczuk,
nie tylko obserwuję
wycyzelowane zdania, ale
minimalną potrzebną ilość
składników do przygotowania
literackiego dania.
Można to też ująć inaczej – wielka
historia pozostawiła po sobie ślady,
szramy, tąpnięcia, miejsca wrażliwe.
Nijak ma się do tego człowiek
– jeden z małych pionków na wielkiej
historycznej planszy, (przekaz emocjonalny
jest być może zakrzyczany
przez propagandę).
Na pomoc przychodzi literatura spod
znaku realizmu magicznego
w naszej lokalnej odsłonie.
Jest w prozie Tokarczuk próba nadania
nowego sensu, ludzie na odłogach
wielkiej historii, prywatne losy, bo
tej prywatności wcześniej jakoś mało
było, przynajmniej w takim wymiarze.
Chcielibyśmy poczuć siebie, ten
pot spływający z czoła podczas żniw,
zapach ziemi, wykopki, to pisanie
nieodłącznie związane z porządkiem
6
POST SCRIPTUM
Być może przez prywatne oddziaływanie,
bliskość losów, ten wpływ
literatury na małe, jednostkowe życie,
jest tak zauważalny – nie tylko spod
pióra Olgi Tokarczuk, ale również
innych pisarzy debiutujących w latach
90-tych, z tzw. pokolenia „bruLionu”,
chociażby Manueli Gretkowskiej,
Marcina Świetlickiego, Izabeli
Morskiej (Filipiak).
Czytelnik tęskni za wilgocią – rozwijam
dalej – za starością, stęchlizną,
czymś nieużywanym, echem historii
w małych rzeczach. Jeśli ktoś spędzał
jako dziecko czas na strychu u dziadków,
można tam było znaleźć cuda,
magiczne przedmioty, pozostawione
artefakty historii, powoli obumierające,
okurzone, niepotrzebne nikomu,
dojrzewające do tego aby kiedyś zupełnie
przeminąć w tych bezlitosnych
czasach jednorazowego użycia.
do końca nie da się usunąć...
Grzyb na ścianach, bruzdy, rozpękliny.
Woda też niszczy przedmioty, zabiera
ze sobą dobytek całych pokoleń,
ogromne biblioteki, cenne domowe
archiwa, meble, ubrania.
Dojmująca wilgoć, to też zimno, chłód
ludzkich relacji, poczucie niespełnienia.
Ostatecznie jednak woda, wilgoć
daje życie – to co najistotniejsze.
Historia domu z Domu dziennego […],
to też historia wilgoci, nie tylko tej
leśnej. Sam dom jest tam postawiony
na rzece, podziemnym źródle. Ciągle
słychać szum wody, czerwona gliniasta
ziemia rozmoczona przez wodę,
zapach wilgoci szczególnie z wnętrz
starych szaf, gdzie ubrania nie były
od lat porządkowane, ta wilgoć jest

jakimś tymczasowym zastojem, ale
być może też obumieraniem, pożegnaniem
starego świata, z którym
jednak chcemy się utożsamiać,
poszerzyć go o własną interpretację,
potraktować z czułością.
Czuły narrator
To nie tylko tytuł eseju noblowskiego,
ale też wykładnia twórczości, koncepcji
świata, jaką można zaobserwować
w literaturze spod pióra Olgi Tokarczuk.
Kim jest zatem czuły narrator,
opisywanie świata, czemu ma służyć
– prowadzić do dobra? Sam byłbym
zwolennikiem takiego przesłania.
W literaturze, ale też w cyfrowym
świecie potrzebny jest czuły narrator,
odpowiedź na nieustanny rozpad
świata, próba poskładania w całość
różnych opowieści, nanizania koralików
na wielobarwny naszyjnik.
Pośpiech, nieustanna próba przystosowania
się do ciągle zmieniającego
się świata, zagubienie, powtarzalność,
przemierzanie różnych dróg,
ruch jako najważniejszy sens świata
(Bieguni). Opisywanie tego świata
zamieniło się w potok okrągłych
słów, nie próbuje się nawet podążać
za ludzkim doświadczeniem, które
również jest dynamiczne, podlegające
ciągłej korekcie, ulepszeniu.
Literatura, słowo pisane ze swej natury
bierze się z ludzkiego doświadczenia,
możliwości nadania sensu poszczególnym
człowieczym poczynaniom.
Jeśli w książkach nie widać
wysiłku autora, który stara się zamanifestować
nową rzeczywistość
w słowach, przekuć ją na jakiś stabilny
obraz, oddać w sztywnych ramach
formy, to nie będzie z tej mąki chleba,
nie powstanie prawdziwa literatura.
Nieraz mówi się o tym, ale dla
pewności powtórzę – pisarz to ten
artysta, któremu pisanie przychodzi
z największą trudnością. Dodajmy
jeszcze, że Tokarczuk miała poważne
problemy z zamknięciem w całość
swojej pierwszej powieści „Podróż
ludzi Księgi”, za którą póżniej otrzymała
Nagrodę Polskiego Towarzystwa
Wydawców Książek
Nowatorstwo, nadanie nowego sensu
utartym schematom nie przychodzi
łatwo. Jeśli widzę w twórczości
artystycznej wysiłki autora, zmaganie
się z tym niespecjalnie wdzięcznym
tworzywem, jakim jest język, wiem,
że to na pewno literatura, kamień
milowy – coś, co zostanie w pamięci.
Jeśli jednak czytam gramatycznie
poprawne zdania, dialogi, utarte
sekwencje, okazała treść nie zdoła
Uważność, kontemplacja rzeczywistości,
można by rzec, to jeden z ważniejszych
elementów w prozie Olgi Tokarczuk.
przysłonić ostatecznie pustki, z którą
przychodzi mi się zmierzyć.
Czytając prozę Olgi Tokarczuk, nie tylko
obserwuję wycyzelowane zdania,
ale minimalną potrzebną ilość składników
do przygotowania literackiego
dania. Widoczne są jednak wysiłki
autorki w oddaniu wewnętrznych
krajobrazów, tyle jest doświadczenia
w ujmowaniu zapachów i obrazów,
tekstur, które są poznawane przez
dotyk. Przypomina to trochę ciosanie
kamienia – z jednej łupiny wyrasta
druga, delikatniejsza, ale bardziej
solidna.
Nierzadko mamy też do czynienia
z narracją pierwszoosobową.
Tokarczuk ujęła mnie tym, że nie
ucieka (na siłę) do fikcji, ale przedstawia
widzianą przez siebie rzeczywistość.
W zbiorze Gra na wielu bębenkach
opowiada między innymi o swoim
wyjeździe do Szkocji, czy doświadczeniu
pracy psychologa. To snucie
opowieści o porzuconych snach,
marzeniach, które nie zawsze przystają
do rzeczywistości. Tokarczuk jako
narratorka jest prawdziwa, w tym
sensie, że ludzkie doświadczenie,
poznanie zmysłowe, jest początkiem
jej historii o człowieku.
Staram się wynieść z tej narracji
coś dla siebie, uszczknąć kawałek
ciasta, posłuchać ulicznego gwaru.
Chciałbym tam być, chociaż przez
chwilę zamknąć oczy i pobyć w tym
świecie, nie zawsze przyjaznym, nie
zawsze zrozumianym, ale przenikniętym
jakimś przeczuciem, tchnieniem
demiurga, który stwarza po to, żeby
podziwiać.
Stosowne wydaje się tu odwołanie
do szopki, wcześniej wspomnianego
motywu. Piękna konstrukcja stworzona,
by podziwiać ruchomą ekspozycję,
ale też poddana rutynie i powtarzalna.
Tęsknię za światem, który nie byłby
jednorazowy, ledwo co użyty, a już
wyrzucony do śmietnika. Przychodzi
mi na myśl imbryk, któremu oderwało
się ucho. Ludzie stali się nad
wyraz praktyczni, co spowodowało
brak czułości, niepotrzebny imbryk,
potargane sny kołyszą się wraz z wiatrem
na pustych ulicach.
Olga Tokarczuk tęskni za światem
od imbryka pełnym czułości, rozmów,
próby naprawienia tego, co zużyte
i wyszczerbione. O takim właśnie
jednorazowym świecie pisze Dorota
Masłowska w Innych ludziach.
Przedmioty stały się cenniejsze od
ludzi, ale wystarczy tylko małe
uszkodzenie, nikną w tonie innych
śmieci. Człowiek stworzył świat na
chwilę, jednorazowe sztućce, talerzyki,
kubeczki, rękawiczki – tak jakby
powiedzenie: „Po nas choćby potop”
było jakimś naczelnym konsumpcyjnym
trendem, chwytem marketingowym,
pustym nadęciem po którym
urosną znowu słupki sprzedaży.
POST SCRIPTUM
7

I co nas spotka? Globalny festiwal
pogardy, śmieci na lądzie, śmieci
w morzach i w powietrzu, śmieci
w nas. A może śmieci to my?
Brakuje czułości, wspólnoty, która
nie wyklucza.
Owa czułość to ekologia, recykling,
odtwarzanie zasobów, na pewno
jednak nie jałowy praktycyzm.
Głos literatury dzieli włos na
czworo, budzi wątpliwości, woła
o niezależność, ale też nie boi się
sprzeciwu, manifestuje solidarność
z najsłabszymi, braćmi mniejszymi.
Realny wpływ literatury widać,
chociażby w fikcyjnej postaci Janiny
Duszejko z Prowadź swój pług przez
kości umarłych. To ona widniała na
transparentach osób protestujących
przeciwko wycince puszczy.
Walka o godność, prawo głosu,
wreszcie walka o czułość, pierwotny,
intymny wyraz miłości.
Tokarczuk na noblowskim bankiecie
była ubrana na wzór pierwszych
sufrażystek – to wsłuchanie się
w wysiłki wcześniejszych pokoleń
na rzecz lepszego świata, w którym
zamiast rywalizować, jednoczymy się,
traktujemy siebie z czułością
i uważnością.
Medytacja, wokół
New Age
Uważność, kontemplacja rzeczywistości,
można by rzec, to jeden
z ważniejszych elementów w prozie
Olgi Tokarczuk. Lubię ten styl pisania,
nie obchodzi mnie jedynie powierzchowna
relacja, a szersze spojrzenie,
często wykorzystywane ujęcie z
lotu ptaka. Nie bez przyczyny mówi
się, że Tokarczuk sięga po mapy, na
których usiłuje naszkicować ludzkie
wędrówki, w prawdziwym świecie,
jak i fantazjach, snach, minionych
dziejach.
Takie ukształtowanie narracji ma
w domyśle sprowokować do refleksji,
namysłu, zastanowienia się nad
sensem działania.
Tak się dzieje, że właśnie w podróży
prozę Noblistki czyta się wyśmienicie,
apetyczne zdania przemykają przed
oczami, niespieszne ponawianie
lektury, podnoszę głowę znad książki,
zatapiam wzrok w oknie i znikającej
leśnej gęstwinie.
Jeśli ktokolwiek sięgnie po prozę Olgi
Tokarczuk i zajmie się czytaniem
zachłannie i na szybko, straci bardzo
wiele z tej obiecującej przygody.
Smakowite kąski zostawiam na
później, olśnienia i zdumienia,
to sowite nagrody, które otrzymuję
w prezencie.
A przyznam, że niezwykle doceniam
ten stan zdumienia, zaczarowania,
nie chciałbym się z niego otrząsnąć.
Tokarczuk sama wspominała podczas
uroczystej gali wręczenia Literackiej
Nagrody Nike, iż zatrzymała się na
etapie rozwoju nastolatka, bowiem
jest to jeszcze taki czas, w którym
człowiek nie jest dosłownie przygnieciony
rzeczywistością, a fascynuje go
poznawanie.
Zdumienie światem jest czymś naturalnym
i nieodzownym. Później nie
jest to niestety takie oczywiste.
Nieznośna czasem prędkość życia,
nieustanny lęk, obawa przed czymś
niespodziewanym, chciałoby się uciec
z tego zgiełku, zaszyć w bezpiecznym
schronieniu.
Tym może być też lektura książek
Olgi Tokarczuk – niespieszne dzianie
się, ukojenie, radość, ale też smutek,
nostalgia, zamyślenie się nad ludzkim
powikłanym losem.
W recenzjach pojawia się określenie,
iż jest to twórczość uniwersalna,
każdy może się przejrzeć w tym
pisaniu jak w lustrze.
Zarzucano nawet Tokarczuk, iż pisze
Olga Tokarczuk
jako pisarka czaruje opowieścią,
jako aktywistka szerzy hasła równościowe,
tolerancję wobec inności,
szacunek wobec zwierząt, przyrody.
8
POST SCRIPTUM

Literatura jest tym pierwszym,
niczym niezagłuszonym, wspólnym doświadczeniem,
próbą odzyskania dawnej tożsamości,
która nie wypiera się różnorodności,
w złożoności świata widzi rozkwit
i powód do dumy.
dla klasy średniej, jakoby zajmowała
się w istocie czymś płytkim, błahym,
że czytanie nie wymaga większej
uwagi, nie są tam podniesione istotne
kwestie.
Czas jednak pokazał, że Tokarczuk
obchodzi to, co najbardziej aktualne
i bolesne, jest w tych opowieściach
zachęta, aby samemu zabrać głos,
włączyć się do dyskusji.
Mam wrażenie, że Olga Tokarczuk
jako pisarka czaruje opowieścią,
jako aktywistka natomiast szerzy
hasła równościowe, tolerancję
wobec inności, szacunek wobec
zwierząt, przyrody.
Zależy jej na tym, abyśmy pomedytowali
nad tymi zagadnieniami.
Pisarka jest daleka od ujednolicania
świata.
Barwy czarno-białe są wygodne, ale
mało zgodne z tym, co naprawdę ma
miejsce w mocno skonfliktowanym
dzisiaj świecie. O stosunku do rzeczywistości
wiele mówi jej fryzura – nie
są to dredy, jak niektórym mogłoby
się wydawać – to zakorzeniony
mocno w polskiej tradycji kołtun polski
(plica polonica).
W świetle danych historycznych ów
kołtun (zmierzwione włosy, często
też niezadbane) miał chronić przed
diabłem i czarami. Dzisiaj chyba
niekoniecznie takie zadanie przyświeca
umyślnie pocieranym, zakołtunionym
włosom.
Kołtun polski pozostał w tradycji,
ale też świadczy o tożsamości
lokalnej, bym powiedział, powierzchownej
pobożności, hipokryzji,
obłudzie, zakłamaniu, dewocji.
To jest świat tu i teraz, literatura
bierze się z rzeczywistości,
nic bardziej trafnego.
O naszym polskim kołtuństwie, grze
pozorów, manipulacji pisała Gabriela
Zapolska. Czyż to nie ta młodopolska
dulszczyzna święci dziasiaj triumfy?
Ile w życiu iluzji, drobnomiasteczkowej
moralności - trudne sprawy,
ukryte prawdy...
Olga Tokarczuk jednak przekonuje,
że w każdym z nas jest Janina Duszejko,
poczucie niesprawiedliwości
i krzywdy wreszcie wybudzi śpiących
jeszcze z życiowego letargu.
Z całej galerii, korowodu rozmaitych
postaci, Janina Duszejko to jedna
z tych, które kontaktują się ze światem
ponadzmysłowym, np. magia,
horoskopy. Różne nazwy można
spotkać w opracowaniach – New
Age, nowa duchowość, Era Wodnika,
najogólniej mówiąc, inny, intymny
wyraz duchowości, tzw. „nowa religijność”.
Próba ujęcia świata oraz człowieczego
losu w bardziej przemyślanej
i sensownej formie. Horoskopy
w gazetach, szczęśliwe kamienie,
magia cyfr, układanki, odkrywanie
tajemnych znaków, być może poszukiwanie
prawdy o sobie.
Zasadniczo to nie tylko sprawa literatury,
ale zespół różnych poglądów
z przynajmniej kilku dziedzin: filozofii,
psychologii, astrologii czy teorii
religioznawczych.
Czytając Tokarczuk wielokrotnie
stykamy się z tym szerszym poznaniem
rzeczywistości, co w jakiś
sposób uzasadnia narracja, umiejscowienie
pojedynczego człowieczego
bytu na mapie świata, wśród targających
światem wojen, emocjonalnej
pustki, z której wszyscy próbujemy
się obudzić.
Obok nowej duchowości jest też
nowa prywatność, świat bóstw
i mitów, gdzieś obok jednak żyjąca
swoim życiem lodówka, czajnik
czy słoiki po majonezie gotowe
do przygotowania konfitur.
Prywatność pustych mieszkań,
POST SCRIPTUM
9

opuszczonych już na zawsze szlabanów
w zapuszczonych wsiach. Sen
jako metafora ludzkiego potencjału,
nie odkrytych pragnień, ale też
marazmu, zagubienia.
Ujmujący, delikatny, ale też sugestywny
obraz świata, peryferii, bliski,
pachnący codziennością, towarzyszy
mi każdego dnia, sam również
wywodzę się z domu dziennego…
Odczuwam prywatność, intymne
spotkanie z tekstem, za rękę prowadzi
mnie nie fikcyjny narrator, a sama
autorka, to nasze wspólne przeżycie,
jej zdumienie albo rozczarowanie ma
niezwykłą siłę oddziaływania.
Sięgnąłem po opowiadania, powoli,
wtapiałem się w te bezdroża, prywatne
opowieści. Lubię czytać, ale nie
jestem zwolennikiem szybkiego
czytania – jest to w jakiś sposób
pozbawione sensu.
Od powieści czy mniejszych form
literackich chciałbym dostać więcej
niż tylko te rzędy liter, prawdziwe
skarby ukryte są między wierszami.
Przed Literacką Nagrodą Nobla
pisanie Olgi Tokarczuk było – użyję tu
chyba właściwego sformułowania –
górę bierze polityka, ustawia się ludzi
za albo przeciw, a tak właściwie
nie o to chodzi.
Nie chciałbym, aby Tokarczuk stała
się obowiązkowym, eksportowym
dobrem narodowym, posągiem, który
miast wzbudzać do myślowego
buntu, sprowadzi swoją rolę do poddawania
się bierności i szerzenia
postaw konformistycznych.
Ważne to szczególnie dzisiaj, gdy
odrębność, inne zdanie, prowadzi
do nieustannych potyczek – niestety
– mało różnorodności, mało też
tolerancji.
Nie tyle jest to wymyślanie opowieści,
co wspólna nad nimi medytacja,
niezobowiązująca, pełna uniesienia,
droga, którą podążam z własnej woli.
Wspólna podróż, bez
obowiązku
Nieprzypadkowo wspominam o własnej
woli, a nie obowiązku, bowiem
moja przygoda z twórczością Olgi
Tokarczuk rozpoczęła się na studiach,
niezobowiązująco. Książki Noblistki
były poza ówczesnym spisem lektur.
10
POST SCRIPTUM
domowe, codzienne, coś jak wiszące
pranie hulające na wietrze w jakiejś
wiejskiej osadzie. Niezwykle bliskie,
jak walka o oddech. Utożsamiam się
z tą twórczością.
No i też trochę z tego względu smuci
mnie sytuacja pisarzy po otrzymaniu
tego prestiżowego wyróżnienia.
Tokarczuk na sztandary, Tokarczuk na
plakaty, pisarka stała się medialna,
wszyscy czytają Tokarczuk.
Zastanawiam się tylko, co to znaczy
„wszyscy”. Mam obawy, że literatura
w ten sposób blaknie, kształtują się
jakieś jedyne i słuszne interpretacje,
Mam jednak cichą nadzieje, że twórczość
Olgi Tokarczuk zachęci do wymiany
myśli, pomoże się otworzyć
na inne światy.
Zapewne któraś z pozycji Noblistki
pojawi się w kanonie lektur szkolnych,
pragnę tylko, żeby ta twórczość nie
stała się obowiązkowa, a raczej
chciana i doceniana, jak górskie
źródełko, które daje życie.
Zanim jednak Tokarczuk trafi masowo
do szkół, trzeba się zatroszczyć
o poważne wydania jej powieści
z solidnym opracowaniem.
Brakuje opracowań dzieł współ-

czesnych twórców, literatura nie jest
niestety dostatecznie promowana.
Tylko 37 procent Polaków w 2018
roku sięgnęło po książkę, z roku na
rok czytamy coraz mniej.
Jakie zadanie ma tutaj Literacka
Nagroda Nobla, czy to w szerszym
sensie w ogóle ludzi interesuje?
Dodajmy, że tu nie tyle chodzi
o czytanie książek Olgi Tokarczuk,
a raczej o czytanie książek w ogóle,
z czym mamy poważny problem.
W obliczu epoki cyfrowej, mediów
społecznościowych, wszystko staje
Przy szerszej perspektywie nie da się
ominąć kwestii mediów i zaangażowania
pisarki w różnorakie literackie
przedsięwzięcia.
Do tej pory Tokarczuk raczej stroniła
od nazywania siebie celebrytką,
chociaż byłoby pewnie fałszywą
skromnością stwierdzenie, iż będzie
egzystowała tak jak dawniej.
Literacka Nagroda Nobla przyznawana
jest za całokształt twórczości,
a przyznajmy, że Olga Tokarczuk
nie złożyła broni. Każde jej spotkanie
z publicznością zostanie uwiecznione,
jej zdanie będzie miało znaczenie
dla wielu środowisk opiniotwórczych,
na różnych polach, sam byłem zresztą
uczestnikiem zeszłorocznego festiwalu
Apostrof, którego kuratorką
była Olga Tokarczuk. Doceniam jej
wkład w to wydarzenie, umożliwienie
podjęcia wspólnej dyskusji przez literatów,
jak również podjęcie ważnych,
intrygujących kwestii.
Olga Tokarczuk, to z pewnością
człowiek fermentu, debaty tak
przecież potrzebnej. Mam podejrzenia,
że bardzo oblegany będzie
w tym roku Festiwal Góry Literatury
współorganizowany przez samą
się produktem do wypromowania,
literatura
też w jakimś wymiarze zaczyna
być otaczana gadżetami, a festiwale
literackie są aktywnym sposobem
spędzania wolnego czasu, niekoniecznie
zresztą związanego z czytaniem.
Jak się ma zatem medialny blichtr
do literatury i czy to nie czasem powierzchowny
celebrycki światek?
Olga Tokarczuk celebrytką…
będzie też szeroko komentowana.
Doris Lessing, również Noblistka,
doceniana przez samą Tokarczuk
stwierdziła w swojej mowie noblowskiej,
iż osoby parające się pisaniem
zbyt często ulegają pokusie medialnego
życia w blasku fleszy, a to nie
oni są najważniejsi. Zdaniem Lessing
każdy pisarz winien znaleźć sobię wolną
przestrzeń do zagaspodarowania,
wypełnić ją literacko i w taki sposób
egzystować.
Aktywność medialna pisarzy to presja
niekiedy trudna do zniesienia.
Z uwagą śledzę poczynania autorki
Tokarczuk, a odbywający się w urokliwej
Kotlinie Kłodzkiej.
Życzyłbym sobie i wszystkim, aby
tego rodzaju spotkania zbliżały ludzi,
a literatura zasiewała ziarno dobrych
myśli. Na owoce przyjdzie jeszcze
poczekać. [RK]
Robert Knapik
POST SCRIPTUM
11

?
12
POST SCRIPTUM
Andrzej Pągowski
Wybitny ny na całym świecie
i wielokrotnie nagradza-
artysta
grafik, wszechstronnie utalentowany,
który jednak za podstawowe medium
obrał plakat. Absolwent Państwowej
Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w
Poznaniu. Uczeń prof. Waldemara Świerzego.
Brązowy medal na Międzynarodowym
Biennale Grafiki Użytkowej
w Brnie w roku 1977 za plakat „Mąż i
Żona” otworzył mu drzwi do kariery,
która trwa już ponad 40 lat i w ciągu
której stworzył ponad 1500 plakatów
oraz kilka tysięcy prac z różnych innych
gatunków sztuk plastycznych i nie tylko.
Laureat kilkudziesięciu nagród polskich
i zagranicznych, wśród których warto
wymienić kilkanaście najwyższych trofeów
na Międzynarodowym Konkursie
na Najlepszy Plakat Filmowy i Telewizyjny
(w tym 6 Złotych Medali i tytuł The
Best of Show) w Los Angeles oraz kilka
nagród głównych na Międzynarodowym
Konkursie na Plakat Filmowy
w Chicago.
Jego prace znajdują się w wielu kolekcjach
prywatnych i państwowych,
między innymi w Muzeum Sztuki Nowoczesnej
w Nowym Jorku i San Francisco,
w Centrum Pompidou w Paryżu.
Metropolitan Museum of Modern
Art umieściło plakat „Uśmiech wilka”
wśród 100 najważniejszych dzieł sztuki
nowoczesnej w zbiorach MoMA.

Autor zdjęcia: Michał Mutor
Co jest takiego fascynującego w plakacie, że wybrałeś
ten rodzaj przekazu jako swoje medium? Czyżby tylko
szybki, błyskawiczny efekt?
No cóż, malarz najpierw maluje obraz, potem szuka menadżera,
marszanda, kombinuje, nawiązuje współpracę
z galerią, mija jeden tydzień, drugi tydzień, pół roku, rok
i mówią mu, że się jeszcze nie sprzedało, a w przypadku
plakacisty – dzisiaj robisz, jutro jest na mieście i albo jest
dobre, albo złe. Jeżeli złe, no to coraz mniej masz zleceń,
jeśli dobre to masz ich coraz więcej. Skutki są prawie
natychmiastowe. Mnie jednak zawsze bardziej kręciło
bycie wśród ludzi, czyli pokazywanie tego, co robię i słuchanie
opinii. Każdy ma jakieś inne predyspozycje,
np. mnie nakręca odbiór widzów, to w jaki sposób postrzegają
moje prace. Jeżeli zwracają na to uwagę, jeżeli
coś im się podoba, jest do czegoś potrzebne… a właśnie,
może to tu jest sedno, że nie bardzo umiem robić rzeczy,
które nikomu nie są potrzebne i to nie tylko w kontekście
samego faktu zlecenia. Jeżeli ktoś chce, żebym to coś
zrobił, to mi się wtedy najlepiej pracuje.
Od lat wszędzie Ciebie pełno, działasz jak petarda.
W dorobku masz ponad 1500 świetnych plakatów,
za które otrzymałeś wiele prestiżowych nagród.
Ile zrobiłeś ich w ciągu ubiegłego roku i ile czasu
przeciętnie zajmuje Ci namalowanie jednego?
W roku ubiegłym zrobiłem 112 plakatów. Nie można
uśrednić czasu spędzanego nad jednym plakatem.
Nie ma to recepty. Ja przyzwyczaiłem się do pracy jednonocnej,
czyli pracuję w nocy i jeśli robię w nocy plakat, to
rano zwykle już jest ok., ale nie ma reguły, nie zawsze się
udaje. Kiedyś nie miałem wyboru. Siadałem w nocy przed
terminem i malowałem, ale dziś, kiedy pracuję z komputerem,
kiedy szukam tak naprawdę pomysłów, które by
były czytelne na ulicy, to rzadko się udaje w jedną noc, ale
w każdym razie staram się. Ktoś mógłby skrytykować, że
co to za malowanie w jedną noc, ale ja bardzo źle znoszę
„odchodzenie od listu”. Jeżeli piszesz list, to to jest pewien
ciąg emocji, które przelewasz na papier, ręka chodzi,
pismo ma jeden charakter. Nagle dzwoni telefon, dziecko
woła, czy coś tam jeszcze. Odchodzisz, wracasz i ewidentnie
widać, w którym miejscu przerwałeś i powróciłeś.
Ja nie mogę sobie na to pozwolić w moim tworzeniu. Na
te chwile odejścia, bo to widać. Z reguły staram się to zrobić
za jednym zamachem. Czasami to powoduje, ze siedzę
nawet do 6 rano, ale jednak próbuję zrobić w jedną noc.
Jak przebiega u Ciebie proces twórczy, tj. czy potrzebujesz
skupienia do pracy i metodycznie opracowujesz
temat, czy raczej doznajesz jakiegoś olśnienia,
po którym siadasz i bach-gotowe?
Nie, nie, no tak to nie ma. Od momentu telefonu, maila,
zapytania noszę w sobie temat i bardzo rzadko robię
POST SCRIPTUM
13

14
POST SCRIPTUM

od razu, bo zawsze wiem, że mam trochę czasu. Z reguły
siadam tak naprawdę tuz przed oddaniem pracy.
A dlaczego? Ano dlatego, żeby nie musieć się zastanawiać,
co by tu jeszcze poprawić. Bardziej liczę na to, że klient ma
jakieś uwagi. Nie ma ich za często, ale bywają. Natomiast
nie chcę czegoś takiego, że zrobię, potem to będzie
leżało, a ja w tym czasie pomyślę, że może zrobię jeszcze
raz, może zupełnie inaczej. Ja jestem ADHDowiec i mnie
samemu trudno jest siebie zadowolić, więc unikam takich
sytuacji. Raczej staram się żyć tematem, a jak w końcu
wpadam na pomysł, no to siadam i robię.
To chyba akurat dość typowe zjawisko wśród twórców
pracujących na zlecenie, że do końca szukają być może
lepszej alternatywy. Ty ten czas świadomie skracasz,
ale sądząc po efektach nie jest Ci on wcale potrzebny.
Jestem typowym twórcą na zlecenie. Nic tak mnie nie
inspiruje, jak świadomość, że ktoś chce coś u mnie zamówić.
Oczywiście zaraz znajdą się głosy, że dla pieniędzy.
Tak. Dla pieniędzy też. Ja bardzo lubię zarabiać pieniądze
za to, co robię i uważam, że to jest normalne, bo to jest
mój zawód, natomiast najbardziej w tym wszystkim kręci
mnie nowy temat. Są oczywiście takie pomysły, które mi
szybko wpadają do głowy i nie mogę się doczekać momentu,
w którym usiądę i zacznę je realizować. Aż mnie
ciągnie, ale zdarzają się i takie zwykłe zlecenia, które po
prostu muszę rzetelnie wykonać.
Na ile pomocne są w Twojej twórczości elektroniczne
narzędzia i programy graficzne? Czy bywa, że podpowiadają
Ci jakiś fajny efekt wizualny? Zdaje się, że
z komputerem eksperymentowałeś już dawno temu...
Pracuję już prawie dwadzieścia lat na komputerze.
W tej chwili nie mam innych narzędzi zupełnie. Na tablecie
mam prawie czterysta pędzli. Nie ma takiej możliwości,
żeby mieć te pędzle w słoiku. Nie wszystkie pędzle
znam. Czasami mam czas, żeby poszukać, czasami w trakcie
pracy je zmieniam, bo mnie urzekają inne, dające jakieś
nowe możliwości. To zresztą moi widzowie mogą
łatwo zauważyć, bo ja mam takie cykle. Wpadam w jakąś
uroczą stylistykę i bawię się nią załóżmy przez tydzień,
dwa tygodnie, czy miesiąc i zmieniam.
Teraz mam na przykład ciąg na formistów i po prostu
zakochałem się w tego typu sposobie pracy, tj. szukaniu
linearnych rysunków wypełnianych kolorem i prostą
formą, ale pewnie i to za chwilę mi się znudzi.
Zrobiłeś masę genialnych plakatów, robiłeś teledyski,
zajmujesz się szeroko pojętą reklamą itd.
Można powiedzieć, że jesteś multiinstrumentalistą
w dziedzinie sztuk plastycznych.
Ja jestem Leonardo da Vinci (śmiech), bo piszę książki,
nagrywam płyty, robię teledyski, rzeźby, nakręcam filmy,
piszę scenariusze, wymyślam scenografie, projektuję
plakaty, okładki płytowe, ilustracje książkowe, znaczki.
Czego ja jeszcze nie robiłem? Aaa…na Księżycu nie byłem
(śmiech).
Nie tak dawno temu stworzyłeś książkę „Czy smartfony
mają ogony”, w której zarówno tekst, którym też lubisz
się bawić, jak i ilustracje są twojego autorstwa.
Czy powstała tylko ta jedna książka, czy przewidujesz
jakiś ciąg dalszy?
Na razie wystarczyło mi natchnienia na jedną książkę.
Próbowałem napisać dalszy ciąg tych fraszek dla dzieci,
ale wtedy mi to poszło bardzo szybko i sprawnie, a teraz
nie bardzo mi to wychodzi. Mam nadzieję, że przyjdzie
jeszcze taki moment, w którym wpadnie mi do głowy
równie absurdalne zdanie jak wtedy to: „Raz czarny baran
owce wyprowadził na manowce” i na to czekam.
Ha ha! To satyra nie tylko dla dzieci…
Oprócz plakatów do spektakli, czy filmów brałeś także
udział w kampaniach społecznych i robiłeś plakaty
sytuacyjne. Ostatnio furorę zrobił plakat z kangurem.
Plakatu z kangurem nikt nie zamówił. To są takie plakaty,
które wykonuję z potrzeby serca, bo wielu ludzi ogląda
moje prace i czeka na mój komentarz, a nawet wielu internautów
podsuwa mi pomysły, żebym zabrał głos na ten
czy inny temat. Często niestety polityczny, co mnie akurat
za bardzo nie interesuje. Zabieram głos graficznie, ale też
często podpisuję te prace, bo, jak zauważyłaś, lubię bawić
się słowem. Wydaje mi się, że nawet mam obowiązek wypowiedzieć
się w pewnych sprawach. Tym bardziej, jeśli
widzę, że te moje wypowiedzi plastyczne mają odzew. Na
przykład wtedy, kiedy Róża Thun pyta, czy może to pokazać
w Brukseli i udostępnić, kiedy wydawnictwo Graphis
opisuje to jako jeden z ciekawszych głosów w sprawach
klimatycznych i kiedy ludzie nagle uświadamiają sobie
ich sens. Plakat z kangurem tak naprawdę to nie jest
plakat o płonącej Australii. Celem jest pokazanie, że to, co
zaczęliśmy robić z przyrodą, już się tli jak bomba cykająca.
Nikt z nas nie wie, czy ktoś będzie to gasił, czy ten lont
będzie się nadal palił. W tym plakacie też jest pewien żart
słowny, bowiem w języku polskim brzmienie słów „lont”
i „ląd” jest bardzo podobne. W języku angielskim już tego
niestety nie mamy, więc plakat jest bardziej jednoznaczny.
Czy czujesz się swoistym graficznym misjonarzem?
Misjonarzem nie, bardziej dziennikarzem. Ja po prostu
utrwalam pewne sytuacje. Kiedyś przez wiele lat rysowałem
komentarze społeczno-polityczne w „Wirtualnej
Polsce”, ale gdzieś tam w pewnym momencie uzmysłowiłem
sobie, że to zbytnio mnie wiąże ze sprawami politycznymi,
które chciałem odciąć od mojej twórczości.
Czasami ciągnie mnie jeszcze do takich komentarzy,
więc jeśli się akurat nadarza okoliczność, to robię.
Zajmujesz się także klasycznym malarstwem, prawda?
POST SCRIPTUM
15

JA
PO
PROSTU
UTRWALAM
PEWNE
SYTUACJE
Czy to trochę nie jest tak, jakby surfer przesiadł się na
kajak? Czy dla plakacisty malarstwo nie jest zbyt żmudnym
zajęciem? Co Ci ono daje?
No może nie klasycznym, bo wszystko robię elektronicznie,
ale malarstwem, tak. Dla mnie to jest tak, jakbym wystawił
głowę powyżej chmur, gdzie jest czyste powietrze.
Mój zawód związany jest z ciągłym uzależnieniem od
„ktoś i coś”, a malowanie daje mi totalną wolność, w której
nic nie muszę i robię co chcę. Jest to takie zachłyśnięcie się
tą swobodą, w której mogę ćwiczyć pewne rozwiązania,
które potem wykorzystuję w plakatach.
Czy spotkałeś się z krytyką, że jakiś Twój plakat jest
obrazoburczy albo nieprzyzwoity, bo zbyt mocno epatuje
erotyzmem, a przecież dzieci na to patrzą (no bo jeśli
wiszą na słupach czy billboardach to są widoczne dla
wszystkich i nie da się ich odzobaczyć)?
Jak wtedy reagujesz?
W PRL-u cycki i kutasy nikogo nie gorszyły, a było ich
pełno na moich plakatach. Teraz nikt by na to nie zezwolił.
Mam świadomość, że w ogóle nie ma sensu takich rzeczy
robić, bo i tak tego nie puszczą. Ostatnim obrazoburczym
plakatem był chyba „Papierosy są do dupy”, który wiele
osób chciało zdjąć. Był też „Boski spór” w Olsztynie, gdzie
bardzo ostro zareagowano na ten plakat, bo był Chrystus
„do góry nogami”.
16
POST SCRIPTUM

MALOWANIE
daje mi totalną wolność,
w której nic nie muszę
i robię co chcę
Urzędnicy czy publiczność?
Urzędnicy, ale może publiczność też. Możliwe, że ktoś
napisał do urzędu, że Pągowski obraził uczucia religijne,
cokolwiek to znaczy. Wiesz, tak do końca to chyba nikt nie
wie, co to są „uczucia religijne”. To tak jak z jądrami komara.
Wszyscy wiedzą, że są, ale nikt ich na oczy nie widział.
Ostatnio, po wielu latach bez zarostu zapuściłeś brodę.
Czy jest w tym jakiś cel wizerunkowy, czy tylko fantazja?
Wiąże się to z pewnym projektem, ale to wyjaśni się dopiero
pod koniec roku. W każdym razie to mi się spodobało
i zostałem przy tym.
Właśnie wróciłeś z Wiednia. Czy ten wyjazd także łączy
się z jakimś nowym projektem?
W Wiedniu byłem gościem Instytutu Polskiego. Rok temu
z „LABEL Magazine” rozpoczęliśmy projekt związany ze
stuleciem Bauhausu. Zaprosiliśmy dwudziestu grafików
do wykonania prac opartych o ideologię Bauhausu.
Wystawa tych prac jeździła po całej Polsce i bardzo się
spodobała. Była m.in. w Muzeum Plakatu w Wilanowie.
Teraz wiedeński instytut zaproponował, żeby pokazać ją
u nich, stąd się tam pojawiliśmy.
A najbliższe plany wystawowe? Gdzie będziemy mogli
podziwiać Twoje najnowsze dzieła?
Dwie wystawy będą w najbliższym czasie we Wrocławiu,
bodaj w czerwcu. Wcześniej, w maju, w Łodzi, później
w Cieplewie. Nie pamiętam dokładnie kiedy, ale chyba też
w czerwcu. Tam jest niesamowite, kultowe kino, pokazujące
ambitne filmy.
17
POST SCRIPTUM

18
POST SCRIPTUM

Nowy projekt Andrzeja Pągowskiego:
WAJDA NA NOWO
Sześćdziesiąt plakatów do wszystkich filmów i etiud
Andrzeja Wajdy
To takie klimatyczne miejsce skupiające całą okolicę.
W lipcu na Festiwalu Gwiazd w Międzyzdrojach pokażę
cykl „Kieślowski na nowo”.
W życiu tak aktywnego człowieka jak Ty, wiele się
dzieje. W jaki sposób sytuacje, w których uczestniczysz,
odciskają się na Twojej twórczości?
Czy mają w niej swój ciąg dalszy?
Jasne, np. 6 lutego, w Arkadach Kubickiego pokazaliśmy
nowy kalendarz Gedeon Richter. To jest artystyczny kalendarz,
który ukazuje się od dziewięciu lat. To wydarzenie
zawsze jest mocno odnotowywane w Warszawie i ma
coraz większą rangę. Obecna edycja tym razem zrobiona
jest z panami. Panów jest dwunastu. W tym roku swoimi
rozważaniami na temat kobiet podzielili się Borys Szyc,
Paweł Małaszyński, Tomek Organek, Andrzej Fogtt, Piotr
Fronczewski, Andrzej Chyra, Andrzej Saramonowicz, Andrzej
Seweryn, Krzysztof Zanussi, Dawid Podsiadło, Janusz
Gajos i Jerzy Bralczyk.
Oni wypowiedzieli się na temat kobiet w ten sposób,
że przesłali mi takie krótkie zapisy przemyśleń, a ja do
tego zrobiłem ilustracje. Z kolei w trakcie pracy jest duży
projekt „Wajda na nowo”, który zamierzam ukończyć
latem przyszłego roku. Jest to sześćdziesiąt plakatów do
wszystkich filmów i etiud Andrzeja Wajdy. Już wiem, że
pokażemy to na festiwalu filmów fabularnych w Gdyni,
pokażemy też w Suwałkach, gdzie Andrzej się urodził. Jest
także propozycja, żeby pokazać to w Instytucie Polskim
w Wiedniu. To chyba wszystko, co mam teraz „na tapecie”.
Zatem czas bogaty w wydarzenia, choć rok dopiero
się zaczął. To świetnie dla nas wszystkich, gratuluję!
Jednak człowiek po intensywnej pracy potrzebuje trochę
wytchnienia, a Ty w dzień biegasz, coś załatwiasz,
pracujesz w biurze, jeździsz na różne spotkania,
a w nocy siedzisz w pracowni i malujesz.
Potrafisz w ogóle odpoczywać? Jak to robisz?
No właśnie! Po intensywnym dniu idę do pracowni i tam
odpoczywam… pracując. Ja naprawdę bardzo dobrze
się czuję, jak pracuję. Malowanie autentycznie sprawia
mi wiele frajdy i to mnie odpręża. To, co robię w ciągu
dnia, jest zdecydowanie bardziej męczące, bo to są spotkania,
konsultacje, obrady jury, jeżdżenie, przygotowywanie
projektów, wystaw. To wymaga wielu umiejętności,
ale też wsparcia wielu osób, bo przecież nie robię tego
sam, a więc także wymaga konsultowania i koordynowania.
Natomiast potem przyjeżdżam do swojej pracowni i
tutaj jestem sam ze sobą, ze swoimi projektami, przemyśliwaniami,
muzyką.
Nawet teraz, podczas rozmowy z Tobą, cały czas rysuję.
To jest dla mnie przyjemność. Oczywiście, jak przychodzi
wiosna, to dochodzi pływanie, rower, dochodzą spacery.
To jest to, co ja lubię. Natomiast jak jest jesień i zima,
to ja tego nie cierpię i staram się wtedy jak najmniej
wychodzić na dwór i nie oglądać tej szarzyzny.
Czyli „byle do wiosny”.
Podsumujmy: Jesteś człowiekiem sukcesu, zarówno na
polu zawodowym, jak i osobistym.
Wszystko w życiu Ci się udawało i szybko przychodziło.
Zawsze „wsiadałeś do dobrego pociągu”. Czujesz się
spełniony artystycznie?
Jest tu pewna pułapka. To pytanie jest jednym z często mi
zadawanych „ Czy Pan się czuje człowiekiem sukcesu?”.
Kiedyś mi się wydawało, że tak.
Mam dużo nagród i fajne życie, ale to nie tak, nie w tym
rzecz. Myślę, że dziś mój sukces ma inną miarę. Mając
67 lat nadal mam dużo zleceń, czuję się dobrze i to mi
sprawia frajdę. To właśnie jest mój wielki sukces, że udało
mi się tak ustawić swój organizm i taką pozycję zdobyć,
że to kontynuuję. Kiedyś myślałem, że nagrody mają
POST SCRIPTUM
19

20
POST SCRIPTUM

W rozmowach z młodymi twórcami
życzę im, aby w moim wieku
mieli tak samo dużo zleceń, jak ja
i tak samo się cieszyli ze
swoich osiągnięć,
jak cieszą się teraz.
znaczenie. Owszem, one dają dużo satysfakcji, ale są potężną
pułapką, bo jeśli uwierzysz, że nagroda generuje ci
jakość, to jest to nieprawda.
Ona jest przyznana za „tu i teraz”, więc jeżeli jutro, za miesiąc,
za rok nie jesteś „tu i teraz”, czyli nie jesteś tak samo
dobry lub lepszy, a raczej żeby dostać nową nagrodę musisz
być lepszy, to tych nagród po prostu nie dostaniesz,
a to, że otrzymałeś nagrodę kilka lat temu, nie przekłada
się na przyszłość. Nie ma nagród dawanych do przodu,
więc żeby zdobywać stale te nagrody, trzeba być cały czas
w gotowości. Niemniej one nie wyznaczają twojego
statusu genialności i świetności. W rozmowach z młodymi
twórcami życzę im, aby w moim wieku mieli tak samo
dużo zleceń, jak ja i tak samo się cieszyli ze swoich
osiągnięć, jak cieszą się teraz. To jest według mnie
wyznacznik sukcesu.
Polemizowałabym o tyle, że zapracowałeś na markę
„Pągowski” i jest Ci łatwiej rozmawiać ze zleceniodawcami
z pozycji osoby znanej i cenionej w branży.
Nie zawsze dostaję wolną rękę, ale rzeczywiście jest mi
łatwiej, to prawda. Nie zwalnia mnie to jednak z wytężonej
pracy. Mogę także pozwolić sobie, by powiedzieć
„nie”. Czasami rezygnuję ze zlecenia, np. jeśli osoba po
drugiej stronie nie zadała sobie trudu, żeby sprawdzić
co w życiu zrobiłem, co osiągnąłem i sugeruje, że to ich
zlecenie będzie dla mnie świetną promocją.
Na szczęście to sporadyczne przypadki.
Zadam Ci teraz bardzo trudne pytanie (śmiech): Czy
masz jakieś – uwaga – nierealne marzenie?
Tak, na pół roku na wakacje. Nie ma takiej możliwości,
ale gdyby tak mogło się stać, to byłaby to jakaś fajna ciepła
wyspa. Z dużą ilością słońca, piachu, ciepłej wody, bez
rekinów(!)…
Wytrzymałbyś pół roku??? Żartujesz, z Twoim ADHD?
Uwierz mi, że tak, bo zabrałbym ze sobą tablet i rysował
sobie co chcę. Gdy byłem ostatnio na Teneryfie, namalowałem
portret ślicznej Murzynki, który się bardzo
spodobał i równie ładnie sprzedał.
Widziałam „ją” na Facebook’u. Chyba często korzystasz
z tego portalu do prezentacji swoich prac, prawda?
Tak, bo to jest takie moje miejsce kontaktu z ludźmi.
Moja „ulica”. Często mnie ludzie pytają o media społecznościowe.
Kiedyś moje plakaty wisiały masowo na ulicach,
wiec tego nie potrzebowałem. Dziś nie ma takiej
ulicy, gdzie plakaty wisiałyby masowo. Na 112 zrobionych
przeze mnie w tym roku plakatów może z 10 procent było
rozlepionych na ulicach, albo i mniej, a media społecznościowe
są ogromną „ulicą”. Tam są ludzie, których
w większości nie znam, którzy „chodzą”, jak to na ulicy,
i się przyglądają. Przewaga takiej prezentacji jest taka, że
ci ludzie często się ze mną kontaktują. Mam nawet takie
grupy, które w jakimś sensie ze mną są, a bywa, że pojawiają
się na wystawach w różnych miejscach.
Głównie panie, tych jest ok. 70 procent, ku mojej uciesze,
rzecz jasna.
Pięknie dziękuję za rozmowę w imieniu swoim i czytelników
„Post Scriptum”, życząc samych radości i nieustawania
w twórczym biegu, no i może kiedyś jednak tych
długich wakacji na ciepłej wyspie.
Również dziękuję. [JN]
Oficjalna strona autorska: www.pagowski.pl
Rozmawiała Joanna Nordyńska
POST SCRIPTUM
21

Wzoruję się na
malarstwie realistycznym,
podziwiam wspaniały warsztat dawnych artystów,
dążę do harmonii i ładu w obrazie, zachowując najczęściej
uniwersalne i sprawdzone
zasady kompozycyjne.
22
POST SCRIPTUM

Diana Żarów
POST SCRIPTUM
23

Sztuka to:
24
powiew wiatru na twarzy,
krople deszczu na skórze,
uśmiech drugiego człowieka.
POST SCRIPTUM

Diana Żarów
Moje pisarstwo nazywają poszukującym, bo trudno
je zdefiniować, a jak Ty określisz swoje malarstwo?
Mojej twórczości nie nazwałabym poszukującą.
Obrazy są w zasadzie na wskroś klasyczne.
Pokusiłabym się nawet do wpisania ich w nurt realizmu
magicznego czy symbolizmu. Wzoruję się na malarstwie
realistycznym, podziwiam wspaniały warsztat
dawnych artystów, dążę do harmonii i ładu w obrazie,
zachowując najczęściej uniwersalne i sprawdzone
zasady kompozycyjne.
Z drugiej jednak strony, to nie jest też do końca tak,
że nie mam nic swojego, dodaję bowiem do każdego
z obrazów własne postrzeganie świata, własne interpretacje,
bazując na metodach dawnych mistrzów.
W takim malarstwie się odnajduję i czuję najlepiej.
Jak zdefiniowałabyś sztukę?
A jak zdefiniować sztukę w kilku zdaniach?
Sztuka to jest obraz, rzeźba, film, muzyka, literatura.
Ale też powiew wiatru na twarzy, krople deszczu na
skórze, uśmiech drugiego człowieka. O tym, czym jest
sztuka, można by rozmawiać do końca życia i jeden
dzień dłużej. Jest tyle aspektów i rodzajów! Pozwolisz,
że w związku z tym, na czym skupiam obecnie swoje
zainteresowania, zawężę moją wypowiedź do sztuki
wizualnej. Przeciętny Kowalski rozumie sztukę jako
obraz w galerii czy muzeum. Tymczasem ona jest
wszędzie! Wystarczy się tylko rozejrzeć.
Ulubiona filiżanka, w której pijesz poranną kawę czym
jest? Kto ją tak zaprojektował, że akurat z niej chcesz
pić? Dlaczego wśród tysięcy filiżanek w sklepie wybrałeś
właśnie tę?
Architektura, aranżacja wnętrz, ogrodów, meble,
dodatki, moda – wyobraź sobie, że przy wyborze
kierowalibyśmy się tylko względami pragmatycznymi.
Jak wyglądałoby wtedy nasze otoczenie? Naturalną
cechą ludzkości jest dążenie do piękna i harmonii.
Otaczamy się przedmiotami, które mają ogromny
wpływ na nasze samopoczucie. Obraz, kolor, forma,
faktura – potrafią wywołać spokój, harmonię, błogość.
Ale też niepokój, przygnębienie, smutek, strach.
Sztuka ma ogromną moc, potrafi zmieniać nawet
światopogląd, nadaje często nowe nurty i trendy
ogólnoświatowe czy społeczne.
Popatrzmy na historię i na kanon kobiecego piękna.
Średniowiecze – szczupłość, ascetyzm, z kolei w baroku
wszystko ociekało zmysłowością, a im kobieta była
pulchniejsza, tym ładniejsza. Przypomnij sobie kobiety
Rubensa. Jak to możliwe, że na przestrzeni wieków
ideał piękna może się tak diametralnie zmieniać?
I kto, bądź co go kreuje? Przeciętny Kowalski nie zdaje
sobie sprawy z mocy sztuki. Może powiedzieć: „Ja się
sztuką nie interesuję”, ale jego wybory są jednak podyktowane
kreatorami trendów, stylu, nurtów sztuki.
Tak więc sztuka w ogromnej mierze określa to, kim
jesteśmy, co lubimy, co kupujemy i co cenimy.
Pospierałbym się, czy „kreatorzy trendów” tworzą
akurat sztukę, ale zostawmy to na inny raz.
Dlaczego malujesz kobiety? Czy Twoje malarstwo
można nazwać feministycznym?
Myślę, że nazwanie mojego malarstwa
feministycznym, to zbyt daleko idąca interpretacja.
Owszem, maluję ostatnio głównie kobiety, bo taki
mam teraz okres w mojej twórczości. Interesuje mnie
nie tyle kobieta, co figuratywizm: ciało ludzkie, pokazanie
emocji poprzez postać człowieka.
Tak prywatnie, oczywiście, czuję się feministką, chociaż
to zbyt wąskie określenie mojego światopoglądu.
Popieram nie tylko prawa kobiet, co każdego człowieka
do wolności życiowych wyborów, o ile nie
krzywdzą one innych.
Mam alergię na słowa: powinnaś, należy, nie wypada,
to wstyd dla kobiety/mężczyzny. Staram się walczyć
z dyskryminacją światopoglądową, religijną, rasową,
osób niepełnosprawnych, nie-hetero-normatywnych.
Tak naprawdę nie trzeba wiele, wystarczy jedynie
nie wtrącać się w życiowe wybory innych, nie pouczać,
nie gardzić ludźmi, a świat stanie się dużo przyjemniejszy
do życia.
Wymień malarzy, których prace chciałabyś mieć na
domowej ścianie. Ze trzech takich naj...
To bardzo trudne pytanie. Średnio co miesiąc
25
POST SCRIPTUM

26
POST SCRIPTUM

Interesuje mnie nie tyle kobieta,
co figuratywizm: ciało ludzkie,
pokazanie emocji poprzez postać człowieka.
wieszałabym na ścianie prace kogoś innego. Na chwilę
obecną wybieram: Marka Demsteader’a, Alejandro
Pascale’a i Andrea Kowh’a.
A gdybyś mogła wymyślić siebie na nowo, jak
zaplanowałabyś swoje życie? Byłabyś drwalem na
Alasce a może żyła w Tybecie mając kilku mężów?
Gdybym miała wymyślić siebie na nowo, moje życie
wyglądałoby prawie dokładnie tak, jak dziś. Być może
nie starcza mi wyobraźni na wizualizację mojego życia
w Tybecie czy na Alasce, ale wydaje mi się, że nie
różniłoby się diametralnie od obecnego.
Tak naprawdę ludzie wszędzie są podobni, problemy
i radości podobnie przeżywają.
Zbyt ostry klimat pewnie by mi przeszkadzał. W tropikach
też żyłoby się koszmarnie, bo bardzo źle znoszę
upały. W Polsce jest mi w sam raz, mamy przecież
piękny kraj, idealny do zamieszkania. Jest i zima, i lato,
i pory pośrednie. Mamy demokrację, wolność, kobiety
i mężczyźni posiadają równe prawa. Nie wyobrażam
sobie żyć w kraju terroru politycznego bądź religijnego.
Mieć jakąś z góry społecznie ustaloną rolę.
Tak więc to Polska jest moim wymarzonym miejscem
do egzystencji: zmieniłabym ewentualnie jakieś
drobne detale, ale te najważniejsze życiowe wybory,
uważam, że podjęłam słuszne i nie żałuję ich. Nie
mam potrzeby zastanawiania się, co by było gdyby,
bo tak naprawdę niewiele potrzebuję, żeby się czuć
szczęśliwą. Największą radość sprawiają mi drobiazgi,
które w każdym zakątku świata są do osiągnięcia:
przytulenie bliskiej osoby, promienie słońca na twarzy,
spacer po lesie, czy dobra książka.
takie tam, przyziemne marzenia…
A gdyby stanął przede mną Alladyn i mogłoby
się spełnić wszystko, to chciałabym być nieśmiertelna!Namiętnie
czytam i oglądam programy dotyczące
najnowszych naukowych wynalazków, teorii kosmologicznych,
fantastyki naukowej. Bardzo żałuję, że nigdy
nie dowiem się, jak będzie wyglądał świat za sto,
tysiąc, dziesięć tysięcy lat. Może będziemy latać
na wakacje na inne planety, jak dzisiaj na Mazury,
a naszymi przyjaciółmi będą roboty, a może tak
wrośniemy w wirtualną rzeczywistość, że ciała fizyczne
przestaną mieć znaczenie?
Ostatnie zdanie jest jakby wyciągnięte z mojego
Vorteksu. Tam właśnie opisałem taki wariant
rozwoju ludzkości. Dziękuję za rozmowę, Diano.
Ja też dziękuję i pozdrawiam Czytelników
Post Scriptum. [JP]
Prace artystki można między innymi pooglądać
na jej stronie:
https://www.facebook.com/dreamart1324/
Rozmowę przeprowadził Jarek Prusiński
O czym marzy Diana Żarów?
Jeżeli chodzi o marzenia realne, to chciałabym,
żeby wszystko było tak, jak teraz. Żeby nie było gorzej.
Żebym miała więcej czasu dla siebie, żebym była
jakieś 5 -10 lat młodsza i żeby ząb czasu mnie nie
nadgryzał. Żeby zdrowie dopisywało, dzieci rosły,
Diana Żarów
POST SCRIPTUM
27

Renata Cygan
Jestem swoją niepewnością
rano nie wstaję z łóżka
sąsiadka mówi
że przyniesie mi bułki
ze trzeba żyć
ty mówisz
że mógłbyś być ze mną
gdyby nie
okoliczności
mój psychiatra mówi
że to depresja
i zapisuje tabletki
które chowam do
brązowej szufladki
tej w kuchni pod oknem
mam spory zapas
szklana podłoga
jest pode mną
niezdarnie robię krok
zabija mnie [STAN DUSZY]
Katarzyna Brus- Sawczuk
ZMYSŁY
Lubię słuchać gdy kichasz i patrzeć gdy ziewasz.
Lubię pić z twego kubka kakaowy zapach.
Lubię zimą przy ogniu, w iskier złotokapach
pocałować za uchem, gdy się nie spodziewasz.
Gdybym nie mógł cię słyszeć, to bym cię zanucił.
Gdybym oślepł, zobaczyłbym ciebie dotykiem.
Gdybym nie mógł dotykać, byłbym lunatykiem, lub
psiakiem przerażonym, gdy pan go porzuci.
Wszystkie moje neurony i synapsy moje,
moją pamięć, sens zdarzeń, umysł niezawisły, poprzenoszę
w bezpieczne kryształowe słoje,
by jak bańka mydlana w pył się nie rozprysły.
Bym się nie bał tak bardzo, jak teraz się boję, że gdy
ciebie utracę, utracę też zmysły.
Adam Gwara
28
POST SCRIPTUM

POEZJA
Wiersze
nadesłane
Ziemia bez ziemi
Lasy bez drzew
Ptaki bez śpiewu
Co nam zostało dzisiaj po raju?
Tylko wspomnienie kruche i blade
które jak listek z dzieciństwa łąki
drżący
w zielniku pamięci kładę
aby przechować do lepszych dni
pamięć o dębie co uległ pile
pamięć o rzece co niedorzecznie
marzy o rybie i wodzie żywej…
Nocą podchodzą pod moje drzwi
bezpańskie koty
kulawe psy
które umarły przed tylu latu
podają łapkę
mruczą do snu…
Przecieram oczy
Nie – to nie sen
To czas zawrócił i ptasie śpiewy
złączyły ziemię z beztroskim niebem
gdzie wszystko takie samo jak tu:
zboże na chleb
kwiaty na podziw
i Bóg na cuda w żłobku się rodzi
abym uwierzyć raz jeszcze mógł
w Ziemię dla ludzi…
Juliusz Wątroba
LIRA Z POWOLNYM TEKSTEM
W muszli żółwia kilka strun pozornie obcych
Wiatr zawiewał by w wysokich szumieć dźwiękach
Wiersz się czaił w powijakach samotności
Z zimnych myśli wyłaniała się piosenka
Wiatr zawiewał by w wysokich szumieć dźwiękach
Młode struny otulone ciszą w drżeniach
Z zimnych myśli wyłaniała się piosenka
Rozpostartych kilka nut na ogrodzeniach
Młode struny otulone ciszą w drżeniach
W bąblujących słowach pręży się świat cały
Rozpostartych kilka nut na ogrodzeniach
Niepokoje kołysane w schowkach ciała.
W bąblujących słowach pręży się świat cały
Rytualnie dźwięk się zderza w powtórzeniach
Niepokoje kołysane w schowkach ciała
Całość wzbiera i rozbrzmiewa w skojarzeniach
Rytualnie dźwięk się zderza w powtórzeniach
Autystyczna lira żyje w własnym świecie
Całość wzbiera i rozbrzmiewa w skojarzeniach
Miłość wzmaga tempo nut i słownych wskrzeszeń
Autystyczna lira żyje w własnym świecie
W muszli żółwia kilka strun pozornie obcych
Miłość wzmaga tempo nut i słownych wskrzeszeń
Wiersz się czai w powijakach samotności.
Dr. LSR Prasad
Przekład: Renata Cygan
My rodzimy, oni typują
Prę przeciw zaostrzeniu, później
będę odpoczywać. Głowę niosę wyżej
niż kiedykolwiek i nie zawaham się jej użyć.
Próbujesz mnie zmęczyć. Zapomniałeś,
że jestem niezmęczalna.
Nie chcę dłużej być Polką,
która się boi.
Beata Kołodziejczyk
POST SCRIPTUM
29

POEZJA
Polecane
Ukończył technikum górnicze w Wałbrzychu oraz filologię
Józef polską w Wyższej Baran Szkole Pedagogicznej w Krakowie. Debiutował
w 1969 na łamach tygodnika „Życie Literackie”.
Ukończył Jego poezję technikum odkrył górnicze Artur Sandauer, w Wałbrzychu który oraz napisał filologię o nim, polską
w że Wyższej trafia „swoją Szkole liryką Pedagogicznej prosto do w ludzkich Krakowie. serc”. Debiutował Od 1975 w
w dziennikarstwie, 1969 na łamach m.in. tygodnika w „Wieściach”, „Życie Literackie”. później Jego w „Gazecie poezję
odkrył Krakowskiej” Artur Sandauer, i „Dzienniku który Polskim”. napisał o Publikował nim, że trafia wiersze „swoją najczęściej
prosto w „Tygodniku do ludzkich Powszechnym” serc”. Od 1975 (od w dziennikarstwie,
1974 do 1994),
liryką
m.in. w „Nowym w „Wieściach”, Dzienniku” później (wychodzącym w „Gazecie Krakowskiej” w Nowym Jorku) i „Dzienniku i w
Polskim”. „Twórczości”. Publikował wiersze najczęściej w „Tygodniku Powszechnym”
(od 1974 do 1994), w „Nowym Dzienniku” (wychodzącym
w W Nowym 1989 Jorku) jego wiersze i w „Twórczości”. trafiły do programów szkolnych,
w następnych latach na matury języka polskiego (m.in.
W wiersze 1989 jego Apokalipsa wiersze domowa, trafiły do Tańcowały programów dwa szkolnych, Polaki, czy w następnych
Mam 25 latach lat). Odtąd na matury są też języka publikowane polskiego w (m.in. wielu wiersze antologiach
krajowych domowa, i zagranicznych. Tańcowały dwa Polaki, czy Mam 25 lat).
Apokalipsa
Odtąd są też publikowane w wielu antologiach krajowych
i zagranicznych.
Jego wiersze stały się również inspiracją dla wielu piosenkarzy
i kompozytorów, m.in. dla Starego Dobrego Małżeństwa,
wiersze grupy Pod stały Budą, się również Beaty inspiracją Paluch, dla Beaty wielu Rybotyckiej, piosenkarzy
Jego
i kompozytorów, Jakuba Pawlaka, m.in. Julii dla Zaryckiej, Starego Elżbiety Dobrego Adamiak, Małżeństwa, Hanny grupy
Pod Banaszak, Budą, Beaty Krzysztofa Paluch, Myszkowskiego, Beaty Rybotyckiej, Andrzeja Jakuba Słabiaka, Pawlaka,
Julii Andrzeja Zaryckiej, Zaryckiego. Elżbiety Tłumaczone Adamiak, Hanny były na Banaszak, 20 języków, Krzysztofa m.in.
Myszkowskiego, angielski, hebrajski, Andrzeja niemiecki, Słabiaka, czeski, Andrzeja rosyjski, Zaryckiego. hiszpański i
Tłumaczone szwedzki. były na 20 języków, m.in. angielski, hebrajski, niemiecki,
czeski, rosyjski, hiszpański i szwedzki.
Mieszka w Krakowie.
30
POST SCRIPTUM
SEN - WYCIEK WIECZNOŚCI
znów mnie wyrzuca
świt na brzeg
niczym muszlę
ze skłębionego oceanu
w mojej głowie
niczym w muszli
szumiało
noc całą
wiecznością i snami
i wszystko pomieszało się z wszystkim
wszyscy byli wszystkimi
i nie było jeszcze sztucznego podziału
na umarłych i żywych

RĘKA
Piękna marokańska żebraczka a może prostytutka
wciśnięta wstydliwie w zaułek schodów
o oczach – błyszczących perłach
wyrzuconych na śmietnik
Wyciąga do mnie rękę
o datek
i ta odtrącona ręka
wydłuża się rośnie cieniem
przez ocean
góry chmur
równinę nad Wisłą
nie dając mi spokoju
niema skarga a może wyrzut
wobec Boga
i możnych tego świata
do których zaliczyła także mnie
łowcę egzotycznych krajobrazów
mijającego ją obojętnie
w pogoni za pięknem
i także w drodze do nicości
GLOBALIZM
jajka z Bali
miód z Italii
sery z Australii
ryż i kaczka pekińska
imbirowa herbata indyjska
woda importowana
z Malezji
owoce morza z Indonezji
robię z tego
śniadaniowy mix
w brzuchu
Made in Poland
w hotelu „Fraser Suites”
gapiąc się przez okno
na Singapur
gdzie niedawno
szumiała dżungla
a dziś tysiące drapaczy chmur
wynoszą pod niebo
globalną cywilizację
THE BUTTERFLY EFFECT
wzruszasz ramionami mówiąc
że poezja dziś
to zaledwie
trzepot skrzydeł motyla
odpowiadam słowami
autora teorii chaosu Edwarda Lorenza
że trzepot skrzydeł
motyla w Brazylii
spotęgowany reakcją łańcuchową
może wywołać tornado
w Teksasie
a każda wielka podroż
zaczyna się od
małego kroku
W TRAMWAJU – PODPATRZONY DIALOG
OCZU ZAKOCHANYCH
– z tobą miła
Nawet do piekła
szłoby się bosko!
a zaprzepaścić się w grzechach -
sama rozkosz!
– z tobą miły
porwać się na szczęście
jak z motyką na słońce!
i biec przez życie już
do samego końca!
– z tobą
nadzwyczajnego wciąż
coś chciałoby się!
za łeb ze światem
brać się już o świcie…
a wieczorem, wieczorem
kochać się i rozmawiać do woli
do samego rana,
bo na sen szkoda
czasu kochana
– z tobą na wódkę skoczyć
w najgłębszą przepaść,
i wylądować gdzieś
pośrodku Nieba!
POST SCRIPTUM
31

DESZCZ
POEZJA
METIN
CENGIZ
Metin Cengiz: turecki poeta, pisarz, korektor,
redaktor i tłumacz (ur. 3 maja 1953 r.
w Göle). W 2005 roku założył Wydawnictwo
Şiirden, we współpracy ze swoimi przyjaciółmi,
aby publikować wiersze i eseje dotyczące teorii
poezji. Zdobył nagrodę Behçet Necatigil Poetry
w 1966 roku za książkę Şarkılar Kitabı (The Book
of Songs), Melih Cevdet Anday Poetry Award
w 2010 roku za książkę Bütün Şiirleri 1
(Collected poems 1), Bütün Şiirleri 2
(zebrane wiersze 2) i Tudor Arghezi İnternational
Poetry Award w 2011 roku (w Rumunii).
Jest członkiem Writers Syndicate of Turkey,
Association of Turkish PEN Writers
and Turkish Authors Association.
Jego wiersze są tłumaczone na wiele języków
i publikowane w licznych antologiach i magazynach
literackich w Turcji i za granicą.
Zorganizował kilka międzynarodowych festiwali
poetyckich w Yalova, Çanakkale and Nicosia.
DESZCZ
Tłumaczenie wierszy z języka angielskiego: Renata Cygan
***
W tym roku ogród nie zakwitnie różami
Bądź deszczem na ulicy i oczyść mnie
…
Jestem wodą płynącą ulicami
Bądź moim żlebem i moją zatłoczoną twarzą
Pozwól mi płynąć z tobą do wieczności
32
POST SCRIPTUM

***
Wczoraj obserwowałem deszcz
Deszcz, który wszystko wywraca do nieba
Teraz wszystko wisi w powietrzu
Jakby zamrożone na chwilę przed upadkiem na ziemię
Zaplątane między umysłem a niebem
Unosi się jak ptak w locie
Widziałem cię przez chwilę, twoje spojrzenie i postać jak deszcz
Rzuciłem się na strugi wody, chwytając twoje ciało
Ludzie współczuli głupcowi, mówili: stracił rozum…
Krzyknąłem: myślcie co chcecie, tylko nie dotykajcie deszczu
DESZCZ
***
Deszcz pada jak długi lament
Jakby lawina spadła na okna
Zawiasy świata pękają
I niebo ląduje, szarpiąc włosy
Zapamiętaj mnie w tę pogodę, kochanie
W ogniu rozpalonym przez deszcz
W ogniu, który spalił mnie na ulicy
Zapamiętaj mnie, moja droga, w tych ruinach
***
Deszcz śmiałymi kroplami uderza w duszę
Trąca czułe struny pamięci
A życie płynie do wód
Twoje drogie oczy opuszczają twarz
Na moście jest przeszłość, którą przywołuję
Pięści i marsze, pałki policyjne i pistolety żandarmerii
Cokolwiek przeżyłem, jest jak zapieczętowany sen
Obserwuję ogień rozpalony deszczem na ulicach
Ogień w ludzkich duszach, jak miłość, jak nadzieja
Wszędzie płoniemy
Takie jest życie
Ściska mi gardło jak stal
Wyciągam rękę do przeszłości
Deszcz trzyma moją rękę zamiast zrujnowanych lat
Zmienia się w wodę i płynie
Moje pięćdziesiąt cztery lata straciły na waleczności
Jestem ruiną tego świata
POEZJA
***
Wieczór zmęczony, wieczór samotny jest smutny
Niech pada deszcz, by świat się napił i ożywił
Jakby budząc się z długiego snu
Jako dziecko nauczyłem się narodzin
Nadal nie rozumiem śmierci, która odeszła
POST SCRIPTUM
33

Katarzyna Jamróz
Kasię Jamróz udało mi się złapać w przerwie
pomiędzy próbami do kolejnej roli.
Ponarzekała trochę, że jest zmęczona i nie ma siły,
ale dała się namówić na krótką rozmowę.
Kim jest Katarzyna Jamróz? Aktorką? Piosenkarką?
Poetką? Które z Twoich wcieleń jest Ci najbliższe?
Każde. To tak jakbyś spytał, czy wolę ręce, czy nogi.
Nie wspomniałem, że jeszcze jesteś artystką kabaretową.
O czymś jeszcze nie wspomniałem?
Wystarczy. I tak mnie nie znoszą za nadmiar talentów.
Która rola aktorska jest Ci najmilsza? Która wspominasz
najcieplej?
Cypisek w bajce baletowej „Rumcajs”.
???
Miałam wtedy sześć lat i niczego się nie bałam – tłumaczy
z promiennym uśmiechem - Scena była placem zabaw.
Oazą bezpieczeństwa.
A teraz? Dżunglą pełną drapieżników?
Może nie aż tak (śmiech), ale trema jest coraz większa.
Tak słyszałem. Podobno nie da się do niej przyzwyczaić.
Ale można ją pokochać. W tym zawodzie nawet trzeba.
Z buddyzmu podobno pochodzi twierdzenie, że jedynie
zwycięstwo nad samym sobą ma jakieś znaczenie.
Czy też nad własnymi słabościami, takimi jak trema.
Zwycięstwo kojarzy mi się z tym, że ktoś wygrywa, a ktoś
przegrywa. Tu raczej chodzi o pokojowe współistnienie,
a nawet czerpanie z takiej koegzystencji.
Gdybyś miała wehikuł czasu, co zmieniłabyś w swoim
życiu, co zrobiłabyś inaczej?
Pewnie bym do niego wsiadła i nigdy nie wróciła.
Wszędzie potrafię się zgubić.
Skończyłaś Szkołę Muzyczną, zdobyłaś główna nagrodę
na ukochanym przeze mnie Festiwalu Piosenki
Aktorskiej we Wrocławiu...
Takie są fakty, więc nie będę zaprzeczać.
Nie chciałem Cię zaskakiwać Twoim własnym życiorysem.
To inaczej – wolałabyś być polską Madonną,
czy polską Meryl Streep?
Zdecydowanie Meryl. Za wszystko.
No, to skoro już przy tym jesteśmy, jakie są Twoje
fascynacje? Kogo podziwiasz?
Wspomnianą już Streep, Streisand , Elle Fitzgerald...
Podobno aktor, grając rolę, potrafi używać aktorskiej
kreacji jak kostiumu i dlatego nawet sceny nagości
nie są wstydliwe. Jak jest z Tobą? Grałaś takie sceny?
Tak. W czasach, gdy jeszcze było co pokazać. Jednak
znacznie trudniejszy jest ekshibicjonizm emocjonalny.
Czy jest coś, o co nie spytałem, a bym spytał, gdybym
był mądrzejszy?
Gdybyś był mądrzejszy, zrobiłbyś wywiad z Dalai Lamą.
34
POST SCRIPTUM

Grywałam
rozbierane sceny,
jednak najtrudniejszy jest
ekshibicjonizm emocjonalny
KATARZYNA JAMRÓZ – znakomita aktorka i piosenkarka, absolwentka szkoły muzycznej
w Gliwicach i krakowskiej PWST. Pochodzi z artystycznej rodziny. W wieku sześciu lat
zadebiutowała na scenie Gliwickiego Teatru Muzycznego. Jest zdobywczynią Grand Prix
Przeglądu Piosenki Aktorskiej we Wrocławiu (1993). Od lat występuje w teatrze, na estradzie,
w kabarecie i serialach telewizyjnych. Szerszej widowni znana z takich produkcji filmowych,
jak „Pożegnanie z Marią” i „Wszystko, co najważniejsze”, czy seriali „Prawo Agaty”, „Na dobre
i na złe”, „Kryminalni”, „Psie serce”, „Marzenia do spełnienia”, „M jak miłość”…
Występowała m.in. w Teatrze Bagatela w Krakowie, Teatrze Muzycznym w Gdyni, Teatrze
Muzycznym w Gliwicach, Teatrze im. J. Słowackiego w Krakowie, Teatrze Powszechnym
w Radomiu, Teatrze Komedia w Warszawie. Przez wiele lat była gwiazdą kabaretu Loch
Camelot, współpracowała także z Piwnicą pod Baranami. Na teatralnych deskach zagrała
wiele głównych ról. Przede wszystkim w spektaklach muzycznych, m.in. Roxy Hart w polskiej
wersji słynnego musicalu „Chicago”, Sally Bowles w „Cabarecie”, Sheilę w kultowym „Hair”,
czy tytułową rolę w „Piaf”.Aktualnie pracuje nad swoją płytą i tomikiem wierszy.
POST SCRIPTUM
35

A gdybym czytał prasę plotkarską, co wyczytałbym
o Katarzynie Jamróz? Jest jakiś mąż, kochanek albo
modnie - kochanka? Pytam w imieniu tych, co są
w Tobie zadurzeni.
Ci co są zadurzeni (jeśli tacy w ogóle są) już dawno sobie
„wyguglali” i wiedzą. Lepiej się przyznaj, że sam jesteś
ciekawski (śmiech).
Bardzo dziękuję, że znalazłaś chwilę dla Czytelników
Post Scriptum – mówię, nie pokazując po sobie,
że jestem urażony tą insynuacją. A właściwie tym,
że się domyśliła.
Ja też dziękuję, że chcieliście akurat ze mną rozmawiać.
Pozdrowienia dla Waszych Czytelników!
Mam nadzieję, że Ty też do nich się zaliczasz?
Katarzyna Jamróz
36
POST SCRIPTUM
Oczywiście!
Znowu się uśmiechnęła i już wiem, że się na nią nie da
gniewać. A w kajeciku sobie zapisuję: „brać do wywiadów
mniej bystre kobiety”. Potem to jednak skreślam. No, bo
dlaczego nie? Rozmowa była przemiła, choć krótka.
Biegnę wstukać to w komputer. [JP]
Jarek Prusiński

POST SCRIPTUM
37

Dzięki nagrodzie Nobla dla Olgi Tokarczuk mamy
święto literatury polskiej, choć sama noblistka
wolałaby raczej symbolizować francuskie sufrażystki.
Dlaczego akurat francuskie sufrażystki? Tego zupełnie
nie wiem, ale i wiedzieć nie muszę, bo każdy może
symbolizować, co sobie tylko wymarzy.
Przy okazji Nobla dla polskiej pisarki, chcę przedstawić
dwie książki, dwóch pięknych Polek. Obie autorki
znam osobiście, ale nie ma to najmniejszego wpływu
na tekst poniższy. Gdyby miało mieć, to bym raczej
tego tekstu nie napisał.
Jedna z pań pochodzi z Bielska- Białej, druga to
mieszkająca we Francji legniczanka (byłoby jej
bliżej do francuskich sufrażystek, gdyby kiedyś
dostała Nobla i zechciała symbolizować).
Łatwo jest wpisywać się w jakiś nurt i z tym nurtem
płynąć. Łatwo być odważnym, gdy odwaga jest tania.
Pamiętam, że kiedyś pan od historii obiecał, że mnie
obleje z tego przedmiotu, bo śmiałem wspomnieć
o Katyniu. I chodzi mi o pana, nie o panią, która
przygotowywała mnie do olimpiad historycznych,
poświęcając swój prywatny czas.
Przyznam ze wstydem, bo minęło już trzy dekady,
że historia interesowała mnie wtedy średnio, bardziej
interesował mnie dekolt owej cudownej istoty, którą
los mi podarował jako nauczycielkę (po odejściu
pana). Nauczycielka, nieświadoma mego sztubackiego
zauroczenia jej biustem, zaszczepiła we mnie
historycznego bakcyla (czym skorupka za młodu…),
co zaowocowało dwiema powieściami w realiach
historycznych (...tym na starość trąci). Ale nie o mnie
miało być, tylko o odwadze. Łatwo teraz gadać
o Katyniu, czy pisać o tym książki. Wielu moich
kolegów i koleżanek po piórze świadomie (lub nie)
idzie z głównym nurtem. Czy jest to Katyń, LGBT,
feminizm, antysemityzm, czy cokolwiek innego,
równie modnego. Na szczęście są tacy, którzy
się modom nie kłaniają. Którzy potrafią stworzyć
dzieło o rzeczach ważnych i mało modnych.
38
POST SCRIPTUM
Zapomnij, patrząc na słońce Kasi Mlek oraz Trzy
godziny ciszy Patrycji Gryciuk, to książki pokazujące
proces psychicznego rozkładu, proces pogrążania
się w chorobie. U Kasi Mlek bohaterką jest dziewczynka
wychowywana przez chorą psychicznie matkę
i wycofanego, zastraszonego ojca. To dom pełen
przemocy, ale nie wredny samiec jest jej źródłem,
a z pozoru drobna i słaba kobieta. To ona robi z domu
piekło, ona znęca się nad mężem i własną córką,
powoli zatapiając bliskich w bagnie własnego obłędu.
U Patrycji bohaterką jest… ona sama. Autorka miesza
w książce własne wspomnienia i przeżycia z postacią
fikcyjną – pisarką drążoną chorobą psychiczną.
Jej świat jest w połowie rzeczywisty, a w połowie
wymyślony, podobnie jak fakty i fikcja dotyczące
samej autorki.
Obie te książki są genialne. Obok żadnej z nich nie
przejdziecie obojętnie. Może nawet będą Was
dręczyły koszmary. To są dwie najlepsze książki
polskich autorów, jakie kiedykolwiek czytałem,
włączając w to noblistów.
Książka Patrycji jest pisana piękną polszczyzną,
słowa wprost unoszą nas w powietrze. Ta książka
czyta się sama. Znam Patrycję od dawna, od początku
jej pisarskiej drogi i o ile w pierwszych dwóch
powieściach można byłoby jej talent porównać do
diamentu, to w Trzech godzinach ciszy diament
został oszlifowany i stał się drogocennym brylantem.
Patrycja dojrzała jako kobieta i jako pisarka. Jej język
jest piękny, doskonały, wręcz zawstydzający innych
pisarzy.
Kasia Mlek z kolei bije nas krótkimi, urywanymi
zdaniami na odlew. Szarpie, kroi tępym nożem.
To książka pełna neologizmów, często zabawnych
tworów językowych. Jest krańcowo inna w warstwie
literackiej od książki Patrycji, łamie językowe schematy.
Ale równie dobra i równie ciekawa.

Przejmujący
obraz rozkładu ludzkiej psychiki
w książkach Patrycji Gryciuk i Kasi Mlek
Tak jak noblista Kobo Abe w Kobiecie z wydm
z teoretycznego błędu, jakim są powtórzenia,
uczynił literackie dzieło sztuki, tak Kasia zbudowała
piękną opowieść z krótkich, szarpanych zdań.
Jakie są dwie najlepsze polskie książki psychologiczne?
Kasia Mlek – Zapomnij, patrząc na słońce
i Patrycja Gryciuk – Trzy godziny ciszy.
Możliwe też, że najlepsze bez podziału na kategorie.
To książki wybitne. Arcydzieła literatury polskiej.
Piszę to w pełni obiektywnie (o ile w ogóle jest możliwy
obiektywizm), bo więzy koleżeństwa z obiema pisarkami
mi się lekko rozluźniły (z mojej oczywiście winy, bom
drażliwy i obrażalski) i nie mam powodu, by sprawiać im
werbalne przyjemności. Piszę szczerze, tak jak jest.
Nie czytaliście tych książek? Biegnijcie do księgarni. [JP]
Jarek Prusiński
Recenzja
POST SCRIPTUM
39

Życie mamy jedno
i najważniejsze jest to,
czy mamy z kim
podzielić się
naszym kolejnym dniem
wywiad z KRYSTYNĄ ŚMIGIELSKĄ
Ośmieliłem się zadać autorce kilka pytań dotyczących
pisarskiego warsztatu oraz oczywiście wydanej w zeszłym roku
powieści “Pokurcz”. Nie omieszkałem zapytać się o wrażenia po
Literackiej Nagrodzie Nobla dla Olgi Tokarczuk.
Serdecznie zapraszam do lektury.
Skąd biorą się pomysły na książki?
To sztampowe pytanie, na które nie lubię odpowiadać,
bo gdybym chciała poważnie je potraktować,
musiałabym na omówienie tego tematu poświęcić kilka
godzin. Można też odpowiedzieć na nie krótko, wymijająco,
ale nie dyplomatycznie, czyli – biorą się z głowy. Postaram
się jednak uchylić rąbek tajemnicy i zapoznać czytelników
z tajnikami warsztatu literackiego na przykładzie gromadzenia
doświadczeń i obserwacji mających doprowadzić
mnie do realizacji projektu pod tytułem „Pokurcz”.
Pomysł na książkę, osobiście wolę określenie – inspiracja,
pojawia się znienacka i towarzyszy mi przez długie
miesiące, a nawet lata. Co stanowi inspirację? Wszystko!
Słowo, zachód słońca, mijana na ulicy osoba, wydarzenie,
które w jakikolwiek sposób wpłynęło na moje życie, bądź
wzruszyło mnie, przestraszyło, zastanowiło. To taki ognik,
zapalający się na moment, pozostawiający po sobie tlącą
40
POST SCRIPTUM
Robert Knapik
się w umyśle iskierkę. Dmucham na nią, aby nie zgasła
i dorzucam do niej kolejne inspiracje, chcąc żeby razem
zapłonęły już jasnym płomieniem. Kiedy się zaczyna konkretny
proces twórczy? Trudno to określić i trudno powiedzieć,
czym właściwie może się on zakończyć.
Do „Pokurcza” dochodziłam stopniowo. Dzisiaj już nie
wiem, którą inspirację powinnam uznać za wstęp do powstania
powieści. Ujmując rzecz chronologicznie, takim
silnym, pierwszym bodźcem była samobójcza śmierć ojca
mojego kolegi. Będąc jedenastoletnią dziewczynką musiałam
odpowiedzieć na pytanie, dlaczego i w jaki sposób
można odebrać sobie życie? Pewnie to silne wzruszenie
uczuliło mnie na podobne przypadki w moim najbliższym
otoczeniu. Wielokrotnie przyglądałam się z daleka ludzkim
tragediom, współczując tym, którzy odeszli i tym, którzy
zostali. Głównym tematem „Pokurcza” jest właśnie borykanie
się z rodzinną traumą, doprowadzającą do ostatecznych,
nieodwracalnych kroków i radzenie sobie po stracie

liskiej nam osoby. Kolejna inspiracja pojawiła się zupełnie
przypadkowo. Pracowałam nad książką „Kochanek pani
Grawerskiej” i w pewnym momencie ułożyłam wątek oparty
na ucieczce głównego bohatera. Historia wydawała mi
się ciekawa i bardzo prawdopodobna, jednak losy Marcina
Czyżewskiego postanowiłam poprowadzić inaczej. Motyw
ucieczki nie opuścił mnie jednak i nadal podsycałam go,
aż do chwili wybuchu afery kryminalnej z nieuczciwym
konwojentem w roli głównej. Pracował on pod fałszywym
nazwiskiem uwiarygodniając stworzoną w ten sposób
postać. Po roku dokonał kradzieży konwojowanych przez
siebie pieniędzy. Słuchając medialnych doniesień, wiedziałam
już, że to „mój bohater”. Nie przestępstwo wydało mi
się ciekawe, lecz ten czas przeżyty przez niego z maską
na twarzy. Kim był, kiedy gęsta broda zasłaniała jego
prawdziwe oblicze? Takie celowe rozdwojenie jaźni zainteresowało
mnie i pozwoliło wykreować od lat noszoną we
mnie postać Pokurcza. Główną inspiracją do napisania
„Pokurcza” stanowiły jednak autentyczne wydarzenia
z życia moich byłych uczniów. To z szacunku dla ich walki
o każdy dzień, o przyszłość, wyrywanie się z macek patologicznych
środowisk stworzyłam tę powieść.
Jak jest z pisaniem dla dorosłych i dla dzieci, którzy
z czytelników są bardziej wymagający?
Uważam, że nie ma znaczenia, czy zwracamy się do młodych,
czy starszych czytelników. Ważne jest, żebyśmy
posiadali umiejętność zainteresowania odbiorców
i dysponowali odpowiednim słownictwem oraz poprawnie,
zgodnie z przyjętymi normami wyrażali swoje myśli. Pisanie
uważam za sztukę, do uprawiania której nie wystarczy
jedynie wyobraźnia, potrzebna jest także erudycja i wiedza
o języku, czyli solidny warsztat.
Zwracam się do różnych grup wiekowych, ponieważ lubię
rozmawiać z ludźmi a swoich interlokutorów traktuję
bardzo poważnie, niezależnie od ich wieku. Tworząc dla
dzieci można często pozwolić sobie na pewnego rodzaju
oderwanie się od rzeczywistości, przeniesienie w świat
baśni, gdzie, jak my starsi wiemy, dobro zawsze zwycięża.
To ciekawa praca, dużo spokojniejsza niż realizacja projektów
dla dorosłych, bo emocje musimy stopniować
i dawkować. Należy jednak pamiętać, że młody czytelnik
posiada ograniczony zasób wiedzy o otaczającym go świecie
i dysponuje uboższym słownictwem.
Dobrze jest znać poszczególne etapy rozwojowe dziecka,
aby umiejętnie z nim się porozumieć. Mam za sobą długoletnią
pracę z dziećmi i młodzieżą, dlatego udaje mi się dopasować
słownictwo i opisywane problemy do percepcji
odbiorcy. A, i jeszcze jedna uwaga. Dzieci są bardziej ufne,
mniej krytyczne.
„Pokurcza” odbieram w pewnym sensie jako opowieść
niedzisiejszą, porównałbym ją do maszynopisu znalezionego
po latach. Być może ma na to wpływ jakaś nostalgiczność,
stylizacja językowa, odwołanie do prawdziwej
miłości, tradycyjnych form pisarskich.
Jak Pani się do tego odniesie?
Chyba rozumiem, co ma Pan na myśli. W natłoku
wydawanych obecnie pozycji, rzadko zdarzają się teksty,
w których warsztat czy stylizacja językowa mają podstawowe
lub nawet jakiekolwiek znaczenie. Z premedytacją
i konsekwentnie używałam w „Pokurczu” języka o dużym
ładunku emocjonalnym, chcąc przenieść czytelnika
w wykreowaną przeze mnie rzeczywistość.
Była to moja świadoma stylizacja. Jeden z recenzentów
podsumował ten zabieg następująco: „Na pierwszych stronach,
a dokładniej już w pierwszych dwóch zdaniach wbijam
się w gąszcz bardzo poetyckiego języka, którym
autorka posługuje się namiętnie, z uporem maniaka,
czytamy jak wiersz, jak piękny utwór nie prozatorski ale jak
najbardziej poetycki”.
https://nakanapie.pl/recenzje/tysiac-igiel-pokurcz
Starannie używam słowa, a to dzisiaj nieczęsto się zdarza,
stąd ta Pana sugestia, jakoby „Pokurcz” nie przystawał
do współczesnego świata, ale on, czy to się nam podoba,
Pisanie uważam za sztukę,
do uprawiania której nie wystarczy
jedynie wyobraźnia,
potrzebna jest także erudycja
i wiedza o języku,
czyli solidny warsztat.
POST SCRIPTUM
41

czy nie, jest jak najbardziej aktualny i autentyczny, bo ludzkie
uczucia i emocje są zawsze takie same, a powieść ta zbudowana
jest z bólu, miłości i wiary w lepsze jutro. Przykro
mi, że mój przekaz nie trafia do wszystkich czytelników,
tak to jednak bywa, że nie zawsze możemy się porozumieć.
Sama starannie dobieram lektury, zwracając uwagę
na styl wypowiedzi, znajomość używanych przez autora
słów, i odpowiednie wydobywanie z nich cudownego
brzmienia. Nasz język daje nam niesamowite możliwości,
z których jednak coraz rzadziej korzystamy.
Podgródek, wieś, zacofanie, stereotypy, czy to celowy
zabieg?
Oczywiście. Mogłabym użyć nazwy wielu małych miasteczek
czy wsi, właściwie z każdego rejonu Polski, nie chodziło
mi jednak o obrażanie mieszkańców tych miejscowości,
tylko o przekazanie panującego w nich miazmatycznego
klimatu. Odbyłam kilka spotkań autorskich i rozmawiając
o „Pokurczu” przekonałam się, że czytelnikom doskonale
są znane takie miejsca oraz panujące w nich zasady
współżycia. Podgródek to symbol naszego naznaczenia,
napiętnowania, a przede wszystkim walki o wydostanie
się z rodzinnego, patologicznego gniazda jak z matni czy
kipiących odmętów. Znienawidzone, plugawe siedlisko,
które jednak nazywamy domem. Myślę, że Podgródek
możemy znaleźć wszędzie, nawet w wielkich miastach.
Erotyka w powieści, w literaturze polskiej obserwujemy
ogromny niedosyt. Intymność w języku polskim jest
wyrażana poprzez określenia nadmiernie naukowe,
z drugiej strony natomiast seksualność przechodzi w wulgarność
lub śmieszność, jak mierzy się Pani z tą materią?
Nie mierzę się z tą materią. Uważam, że nasze życie erotyczne
jest naturalną czynnością fizjologiczną i opisuję
je bez zbędnych, bardzo rzadkich w naszym normalnym
funkcjonowaniu, udziwnień. W „Pokurczu” odnajdziemy
jedynie dwie sceny, którym można by przypiąć łatkę „erotyczne”.
Pisząc je, zwracałam uwagę na łączące bohaterów
uczucie i ich niemoc, w wyrażeniu go w inny sposób.
Tylko w tym wynajętym pokoju, w obcym łóżku Olga
i Włodek mogli oddawać się sobie wzajemnie. Nie potrzebowali
do tego dodatkowych podniet, żadnych przedmiotów,
nie związywali się czy biczowali. Bez masek! Bo oni
właśnie podczas seksu byli prawdziwi. Co do słownictwa,
problematycznego w opisie scen erotycznych, zależy ono
od konwencji całej powieści. We wzniosłym romansie,
użyłabym górnolotnych porównań, typu: mieczem swojej
męskości wkradł się w jej wielką tajemnicę, a w pornograficznej
historyjce nie żałowałabym sobie dosadnego, wulgarnego
języka. Pisałam o zwykłych ludziach, o tuzinkowej
miłości, więc i w warstwie językowej utrzymałam spokojną
konwencję, pobudzającą wyobraźnię, ale nie wykraczającą
poza znane doznania. Jeżeli chociaż jeden z czytelników,
42
POST SCRIPTUM
Renata Cygan

zapoznając się ze scenami erotycznymi i nie tylko z nimi,
doświadczy podobnych uniesień jak moi bohaterowie –
będę szczęśliwa!
Samobójstwo jako temat literacki, jak to udźwignąć?
Wielokrotnie obserwowałam rodzinne tragedie. Poszkodowane
w nich dzieci prawie zawsze nie zdawały sobie
nawet sprawy z trudnych, zagmatwanych sytuacji w jakich
się znalazły. To wielki ból, dowiedzieć się, że ojciec lub
matka nie mają już na tyle siły, aby nadal się nimi opiekować.
Liczba samobójstw nie maleje. To już prawdziwa
plaga. Najbardziej bulwersują nas doniesienia medialne,
o kolejnej nieletniej osobie dopuszczającej się tego strasznego
czynu. Wszyscy ponosimy za taki stan rzeczy odpowiedzialność.
Jesteśmy winni, bo nie byliśmy wystarczająco
tolerancyjni, nie dopilnowaliśmy, nie zjawiliśmy się na
czas… Powinniśmy być bardziej wyczuleni, reagować nawet
na najmniejsze symptomy stanów depresyjnych
u naszych krewnych, znajomych. Moja powieść ma uświadomić
ludziom, że Maciej Zamber, człowiek zagubiony, ale
wrażliwy, może mieszkać obok nas i potrzebować naszej
pomocy. A jeżeli nie zdołamy być z nim w tym trudnym momencie,
to nie zostawiajmy samym sobie tych, o których
on zapomniał odchodząc w nieznane. Dzisiaj, właśnie dzisiaj
krzyczmy głośno, że życie mamy jedno i najważniejsze
jest to, czy mamy z kim podzielić się naszym kolejnym
dniem. „Pokurcz” pomimo trudnych emocji, daje nam
nadzieję, że we współczesnym świecie możemy jeszcze
odnaleźć miłość. Tego wszystkim moim czytelnikom
serdecznie życzę.
Literacka Nagroda Nobla dla Olgi Tokarczuk, na ile to
szansa dla polskiej literatury, a być może tylko chwilowe
zainteresowanie.
Mistrzyni Literatury Polskiej serdecznie gratuluję
wspaniałego sukcesu, z którego wszyscy Polacy powinni
być dumni. To wielkie wyróżnienie przez długie lata zapamięta
cały literacki świat. Olga Tokarczuk sławiła już nasz
kraj odbierając Nagrodę Bookera. Myślę, że przeciera ona
szlaki następnym pokoleniom polskich pisarzy i na kolejnego
noblistę nie będziemy musieli tak długo czekać.
Zostaje jedynie postępować w myśl zasady – równaj do
najlepszego! W tym przypadku, do Najlepszej, ponieważ
udowodniła ona, że i w naszym ojczystym języku można
przekazać ludziom ważne, cenne treści.
Pragnęłabym, to już takie moje małe marzenie, aby dbałość
o każde napisane i powiedziane słowo stało się naszą narodową
domeną.
Pani Oldze Tokarczuk jeszcze raz serdecznie gratuluję!
Serdecznie dziękuję za rozmowę. Oczywiście, czekamy na
następne fascynujące historie. [RK]
Robert Knapik
43
POST SCRIPTUM

SEBASTIAN MOŃ
Sebastian Moń – urodzony w roku 1986. Pochodzi z Pszczyny, obecnie mieszka i tworzy w Dąbrowie
Górniczej. Na co dzień pracuje jako nauczyciel wychowania fizycznego oraz trener kilku
dyscyplin sportowych m.in. biegania, piłki nożnej, kettlebell. Czynny zawodnik drużyny sportowej
z Katowic, Carbon Silesia Sport. W sztuce, samouk ciągle szukający swojej drogi. Na początku
zajmował się rysunkiem, by po jakimś czasie wziąć do ręki pędzel i spróbować sił w malarstwie.
Z akrylami został aż do dziś i nadal zgłębia tajniki tej techniki malarskiej. Autor opowiadania
w uniwersum gry komputerowej S.T.A.L.K.E.R „Requiem dla spalonych ciał”, oraz dwóch niewydanych
książek, z których pierwsza nosi tytuł „Sakrament Przebudzeń”, druga zaś, czeka sobie
spokojnie na swój czas. Uczestnik wystaw indywidualnych oraz zbiorowych min. w Katowicach,
Dąbrowie Górniczej, Imielinie, Pszczynie czy Sosnowcu. Jego prace można było również obejrzeć
na wystawach z serii „Koty z Marsa” oraz „Dwoistość Świata”, które zagościły w Czeladzi, Katowicach,
Wrocławiu, Toruniu, Gdańsku oraz Krakowie. W roku bieżącym, jego prace zostały zaakceptowane
i umieszczone w albumie „Malarstwo Polskie 2019” wydanym przez Promocjaart.
44
POST SCRIPTUM

Malarstwo
Sebastiana Monia
POST SCRIPTUM
45

ozwinąłem skrzydła poznając
farby akrylowe,
które dały mi nowe mozliwości i energię do tworzenia
Nie da się nie poczynić porównania Twojego malarstwa
do sztuki mistrza Zdzisława Beksińskiego
i H.R Giger’a (choć do tego drugiego trochę mniej).
Co o tym myślisz i jak się z tym czujesz?
Takich porównań, zwłaszcza w stylistyce jaką prezentuję,
bardzo ciężko uniknąć. Nie czuję się z tego
powodu jakoś szczególnie źle, choć faktem jest,
że zdecydowana większość odbiorców doszukuje
się wpływu mistrza Beksińskiego dosłownie
wszędzie. Szczerze mówiąc, jest mi to całkowicie
obojętne i nie czuję żadnej presji, ponieważ jako
twórca ciągle szukam swojej formy wyrażania emocji
za pomocą malarskich środków wyrazu.
Doczytałam, że nie masz formalnego wykształcenia
plastycznego, że jesteś samoukiem. Ja, jako
wszechstronny samouk, podziwiam Twoją pracowitość
i dążenie do samodoskonalenia. Jaka była
Twoja artystyczna droga? Czy zaczynałeś od kopiowania
mistrzów? A jeśli tak, to których?
46
POST SCRIPTUM
Moja twórcza droga zaczęła się już w latach
młodzieńczych, kiedy rysowałem czym się dało,
na czym się dało. Później swoją pasję tworzenia
wyrażałem za pomocą ołówków i kredek akwarelowych.
Tak naprawdę wydaje mi się, że rozwinąłem
skrzydła poznając farby akrylowe, które dały mi
nowe możliwości i energię do tworzenia. Zostałem
przy nich do dziś i jest to moje ulubione medium.
Zdarzały się oczywiście próby naśladowania innych
artystów, jednak traktowałem to raczej jako rodzaj
ćwiczenia i sprawdzenia swoich umiejętności.
Motywem przewodnim prac, na których się wzorowałem
w latach młodzieńczych, było szeroko
pojęte fantasy, od którego dosyć szybko całkowicie
odszedłem na rzecz surrealizmu, a od niedawna
“melancholijnego industrializmu”, jak lubię określać
swoją twórczość.
Jak długo malujesz jeden obraz?
To zależy ile rzeczy mi w tym przeszkadza. Jestem

osobą, która jest całkowicie pochłonięta różnego
rodzaju aktywnością. Oprócz malowania uwielbiam
też sport, a zwłaszcza górskie biegi długodystansowe,
przeszkodowe i trening kettlebell. Trening
zajmuje w moim życiu mnóstwo czasu i staram
się pogodzić te dwie pasje, choć przyznam,
że nie jest to sztuką łatwą.
Generalnie, jeden obraz powstaje około miesiąca.
Czy wierzysz w natchnienie?
Wierzę w ciężką pracę, samozaparcie i niewyczerpaną
pasję tworzenia. Nie czekam na natchnienie
i nie myślę specjalnie o tym. Maluję, bo tym oddycham.
Cały świat przedstawiony w moich obrazach
jest ze mną dwadzieścia cztery godziny na dobę.
Być może to właśnie nieustanne natchnienie? Nie
wiem, czy jestem w stanie odpowiedzieć na to
pytanie w sposób jednoznaczny.
Ile obrazów dotychczas namalowałeś?
Czy prowadzisz jakąś ewidencję?
Nie mam zielonego pojęcia, nie zajmuję się
cyferkami.
POST SCRIPTUM
47

48
POST SCRIPTUM

Od zawsze interesowały mnie
rzeczy nietypowe,
mroczne,
ocierające się o szaleństwo
POST SCRIPTUM
49

50
POST SCRIPTUM

Moja twórcza droga
zaczęła się już w latach
...........................................młodzieńczych,
kiedy rysowałem czym się dało,
.................na czym się dało.
Czym jest dla Ciebie sztuka?
Oddechem od codzienności. Własnym światem,
w którym uwielbiam się zatapiać, poruszać i chłonąć
każdą jego cząstkę.
Co Cię inspiruje?
Wszystko, co mnie wokół otacza.
Zdzisław Beksiński tworzył w domu, w półmroku,
przy sztucznym świetle. W jaki sposób powstają
Twoje obrazy? Gdzie najchętniej tworzysz?
Tworzę w domu przy akompaniamencie ulubionej
muzyki. Najczęściej towarzyszy mi ukochany black
metal, ambient i różnego rodzaju ścieżki dźwiękowe
z gier oraz filmów. Ostatnio zatapiam się również
w dźwiękach Wardruny oraz Heilung.
Co to jest Sakrament Przebudzeń?
To tytuł książki, którą napisałem jakiś czas temu.
Sakrament Przebudzeń jest powieścią grozy w klimacie
The Walking Dead, Resident Evil z naleciałościami
Silent Hill. Poświęciłem na ten projekt sporo
energii. Tekst, projekt okładki, ilustracje, to wszystko
jest mojego autorstwa. W szufladzie czeka na
dokończenie druga część. Być może kiedyś powalczę
o ich wydanie.
Należysz do fejsbukowej grupy Ciemna Strona
Sztuki - Dark Side of Art, słuchasz Behemotha,
jesteś fanem The Walking Dead, piszesz o zombie,
skąd takie zainteresowania?
Od zawsze interesowały mnie rzeczy nietypowe,
mroczne , ocierające się o szaleństwo. Z black
metalem i innymi rodzajami tej muzyki jestem
związany od najmłodszych lat. Behemoth to jeden
z moich ulubionych zespołów do dnia dzisiejszego.
Temat post apokalipsy od zawsze pobudzał moją
wyobraźnię i jest bardzo bliski mojemu sercu.
Pochłaniam wręcz wszelkiego rodzaju twórczość
związaną z tematem zombie. Fascynacja wzięła
się chyba od pierwszych minut grania w takie serie
jak Resident Evil lub S.T.A.L.K.E.R. (to nie do końca
„postapo”, ale klimat jest przedni). Jestem fanem
elektronicznej rozrywki od ponad dwudziestu lat
i w wolnym czasie, prócz sportu czy malowania,
lubię wchodzić w wirtualną skórę postaci z gier.
Czym zajmujesz się zawodowo?
Jestem nauczycielem wychowania fizycznego,
posiadam również wiele uprawnień instruktorsko-trenerskich.
Ze sportem jestem związany
od kiedy pamiętam. Zaczynałem jak większość
chłopaków, grając całe dnie na boisku w piłkę nożną
i ganiając po podwórku. Potem przyszły starty
w zawodach lekkoatletycznych na dystansach
sprinterskich, sztafetach czy skoku w dal.
Teraz jestem związany głównie z bieganiem długodystansowym,
o którym wspomniałem wyżej.
Twoje prace charakteryzują sie wysoką jakością
warsztatu (moim zdaniem). Czy jesteś człowiekiem
cierpliwym także w innych dziedzinach życia?
W sporcie owszem. W innych dziedzinach często
mam mniej cierpliwości.
POST SCRIPTUM
51

Cały świat przedstawiony w moich obrazach
52
POST SCRIPTUM

Gdzie można podziwiać/ kupić
Twoje obrazy?
Nie lubię rozstawać się z moimi
pracami, jednak oczywiście można
je kupić. Wystarczy się ze mną
skontaktować, na przykład
za pośrednictwem mediów
społecznościowych. Prowadzę
stronę na Facebooku poświęconą
mojemu malarstwu, od niedawna
także użytkownicy Instagrama
mogą konsumować moją
twórczość.
Oprócz wirtualnych przestrzeni,
od czasu do czasu, wystawiam
swoje prace w galeriach sztuki.
Na koniec - rada dla młodych
artystów?
Rób to, w co wierzysz.
Pięknie dziękuję za interesującą
rozmowę i życzę samych
sukcesów. [RC]
Rozmawiała Renata Cygan
jest ze mną dwadzieścia cztery godziny na dobę
POST SCRIPTUM
53

Jarosław
Rybski
Oto nasz POST SCRIPTUMowy gość:
anglista, członek Stowarzyszenia Tłumaczy Literatury,
miłośnik fotografii i muzyki.
Człowiek orkiestra – Jarosław Rybski
Biorąc pod uwagę powyższą charakterystykę, naszą
rozmowę zacznę od tego, że powiedział Pan kiedyś, iż
tłumaczenie literatury daje wielką moc. W jaki sposób
się ona objawia?
Dzień dobry, nie wymieniła Pani: historii, archeologii,
sztuki, starych brytyjskich seriali, heraldyki oraz
kolekcjonera płyt i książek. To już nie człowiek orkiestra,
ale koło gospodyń wiejskich. Żartuję, oczywiście, ale musiałem
to dodać gwoli wyjaśnienia.
Owszem, w pełni się pod tym podpisuję, choć tłumacz,
niezależnie od tego, czy pracuje nad wielkim dziełem,
czy też tłumaczy błahe strofy, ma zadanie do wykonania.
Tłumaczenie daje możliwość obcowania z literaturą,
prowokuje wymianę myśli, poszerza horyzonty Czytelnika.
To właśnie jest ta moc – panowanie nad słowem
i przekształcenie go na język rodzimy w taki sposób, by
niepotrzebne były przypisy, by Czytelnik uśmiechnął się
z satysfakcją myśląc – przecież ja to znam, przecież u nas
jest podobnie. I nie mówię tu tylko o idiomach, których
przekład sam w sobie jest wielką sztuką, ani o slangu
środowiskowym czy gwarze regionalnej, których
spolszczanie jest chyba największym wyzwaniem przy
tłumaczeniach. Nawet proste zwroty, gdy oparte są o skojarzenia
z rodzimego języka, stanowią o jakości przekładu.
Zdania układają się w naturalny sposób i kiedy są pozbawione
sztuczności, kiedy nie jest to przekład amatorski
– książka „sama się czyta”.
54
POST SCRIPTUM

Pokutuje opinia, że tłumacze nierzadko nawet śnią
w języku, którym się posługują jako drugim.
Czy może Pan to potwierdzić?
Nie ma w tym niczego dziwnego. Sen jest pewnego
rodzaju strumieniem świadomości myśli przewijających
się przez nasze neurony. Myślimy kodem, który rozumiemy,
choć może on dla postronnych zdawać się niezrozumiałym.
Dopiero okiełznanie go, zapisanie pełnych logicznie
przyczynowo - skutkowych zdań przy pomocy tego
kodu skutkuje powstaniem pełnowartościowego tekstu.
Potwierdzam – często prowadzę dialogi we śnie
i czasami pojawiają się w znanych mi językach. Ale to
znak, że są nacechowane emocjonalnie i dzięki temu
pomagają w pracy tłumacza czy autora. Serio.
Nie zamyka się Pan na konkretną gałąź literatury,
podejmując się przekładów od poezji począwszy,
poprzez dzienniki, na komiksach skończywszy.
Które tłumaczenia są najprostsze, a które wymagają
od Pana największego wysiłku?
Staram się zamykać, koncentrując się na tym, co lubię,
ale różnie to wychodzi. To jest często błędne koło. Jako
autor już stu przekładów na polski i na angielski wciąż mam
okresy przestoju. Szczerze mówiąc, nie przepadam za tak
zwaną nonfiction, czyli literaturą faktu, wspomnieniami
W Pana życiu ważną rolę odgrywa muzyka. Czy towarzyszy
ona Panu w pracy, czy preferuje Pan ciszę?
To zależy. Czasami słucham czegoś, by po kilkunastu minutach
stwierdzić, że rozprasza mnie całkowicie. Zdecydowanie
wolę ciszę, choć mieszkając w centrum Wrocławia nie
zawsze mogę na nią liczyć.
Czy bycie tłumaczem wpłynęło w jakiś sposób
na opowieści, które Pan samodzielnie tworzy?
Same tłumaczenia niekoniecznie. Dzięki swojej pracy
zyskałem natomiast wprawę i posługuję się klawiaturą
bardzo sprawnie i szybko. Powiem też nieskromnie, że być
może tłumaczenie pomogło mi w uniknięciu paru błędów
w strukturze książek.
Czy jest sens klasyfikować książki według gatunków?
To dość dziwne pytanie, ale pozwalam je sobie zadać,
ponieważ dość powszechnie jedne uważa się za
przeznaczone dla mas, a inne dla wybranych…
Nie ma najmniejszego sensu. Bractwo Wrocławskie
wepchnięto do kilku szufladek, z których żadna nie
oddaje istoty moich książek do końca i ostatecznie.
A więc – jest to retrokryminał. Prawda, po części, ale
wątek kryminalny jest tylko dodatkiem do całości. Jest to
(…) Moje książki są odzwierciedleniem moich
fascynacji zarówno rodzinnym Wrocławiem,
słownym humorem czy też grą słów, a także
kwestiami nadprzyrodzonymi.
czy książkami z dziedziny filozofii. Dużo większą przyjemność
sprawia mi żywy język, dialogi czy barwne literackie
opisy. Są też książki z pogranicza, lekko fabularyzowane,
choć mocno osadzone w faktach. Taką książka był Kościół
szpiegów czyli tajna wojna papieża z Hitlerem Marka
Rieblinga dla Wydawnictwa Literackiego. Choć część była
fabularyzowana, książka zawierała ponad 800 przypisów
dokumentujących każde źródło. Tłumacz w takim przypadku
musi być szczególnie czujny, bo zmiana jednego słowa
może skutkować całkowitym odejściem od zamysłu autora.
Dlatego uwielbiam przekładać poezję, która jest niezwykle
precyzyjna w samej swej istocie, nawet ta z wczesnego
średniowiecza, literaturę popularną pełną zabawnych
dialogów oraz komiksy, które najlepiej odzwierciedlają
współczesny język. Uwielbiam przekładać prozę Irvine’a
Welsha, który po mistrzowsku posługuje się współczesną
formą języka regionalnego Scots, na dodatek w niezwykle
dowcipny sposób. Przetłumaczyłem pięć książek autora
Trainspotting i czekam na kolejną.
fantastyka – owszem, ale szczerze mówiąc elementów
nadprzyrodzonych jest stosunkowo niewiele i nie mają
nic wspólnego z powszechnie rozumianą fantastyką. Jeżeli
już, to bardziej jest to powieść grozy – powieść gotycka.
Pytanie nie jest wcale dziwne ani też niespotykane. Sfera
merkantylna uwielbia szufladkowanie, bo pomaga to
w sprzedaży. Kiedy szukałem nowego wydawcy, często
słyszałem: „doskonały tekst, ale nasz dział marketingu nie
wie, jak to sprzedać”. (Sic!) A przecież łączenie gatunków
jest powszechne we współczesnej literaturze, ba, ze świecą
można szukać książek, które są „czyste gatunkowo”.
Każdy autor poddaje się swoistemu procesowi tworzenia.
Jak on kolejno u Pana przebiega? Od ogólnego
zarysu do szczegółu, czy jakoś inaczej?
Tak, jest ogólny zarys. Motyw przewodni i tło. A później
pojawiają się szczegóły w swojej masie. Często zapisuję
sobie jakąś myśl, pomysł na dialog albo komentarz,
POST SCRIPTUM
55

y użyć ich w trakcie pisania. Czasami
pod wpływem jakiegoś detalu zmieniam
tok akcji, bo nowy element wydaje
się na tyle atrakcyjny, że warto.
Kiedy wszystkie elementy mam już
ułożone – teoretycznie – wstaję o
piątej rano i piszę codziennie jeden
rozdział. Nie jestem jednak typem
pedantycznego szczególarza i często
się zapędzam. Na szczęście czuwa
mój najsurowszy recenzent – żona
Dorotka, która hamuje często dość
wariackie pomysły.
Jest Pan także miłośnikiem fotografii.
Czy ma to wpływ na to, że
– o czym mówię z podziwem – na
kartach swoich książek odmalował
Pan Wrocław z iście fotograficzną
dokładnością? Co więcej, można
zaryzykować stwierdzenie, iż dzięki
owej dokładności, miasto staje się
równorzędnym z osobowym bohaterem
nakreślonych historii…
56
POST SCRIPTUM
Tak, potwierdziłem to kilka akapitów
wcześniej. Fotograficzna pamięć
pozwala mi cofnąć się w czasie, bo
doskonale pamiętam, jak wyglądał
Wrocław kilkadziesiąt lat temu.
Pamięć ludzka tylko na niewielkiej
przestrzeni czasowej przybiera formę
linearną. W większości są to punktowe
zdarzenia, doświadczenia
i u wrażliwszych jednostek – doznania.
Wykorzystuję to w pełni. Dlatego
też dopieszczam szczegóły i potwierdzam
fakty zaczerpnięte z historii,
żeby uważny Czytelnik nie zarzucił mi
pójścia zbyt daleko w fantazję. Żeby
zachować realia posiłkuję się nieocenionymi
Rocznikami Wrocławskimi –
pierwszy ukazał się w 1957 roku.
W kolejnych zawarto lokalizację przystanków
komunikacji miejskiej, budek
telefonicznych, postojów taksówek,
adresów różnych organizacji i tym
podobnych. Pozwala to zachować
precyzję w opisywaniu miejsc we
Wrocławiu i łączyć moją wizję miasta
z faktami. Kilka miesięcy temu
padł ostatni bastion tej burzliwej
przeszłości miasta – zamknięto bar
mleczny Jacek i Agatka. Ciekaw jestem,
kto z czytelników pamięta bajkę
telewizyjną pod tym tytułem? Tak,
wiem, to było dawno. Podobny
i często śmieję się w głos sam do sielos
spotkał dużo wcześniej słynny Bar
u Fonsia przy ulicy Szewskiej. Lwowski
restaurator, Pan Alfons, prowadził
bar dla studentów, w którym jednym
z najsmaczniejszych specjałów były
podsmażane ziemniaczki z jajkiem i
szpinakiem. Wanna ze zrujnowanej
elewacji przy ulicy Kuźniczej też jest
jak najbardziej autentyczna, co wiem
z relacji mojej mamy. W sumie tych
prawdziwych szczegółów jest w moich
powieściach bardzo dużo, dzięki
czemu mam spore grono starszych
czytelników, którzy nic sobie nie robią
z siły nieczystej i chłoną teksty o
Wrocławiu swojej młodości.
Jeden z panów Sybiraków powiedział
nawet, że bardzo chętnie spotkałby
się z Leonem Słupeckim na gruncie towarzyskim
i zawsze prosi o pozdrowienie
„wujka Leona”. Jest to niezmiernie
miłe i wzruszające.
Czy wspomniane Bractwo zrodziło
się w głowie jako seria książek, czy
też każda kolejna część powstaje
dopiero po nakreśleniu poprzedniej?
Wszystko zaczęło się od opowiadania
o studencie wśród hałd wrocławskiego
gruzu, który pchał swój rozklekotany
rower przez ceglane kaniony ubrany
w połatany płaszcz i studencką
czapkę. Mój przyjaciel namówił mnie,
żebym „to dokończył”, dlatego dość
dużo wysiłku zajęło scalenie tego
pierwotnego tekstu o Janie Warkocie
z resztą książki. Owszem, każda kolejna
powstaje po skończeniu następnej,
ale pomysłów mam bardzo dużo
bie, kiedy przyjdzie mi coś nowego do
głowy. Staram się też dopasować tło
kulturalne do akcji. Stąd w Gromile
pojawił się Elvis. Jeszcze za wcześnie
na Czerwono-Czarnych i cały wysyp
muzyków, który pojawił się w połowie
lat sześćdziesiątych. Ale jest już Zły
Tyrmanda i ogólna atmosfera odwilży,
jakże pięknie potrafiąca zwieść
i oszukać moich bohaterów.
Mogę zdradzić, że motywem przewodnim
Leona, trzeciej części Bractwa
jest pewien epizod z czasów
potopu szwedzkiego oraz… nie, co to
to nie. Tak łatwo nie będzie. Jestem
znów na znajomym gruncie, bo kiedy
skończyłem sześć lat, mój dziadek,
Czesław Grzymała Rybski uczył mnie
malutkiego trzymać szablę, która
zresztą wisi teraz u mnie w domu.
Będzie to przydatne w Leonie, bo
przewiduję kilka interesujących pojedynków.
Graham Masterton nakreślił Panu
blurba na okładkę Gromiła.
To nietuzinkowe. Jak do tego doszło,
że Panowie się spotkali?
Och, to piękna i dość surrealistyczna
przyjaźń. Oczywiście mam pierwsze
wydanie Manitou i innych książek
Grahama, choć nie tłumaczyłem żadnej
z jego opowieści. Kilka lat temu
Rebis zwrócił się do mnie z prośbą
o tłumaczenie spotkań autorskich
Grahama Mastertona na Dolnym
Śląsku. Z początku zżerała mnie
trema, ale po jakimś czasie zaczęliśmy

się wspólnie doskonale bawić improwizując mocno i zasypując
się wzajem żartami. Graham to niezwykły człowiek,
od którego chciałbym nauczyć się tej niesłychanej
swobody i umiejętności traktowania swojej twórczości
z dystansem. Jest to też niepoprawny gawędziarz i doborowy
kompan. W sam raz do Bractwa Wrocławskiego.
Zanim jednak objął swoim patronatem Gromiła musiałem
tłumaczyć całe fragmenty książki, dialogi
no i przedstawić mu zarys akcji. Powtarzam, że wtedy
przekonałem się jak trudno tłumaczy się Rybskiego –
mówię to bez fałszywej skromności. Graham się zgodził,
omówiliśmy temat i teraz, jak mówi, czeka na tłumaczenie
całych książek. Mam nadzieję, że się doczeka.
Czy kiedy zasiada Pan do pisania sympatyzuje bądź
nie znosi swoich bohaterów, dlatego w toku pracy
gotuje im taki, a nie inny los?
Z którym z nich, po zapisaniu pliku na dysku, poszedłby
Pan na kawę, hipotetycznie zakładając, że ma taką
możliwość, a którego omijał szerokim łukiem?
Proszę bardzo. Ja sympatyzuję praktycznie z każdym
z nich dostrzegając ludzkie cechy nawet u krwiopijców
i skończonych łajdaków. Nie oznacza to, że ich
rozgrzeszam. O nie. Co do zabijania na kartach książki
nie mogę uśmiercać wyłącznie tych złych, bo w życiu
akurat jest całkiem odwrotnie. Only the good die young,
and the evil seem to live forever – jak śpiewał Bruce
Dickinson z Iron Maiden. Zło zdaje się żyć wiecznie,
ale mam wrażenie, że dobry Bóg chce po prostu tym
złym dać szansę poprawy.
Tylko czasami ciągnie się to w nieskończoność.
Wszyscy chcieliby umawiać się na kawę i coś mocniejszego
z Leonem Słupeckim, choć to w końcu
pokutnik z grzechami na karku. Może to kwestia
jego specyficznego poczucia humoru. A może
ludzie, którzy przeżyli swoje i otrząsnęli się z letargu
duszy mają lepszy stosunek do teraźniejszości?
Tak czy inaczej, każdy z członków Bractwa jest
na swój sposób ciekawym kompanem.
Jest tylko jedno ale – starka bardzo zdrożała. Jeśli
trunek leżakuje pięćdziesiąt lat, to musi swoje
kosztować. Na szczęście nie ma wielu miejsc z tym
szlachetnym trunkiem, czyli pokusa mniejsza.
W swoich powieściach przeplata Pan fantastykę
z kryminałem. Moim zdaniem to trudne,
ponieważ każdy gatunek rządzi się odrębnymi
prawami. Jak Panu udaje się to godzić?
Nie było tu żadnego pierwotnego zmysłu. Tak po
prostu się ułożyło. Uwielbiam opowieści niesamowite,
więc ten wątek pojawił się niejako automatycznie.
Idealne skontrastowanie elementów
realistycznych i fantastycznych występuje u Mistrza
Bułhakowa. Jednak pomysł, że to krwiopijcy wywołali
rewolucję październikową, żeby w tumulcie
móc bezkarnie sycić swe mroczne żądze jest
całkowicie mój.
Napisałem też dłuższe opowiadanie
POST SCRIPTUM
57

„okołowarkotowe” pod tytułem Rita,
w której staje się jasne, dlaczego Stefan
Gromił wstąpił do Milicji Obywatelskiej.
Dałem w nim upust swoim
mrocznym fascynacjom horrorem
i muszę przyznać, że naprawdę jest
dość przerażające. I choć dalej posługuję
się stosunkowo beztroskimi
środkami wyrazu włącznie z dowcipem
i humorem sytuacyjnym, to jego
treść potrafi przestraszyć. Takie mam
sygnały z zewnątrz. Mam nadzieję,
że wkrótce Czytelnicy je poznają.
Dał się Pan również poznać jako
twórca opowiadań. Jedno z nich
zatytułowane Bombka krucha mieliśmy
okazję przeczytać w grudniowym
numerze naszego pisma.
Czy owa krótsza forma daje także
pełną możliwość twórczego wyrażenia
siebie, a jeśli nie, to czego
pozbawia?
Kiedyś napisałem kilka opowiadań
niesamowitych, w których główną
rolę przyjmuje wrocławski kominiarczyk.
Odzwierciedla to po części
moją fascynację twórczością Stefana
Grabińskiego – geniusza z czasów
międzywojennych. Jestem z natury
gadułą, więc opowiadanie jest dla
mnie wyzwaniem.
Ale dokształcam się i staram zawrzeć
w krótkiej formie jak najwięcej treści.
Bombkę napisałem specjalnie dla
Post Scriptum i proszę mi wierzyć,
zajęło mi to jeden dzień. Idzie więc
ku lepszemu.
Nie piszę książek, za to namiętnie je
czytam, dlatego uważam, że pisanie
wymaga od twórcy odwagi, by obnażyć
przed światem to, co
powstało w głowie. Skąd czerpie
Pan siłę, by podjąć tak radykalne
kroki? Pamięta Pan moment, kiedy
stało się to po raz pierwszy?
Jest to sztuka kunsztownego ekshibicjonizmu.
Obnażamy, owszem,
ale tylko to, co chcemy pokazać.
Myślę, że to jest dobra recepta.
Nie są to dla mnie wcale radykalne
kroki, bo są pewne rzeczy, którymi
pragnę się z czytelnikami podzielić.
Tak jak chcę uświadomić czytelnikowi
pewne zjawiska. Ktoś zauważył, że
58
POST SCRIPTUM
Bractwo posługuje się swoistą formą
archeologii słowa. Jest to dość śmiała
teza, ale wiele z wyrażeń, zwrotów,
słów zawartych w moich książkach
dawno temu wyszło z użycia i można
tak to postrzegać. W odróżnieniu
od artefaktów archeologicznych,
które tkwią w ziemi, czy w lochach,
spokojnie czekając na swoje odkrycie,
artefakty słowne są niezwykle ulotne,
bo znikają na przestrzeni jednego
pokolenia, o ile oczywiście, autor nie
podejmie próby zachowania ich dla
potomnych. Powiem nieskromnie,
że udaje mi się to całkiem nieźle.
Na jednym ze spotkań autorskich
pewna starsza pani rozpłakała się,
pytając dramatycznym głosem – skąd
znam język jej dzieciństwa na Podolu.
Sprawa jest prosta. Takim językiem
mówiła strona mojej rodziny po kądzieli.
Słyszałem te słowa na co dzień,
kiedy odwiedzałem dziadków podczas
wakacji i ferii w Jarosławiu.
Dlatego przychodzi mi to dość naturalnie.
I tak, nie waham się lekko
obnażać, bo czuję, że mogę Czytelnikowi
coś wartościowego przekazać.
Jakie uczucia towarzyszą publikacji:
ulga, radość, niepokój?
Radość, uniesienie. Brak niepokoju.
Ulga to też nie jest, bo już myślę
o następnej książce.
Nie trzeba być jasnowidzem, by
domyślić się, że chętnie znalazłby
się Pan na miejscu Olgi Tokarczuk.
Zna Pan którąś z książek noblistki?
Co Pana zdaniem sprawia, że opinie
społeczeństwa na temat słuszności
przyznania jej tego lauru są skrajne,
miast poczucia ogólnej dumy
narodowej?
Otóż, zdziwię Panią. Nie wiem, czy
nie zostanę oskarżony o kokietowanie
Czytelnika, o swoistą hipokryzję, ale
nie chciałbym się znaleźć na miejscu
Pani Olgi Tokarczuk. Z prostych przyczyn.
Moje książki służą rozrywce,
a więc bardziej podkasanej literackiej
muzie. Owszem, często poruszają
ważne sprawy, ale bez zagłębiania się
w nie. Zawodowo chciałbym zyskać
dzięki pisaniu spokój ducha
i zakończyć szamotaninę z rzeczywistością.
Spojrzeć na pewne sprawy
z perspektywy autora, który ma grono
czytelników i swobodę tworzenia.
Muszę przyznać, że nie znam książek
noblistki. Po prostu nie interesuje
mnie tego rodzaju literatura. Tak,
wiem. Teraz brzmi to jak bluźnierstwo.
Kiedyś każdy obnosił się z Ulissesem
Joyce’a, teraz zaczytuje się w książkach
Olgi Tokarczuk. Literatura i jej
odbiór jest niestety niezwykle subiektywną
materią. Mody i trendy tego
nie zmienią. Fakt pozostaje faktem, że
jedyną rzeczą, którą lubią wszyscy bez
wyjątku jest woda. I muszą ją pić.
A że duma z nagrody? Oczywiście,
jest to powód do dumy i nie ma co do
tego najmniejszych wątpliwości.
POST SCRIPTUM, czyli w ostatnim
słowie do Czytelników magazynu
chciałbym powiedzieć jeszcze…
Chciałbym wyrazić swoją wdzięczność
Panu Grzegorzowi Ciepłemu z wydawnictwa
Vis-a-Vis/Etiuda, które choć
z Krakowa to nawet Wiecha wydaje.
Może Bractwo zadomowi się w Krakowie
na stałe. Swoją drogą, kolejny
tom Bractwa mógłby toczyć się we
Wrocławiu i w Krakowie.
Aha, i jeszcze jedno. Drodzy piraci,
drogie piratki. Rozumiem waszą potrzebę
pokazania czegoś wartościowego
i ładnego, domyślam się jak to jest,
kiedy ściska w dołku, żeby pokazać
światu jak się jest oczytanym i na
bieżąco, ALE bardzo proszę o zaprzestanie
zamieszczania moich tekstów na
różnych chomikach i innych nutriach.
Jak nie posłuchacie, naślę na was
Leona. I skończy się rozgryweczka.
Bardzo dziękuję za tę miłą rozmowę i
życzę wszystkiego najpiękniejszego!
Z Jarosławem Rybskim rozmawiała
Iwona Niezgoda – pomysłodawczyni
i organizatorka niezależnego plebiscytu
na polską Książkę Roku Brakująca
Litera, prowadząca bloga Góralka
Czyta. [IN]

POST SCRIPTUM
59

Festiwal Poezji
w Indiach
60
POST SCRIPTUM

GUNTUR - HYDERABAD 2019
POST SCRIPTUM
61

Guntur nie jest największym (około 750 tys mieszkańców),
za to jednym z najgęściej zaludnionych
miast świata, położonym w środkowo-wschodniej części
Indii, zaledwie 40 km od Zatoki Bengalskiej, prawie
1800 km koleją od New Delhi. Pokonanie tej trasy
zajmuje, co najmniej, 33 godziny (nie próbowałam).
Właśnie tutaj, w Guntur, organizowany jest Międzynarodowy
Festiwal Poezji (we wrześniu ub. roku już po
raz dwunasty), tradycyjnie w budynkach uniwersyteckich
JKC College – nieco zmęczonych i nadgryzionych
zębem czasu, ale na okoliczność festiwalu
udekorowanych świeżymi kwiatami, płatkami i gałązkami.
Na zewnątrz – pędzące w różnych kierunkach,
na pozór bez ładu i składu tuk-tuki i skutery, roztrąbione
samochody, smutne, wychudzone krowy poszukujące
jedzenia w śmietnikach, bezpańskie psy.
Hałas i chaos. A w środku, za bramą – kilkaset osób
rozsmakowuje się w poezji. Nierzeczywiste, a jednak...
Na festiwal zaprosił nas Dr. Lanka Siva Rama Prasad –
człowiek niezwykły: poeta, tłumacz, wydawca, edytor,
filantrop oraz ceniony doktor kardiochirurgii.
Nas, czyli grupę polskich poetów: Alicję Kuberską
(Inowrocław), Agnieszkę Jarzębowską (Sieradz), Izabelę
Zubko z mężem Rafałem i córką Agnieszką (Warszawa),
Ryszarda Grajka (Czechowice-Dziedzice), Annę
Czachorowską (Warszawa), Bożenę Helenę Nowak-Mazur
(UK) oraz niżej podpisaną (UK).
Prasada poznałam w Polsce, gdy na Festiwalu Poezji
Słowiańskiej w Czechowicach-Dziedzicach przypadła
mi w udziale miła rola jego tłumaczki (z angielskiego
oczywiście). Prasad jest człowiekiem otwartym, łatwo
nawiązującym kontakty, więc szybko zaprzyjaźnił się
z polskimi poetami (i poetkami), i podczas pewnego
miłego wieczoru (pełnego poezji, jadła i trunków
wszelakich) postanowił zaprosić nas do Indii. Choćby
wyżej wspomniany festiwal miał zorganizować specjalnie
dla nas. Jeśli ktokolwiek potraktował tę zapowiedź
poważnie, to na pewno nie byłam to ja. A Prasad słowa
dotrzymał. Tak więc we wrześniu ub. roku z ogromnym
zaciekawieniem i lekką nieśmiałością znaleźliśmy się
(ze wspomnianą wyżej grupą) na festiwalu poezji
w samym sercu Azji.
Festiwale poezji; na co one komu? – zapyta ktoś –
powiedzmy, tak zwany, zwyczajny zjadacz chleba?
Poetom, którzy przez chwilę mogą się poczuć docenieni,
wysłuchani i dopieszczeni? Organizatorom, czy władzom
miast, którzy tym sposobem wypełniają jakieś misje,
czy po prostu załatwiają swoje polityczne powinności?
A może (ciepło, cieplej) – zwykłym ludziom – miłośnikom
słowa, przypadkowym słuchaczom, czy wreszcie nieprzypadkowym
studentom, młodym ludziom, dla
których spotkanie z żywymi poetami i ich twórczością,
to zetknięcie się z innym, może dziwnym i zaskakującym,
nieinternetowym światem?
62
POST SCRIPTUM
Zapewniam Was – na każdym z takich spotkań znajduje
się przynajmniej jeden młody umysł, który „zaskoczy”
i wysłucha ze zrozumieniem. I choćby dla tej jednej
duszyczki warto to robić i bywać w tych poetycko-festiwalowych
miejscach.
A w Indiach takich młodych, ciekawych duszyczek było
całe mnóstwo. Widać w nich jakiś niezwykły pęd do
wiedzy, jakiś żar i głód. To właśnie najbardziej uderzyło
mnie na festiwalu w Guntur: bezinteresowne zaangażowanie
młodzieży szkolnej, gotowość do pomocy – incognito,
bez skargi, z uśmiechem na ustach i szacunkiem
dla gościa. Dla nas – przyzwyczajonych do zachodniej
(a i naszej, środowiskowej) bezpośredniości - było to
nawet momentami delikatnie krępujące. Serdeczność
gospodarzy była wręcz rozczulająca…
Tak więc Hindusi są: grzeczni, dobrze wychowani, mają
szacunek dla starszych, do urzędu i tytułu, są niezwykle
gościnni, a także dumni ze swoich tradycji.
W takiej mniej więcej atmosferze wzajemnego szacunku
i zaciekawienia rzeczona grupa polskich poetów, po raz
pierwszy w historii, wzięła udział w 12 Międzynarodowym
Festiwalu Poezji – Guntur 2019, pod hasłem: All For
Peace, Peace For All.
Gospodarzami festiwali w Guntur jest dwoje wykładowców
JKC College – Nagasuseela Panchumarthi i Gopichand
Paruchuri. Ciężką pracą – swoją i młodych wolontariuszy
– uporem i konsekwencją osiągnęli prawdziwy sukces.
Przez 12 lat trwania tych imprez, przez budynki collegu,
przewinęło się kilka tysięcy (nie przesadzam, sprawdziłam)
poetów, pisarzy, wydawców, artystów, profesorów literatury
i wszelkiej maści pasjonatów słowa pisanego.
Wśród nich – nasza polska reprezentacja. Liczebnie
skromna, za to bez wątpienia traktowana po VIP-owsku.
Organizatorzy zapewnili nam „wikt i opierunek”, noclegi,
transport na miejscu i atrakcje turystyczne.
Z okazji festiwalu została także wydana okolicznościowa,
licząca ponad 300 stron, Antologia The Vase, zawierająca
wiersze poetów z całego świata (w języku angielskim), w
tym i nasze.
Ktoś zapyta o język (w przypadku poezji – nie bez znaczenia).
Otóż w tej części Indii rdzennym językiem jest telugu
(posługuje się nim ponad 80 milionów ludzi!). Oczywiście
każdy Hindus mówi też językiem ogólnonarodowym –
hindi. Ale festiwal prowadzony był w języku angielskim,
którego Hindusi uczą się od wczesnego dzieciństwa. Jak
już jesteśmy przy telugu – nasz gospodarz i dobrodziej
w swoim zamiłowaniu dla polskiej poezji poszedł tak
daleko, że na własny koszt przetłumaczył (z angielskiego
na telugu), i wydał na potrzeby festiwalu, po tomiku
wierszy zaproszonych polskich poetów.
Sama impreza była zorganizowana z niezwykłą dbałością
o szczegóły, pełna zróżnicowanych smaczków. Po długich
przemowach – czas na tradycyjny taniec w wykonaniu
młodych dziewcząt, po recytacji wierszy – rozdanie

POST SCRIPTUM
63

64
POST SCRIPTUM

nagród, certyfikatów, uhonorowanie tradycyjnymi rekwizytami:
kolorowymi szalami, turbanami, statuetkami itp.
Po rozdaniu nagród – zapalenie świec i ułożenie ich
w kręgu ze świeżych płatków.
Dużo egzotyki, magii i dobrej energii. Należy wspomnieć,
że wszystkie kobiety (wliczając studentki) ubierają się na
co dzień w sari (znane w telugu jako cheera). To naprawdę
niewiarygodne, że dalej noszony jest ten tradycyjny strój,
którego istnienie datuje się co najmniej 5000 lat wstecz.
Cóż za niezwykłe bogactwo kolorów i wzorów! Podczas
tych kilku dni nie widziałam dwóch podobnych sari –
każde jest wyjątkowe i niepowtarzalne, a panie wyglądają
w nich jak tropikalne kwiaty.
Po skończeniu festiwalu w Guntur przewieziono nas do
Hyderabadu – stolicy stanu Andhra Pradeś.
Tu dość istotna dygresja- nie bez powodu użyłam określenia
„przewieziono nas”. Nie jest tajemnicą, że ten rejon
świata bywa niebezpieczny. Nasi gospodarze (specyficznie
zaś Prasad) tak wszystko zorganizowali, że nikt z naszej
polskiej grupy nie pozostawał w miejscach publicznych,
włączając w to transport, bez osobistej opieki i asysty
nawet przez chwilę. Można powiedzieć, że czuliśmy się
nieźle... zaopiekowani.
W Hyderabadzie dołączył do nas jeden z najsławniejszych
Hinduskich reżyserów Tollywood (tak, tak. Bollywood –
w Bombaju, Tollywood – w Telangana), niezwykle ciekawy,
kolorowy człowiek – B. Narsing Rao. Jest reżyserem,
scenarzystą, kompozytorem, producentem, aktorem
i malarzem, znanym ze swoich filmów w telugu.
Lista jego nagród i wyróżnień jest doprawdy imponująca.
I ten oto nietuzinkowy człowiek, (prywatnie – przyjaciel
Prasada), przejął opiekę nad grupą polskich poetów na
dalszy czas trwania festiwalu. Wspólnie z Prasadem sponsorowali
cały nasz pobyt w Hyderabadzie.
POST SCRIPTUM
65

Z wielką przyjemnością zwiedziliśmy największe na świecie
(jak podaje Księga Rekordów Guinnessa) studia
filmowe – Ramoji Film City. Rozciągające się na prawie
2000 akrach, oferuje ponad 500 planów filmowych.
Niezwykłe miejsce.
Już następnego dnia informacje o festiwalach w Guntur
i Hyderabadzie ukazały się w ponad 10 niezależnych pismach.
Na spotkaniu w prestiżowym muzeum Salar Jung
(w którym znajduje się najokazalsza i najliczniejsza kolekcja
antyków w kraju) organizatorzy GIPF i Writers Corner
uhonorowali gości festiwalowych specjalnymi dyplomami
– International Life Time Achievement Award. Na tym
spotkaniu było około 20 fotoreporterów i 5 stacji telewizyjnych,
dla których udzieliliśmy wywiadów.
Nie sposób opisać tu wszystkich atrakcji i wymienić
wszystkich pełnych serdeczności spotkań, w których
mieliśmy okazję uczestniczyć. Ale jedno szczególnie
zapadło mi w pamięć – spotkanie w Centrum Kultury
Vijayawada & Armaravati na zaproszenie prezes Padmai
Iyengar-Paddy, poetki i pisarki. Po oficjalnym przedstawieniu
gości w części artystycznej spotkała nas niespodzianka
w postaci piosenki do wiersza Wisławy Szymborskiej Trzy
słowa najdziwniejsze.
Artystka zaśpiewała ją do autorskiej, utrzymanej
w tradycyjnym stylu, egzotycznej muzyki, z towarzyszeniem
równie egzotycznych instrumentów (których nazw
nie umiem przytoczyć), całkowicie po polsku! To było
naprawdę wzruszające przeżycie. Takich smaczków było
jeszcze wiele więcej. Choćby wspólne czytanie wierszy
w starych murach klimatycznego Fortu Golconda – magia
w czystej postaci. Cały nasz pobyt w Indiach, to piękny,
kolorowy, egzotyczny, niepowtarzalny czas. To zatrzymanie
w kadrze, zatopienie w niezwykłej kulturze – to bogactwo
smaków, zapachów, niecodziennych doznań duchowych.
Nietuzinkowi ludzie, ciekawe rozmowy, nieoczekiwane
przyjaźnie. Poezja jest magią samą w sobie, a poezja
w Indiach – to już zatopienie się w całkowicie bajkowych
obszarach. [RC]
Renata Cygan
Poezja jest magią samą w sobie,
a poezja w Indiach
to zatopienie się w całkowicie
bajkowych obszarach
I jak tu nie kochać
festiwali?
Jak tu nie kochać
POEZJI ?
Zdjęcia:
Rafal Jarnicki, Agnieszka Jarzębowska, Renata Cygan,
oficjalna strona internetowa festiwalu GIPF.
66
POST SCRIPTUM

POST SCRIPTUM
67

O poezji i nie tylko Dr LANKA SIVA RAMA PRASAD
Rozmowa z organizatorem
Festiwali Poezji w Indiach
Kiedy zacząłeś pisać wiersze? Czy pisanie wzięło
się z poczucia, ze czegoś w Twoim życiu brakuje?
Czy tworzenie to dla Ciebie nagłe iskry czy powolny
proces?
Kiedy byłem nastolatkiem, napisałem kilka wierszy
w języku telugu. Nie wynikało to jednak z poczucia
pustki w moim życiu. Chciałem spróbować czegoś,
co sprawia, że człowiek staje się nieśmiertelny.
Szukając tego wyjątkowego eliksiru, zająłem się
pisaniem poezji. Sama poezja oznacza przygotowanie.
Aby zaczerpnąć miodu Odyna trzeba mieć iskrę,
otwartość i cierpliwość.
Ja mówię płynnie w 2 językach, ale wiersze piszę
tylko w moim języku ojczystym, języku polskim,
a w razie potrzeby tłumaczę potem swoje teksty
na język angielski. Choć mieszkam w Wielkiej Brytanii
od ponad 27 lat, nie odważyłam się dotychczas
tworzyć po angielsku. W Indiach prawie wszyscy
mówią trzema językami: hindi, językiem regionalnym
(w Twoim przypadku – telugu) i angielskim.
Czy piszesz wiersze we wszystkich 3 językach?
W którym czujesz się najlepiej?
Który jest Twoim ulubionym do pisania poezji?
Tak, telugu jest moim językiem ojczystym, moim głównym
językiem. Następnie angielski, jako język
komunikacyjny i zorientowany na pracę, a hindi
lub sanskryt są to opcjonalne języki narodowe.
W telugu i angielskim jestem biegły. Hindi i sanskryt
pomagają mi w poszerzaniu horyzontów i doskonaleniu
umiejętności lingwistycznych.
Moja poezja powstaje w telugu i angielskim.
System kolonialny i migracje spowodowały, że
większość naszych młodych umysłów myśli w języku
angielskim, ponieważ biegłość w tym języku zwiększa
możliwości pracy w kraju i za granicą.
Moje wczesne książki (poezje, powieści, opowiadania
i eseje krytyczne) pisałem w moim języku ojczystym,
telugu – (ponad 80 milionów ludzi posługuje się tym
pięknym narzeczem).
Potem pojawiła się konieczność dotarcia dalej i angielski
zdawał się być oczywistym wyborem. W Indiach
w prawie każdym zdaniu można znaleźć wyrażenia
w języku angielskim. Bardzo szybko zająłem się tłumaczeniami,
które stały się narzędziem pomostowym
w celu wprowadzenia naszej literatury telugu
68
POST SCRIPTUM
do świata anglojęzycznego, ponieważ najwięksi bardowie
tegu nie są znani poza granicami naszego regionu,
a uważam, że warto ich pokazać światu.
Jak w Twoim przypadku powstaje historia lub
wiersz?
Gdy jakieś wyrażenie lub wrażenie zaczyna mnie
prześladować, przenosi mnie siłą do sfery
wyobraźni. Następnie rozkładam ramiona i zbieram
te ukryte wewnątrz skarby, by odmalować je
literami, zdaniami i strofami.
Odrzucam niepotrzebne części kamienia by powstała
doskonała rzeźba. To jak przekształcanie zwykłych
zdarzeń pod wpływem wyrafinowanych emocji,
by nadać im życiową energię. Yin-Yang przepływa,
gdy estetycznie syntetyzowany wiersz, obraz lub
rzeźba stają się nieśmiertelne.
Wybór gatunku literackiego, kamienia na rzeźbę, farb
na obraz, drewna lub metalu, to jest już indywidualny
wybór artysty, odpowiadający mu najbardziej
do wyrażenia tej złotej myśli.
Co to jest POETRAVELOGUE?
Niezależnie od tego, jaki kraj odwiedzam, piszę
spontaniczne wiersze z mojej wizyty i POETRAVE-
LOGUE to jest właśnie kompilacja tych moich
podróżnych impresji. Ten format poezji obejmuje
moje doświadczenia i fantazje z podróży do krajów
takich jak: Maroko, Włochy, Grecja, Turcja, Polska,
Singapur, Sri Lanka, Finlandia, Szwecja, Norwegia,
Dania, Bali i różne regiony Indii.
Co Ci pomaga w rozwoju jako poecie?
Telefon komórkowy, Facebook, Pentasi-B (internetowa
grupa poetycka utworzona przez dr Epitacio
Tongohan). Te narzędzia pomogły mi w moich projektach
i w pojawieniu się na niebie poezji. Byłem
gospodarzem/sponsorem festiwalu poetyckiego
India-Pentasi-B World Poetree Festival, który odbył
się w październiku 2017 roku w Ramoji film City
w Hyderabad, w Indiach (Ramoji to największe na
świecie studia filmowe Tollywood).
W wydarzeniu tym uczestniczyło 23 poetów z 18
krajów i ponad 200 lokalnych, krajowych poetów.

Duże przedsięwzięcie, wielki entuzjazm i żar.
Zrobiłeś bardzo dużo dla polskiej poezji.
Przetłumaczyłeś na telugu około 10 książek poetów współczesnych
(w tym mój własny tomik “Bywam trubadurem”),
ale również przekładasz polskich klasyków, których?
Przetłumaczyłem wolumin o nazwie “Jak ziemia po pierwszym
deszczu”. Jest to zbiór wierszy polskich poetów klasycznych,
m.in. Adama Mickiewicza, Wisławy Szymborskiej, Czesława
Miłosza i innych.
Dlaczego polska poezja? Skąd u Ciebie zainteresowanie
polską literaturą?
Zawsze bardzo interesowałem się trzema głównymi
zagadnieniami:
1. Teologią zachodnią i mitologią porównawczą.
2. Punktem widzenia kobiet-poetek na temat
ich egzystencji na całym świecie.
3. Śmiercią i prawdą absolutną.
Polska jest krajem, który doświadczył olbrzymich zniszczeń
w czasie dwóch wojen światowych, zarówno materialnych
jak i w sferze psychicznej. Zwłaszcza dzieci i kobiety.
Te wspomnienia są nadal świeże, a rany nadal sączą krew
i łzy. Jest jakiś surowy i pierwotny element w tych
emocjach, postawach i uczuciach.
Poza tym Polacy kochają muzykę, nadal wierzą w magię,
a kilkoro z nich to prawdziwi trubadurzy (śmiech).
To był zwykły przypadek, że poznałem poetów z Polski
na festiwalu poezji w Maroku (Alicję Kuberską i Izabelę
Zubko). Krótkie spotkanie z nimi utorowało drogę
do mojego polskiego snu. Moja podróż z Włoch do Grecji
i do Polski była tęczowo magiczna.
Często opowiadasz historię Dobrego Maharadży, jako
przykład szczególnej więzi pomiędzy Indiami i Polską.
Tak, Maharadża Jam Saheb Digvijay Sinhji, podczas II
Wojny Światowej uratował ponad tysiąc polskich sierot
ewakuowanych z terenów ZSRR. Dzięki indyjskiemu księciu
znalazły nowy dom, gdzie mogły się uczyć, bawić i odzyskiwać
siły oraz zdrowie, a nawet, w pewnym momencie adoptował
kilkaset sierot. Jego ojciec przyjaźnił się z pianistą Ignacym
Paderewskim, którego Saheb zapamiętał jeszcze z dzieciństwa
spędzonego częściowo w Genewie. Rozmowy na temat Polski,
zrobiły duże wrażenie na indyjskim księciu, który potem bez
wahania pomógł młodym Polakom. „Dobry Maharadża” (jak go
nazywały polskie dzieci), wyznawał indyjską filozofię sanskrytu,
która mówiła o tym, że „świat jest jedną rodziną”. Zrobił dużo
dobrego, a my powinniśmy o tym pamiętać i mówić.
Nasze pierwsze spotkanie miało miejsce w zeszłym roku,
na festiwalu poezji słowiańskiej w Czechowicach-Dziedzicach.
To była Twoja pierwsza wizyta w Polsce, odwiedziłeś kilka
polskich miast, poznałeś nowych ludzi. Jakie jest Twoje
69
POST SCRIPTUM

Będąc w Polsce,
wiele razy czułem się jak
okruch węgla
wśród polerowanych
diamentów
wrażenie o Polsce, jakie nosisz w sobie
wspomnienia z Polski?
Wiele. Uśmiech i bezinteresowność.
Pozytywne emocje i gościnność.
Nieoczekiwane przyjaźnie. Przyjęto
mnie niezwykle ciepło. Między innymi:
Ryszard Grajek, Agnieszka Jarzębowska,
Izabela Zubko (i jej rodzina), Alicja Kuberska,
Ty i wiele innych pięknych osób.
Zrobiliście na mnie ogromne wrażenie
i pozostaniecie na zawsze w zakamarkach
mojego umysłu i serca. Będąc
w Polsce, wiele razy czułem się jak
okruch węgla wśród polerowanych
diamentów.
Kiedy zostałem zaproszony do Polski
przez Ryszarda Grajka (organizatora
festiwalu) postanowiłem wydać kilka
dwujęzycznych książek: Antologię Ten
Colour Rainbow (10 polskich poetów),
Ziemia po pierwszym deszczu (zbiór
klasyków polskich), Moments Alicji
Kuberskiej, Świat wymarłych lamp
Izabeli Zubko. Moja podróż do Waszej
wspaniałej Ziemi była niezapomniana.
Szybko narodził się pomysł zaproszenia
Was do Indii.
Wydaliśmy na tę okoliczność kilka
tomów tłumaczeń poezji polskiej
na telugu: antologię trójjęzyczną
(polsko-angielsko-telugu): Tak jasna jak
słońce, Trójca Święta – Izabela Zubko,
Tajemnice życia Juliusz Erazm Bolek,
Piąty sezon Agnieszka Jarzębowska;
Niebieska tęsknota Bożena Helena
Mazur-Nowak, Wokół haiku Krzysztof
Kokot, i wcześniej wspomniana Bywam
Trubadurem Renaty Cygan. Bliskie
spotkania z poetami podczas tych
podróży miały wielki wpływ na moje
70
POST SCRIPTUM
myślenie i ocenę ludzi w ogóle,
a poetów w szczególności.
Muszę powiedzieć, że wycieczka
do Indii była dla nas niezwykłym
doświadczeniem. Zdecydowanie
dla mnie. Było cudownie, poetycko
i egzotycznie. I to wszystko dzięki
Tobie; doskonała organizacja,
niezwykła gościnność, opieka, jaką
nas wszystkich otoczyłeś, przyjaźni
ludzie, wspaniałe jedzenie
– długo by wymieniać… Jeszcze raz
chciałabym Ci podziękować za ten
niezwykły czas w Indiach.
Cała przyjemność po mojej stronie.
Masz piękną rodzinę; żonę, córkę
i syna. Jak reagują na Twoje
pisanie? Czy Cię wspierają w Twojej
pasji? Poznałam Twoją córkę, jest
bardzo piękną, pewną siebie, inteligentną
młodą kobietą. Wiem, że Ci
bardzo pomaga. Była nieoceniona
za kulisami, w przygotowaniu,
organizowaniu, mając oko na
wszystko podczas tegorocznego
festiwalu poezji w Guntur i Hyderabad.
A Twoja żona? Co ona myśli
o Twoim pisaniu?
Moja żona, doktor Janaki Devi jest
praktykującym ginekologiem. Mój
syn Anvesh jest biotechnologiem
i menedżerem w Nasense – firmie
chemicznej. Moja córka Apoorva jest
projektantką mody (skończyła fashion
design we Włoszech).
Zaprojektowała większość okładek
do moich książek, oraz – jak
wspomniałaś – pomaga mi przy
organizacji festiwali. Moja rodzina
bardzo mnie wspiera dostosowując
się do różnych moich nastrojów.
Czym, poza poezją i pisaniem się
interesujesz?
Szkoliłem się w animacji. Stworzyłem
postać – Don Gecko – jaszczurki domowej,
która patrzy na świat z góry.
To typowa, zabawna i romantyczna opowieść.
O przygodach dwóch jaszczurek.
Ich podróż na Wyspy Galapagos, żeby
spotkać się z Monitor Lizard, ma wiele
zwrotów akcji, docierają do kopalni
króla Salomona, na wyspę skarbów itp.
Chciałbym rozwijać te historie, myślę
o stworzeniu serii.
Jakie masz plany na przyszłość?
Przyświecają mi trzy główne cele:
1. praca nad integrowaniem ludzi sztuki
i pielęgnowaniem przyjaźni wśród
poetów,
2. tłumaczenie klasyków literatury telugu
na inne języki i odwrotnie,
3. przywracanie utraconej chwały
poetów.
Są to niewątpliwie bardzo ambitne
plany, ale znając Cię, nie mam
najmniejszych wątpliwości,
że osiągniesz bardzo wiele na tych
polach. Jesteś człowiekiem-orkiestrą,
mam wrażenie, że nigdy nie odpoczywasz,
mało sypiasz, żyjesz w ciągłym
ruchu, zawsze gotowy do działania
i pomocy innym.
Bardzo się cieszę, że Cię poznałam,
że los skrzyżował nasze ścieżki.
Dziękuję pięknie za poświęcony czas
i życzę Ci wszystkiego najlepszego.
Mam nadzieję, że wkrótce znowu
zobaczymy się w Polsce lub w Indiach.
Albo jeszcze gdzieś indziej. [RC]
Renata Cygan

Dr LANKA SIVA RAMA PRASAD
– Z zawodu kardiochirurg – jest poetą, popularnym autorem ponad 150 książek, rysownikiem, malarzem,
wydawcą, krytykiem, redaktorem i tłumaczem. Po raz pierwszy przetłumaczył dzieła Homera
na język telugu. Inne znaczące tłumaczenia jego autorstwa to: Raj utracony i Raj odzyskany Johna
Miltona; Wędrówka pielgrzyma Johna Bunyana; Eneida Wergiliusza; Boska komedia Dantego, Faust
Goethego, Masnavi Rumiego, i wiele, wiele innych.
Tłumaczy także współczesnych poetów i autorów powieści i opowiadań. Ma na swoim koncie setki
esejów i przedmów, książek naukowych i medycznych.
Jego wiersze zostały przetłumaczone m.in. na: grecki, hiszpański, arabski, polski, hindi.
Jest założycielem oddziału kardiochirurgii klatki piersiowej i chirurgii naczyniowej na wiejskiej uczelni
medycznej – Prathima Institute of Medical Sciences, Nagunur-Karim Nagar, Telangana, Indie, gdzie
przez ostatnie siedem lat nadzorował setki operacji serc u dorosłych i dzieci.
Był gospodarzem i sponsorem PENTASI-B INDIA WORLD POETREE FESTIVAL – (październik 2017r),
w Hyderabad, w Indiach, w którym uczestniczyło ponad 200 poetów z całego świata, a w 2019 roku
gościł poetów z Polski.
Niektóre wyróżnienia i nagrody:
1. Nagroda T.S Eliot – 2017
2. Nagroda Global Poet Award-Canada-Win – 2017
4. Medal Kibatek –Turcja – 2017
6. Nagroda Sahiti Rajahamsa – Vizag – 2017
7. Poeta Laureat – Kazakisthan – 2017
8. Nagroda za całokształt twórczości Pentasi-B-2017
9. Naji Naaman-Poet Laureate – 2018
11. Laureat Słowa Poetyckiego – 2018 – Ghana
12. Mistrz Metafory i Trans-Kreatywnej Chirurgii – 2019
POST SCRIPTUM
71

MONIKA
CICHOSZEWSKA
www.monikacichoszewska.com
Plener PAW Model: Kasia
Czerń i biel w połączeniu ze światłocieniem,
w moim odczuciu najdobitniej budują atmosferę
nostalgii, przepojonej emocjami i tajemnicą,
72
POST SCRIPTUM
spokoju lub dramatyzmu.

Fotografuje wielkoformatowymi aparatami
Fotografuje wielkoformatowymi aparatami. innych, w których zajęła 4 pierwsze, 3 drugie
i 3 trzecie miejsca oraz 15 Honorable
Fascynuje ją praca w ciemni i procesy
chemiczne,
Fascynuje ją
a
praca
w szczególności
w ciemni i procesy
technika
chemiczne,
Mention:
a w szczególności
Tokyo i Moscow
technika
International
mokrego kolodionu,
Foto
mokrego
którą wybrała
kolodionu,
jako medium
którą
przekazu
wybrała
artystycznego.
jako Awards,
Rzeczywistość
Fine Art
fotograficzna
Photography,
jest
Black&White
rzeczywistością
kreowaną
medium przekazu
przez
artystycznego.
nią, połączoną z niewiadomą wynikającą
Spider, Monochrome,
z procesu fizykochcemicznego
Neutral Density,
powstania
zdjęcia. Realizuje
Art
Rzeczywistość fotograficzna
obecnie cykle
jest
zatytułowane:
rzeczywistością
„Pragnienia”,
Limited, Portret
”Współistnienie”.
Prawdziwy.
W swojej twórczości
świadomie
kreowaną
i wyraźnie
przez
nawiązuje
nią, połączoną
do natury, pokazując
Ambrotypy
odbiorcy
prezentowała
jak silnie jesteśmy
na wystawach
z nią związani,
z niewiadomą
jak bardzo zależymy
wynikającą
od niej.
z
Natura
procesu
nieodwracalnie
indywidualnych
narzuca nam rytm
w
przemijania,
Galerii Strefa
jako
Art
następstw
fizykochcemicznego
pór roku, cykli życia: czasu
powstania
narodzin,
zdjęcia.
dojrzewania, miłości,
w Żorach
dojrzałości
oraz Oko
i śmierci.
we Wrocławiu.
Realizuje
Laureatka
obecnie
międzynarodowego
cykle zatytułowane:
konkursu fotograficznego
„Pragnienia”,
Brała
DEBUTS
udział w
2017
wystawach
oraz wielu
kolektywnych
innych, w których
zajęła 4
”Współistnienie”.
pierwsze, 3 drugie
W
i 3
swojej
trzecie
twórczości
miejsca oraz 15
między
Honorable
innymi:
Mention:
„Korzenie”
Tokyo i Moscow
w Centralne
International
Foto Awards,
Oko,
świadomie i wyraźnie
Fine Art
nawiązuje
Photography,
do natury,
Black&White
Poznań,
Spider, Monochrome,
w Muzeum Fotografii
Neutral Density,
pokazując
Art Limited,
odbiorcy
Portret Prawdziwy.
jak silnie jesteśmy
Ambrotypy prezentowała
w Bydgoszczy,
na wystawach
Festiwal
indywidualnych
Fotografii Tradycyjnej,
Zabrze,
w Galerii
z nią
Strefa
związani,
Art w Żorach
jak bardzo
oraz Oko
zależymy
we Wrocławiu.
od niej.
Brała udział w wystawach
BWA
kolektywnych
Kielce.
między innymi:
Natura
„Korzenie”
nieodwracalnie
w Centralne Oko,
narzuca
Poznań,
nam
w Muzeum
rytm
Fotografii
Jej prace
w Bydgoszczy,
zostały ostatnio
Festiwal
wybrane
Fotografii Tradycyjnej,
Zabrze,
przemijania, jako
BWA
następstw
Kielce. Jej prace
pór roku,
zostały
cykli
ostatnio
i prezentowane
wybrane i prezentowane
w wystawach
w wystawach:
„Light Sensitive”
życia:
„Light
czasu
Sensitive”
narodzin,
Galeria
dojrzewania,
Art Intersection,
miłości,
Gilbert, USA, „ Living
Galeria
Image”.
Art Intersection,
Galeria Halide
Gilbert,
Project, Philadelphia
USA,
USA,
dojrzałości i śmierci.
13 JMC Women Photographers, Galeria
„
Foto
Living
Nostrum,
Image”.
Barcelona.
Galeria Halide Project,
Laureatka międzynarodowego konkursu Philadelphia USA, 13 JMC Women Photographers,
Galeria Foto Nostrum, fotograficznego DEBUTS 2017 oraz wielu
Barcelona.
Julka
Dedicated to the forest; Modelka: Agnieszka Surdej; Plener PAW
Pamiętam czasy, gdy zrobienie fotografii wymagało
umiejętności i sprzętu (wyposażenia ciemni).
Teraz każdy może pstrykać choćby komórką.
Czy fotografia jako sztuka się skończyła, czy wręcz
przeciwnie – dopiero teraz daje możliwości, których
kiedyś nie było (choćby cyfrowa korekta fotografii)?
Naprawdę w dalszym ciągu podejmowane są rozważania
czy fotografia jest sztuką? Mój ulubiony malarz i fotograf
Zdzisław Beksiński napisał w liście do przyjaciela, fotografa
Jerzego Lewczyńskiego: „fotografia jako taka nie może
być sztuką i to leży w samej jej istocie. W ogóle zamiar
wykonania artystycznego zdjęcia kryje sprzeczność i jest
największą bzdurą, jaką można sobie wyobrazić. Zapamiętaj
Jurek co Ci powiem, bo jestem dziś pod wpływem
alkoholu w nastroju wieszczym. Fotografia nie jest sztuką!
Pic! Gówno! Lipa! Cześć!” Można się z tym zgodzić, ale
czasem subiektywnie czuję, że niektóre fotografie mogą
pretendować do rangi sztuki, jeśli wzbudzają we mnie
zaangażowanie, wyzwalają emocje, ale pod warunkiem,
że nie odzwierciedlają rzeczywistości. Być może, dzięki
manipulacjom komputerowym, fotografia teraz nawet
bardziej zbliża się się do sztuki. Odpowiedź na to pytanie
każdy musi odnaleźć w sobie.
Jakim aparatem i jakimi szkłami fotografujesz?
Fotografuję na szklanych płytach w technice z drugiej
połowy XIX w. Stare aparaty wielkoformatowe Kodak View
Camera 6 1/2” x 8 1/2” (około 16,5cm x 21,5cm) oraz
pochodzące z czasów NRD: Mentor Panorama 18cmx
24cm, Globica 18cmx 24cm obiektywy 250, 300, 360
Tessar oraz aparat Graflex 4”x 5” obiektyw Aero Ektar,
210 Tessar.
Ja robiłem kiedyś fotografie czarno-białe, bo z kolorem
było trudno (inny powiększalnik, inne filmy, inne chemikalia).
A teraz, kiedy technika pozwala na pokazanie
POST SCRIPTUM
73

arw bez żadnych ograniczeń, fotografowie uciekają
od koloru. Skąd u Ciebie fascynacja fotografią czarnobiałą?
Wyjaśnię, że ambrotypia narzuca monochromatyzm,
gdyż obraz na szkle tworzy metaliczne srebro, a nienaświetlone
partie zdjęcia są przeźroczyste, w domyśle
czarne. Pomimo, iż są to zdjęcia dosyć kontrastowe,
to w odbiorze oryginały są bardzo piękne i świetliste,
dzięki mieniącemu się srebru i trójwymiarowości uzyskiwanej
dzięki podłożu jakim jest szyba. Ujmuje mnie
w tej technice właśnie wygląd oryginału i jego realność
istnienia.Czerń i biel w połączeniu ze światłocieniem,
w moim odczuciu najdobitniej budują atmosferę nostalgii,
przepojonej emocjami i tajemnicą, spokoju lub
dramatyzmu. Fotografia czarno-biała nie oddaje wiernie
rzeczywistości, jaką postrzegamy oczami w kolorze,
tym samym nią manipuluje, często wprowadza element
dwuznaczności wizualnej, która może intrygować odbiorcę
i zachęcać do pozostania z nią dłużej.
Widzę u Ciebie sporo pięknych, zmysłowych lub też
boleśnie prawdziwych, wręcz obnażonych fotografii.
Dla mnie nagość jest: piękna, czysta, naturalna. Naga
kobieta, to kwintesencja piękna, emanacja cudowności
natury. Co Ty o tym myślisz? Jak korzystasz z tego (przepraszam
za określenie) narzędzia, jakim jest nagie ciało
modelki?
Pięknie powiedziane: „emanacja cudowności natury.”
Tak właśnie, nagość tym jest. Moje akty pozbawione są
ładunku erotycznego. Nagość nie absorbuje całej uwagi
74
POST SCRIPTUM
David predator - Model: David Hemke, Makijaż: Ewelina Łośko

emanacja cudowności natury
Feelings,
Plener: @plener_lody
Modelki: @anna_urbanska201anson @aadaa_l
@plener_lodyModel: Yulia
POST SCRIPTUM
75

widza. Jest jedynie środkiem wyrazu, drogą, sposobem
na ukazanie relacji, emocji, współistnienia z naturą.
Pragnę, by obrazy te były poetyckie, by docierały głębiej
do świata wewnętrznego, by odbiorca mógł odnaleźć
w nich jakąś cząstkę siebie, szczególnie tą refleksyjną.
Oglądam czasem programy, w których znany fotograf
przychodzi po to, by pstryknąć zdjęcie, np. modelce na
tle przygotowanego wcześniej tła. Przyznam, że mnie to
bawi. Fotografia rodzi się w głowie. Trzeba ją wymyślić,
poczuć, dobrać kompozycję. Nacisnąć przycisk potrafi
dziecko z przedszkola. Jak powstają twoje fotografie?
Widzisz je zanim powstaną?
Zgadzam się. Nie dyskredytuję fotografii cyfrowej, ale dla
mnie przetwarzanie dużej ilości zdjęć, niezliczone podejmowanie
decyzji w fazie postprodukcji, to niekończąca się
walka ze sobą. Fotografia tradycyjna wymusza inne podejście,
wymusza przemyślane kadry na etapie powstania
zdjęcia i ogranicza ilość wykonanych zdjęć.
By przybliżyć moje podejście do pracy nad zdjęciem,
podzieliłam je na etapy:
Pierwszy etap polega na poszukiwaniu przeżycia estetycznego,
inspirujących motywów wcześniej wyobrażonych
lub zastanych w plenerze. Najczęściej jest to las, rzeka,
łąka, drzewa, konary lub elementy industrialne, poszukiwanie
tła dla fotografowanej osoby.
Drugi etap to spojrzenie przez matówkę aparatu (Matówka
- jest to zmatowiona szyba o wym.: 16,x21,5cm lub np.
18x24cm. Nieprzezroczyste przykrycie umożliwia podgląd
obrazu. Do ustawiania ostrości często używa się lupy
powiększającej x 10), poszukiwanie kompozycji, wybór
elementów i ich proporcji oraz umiejscowienie w nich
fotografowanej osoby. Ocena konieczności korygowania
perspektywy ( jest konieczne w fotografii architektury)
lub celowego modyfikowania perspektywy i ostrości,
jeśli taki jest zamierzony efekt. Obrazowanie za pomocą
aparatu wielkoformatowego jest bardzo ekscytujące, gdyż
obraz rzeczywistości pojawiający się na matówce „do
góry nogami” jest też odbiciem lustrzanym rzeczywistości
i jest niezwykle piękny. Obraz ten jest dla mnie subiektywnie
obrazem skończonym. By go zatrzymać, rejestruję
go na materiale światłoczułym-kolodionowym, gdyż on,
dzięki swojej specyfice, najbardziej przybliża mnie do tego
pierwotnego obrazu widzianego na matówce.
Kolejna faza to przygotowanie materiału światłoczułego
w procesie manualno-chemicznym (przebiega w przenośnej
ciemni, jest to najczęściej specjalny namiot).
W towarzystwie zapachu eteru, oblewam przeźroczystą
szybę jodowanym kolodium, uczulam w kąpieli azotanu
srebra. Po 3-4 min emulsja staje się światłoczuła i można
umieścić płytę w kasecie.
Ostatni etap polega na naświetleniu zdjęcia: wyczekaniu
na odpowiedni moment, na delikatne światło padające
na scenę i modela (często złośliwie zmienia się, kiedy
pojawiam się z uczuloną kasetą na planie), skorygowaniu
ułożenia ciała fotografowanej osoby i jej spojrzenia oraz
ustawieniu ostrości, a następnie na manualnym otwarciu
i zamknięciu obiektywu, mierząc sekundy na głos.
Emulsja kolodionowa jest bardzo mało światłoczuła,
co w efekcie powoduje długi czas naświetlania - od
kliku do kilkunastu sekund. Najdłuższy czas, w jakim
wykonałam zdjęcie z modelem, to 5 min 30 sek. Od
momentu włożenia płyty do kasety nieubłaganie biegnie
czas, który oddala możliwość wywołania obrazu utajonego.
W zależności od temperatury otoczenia, jest to od 10
min do maksymalnie 20-30 min.
W kolejnym magicznym procesie utrwalenia może
uczestniczyć również fotografowana osoba, obserwując
powolne ujawnianie się jej wizerunku na zdjęciu,
a towarzyszą temu emocje. Na wykonanie jednego
zdjęcia należy poświęcić od 30 min do 1 godziny.
Rezultat końcowy, za każdym razem obarczony jest
pewną dozą niewiadomej. Kiedy jest on niezadawalający,
trzeba powtórzyć zdjęcie. Na uzyskany efekt składają się
bowiem zarówno działania fotografa, fotografowanej
osoby, warunki termiczne, jak i procesy chemiczne
zachodzące w jego trakcie. Realizacja projektu zyskuje
w ten sposób subiektywnie zwielokrotnioną wartość
artystyczną oraz implikacje osobiste i emocjonalne, gdyż
każde zdjęcie jest jednostkowe, niemożliwe do powtórzenia.
To właśnie ujęło mnie przy wyborze tej techniki oraz
to, że jest to proces natychmiastowy.
Kiedyś myślałem o takim projekcie: “Polska w jednym
zdjęciu”. Pokazać polskość w jednym kadrze. Czy byłaby
to religijna procesja? Obrady w Sejmie? A może jakaś
demonstracja? Jeszcze się ze sobą wewnętrznie nie
pogodziłem. Co Ty widziałabyś na takim zdjęciu?
Chyba nie umiałabym w 1 zdjęciu pokazać tak zróżnicowanego
skrajnie społeczeństwa.
Ciekawe pytanie-wyzwanie, ale raczej na przemyślaną
serię. Jest zbyt wiele aspektów, czarno-białych, by jednoznacznie
określić jacy jesteśmy.
76
POST SCRIPTUM
Faint breath of the wind, Model Yulia, Chorwackie plenery

Fotografuję na szklanych płytach
w technice z drugiej połowy XIX w
Emotional self-portrait
Model @madlenn.model@plener_lodyModel @madlenn.model
Co lubi robić Monika Cichoszewska, gdy nie trzyma aparatu w rękach?
Absolutnym spełnieniem marzeń był czas, kiedy latałam jako licencjonowany pilot paralotni,
np. w chorwackiej termice na wysokości 950 m nad poziomem morza. Nadal bardzo tęsknię
za przestrzenią i adrenaliną. Zdałam też egzamin nurkowania PADI.
Nurkowałam w skrajnie trudnych warunkach w Polsce, ale też w przepięknych rafach Ko Tao,
w Izraelu z delfinami-magiczne przeżycie. Nurkowanie jednak jest dla mnie przezwyciężaniem
własnych fobii przed ograniczającym medium, jakim jest woda. Aktualnie oddaję się całkowicie
fotografii, rozwojowi w tej sferze, spotkaniach fotograficznych i poznawaniu ludzi podobnych
do mnie, z fotograficzną pasją. Kocham jazz oraz podróże, które sama organizuję, a najbardziej
pociąga mnie Japonia – 4 podróże i nadal jest ekscytująca. [JP]
Jarek Prusiński
POST SCRIPTUM
Models: Dawid Hemke i makijaż Ewelina Łośko @QueenAkashaMua, Agnieszka Surdej, @loreleyyulia, @ aadaa_l, @ madlenn.model, Plenery: @plenerywchorwacji, @plener_lody, @analogowywroclaw
77

Renata Cygan
78
POST SCRIPTUM

RECENZJA
Marlena Rytel
Jak przeżyć trudne chwile i nie zwariować
Wydawnictwo: ACOMITAM
Marlena Rytel - autorka książek,
blogerka, inicjatorka akcji STOP
kradzieży książek w Internecie.
Pasjonatka samochodów, wypoczynku
na łonie natury i wielbicielka dobrej
literatury. Do tej pory wydała następujące
książki: Sebastian i przyjaciele,
Potworna Michasia, Kiedy znów
zaświeci słońce oraz Jak przeżyć trudne
chwile i nie zwariować. Współautorka
zbioru O, Matko!, do którego napisała
opowiadanie zatytułowane Początek
i koniec.
Ilekroć spoglądam na tytuł książki,
mam ochotę postawić po ostatnim
wyrazie znak zapytania. Śmiem
twierdzić, iż mało na rynku takich
właśnie publikacji, które nie tylko
oddają kawałek życia autora, ale na
dodatek są napisane z tak dużą dawką
humoru i dystansem do otaczającej
rzeczywistości. Zdaję sobie sprawę,
ile musiało kosztować Marlenę Rytel
opisanie cząstki swojego życia, którą
zapewne wielu ludzi będących w podobnej
sytuacji wolałoby wymazać
z pamięci. To właśnie cecha osób
pozytywnie zakręconych, umiejętnie
wyciągających wnioski i z nadzieją
patrzących w przyszłość.
“Masz jedno życie i żyj przede wszystkim
dla siebie, nie dla ludzi”.
Cytat z poradnika doskonale sprawdzi
się jako motto nie tylko dla
samotnych rodziców. Uświadamia
nam bowiem wiele, a w szczególności
jedno - nie jesteśmy doskonali, czy to
jako właśnie samotni rodzice, czy też
osoby będące w związkach. Autorka
udowadnia, że nasze słabości mogą
stać się pożywką dla innych, którzy
uzurpują sobie prawo do pouczania
i udzielania niekoniecznie dobrych
rad, z drugiej jednak strony – motywuje
i pokazuje, jak można świetnie
przekuć je w mocne strony, bo nikt
przecież nie jest idealny.
To nawet nie typowy poradnik, to
książka, którą napisało życie.
Czy są szkoły, które uczą, jak być dobrym
rodzicem? Nie spotkałam się.
Tak, jak nikt nie uczył nas, jak być rodzicem,
tak samo nikt nie udzielił nam
rad, jak przetrwać samotne rodzicielstwo,
które obfituje w różnorodności
– liczne chwile zwątpienia oraz pytania.
Autorka wykazuje jak łatwo oceniają
przypatrujący się z boku tak
zwane dobre ciocie i wujkowie, a więc
jak łatwo przychodzi nam doczepianie
łatek, segregowanie ludzi na dobrych
i złych, klasyfikowanie na mądrych
czy głupich. Jej uniwersalne porady
doskonale obrazują także współczesny
model samotnego rodzicielstwa
w związku. Uważam zatem, iż książka
skierowana jest do każdego. Marlena
Rytel stara się lekko, z humorem i dystansem
przedstawić życie samotnego
rodzica, a mimo to wiele jest tutaj
życiowej mądrości.
Mało tego, książka opatrzona jest
autorskimi ilustracjami, co jeszcze
bardziej podkreśla jej wyjątkowość
i wykazuje przebojowość pisarki
oraz jej dystans do rzeczywistości.
Czytałam z przyjemnością, dlatego
polecam wszystkim, bez względu na
stan cywilny. Bardzo! [AK]
Agnieszka Krizel
poetka i autorka bloga Recenzje Agi
POST SCRIPTUM
79

Głównym mianownikiem
jogi i seksu tantrycznego
jest skupienie się
na doznaniach
płynących z ciała.
W tym drugim
przypadku
nie tylko naszego,
ale przede wszystkim
partnera, któremu
chcemy przekazać
całą naszą miłość
przez uważny,
pełen skupienia
i czułości dotyk.
JOGA
80
POST SCRIPTUM

Joga kojarzy mi się z: filozofią, medytacją
i ,,kwiatem lotosu”. Czym jest joga?
Tak. Twoje skojarzenia są trafne. Wszystko, co wymieniłeś,
to elementy jogi. Joga w swojej pierwotnej formie jest
zjawiskiem złożonym. Dołożyłabym do tego zestawu:
yamy, niyamy, assany, pranayamę. Joga to jeden z sześciu
ortodoksyjnych systemów filozofii indyjskiej. Filozofia ta
zakłada, że człowiek idący drogą jogi osiąga wyzwolenie
poprzez opanowanie swojego umysłu, intelektu i jaźni,
a to daje możliwość całkowitego połączenia i zjednoczenia
się z Bogiem.
W naszym zachodnim świecie traktowana jest trochę jak
gimnastyka, co mocno ją zubaża. Niemniej jednak wykonywanie
samych assan daje dużo korzyści. Assany to praca na
poziomie ciała, więc daje elastyczność, co niejednokrotnie
uwalnia nas od różnego rodzaju bólu, uwalnia od stresu,
poprawia trawienie, równoważy emocje. Zalet jest ogromna
lista, więc myślę, że warto spróbować i znaleźć coś dla
siebie w dość dużej gamie odmian jogi.
W takich najprostszych słowach joga to samodoskonalenie,
to świadomość ciała, harmonia, spójność ciała z umysłem,
spokój, skupienie, oddech, koncentracja, panowanie nad
zmysłami i pragnieniami.
Jaka jest przewaga jogi nad zwykłymi ćwiczeniami
rozciągającymi?
To zależy. Jeśli łączymy ją z filozofią i wszystkimi ośmioma
stopniami raja jogi, to pozwala zmienić zwykłą egzystencję
w coś bardzo uduchowionego. Wiesz, jest coś bardzo
osobliwego w tym typie jogi. Trudnego do sprecyzowania.
Wszystko nabiera głębi. Życie jakby spowalnia, gdyż stajemy
się bardziej uważni na to, co się z nami dzieje, na sygnały
wysyłane przez ciało, na pojawiające się myśli. To jakby
ciągła medytacja. Niezwykle ważne są yamy oraz niyamy.
Yamy, to dyscypliny etyczne, które pozwalają wznieść się
na wyższy poziom człowieczeństwa, wyzwalają zrozumienie
wobec drugiego człowieka, uczą miłości, wnoszą harmonię
w ludzkie relacje. Są to zasady moralne, które
powinny obowiązywać wszystkie społeczeństwa. Niekrzywdzenie,
niekradzenie, szeroko pojęta wstrzemięźliwość,
niezachłanność.
Niyamy natomiast, to zasady stosowane w dyscyplinie
indywidualnej. Jest to czystość, czyli dobre traktowanie
ciała, ale również umysłu, który należy oswobodzić
z takich emocji jak nienawiść, złość, chciwość, itp.
Czystość, czyli ŚAUCA, przynosi życzliwość i szacunek
wobec drugiego człowieka.
Wśród niyam, mamy również: zadowolenie, zapał serca,
kształcenie jaźni i poświęcenie się Panu. To w takim
wielkim skrócie. Joga jako zestaw assan, to też nie są
zwykłe ćwiczenia rozciągające.
Przede wszystkim praktykowanie assan łączy się z kontrolą
oddechu, a co za tym idzie z koncentracją i kierowaniem
uwagi na to, co dzieje się z nami i naszym ciałem w danym
momencie. Oddech jest nieodłączną częścią jogi, pozwala
zrobić przestrzeń w ciele. To pewnie brzmi dla Ciebie
dziwnie, ale tak to się odczuwa.
Kiedy robię jakąś pozycję i czuję, że moje ciało stawia opór,
to biorę głęboki oddech, jeden, drugi trzeci i nagle opór
mija, ciało puszcza mnie o centymetr dalej.
Nie robię nic na siłę, daję po prostu czas, aby moje ciało się
przystosowało. To bardzo przyjemne uczucie.
W praktykowaniu nie chodzi o to, aby zrobić jakąś
pozycję, ale dąży się do doskonałości. Do tego, aby zrobić
daną pozycję za każdym razem lepiej, więc zmusza nas to
do: dyscypliny, samozaparcia, konsekwencji, regularności.
Same pozytywne cechy. Poza tym głęboki oddech uwalnia
napięcia energetyczne zgromadzone w naszych ciałach,
a w konsekwencji emocje, które się za tym kryją.
Więc staje się joga również swoistą terapią, dzięki której
uwalniamy zamrożone emocje. A to zjawisko to nie
tylko traumy, ale również stres życia codziennego.
W tym naszym dzisiejszym zabieganym świecie nie mamy
nawet czasu na doświadczenie dogłębnie przeżywanych
w danej chwili emocji, więc spychamy je na poziom ciała
i właśnie wtedy przychodzi z pomocą joga.
Oddech jest nieodłączną
częścią jogi, pozwala zrobić
przestrzeń w ciele
POST SCRIPTUM
81

Czy jest jakiś związek jogi z technikami seksu
tantrycznego? Jedno i drugie, zdaje się,
pochodzi z Indii?
Tantra ma swoje początki w indyjskich wedach i to z niej
zrodzona jest hatha joga.
Myślę, że głównym mianownikiem seksu tantrycznego
i jogi, jest skupienie kierowane na doznania płynące
z ciała. W tym wypadku nie tylko z naszego, ale przede
wszystkim naszego partnera, któremu pragniemy
przekazać całą naszą miłość poprzez uważny, pełen
skupienia i czułości dotyk. Skupienie rodzi połączenie
świadomości, co ma zbliżyć nas do Boga.
Agnieszka
Krawczyk
Próbowałem opisać w Isztar scenę, gdy Szamchad
odczuwa rozkosz za pośrednictwem ciała
partnera. Kiedy ją z nim współodczuwa, jakby jej
dusza przepłynęła do ciała kochanka.
Starałem się opisać seks, który zbliża do Bogów.
Szkoda, że nie skonsultowałem tej sceny z Tobą.
Pewnie wyszłaby lepiej, bardziej prawdziwie.
Zależy jaki rodzaj konsultacji masz na myśli (śmiech).
Co joga dała Tobie?
Joga wciąż uczy mnie dyscypliny, jest bardzo wymagająca.
Wiem, że jeśli chcę mieć piękne, gibkie ciało, to powinnam
ćwiczyć ją systematycznie. Joga nauczyła mnie doznawania
siebie, dzięki niej bardzo szybko rozpoznaję każdą emocję,
która pojawia się właśnie na poziomie ciała. Nasz racjonalny
mózg zawsze znajdzie jakieś dobre wytłumaczenie, aby
utrzymać nas w sferze komfortu. Natomiast ciało mówi
nam prawdę o tym, co dzieje się w danej chwili.
Jeśli się kurczy, to wiem , że przeżywa np. stres, chociaż
mój mózg tego jeszcze nie wyłapuje, więc joga jest dla
mnie drogą do odzyskania autentyczności, odnalezienia
prawdziwego JA, a nie pozostawania tym, co narzuca mi
zewnętrze. Poza tym wniosła w moje życie głębię.
Wspomniane już przeze mnie yamy i niyamy, których
staram się przestrzegać od ponad 20 lat, zmieniły mnie
82
POST SCRIPTUM

Joga wciąż uczy mnie
dyscypliny,
jest bardzo wymagająca.
Wiem, że jeśli chcę mieć
piękne, gibkie ciało,
to powinnam ćwiczyć ją
systematycznie
Kiedy robię jakąś
pozycję i czuję,
że moje ciało
stawia opór, to
biorę głęboki
oddech, jeden,
drugi, trzeci
i nagle opór mija,
ciało puszcza mnie
o centymetr dalej.
bardzo. Wniosły do mojego świata harmonię i pomogły
wykreować kobietę, jaką chciałam się stać.
Na poziomie ciała joga pomogła i wciąż pomaga,
uporać się z problemami mojego kręgosłupa.
Pozycje jogi można dopasowywać do schorzeń w taki
sposób, aby wspierały ich zdrowienie i to jest bardzo
wartościowe w uprawianiu jogi.
Czy jest coś o co nie spytałem, a warto byłoby
o tym powiedzieć?
Myślę, że powiedziałam wszystko, to co chciałam
przekazać. Mam nadzieję, że moje wypowiedzi
zachęcą innych do wejścia na tę bogatą w doznania
ścieżkę. Chociaż… nie wspomniałam o medytacji,
więc może teraz jeszcze kilka słów.
Medytacja staje się bardzo popularna i niejednokrotnie
słyszę, że próby poddania się jej zawodzą.
Zachęcam więc wszystkich tych, którzy próbowali,
a im nie wyszło, aby znaleźli kogoś, kto jest już
doświadczony i poprowadzi ich ścieżką prostą, łatwą,
zrozumiałą. Medytacja wnosi w życie spokój, wyciszenie
i uczy dystansu do wszystkiego, co się pojawia.
Jest również mocnym narzędziem do pracy z samym
sobą, ale to dla bardziej zaawansowanych. [JP]
Z Agnieszką Krawczyk rozmawiał Jarosław Prusiński
POST SCRIPTUM
83

Anna Stryjewska
kobieta wielu talentów
pisarka, malarka-amatorka, właścicielka biura nieruchomości
Moją przygodę z książkami Ani rozpoczęłam
od książki Chłopiec z ulicy Wschodniej, która
wywarła na mnie ogromne wrażenie. Postanowiłam,
że koniecznie muszę udać się na spotkanie autorskie
w łódzkiej Bibliotece. Przeczytałam wszystkie książki
autorki, obecnie jestem na etapie czytania wierszy
i podziwiania malarskiego talentu.
Jaka jest Anna Stryjewska prywatnie?
Myślę, że jestem osobą pełną sprzeczności.
Z jednej strony prowadzę otwarty dom, uwielbiam być
w otoczeniu najbliższych i znajomych - z drugiej, jak tylko
mogę - zaszywam się w ciemny kąt, gdzie mogę być sama
z muzyką i własnymi myślami. Jestem niepoprawną romantyczką,
często bujam w obłokach, ale jeśli trzeba
natychmiast schodzę na ziemię i stąpam po niej trzeźwo
i twardo. Choć jestem zodiakalnym Lwem - nigdy
w pierwszej kolejności nie stawiam na swoje JA ponad
wszystko. Staram się myśleć o innych i dać z siebie jak najwięcej.
Jestem otwarta na ludzi, choć łatwo mnie zranić.
Potrafię szybko wybaczyć, ale nie do końca zapomnieć.
Nie mam także cech przywódczych, choć od wielu lat
prowadzę firmę, która jeszcze póki co nie zbankrutowała
(uśmiech). Jestem typem domatorki, uwielbiam domowe
zacisze, choć z drugiej strony fascynują mnie podróże. Jak
każda niemal kobieta jestem próżna, jednak perfekcyjny
wygląd zewnętrzny nigdy nie był dla mnie najważniejszy.
Jestem na to chyba zbyt leniwa ...
Aniu, poza pisaniem książek pasjonujesz się
malarstwem prawda? Jacy są Twoi ulubieni
malarze? Czym jest dla ciebie malarstwo?
Jaką techniką malujesz?
Malowanie przynosi mi radość i spełnienie.
Jestem amatorką w pełnym tego słowa znaczeniu. Nigdy
nie pobierałam żadnych lekcji w tym kierunku. Sprawia
mi to jednak nie tylko przyjemność, ale też relaksuję się
w ten sposób. Maluję farbami akrylowymi, rzadziej
olejnymi. Uwielbiam obdarowywać swoimi pracami
najbliższych. Ubolewam tylko nad tym, że zwykle kopiuję,
Myślę,
że jestem
osobą
pełną
sprzeczności
niekiedy uda mi się stworzyć coś własnego.
Mam swoich ulubionych malarzy: Tamarę Łempicką, Gustawa
Klimta oraz przedstawiciela włoskiego renesansu –
Rafaello Santiego. Fascynuje mnie ich twórczość, a także
życie prywatne.
Jesteś autorką wierszy. Od kiedy zaczęłaś je pisać?
Co Cię do tego pobudziło? Jaki jest Twój ulubiony
wiersz?
Była taka cygańska poetka Papusza, która mówiła,
że wiersze do niej przychodzą. Myślę, że coś w tym jest –
miałam w swoim życiu płodniejszy okres. Dziś zdarza się
to rzadziej – niestety. Poezja jest takim trochę ekshibicjonizmem
ludzkiej duszy. Człowiek obnaża samego siebie,
wyrzuca emocje, które czasem zwyczajnie szukają ujścia.
84
POST SCRIPTUM

Przemijanie
Dni, które się ciągną
długim korowodem,
Raz wolno, raz prędko
Znacząc krętą drogę –
Tych co już odeszli,
Tych co pozostali
Czarny kolor życia
Wymieszany z białym
W każdym dniu rozterka,
W każdej dobie chwila
Drżący motyl światła,
Szczęście, które mija.
I odchodzi później
w zapomnienie ciszy,
Nikt już o tej chwili
więcej nie usłyszy.
Jak wygląda proces pisania poezji? Kiedy zasiadasz
do pisania?
Z poezją jest trochę inaczej niż z prozą. Nagle
pojawia się w głowie błysk i coś zaczyna kiełkować. Zdarza
się, że człowiek budzi się z gotowym wierszem. Właśnie
dlatego trzeba natychmiast działać i notować. Czasem
tego nie robię z czystego lenistwa i… zapominam.
Czy w swoich książkach zamieszczasz swoje
wiersze?
Niekiedy uda mi się przemycić jakiś wiersz lub
cytat w swoich książkach... Zdarza się, że przy redakcji
tekstu Pani Redaktor prosi mnie o podanie autora cytatu
lub wiersza. Wtedy informuję, że to moje. Mnie to wydaje
się oczywiste, dlatego nie umieszczam nazwiska przy
utworach, a jednak dla innych takie nie jest.
Czy planujesz wydać tomik poezji?
Nigdy o tym nie myślałam. Poezja raczej się
nie sprzedaje. Czasem publikuję ją na FB, i ku mojemu
zdumieniu spotyka się z ogromnym zainteresowaniem.
Nie przypuszczałam, że ludzie kochają wiersze. To napawa
optymizmem. Jest taka maleńka nadzieja, że może będzie
tomik. Ale na razie nic więcej nie powiem.
W lutym obchodzimy popularne Walentynki. Święto
zakochanych, które ma swoich zwolenników jak
i przeciwników. Niektórzy potępiają je za komercyjny
i konsumpcyjny charakter. Co Ty o tym myślisz?
Uważam, że okazywać sobie uczucia trzeba
każdego dnia. Oczywiście Walentynki są okazją do:
spędzenia czasu w wyjątkowy sposób, powiedzenia
sobie wielu miłych słów, obdarowania się drobiazgiem.
Przyznam się jednak, że jest to święto, którego nie obchodzę
hucznie, nie celebruję w jakiś szczególny sposób.
Z doświadczenia wiem też, że na spontaniczne wyjście
do restauracji, czy kawiarni tego wieczoru nie ma zwyczajnie
szans. A ja już jestem w takim wieku, że raczej szukam
odosobnienia i spokoju.
Bardzo dziękuję za rozmowę, życzę powodzenia
i mocno trzymam kciuki za tomik poezji. Życzę
wszystkiego dobrego Aniu. [EKT]
Ewelina Kwiatkowska-Tabaczyńska
prowadząca stronę
ZACZYTANA EWELKA
POST SCRIPTUM
85

Apage, 2017, pastel, 100 x 70 cm
86
POST SCRIPTUM

Wizyty w galeriach sztuki kojarzą
mi się z pustymi salami, podejrzliwym
pracownikiem, który
pilnuje, żeby niczego nie dotknąć
i przemykającym sporadycznie
jakimś oglądającym, snującym
się jak duch po pustych pokojach.
W Gdańsku jest inaczej. Tłumy
ludzi jakie pamiętam z PRL ze
sklepów mięsnych, gdy stało się
po schab z kością: artyści,
kolekcjonerzy, koneserzy sztuki.
I co najważniejsze ci wszyscy
ludzie nie przyszli po schab
z kością ani po banana przyczepionego
plastrem do ściany.
Przyszli tu dla SZTUKI. Dzięki
pomocy Mai Borowicz, która
bardziej z komiksem, filmami s-f,
klimatami Borisa Valejo, a więc
z pewną powierzchowną
efektownością. Posługuję się
w swoim malarstwie elementami
fantastyki, ale raczej w sposób,
w jaki czynili to Hieronim Bosch,
Pieter Breughel, John Martin
czy Jacob van Swanenburgh,
a więc tak, by na pozór swobodna
gra skojarzeń odzwierciedlała idee
filozoficzne, metafizyczne, dotykała
istotnych egzystencjalnych
problemów, a nie była tylko nieodpowiedzialnym
bujaniem w obłokach
czy „straszeniem zza węgła”.
W malarstwie najbardziej interesuje
mnie zagadnienie piękna,
ROZMOWA
Z MARCINEM
KOŁPANOWICZEM
gościła na naszych łamach
w październiku udało mi się
zaczepić znanego artystę,
pana Marcina Kołpanowicza.
Zaczynam głupio, z marszu, swojskim:
Jakie wrażenia z wystawy?
MK: Wystawa Percepcja koła jest
nietypowa, można powiedzieć:
zakręcona, bo składa się z samych
okrągłych obrazów, czyli mówiąc
fachowo – tond. Koło jest formą
doskonałą. Okrągłe jest słońce,
okrągłe są planety, okrągłe jest
oko. Właściwie obraz, który
powstaje na naszej siatkówce,
ma kształt koła o rozmytych konturach.
Dlatego malowidło umieszczone
w kole jest, można powiedzieć,
bardziej intymne niż obraz
namalowany w prostokącie.
Kadr prostokątny wynika chyba
z ograniczeń stolarskich: łatwo
zrobić blejtram i ramę prostokątną,
dużo trudniej – okrągłą. Ale
obraz okrągły jest zgodny z naturalną
percepcją.
Wydaje mi się, że każde z zaprezentowanych
dzieł jest jakby iluminatorem
batyskafu, poprzez który
zajrzeć można w wewnętrzny
świat artysty. Nie są to po prostu
kwadratowe obrazy, przycięte
później do kształtu koła, ale kompozycje
integralnie związane
z tym kształtem, wynikające
z logiki okręgu. Wiele obrazów
nawiązuje do motywu rybiego oka
lub tunelu – np. dzieła Marzeny
Machaj, Anny Wypych, Jarka
Jaśnikowskiego, Jacka Szynkarczuka,
Łukasza Jarugi, że skromnie nie
wspomnę o moim. Okrągłe obrazy
malowaliśmy przez okrągły rok,
więc liczymy, że widzowie będą
mieli na wystawie okrągłe oczy.
Nie ukrywam też, że liczymy na
okrągłe sumy, za które nasze dzieła
zostaną sprzedane.
JP: Oglądałem zachwycające
obrazy, które wyszły spod
pańskiej ręki: intrygujące, metaforyczne,
odrealnione,
niedosłowne, jakby pochodzące
z innego wymiaru. Czy można by
pana twórczość nazwać
malarstwem fantasy?
MK: Ja sam wolę w odniesieniu
do mojej twórczości używać terminu
malarstwo metaforyczne,
ewentualnie realizm fantastyczny.
Termin „fantasy” kojarzy mi się
czyli kategoria, którą nowocześni
teoretycy sztuki i kuratorzy chcą
wyrzucić poza nawias. Z biegiem
lat coraz mocniej dociera do mnie
przekaz Listu do artystów Jana
Pawła II, w którym postuluje on,
by artyści podejmowali tematy
religijne, biblijne, duchowe. Obraz
może być doskonały formalnie
czy technicznie, lecz jeśli nie jest
powiązany z dobrem i prawdą,
tchnie zimnem, a nawet bywa
odstręczający. Dlatego odchodzę
stopniowo od depresyjnych
i destrukcyjnych nastrojów,
którym hołdowałem za młodu,
a staram się realizować definicję
piękna, sformułowaną około
tysiąc pięćset lat temu przez
Pseudo-Dionizego Aeropagitę:
piękno to harmonia i blask.
POST SCRIPTUM
87

Porta Coeli, 2020, olej na płótnie, φ 80 cm
Koło jest formą doskonałą
Okrągłe jest słońce, okrągłe są planety,
okrągłe jest oko
Obraz, który powstaje na naszej siatkówce,
ma kształt koła o rozmytych konturach.
Dlatego malowidło umieszczone w kole
jest bardziej intymne
niż obraz namalowany w prostokącie.
88
POST SCRIPTUM

JP: Jak długo rodzi się pomysł na obraz?
MK: Moje obrazy rodzą się przez pączkowanie. Kiedy
maluję jedno płótno, w głowie kłębią mi się już kolejne
pomysły - wariacje, trawestacje, parafrazy. Wydaje
mi się, że moje malarstwo obraca się wokół kilku wątków
czy problemów, do których próbuję podchodzić
z różnych stron. Nie wszystkie pomysły jestem
w stanie zrealizować, bo malowanie to zajęcie czasochłonne
i pracochłonne. Jest to rodzaj ćwiczenia
duchowego, dzięki któremu malarz próbuje dotrzeć
do swych najgłębszych egzystencjalnych intuicji,
a widz może podążać za nim i we własnym wnętrzu
szukać rezonansu dla idei zawartych w obrazie lub na
swój sposób je rozwijać i interpretować.
JP: Przepraszam za to głupie pytanie, ale w tym
numerze męczymy nim wszystkich – Czym dla pana
jest Sztuka?
MK: MK: Rozmową. Rozmową prowadzoną nie
słowami, a światłem, kolorem, formą. Po pierwsze
rozmową, którą prowadzę z samym sobą, kiedy
obmyślam obraz, kiedy zastanawiam się, co chcę
wyrazić, kiedy maluję i dobieram najodpowiedniejsze
ku temu środki, sprawdzam różne wersje, zmieniam
i przemalowuję. Po drugie – rozmową z widzem, najczęściej
symboliczną, kiedy oglądając namalowane
Orient Express III, 2017, pastel, 70 x 70 cm
POST SCRIPTUM
89

dzieło, reaguje on na jego nastrój i przesłanie,
a czasami dosłowną, gdy mam okazję spotkać się
z odbiorcą moich obrazów w pracowni lub galerii,
usłyszeć, jakie są jego refleksje i wymienić opinie.
Po trzecie– rozmową z dawnymi mistrzami oraz
artystami żyjącymi współcześnie, bo żaden obraz nie
istnieje w próżni, ale wyrasta na niezwykle rozległym
podglebiu inograficznym i może dialogować z innymi
dziełami, kontynuować ich wątki lub się z nimi
spierać. Taka jest dla mnie sztuka w perspektywie
osobistej i społecznej, natomiast osobnym pytaniem
jest, czym sztuka być powinna. Ten wymiar postulatywny
sztuki najlepiej oddają słowa „odblask tajemnicy”,
które znalazłem w Liście do artystów Jana Pawła
II: Dla wszystkich, wierzących i niewierzących, dzieła
sztuki (…) pozostają jakby odblaskiem niezgłębionej
tajemnicy, która ogarnia świat i jest w nim obecna.
”Odblask Tajemnicy” to także tytuł współorganizowanej
przeze mnie wraz z Przeoratem Św. Stanisława
wystawy współczesnego malarstwa inspirowanego
przez Sacrum, która będzie pokazywana w różnych
galeriach i muzeach w Polsce i za granicą przez cały
2020 r., w której bierze udział 12 artystów i na którą
Państwa serdecznie zapraszam.
MARCIN KOŁPANOWICZ
Urodził się w 1963 r. w Krakowie. Dyplom na Wydziale Malarstwa
ASP w Krakowie obronił w 1987 r. Uprawia metaforyczne
malarstwo olejne i pastelowe, w którym łączy
nieskrępowaną wyobraźnię, poetycką metaforę i filozoficzne
przesłanie. Publikuje felietony w kwartalniku Artysta
i Sztuka, miesięczniku Fronda oraz teksty z podróży w
miesięczniku Poznaj Świat. Jest twórcą portretów, ilustracji
książkowych i plakatów. Jego prace znajdują się w Muzeum
Magicznego Realizmu w Wiśle oraz w wielu kolekcjach prywatnych
w Polsce, a także w Austrii, Niemczech, Holandii,
Francji i USA. Obrazy Kołpanowicza “zagrały” w serialu TVP
Siedlisko w reż. Janusza Majewskiego (Anna Dymna malowała
“latający parowóz” Kołpanowicza),
pojawiały się na okładkach książek (m.in. Kielich
Waldemara Łysiaka) i tomików poezji, w podręcznikach gimnazjalnych
i licealnych, na plakatach University of Berkeley,
California. Artysta zrealizował Drogę Krzyżową w kościele
św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Tenczynku k. Krakowa,
obraz beatyfikacyjny siostry Marty Wieckiej w Śniatyniu
(Ukraina) oraz obraz ołtarzowy i fresk w Centrum Św.
Jana Pawła II w Nie lękajcie się w Krakowie-Łagiewnikach.
Zorganizował ponad 30 wystaw indywidualnych, m.in. w
Krakowie, Paryżu Nowym Jorku, Kolonii, Wuppertalu, Linzu,
Klagenfurcie, Kielcach, Krzeszowicach oraz brał udział
w niezliczonych wystawach zbiorowych fantastycznego
realizmu, m.in. „Dante – The Divine Commedy”, “Magical
Dreams”, „SAFADORE – Spadkobiercy Dalego” i „Art Capital
– Salon Malarski 2017” w Grand Palais w Paryżu.
90
POST SCRIPTUM
JP: Gdyby mógł pan zmienić jedną rzecz w swoim
życiu, to co by to było?
MK: Tych rzeczy jest tak wiele, że ich lista
przekroczyłaby objętość tej publikacji. Zacząłbym
od bałaganu w pracowni.
JP: Sprzedaje pan obrazy głównie w Polsce
czy za granicą? Czy w Polsce jest w ogóle rynek
sztuki? Jesteśmy wciąż dużo biedniejsi
od zachodnich sąsiadów.
MK: W strasznie dawnych czasach, kiedy jeszcze
dinozaury żyły, czyli tuż po dyplomie, sprzedawałem
swoje obrazy prawie wyłącznie w Niemczech, Austrii,
Holandii i Francji, ale od kilku lat sytuacja się
zmieniła, ceny się wyrównały, a nawet polscy artyści,
którzy zdobyli na rodzimym rynku pozycję i nazwisko,
osiągają lepsze wyniki w kraju niż za granicą. W kraju
powoli rodzi się poważny rynek sztuki. Przybywa
ludzi, którzy zaczynają rozumieć, cenić malarstwo
i go potrzebować. Bardzo mnie to cieszy, bo nie
muszę już organizować męczących wyjazdów na
Zachód, a moje dzieła zostają w Polsce.
JP: Brał pan udział w wystawie zorganizowanej
z okazji stulecia odzyskania przez
Polskę niepodległości. Jest pan patriotą?

W kraju powoli rodzi się poważny rynek sztuki.
Schody do nieba, 2014, olej na płótnie, 100 x 100 cm
Jak pan rozumie patriotyzm?
MK: O wiele szerzej niż płacenie podatków, kasowanie
biletów, segregowanie śmieci i sprzątanie kup
po psie. Nie uważam też, że „polskość to nienormalność”.
Wydaje mi się, że patriotyzm najlepiej można
zrozumieć na przykładzie wielu obcokrajowców
(żyjących w dawnych wiekach i współcześnie), którzy
zetknąwszy się z naszą kulturą, tradycją i obyczajem,
zdecydowali się zostać Polakami, nawet gdy groziło
to utratą majątku i represjami z zagrożeniem życia
włącznie. Jest w naszym idiomie kulturowym coś
niezwykle wartościowego, promieniującego na
zewnątrz. Coś, co sprawia, że „polskość” może być
bardziej atrakcyjna niż inne tożsamości narodowe.
Jest to bardzo specyficzna (i wybuchowa) mieszanka:
katolicyzmu, fantazji, pracowitości, pomysłowości,
honoru, humoru, romantyzmu, rubaszności
i umiłowania wolności. Bezcenna. Niepodrabialna.
JP: Jaki jest Marcin Kołpanowicz prywatnie?
MK: To pytanie nie do mnie, powinien Pan raczej
skierować je do moich przyjaciół i znajomych.
JP: Dziękuję za rozmowę.
MK: Proszę bardzo. [JP]
Jarosław Prusiński
91
POST SCRIPTUM

92
POST SCRIPTUM

Marcin Kołpanowicz - Gedania Phantastica, 2018, olej na płótnie, POST SCRIPTUM
180 x 230 cm
93

„PERCEPCJA KOŁA”
Luty 2020 roku rozpoczął się niezwykle ciekawym
wydarzeniem artystycznym. Nadbałtyckie Centrum
Kultury w Gdańsku zgromadziło w jednym dniu
wielu wspaniałych artystów oraz ich prace – dzieła
niebanalne, gdyż... okrągłe. Ale też niebanalne,
ponieważ o fantastycznym kunszcie artystycznym,
wizualnie prezentujące się niesamowicie. Ten fakt
wykorzystało wielu pasjonatów sztuki, stąd podczas
wernisażu pojawił się tłum ludzi, setki osób z różnych
zakątków Polski. Jak to jest więc z tą naszą sztuką?
Wiele instytucji kultury narzeka, że sztuka nie jest
popularna, że mało osób pojawia się na wernisażach,
94
POST SCRIPTUM
wystawach. Artyści płaczą, że nikt nie kupuje ich
sztuki, ciężko z tego wyżyć. A tutaj, 1 lutego w NCK-u
w Gdańsku? Inny świat! Tłumy na wernisażu, wielu
znawców i pasjonatów sztuki, a artyści, jak się z nimi
rozmawia, sprzedają wszystko co namalują, galerie
i kolekcjonerzy tylko czekają na ich nowe dzieła.
Wymaga to głębszej analizy, której dokonam innym
razem, ale niewątpliwie jest to ciekawy temat.
Idea tej wystawy powstała w głowach Państwa
Małgorzaty i Adama Krużyckich. Nie mieli w swojej
kolekcji okrągłego obrazu, więc zaczęli zastanawiać

A PERCEPCJA SZTUKI
się, którego artystę poprosić o jego namalowanie.
Nie mogli się zdecydować, więc ostatecznie zaangażowali
w to 35 wybitnych malarzy i jedną fantastyczną
rzeźbiarkę. Bazując na doświadczeniu
z podobnego cyklu wystaw pt. „Metamorfoza”
sprzed 3 lat, wtedy poświęconemu pamięci Zdzisława
Beksińskiego, Państwo Krużyccy postanowili
stworzyć i zorganizować coś niebanalnego.
W 2017 roku ich pomysł polegał na tym, że czołowi
polscy artyści nurtu Realizmu i Magicznego Realizmu
mieli namalować obraz zatytułowany
„Metamorfoza”. W tegorocznej edycji tematyka
była już dowolna, ale artystów ograniczał kształt
koła. W malarstwie takie prace określane są jako
tondo (z języka włoskiego: talerz, krąg), rozpowszechnione
zostały w okresie włoskiego renesansu.
Każdy z zaproszonych artystów, wiele miesięcy
temu, dostał okrągłe podobrazie i miał z tego stworzyć
charakterystyczne dla niego dzieło, własną wizję
postrzegania swojej sztuki zamkniętej w kole.
Artyści świetnie wywiązali się ze swojego zadania,
aczkolwiek metod interpretacji i technik wykorzystania
tego kształtu było wiele. Niektórzy z artystów
namalowali swoje obrazy zamykając je po prostu
w granicach koła, ale byli też i tacy, którzy kształt
wykorzystali pod kątem kompozycji całego obrazu.
Karol Bąk w kole usadowił jakby wyrzeźbioną kobietę-anioła,
podobnie Łukasz Jaruga usadowił tam
kobietę, tyle że koło zostało splecione z roślin
i gałązek. Zbigniew Hinc ukazał widok na miasto
z wnętrza okrągłej studni, Marcin Kołpanowicz
przedstawił monumentalne budowle tworzące
koło, a Anna Wypych wykorzystała okrąg dla ukazania
kobiety wychodzącej do nas jakby z innego
miejsca na ziemi. Ciekawą wizję koła w swoim
obrazie pt. ”Co zobaczysz, gdy zajrzysz do wnętrza
czarnej dziury?” przedstawił Jarosław Jaśnikowski.
Podzielił go na kilka kręgów. Pierwszy to świat wyjęty
z obrazów artysty, który wchodzi w interakcje
z czarną dziurą i powoli jest przez nią wchłaniany.
Kolejny krąg to procesy kwantowe, w których materia
z pierwszego kręgu przybiera formę rożnych
stanów energetycznych. Trzeci krąg, to już jest czarna
dziura, gdzie znana nam fizyka traci jakikolwiek
sens. Tam jest tylko wielka niewiadoma. Wszystko
zapada się w ostatnim kręgu, w osobliwości czarnej
dziury... Ale jest tam jeszcze coś, tylko trzeba zajrzeć
w sam środek obrazu, do czarnej dziury.
Kto będzie miał możliwość, niech popatrzy w to
specjalne miejsce w centrum obrazu Jarosława
Jaśnikowskiego.
Kompozycyjne wykorzystanie koła można dostrzec
również u Tomasza Sętowskiego, gdzie kobieta
namalowana w charakterystycznym dla tego artysty
stylu staje się planetą, u Leszka Sokoła i jego
zakręconym, niedzielnym świecie, czy u Dariusza
POST SCRIPTUM
95

Artyści znani z Percepcji Koła
mają potencjał, żeby zaistnieć
nie tylko na polskim rynku sztuki,
ale mogą też osiągać sukcesy
na międzynarodowych festiwalach artystycznych
Ślusarskiego w obrazie „Ziemia planeta ludzi”. Osobną
kategorią jest rzeźba wybitnej artystki – Katarzyny
Bułki-Matłacz. Ona również wyraźnie posłużyła się
kształtem koła, wspaniale wykorzystując szlifowane
szkło w dziele pt. „Nanocząsteczka”.
Oczywiście nie można powiedzieć, że inni artyści
zrobili to źle lub gorzej, gdyż ich obrazy są świetne
i niewątpliwie kształt koła miał wpływ na kompozycję
ich obrazów. Można jednak dostrzec u artystów
różne podejście do wykorzystania okrągłego kształtu
w ich dziełach.
Niewątpliwie wernisaż wystawy „Percepcja Koła”
można uznać za sukces artystyczny i organizacyjny.
Uroczystego otwarcia dokonała kurator wystawy,
Zastępca Dyrektora Nadbałtyckiego Centrum Kultury,
96
POST SCRIPTUM
Pani Renata Malcer-Dymarska oraz pomysłodawca
tego wydarzenia – Pan Adam Krużycki. W imieniu artystów
głos zabrał Marcin Kołpanowicz, dziękując za
organizację tej wystawy oraz, dowcipnie nawiązując
do kształtu koła, życząc okrągłych sum za sprzedane
obrazy. Zaprezentowani zostali poszczególni artyści,
którzy wychodzili na schody pokazując się licznie
zgromadzonej publiczności. Niestety nie wszyscy
mogli przyjechać. Niektórym kolidowały terminy
innych wernisaży (Katarzyna Bułka-Matłacz, Karol
Bąk, Dariusz Miliński, Daniel Pielucha), Leszka Sokoła
i Dariusza Ślusarskiego wzmogła choroba, a Roch
Urbaniak jechał, jechał, ale ze względu na niezbyt
miłe przygody na trasie, niestety nie dojechał.
Pozostali nieobecni artyści zapewne również mieli
ważne powody swej absencji.
Pojawiło się i tak wielu z nich, dokładnie 17 osób:

Katarzyna Adamiak-Jaśnikowska, Iwo Birkenmajer,
Maja Borowicz, Arkadiusz Dzielawski, Andrzej
Gosik, Łukasz Jaruga, Jarosław Jaśnikowski, Marcin
Kołpanowicz, Marzena Machaj, Krzysztof Powałka,
Michał Powałka, Alicja Rekowska, Zbigniew Seweryn,
Mira Skoczek-Wojnicka, Edward Szutter,
Jacek Szynkarczuk, Anna Wypych.
Było wiele okazji, żeby porozmawiać z artystami,
zapytać o tajniki ich twórczości, zrobić sobie zdjęcie,
czy po prostu poznać i pogratulować pięknych prac.
Z tłumu można było wyłowić wiele znanych
w kręgach sztuki twarzy kolekcjonerów, inwestorów,
przedstawicieli instytucji kulturalnych, wydawnictw
artystycznych czy też sympatyków sztuki, którzy
są niemalże na każdym wernisażu.
Małgorzata i Adam Krużyccy byli niezwykle zadowoleni
z frekwencji i jeszcze podczas wernisażu snuli
plany na kolejną wystawę za 2-3 lata. W swoim
przemówieniu, czy też w rozmowach kuluarowych,
Adam Krużycki mówił, że „Metamorfoza” to było
zbieranie doświadczeń i powstała bardzo dobra
wystawa, „Percepcja Koła” to już naprawdę świetna
wystawa, natomiast trzecia edycja ma być czymś
iście niesamowitym. Podczas uroczystego otwarcia
brzmiało to dokładnie tak:
„Po Metamorfozie, która, że tak powiem, była trochę
spontaniczna, to ta wystawa jest już taka specyficzna,
a myślimy o tej trzeciej. Mamy taki pomysł na
trzecią wystawę, ale myślimy, żeby to było jeszcze
bardziej spektakularne przedstawienie, żeby to
można było porównać do kupna samochodu. Jak się
kupuje pierwszy samochód, to człowiek się cieszy, że
ten samochód jeździ. Drugi samochód, to się jeździ
i jest wygodny. A trzeci samochód: jeździ, wygodny
i ma trochę ‚extrasów’, żeby sąsiadowi też tak trochę
szczęka opadła, więc tak właśnie planujemy, żeby
taka była ta trzecia wystawa.”
Trzymamy za słowo! Widać więc, że coś ciekawego
już się tli głowach Państwa Krużyckich. Trzeba dodać,
że ta wystawa, która w Nadbałtyckim Centrum Kultury
będzie dostępna do zwiedzania do 22 lutego, nie
kończy się tylko na Gdańsku. Będzie jeździć po innych
miastach Polski pokazując piękno sztuki i promując ją
w najlepszym wydaniu. Bądźcie czujni, bo nie znacie
dnia ani godziny, kiedy „Percepcja Koła” zawita do
waszego miasta...
W Polsce tego typu cykle wystaw, które jeżdżą potem
po różnych miastach, cieszą się coraz większą popularnością,
stąd i powstaje ich coraz więcej. Kiedyś
mieliśmy objazdową wystawę „Surrealiści polscy”,
która krążyła po Polsce w latach 1995-1997. W tym
wieku, w nurcie Magicznego Realizmu, zostało to
zapoczątkowane w 2011 roku przez galerię sztuki
Bator Art Gallery ze Szczyrku z cyklem wystaw
„Magical Dreams”. We wrześniu 2019 roku mieliśmy
już 5-tą edycję, tradycyjnie rozpoczynającą się wernisażem
w galerii u Państwa Batorów. Potem dzieła
jeżdżą nie tylko po Polsce, ale też do muzeów i galerii
w Austrii i Niemczech. Jednak w przypadku „Magical
Dreams” do udziału w wystawach zapraszani są artyści
z całego świata, którzy przedstawiają po kilka
swoich dzieł. W ostatniej edycji, z polskich artystów,
których prace można też podziwiać w Gdańsku,
udział wzięli: Karol Bąk, Katarzyna Bułka-Matłacz,
Arkadiusz Dzielawski, Jarosław Jaśnikowski, Marcin
Kołpanowicz, Tomasz Kopera, Graszka Paulska,
Tomasz Sętowski i Grzegorz Stec.
Aktualnie, od 14.02.2020 do 21.03.2020 wystawę
„Magical Dreams V” można oglądać we Włocławku,
w Centrum Kultury „Browar B”.
Wystawa zawita następnie do Wiener Neustadt,
Zetel, w czerwcu wróci do Polski, do Krakowa,
by we wrześniu zakończyć swoje tournee w
Deutsches Hopfenmuseum w Wolnzach.
W 2017 roku swoje sukcesy święciła wspomniana już
„Metamorfoza”. Ciekawostką jest, że w maju wystawa
trafiła do Radomia, w którym pojawiło się wielu
zwiedzających. Na bazie tego sukcesu, kuratorka
Małgorzata Ziewiecka, przy współpracy z władzami
samorządowymi Radomia, rok później zorganizowała
osobną wystawę zatytułowaną „W poszukiwaniu
piękna”. Zaproszono wielu artystów znanych z „Metamorfozy”.
Wernisaż w majową Noc Muzeów 2018
roku przyciągnął tłumy ludzi, przyjechało również
wielu artystów. Można więc powiedzieć, że „Metamorfoza”
stała się inspiracją do kolejnego wydarzenia
artystycznego zakończonego niewątpliwym
sukcesem.
Również w 2018 roku powstał ciekawy projekt
„Niepodległa Suwerenna” z okazji 100-lecia odzyskania
przez Polskę niepodległości. Zainaugurowany
został wernisażem w Operze i Filharmonii Podlaskiej
w Białymstoku w dniu 6 listopada. Patronat Narodowy
objął Prezydent RP, Andrzej Duda. Wystawa
zawitała do kilku miast w Polsce. Swoje prace przedstawiło
ponad 30-tu polskich artystów, w tym znani
z „Percepcji Koła” Karol Bąk, Łukasz Jaruga, Marcin
Kołpanowicz, Dariusz Miliński, Daniel Pielucha, czy
Grzegorz Stec.
W 2019 roku na polskiej mapie kulturalnej poja-
POST SCRIPTUM
97

Czy to nadrealizm, czy surrealizm,
czy magiczny realizm,
artyści tych nurtów, a właściwie ich dzieła, mają szeroką publikę,
wernisaże przyciągają rzesze ludzi, a galerie sztuki i kolekcjonerzy
czekają na swoją kolej, by móc kupić obraz danego artysty.
wił się cykl trzech wystaw „Realizm a zmysły mami”
związany z częstochowskim kręgiem sztuki i tylko
w tym mieście miał swoje odsłony: preludium
w Ośrodku Promocji Kultury „Gaude Mater”,
rozwinięcie w Muzeum Częstochowskim i finał
w Konduktorowni. Pomysłodawcą i kuratorem tego
Festiwalu Sztuki był znany z „Percepcji Koła” Arkadiusz
Dzielawski. I co ciekawe, pomysł narodził się
podczas wernisażu „Metamorfozy”.
Artysta, przeglądając katalog wystawy, naliczył
siedmiu albo ośmiu twórców z Częstochowy
i pomyślał, że warto byłoby zrobić podobną wystawę
w tym mieście. Od idei do realizacji minęło 2,5 roku,
ale powstał bardzo ciekawy projekt, który możliwe,
98
POST SCRIPTUM
że kiedyś ewaluuje i swym zasięgiem obejmie inne
miasta, a udział wezmą w nim również wybitni artyści
spoza Częstochowy. Póki co, inauguracja wypadła
okazale.
2020 rok to obchody roku św. Jana Pawła II związane
z 100 rocznicą Jego urodzin. Z tej okazji zaproszono
dwunastu artystów malarzy, w tym znanych z „Percepcji
Koła” Karola Bąka i Marcina Kołpanowicza,
żeby, jak to określają organizatorzy, „…środkami
sztuki współczesnej, z wrażliwością i temperamentem
właściwym naszej epoce, wyrazili ponadczasowe
religijne tematy”. Ta wystawa to odpowiedź na „List
do artystów”, napisany w 1999 r. przez papieża Jana

Pawła II, w którym zachęcał ich, by powrócili
do źródła inspiracji, jakie stanowić może Sacrum.
Inauguracja miała miejsce 10 stycznia w Kielcach,
a 15 lutego przeniosła się do Muzeum
Magicznego Realizmu „Ochorowiczówka” w
Wiśle.
Jak możemy zauważyć, polska sztuka w różnych
odmianach realizmu, ma się dobrze. Czy to nadrealizm,
czy surrealizm, czy też magiczny realizm,
artyści tych nurtów, a właściwie ich dzieła, mają
szeroką publikę, wernisaże przyciągają rzesze
ludzi, a galerie sztuki i kolekcjonerzy czekają na
swoją kolej, by móc kupić obraz danego artysty.
Oczywiście mam tu na myśli artystów
z najwyższej półki, których wielu z nich zaprezentowało
się podczas „Percepcji Koła”. Ale ta „półka”
jest pojemna, jest wielu zdolnych artystów,
którzy już wkrótce mogą osiągnąć ten poziom.
A ci najlepsi szukają możliwości, by ewaluować
i coraz częściej pokazywać się w świecie.
I często skutecznie się pokazują.
Obraz “Tęsknota” Maji Borowicz zwyciężył
w międzynarodowym konkursie artystycznym
na wystawie Art Revolution Taipei na Tajwanie
w 2014, a w 2018 roku jej trzy obrazy: “Kruchość
istnienia”, “Cień przyszłości” i “Ślad przeszłości”
zajęły I miejsce w międzynarodowym konkursie
Artavita podczas Art Miami Week w Stanach Zjednoczonych.
Obraz „Gigapolis” Jarosława Jaśnikowskiego
otrzymał główną nagrodę jury i tytuł Grand
Prix prestiżowego Salonu Sztuki Safadore w Mont-
Dore w 2019 roku. Artysta niedawno wrócił z kolejnej
edycji tego festiwalu, podczas którego zasiadał
już w jury. Katarzyna Bułka-Matłacz została Laureatką
Pierwszej Nagrody (złoty medal), na Salon
d’Atuomne Coubron - Paris za rzeźbę „Sen o Wenecji”
(2013 r.), a za znaną nam rzeźbę „Nanocząsteczka”
została wyróżniona na Konkursie „NanoArt”
w Paryżu (2017 r.). Wiele wyróżnień w zagranicznych
konkursach otrzymała również Anna Wypych.
Z całą pewnością artyści znani z „Percepcji Koła”
mają potencjał, żeby zaistnieć nie tylko na polskim
rynku sztuki, ale mogą też osiągać sukcesy
na międzynarodowych festiwalach artystycznych,
jak również zdobywać serca kolekcjonerów z Europy,
Azji, Ameryki… Tylko trzeba ze swoją sztuką trafić
na odpowiednie osoby. Ale to już temat na inne
rozważania… [RJ]
Autor Artykułu:
Radosław Jaśnikowski (ur. 1980 r.) – pasjonat
i promotor polskiej sztuki, właściciel Wydawnictwa
Artystycznego „Lux Artis”, obejmującego swym patronatem
wiele wydarzeń kulturalnych, związanych
głównie z Magicznym Realizmem.
POST SCRIPTUM
99

100
POST SCRIPTUM

wernisaż wystawy
„Percepcja koła”
można uznać
za sukces artystyczny
i organizacyjny
Autorzy zdjęć z wystawy: Marcin Aniszewski, Radosław Jaśnikowski
POST SCRIPTUM
101

Bursztyn
Piotr Sobaczyński
Są rodzaje bursztynu wielokrotnie droższe od złota.
To najdroższy minerał w Europie.
102
POST SCRIPTUM

Jarek: Bursztyn nazywany był kiedyś “Złotem
Północy”. Pozyskiwano go nie tylko nad morzem,
ale też w głębi kraju, nad Narwią. To po bursztyn
zapuścił się kiedyś do Polski sam Neron podczas
słynnej Wyprawy Bursztynowej. Czym bursztyn
jest dla Ciebie? I dlaczego bursztyn..?
Ja nie musiałem jak Neron wyprawiać się gdzieś daleko.
Jestem Gdynianinem. Bursztyn był zawsze w pobliżu.
Był legendą dla moich przodków i jest legendą dla mnie.
Określenie “Złoto Północy “ jest nazwą, co najmniej
obraźliwą. Są rodzaje bursztynu wielokrotnie droższe
od złota. To najdroższy minerał w Europie. Znajdujemy
go w szerokim pasie Północnej Europy.
Od niemiecko-duńskiego wybrzeża Morza Północnego
poprzez Niemcy, Danię, Polskę, Łotwę, Litwę, Estonię,
Białoruś aż po Finlandię. Nie ma pewności czy Neron
zapuścił się nad Bałtyk, czy nad Morze Północne.
Samo morze ma z bursztynem tyle wspólnego, że go
wydobywa z ziemi. Jak górnik.
Jarek: Pewności nie ma nawet z historią taką
sprzed ośmiu (Smoleńsk i różne wersje tego
samego zdarzenia), czy osiemdziesięciu lat
(spory dotyczące II Wojny Światowej), a co
dopiero mówić o dwóch tysiącach. Jednak są
zapisy w kronikach rzymskich na temat Lechii
i naszego morza (nazywanego wówczas Morzem
Sarmackim), więc będę się upierał.
Wiem, że historia to Twój konik, więc nie dam się
sprowokować do polemiki historycznej (śmiech)
Jarek: Wykonywanie biżuterii jakoś automatycznie
kojarzy mi się z kobietą. Skąd u Ciebie miłość do
biżuterii? A może właśnie wzięła się z miłości do
kobiet?
Ja sam łowię bursztyn, z którego później robię biżuterię
. Uwierz mi, że to jest zajęcie dla prawdziwego
mężczyzny. Nigdy nie rozważałem relacji kobieta
a biżuteria, natomiast kobieta jest zawsze inspiracją.
A piękna kobieta podwójnie. Byłem w życiu zakochany
wielokrotnie. Czy miłość inspiruje artystę?
Dla mnie natchnieniem jest wszystko. Przyroda,
malarstwo, muzyka. Zdarza się, że dopiero po zrobieniu
biżuterii okazuje się ona doskonale pasująca do
konkretnej osoby, choć często inspiruje mnie ktoś, kogo
znam. Wtedy biżuteria wychodzi najpiękniej.
(Dyskretnie puszczam oko do Beaty, a Piotr udaje, że
tego nie widzi.)
Beata: Nigdy nie widziałam w Twoich pracach
połączenia bursztynu ze srebrem do czego
przyzwyczaiły nas firmy jubilerskie. Dlaczego?
Po prostu nie i już!
Bursztynu nie oprawa się w srebro! Kwas bursztynowy
zawarty w nim w reakcji elektrolizy ze srebrem w
styczności z ludzkim ciałem wydziela azotki i azotany
srebra. To jest trucizna! W Prusach istniał zakaz oprawiania
bursztynu w srebro pod karą śmierci! Protestanckie
pracownie bursztynnicze w czasach wojen religijnych
z rozmysłem produkowały monstrancje z bursztynu
i srebra. Ksiądz katolicki spożywając hostię z takiej
monstrancji miał duże szanse przenieść się na łono Pana.
W końcu lat 60 ubiegłego wieku, wobec olbrzymiego
zapotrzebowania rynku na bursztyn, zaczęto stosować
inne żywice kopalne. A także tani bursztyn pośledniego
gatunku poddawany głębokiej obróbce termicznej
i chemicznej. I to właśnie to od lat 60-tych jest pakowane
w srebro. Utworzono Normy Handlowe, które uznają,
że inne żywice kopalne i robione z nich tworzywa
sztuczne są bursztynem. Kalafonia z Dominikany (ta
sama, z której robi się lakiery do samochodów, stosuje do
nacierania smyków do skrzypiec i używa do lutowania)
nazwana została Bursztynem Dominikańskim i zalała
rynki światowe. Jest ona do 10 000 razy tańsza od
bursztynu. Dociążona srebrem w majestacie Norm
Handlowych jest sprzedawana jako bursztyn. Dla mnie
sam pomysł oprawiania minerału, który jest naturalny,
szlachetny i przyjazny człowiekowi w trujące srebro, jest
pomysłem kuriozalnym! Bursztyn od wieków leczył.
I tak powinno pozostać!
(Mam wątpliwości dotyczące tej elektrolizy.
Pamiętam ze szkoły, że do tego potrzebny jest prąd stały,
ale nie chcę denerwować Piotra, bo się lekko pobudził.
W tym stanie napięcia z pewnością dałby radę wejść
w reakcję. Co najmniej z pytającym.)
Beata: To, co robisz jest zupełnie inne, niż biżuteria
lansowana przez media i nasze rodzime celebrytki.
Co myślisz o tych maleńkich ozdóbkach noszonych
masowo przez Polki?
Uwielbiam kobiety, ale... Moim zdaniem Polki mają
najgorszy w Europie gust w doborze biżuterii. 92% ozdób
jest produkowanych w Tajlandii. Wzornictwo jest
wynikiem nowoczesnej technologii w masowej produkcji.
Nie ma nic wspólnego ze Sztuką czy Pięknem. Ma być
tanio i przy jak najmniejszej stracie materiałów!
Stąd te misie, koniczyna i gwiazdki wycinane z blachy
w milionach sztuk. Trudno nawet mówić o estetyce przy
czymś rodem z katalogów wysyłkowych lub odpustowych
POST SCRIPTUM
103

straganów. I do tego ten pęd,
by mieć to samo, co wszystkie kobiety
na ulicy i w TV. A w TV cóż... każdy
widzi co jest.
I dlatego jakie mamy celebrytki, taką
i biżuterię na ulicach.
(Pod tym się nie podpisuję. Polki są
najpiękniejsze i już! Tym gustem,
to sobie Piotr teraz nagrabił. Ja się
odcinam.)
Beata: Jesteś Rybakiem Bursztynu,
projektantem biżuterii, znawcą
sztuki...to pobudza wyobraźnię!
A wokół Ciebie pełno pięknych
kobiet, bo to w większości one są
Twoimi klientkami.
Czy zdążają się sytuacje, gdy to nie
o bursztyn chodzi, a o bursztynnika?
(Daję Piotrowi rozpaczliwe znaki, żeby
nie odpowiadał. W tym pytaniu jest
pułapka!)
Tak, bursztyn pobudza wyobraźnię.
Zdarzyło się i tak, że po prelekcji
i pokazowym, nocnym łowieniu
bursztynu, jedna z pań zaprosiła
mnie (bo noc była chłodna) na
rozgrzewającą herbatę.
Pierwsze, co zrobiła zamiast herbaty,
to ściągnęła majtki.
Czuję się wielokrotnie jak Indiana
Jones wśród studentek. Odbierany
jestem jako “partia do wzięcia”
z barwnym życiem i ogromnym
majątkiem jubilera. Matrymonialne
oferty są częste. Nie kpię z tych pań.
Mają po prostu swoje wyobrażenie
na mój temat.
(No i dupa. Wygadał się. Swoją drogą,
to mu zazdroszczę.
Nie tylko tych pań od zdejmowania
majtek, ale też partnerki, która wcale
nie jest na niego wściekła. Patrzy na
niego z miłością.)
Beata: Powiedziałeś, że bursztyn
od wieków leczył.
Czy masz na myśli słynną
“nalewkę bursztynową”?
A gdzież tam!
Miałem ciotkę, Kaszubkę. Ta naczytała
się porad ojca Klimuszki
i uwierzyła, że nalewka jest w stanie
jej pomóc. W Rewie nazbierała
bursztynu, bo znała się na rzeczy
i wiedziała, że to co sprzedają na
straganach jako “bursztyn na nalewkę”
wcale bursztynem może nie
być. Zgodnie z przepisem wrzuciła
garść bursztynu na kwartę (ok 1l)
spirytusu. Po trzech miesiącach zlała
płyn i tą miksturą nacierała “bolesne
kolana”. Bóle po 10 min przechodziły
jak ręką odjął. Po pewnym czasie
nalewka była się skończyła. Cierpiąca
ciotka sięgnęła po czysty spirytus.
O dziwo! Pomogło tak jak po bursztynówce!
Na spotkaniu rodzinnym
opowiedziała tę historię. Jeden
wuj zaś skomentował: “Kochana, to
przecież zwykły alkoholizm kolan!”
W bursztynie, który jest w 80%
mieszaniną piankowych elastomerów
powstałych naturalnie w cyklu
Krebsa, występują również inne
substancje typu estry, jak i też
zjonizowany ujemnie kwas bursztynowy.
Kwas bursztynowy na
poziomie molekularnym jest
ogromną cząsteczką, która poprzez
jonizację ujemną zmniejsza się i w
pewnych warunkach może dotrzeć
do KAŻDEJ komórki naszego ciała.
Sam, podobny do substancji
wytwarzanych przez ludzką tarczycę,
pobudza metabolizm na poziomie
komórkowym.
A teraz prościej. ..
Kwas bursztynowy działa rewitalizująco,
odmładzająco, reguluje
pracę organów, działa przeciwzapalnie.
W czasach Zarazy, to
właśnie cechy bursztynnicze
Gdańska i Królewca miały obowiązek
grzebania zmarłych. Oni
bowiem nie zarażali się! W nalewce
natomiast kwas bursztynowy staje
się alergenem. Dlatego zgodnie
ze staropolskim przepisem na
104
POST SCRIPTUM

sporządzenie tabaki, aby wzmocnić
efekt kichania, liście tytoniu moczono
w bursztynówce. Na Kaszubach do tej
pory tak właśnie robi się tabakę.
Francuzi na ten przykład dla wzmocnienia
tabaki do tytoniu dodawali utartego
pieprzu.
Są różne sposoby dostarczania kwasu
bursztynowego do komórek naszego
organizmu. Najprostszy sposób, to ten
najstarszy. Codzienne noszenie bursztynu
bezpośrednio na ciele. Dotyk,
wycieranie się o ludzkie ciało bursztynu,
powoduje wnikanie zjonizowanego
(poprzez styczność z ludzkim ciałem
i jego PH) kwasu bursztynowego do
organizmu. Tysiące lat temu koraliki
bursztynowe noszono na co dzień,
a w przypadku zranienia czy poparzenia
zdejmowano i wygotowywano
w tłuszczu. Do tej pory można kupić
w aptece podobnie robioną Maść
Bursztynową, cudownie gojącą oparzenia.
Nie ma tam natomiast nalewki.
I jeszcze jedno. Bursztyn nie tylko leczy,
ale i pobudza. Jest doskonałym afrodyzjakiem!
Może stąd tyle wielbicielek...bursztynu.
(Piotr zna się na rzeczy, co wnioskuję po
używaniu przez niego wielu mądrych
słów – muszę wygooglać „Cykl Krebsa”
– więc się z tą elektrolizą już finalnie
zamknę. A tak zupełnie serio, to cudowni
i przesympatyczni ludzie, a Piotr
jest autentycznym znawcą i miłośnikiem
biżuterii z bursztynu. Muszę to teraz
spisać, mając nadzieję, że Czytelnicy
będą równie poruszeni i zaciekawieni
jak ja. Albo wrzucę nagranie sekretarce
redakcyjnej. Tylko, żeby przy przepisywaniu
tekstu tych moich uwag nie zamieściła.
Toż to byłaby katastrofa!) [JP]
Jarosław Prusiński
Kwas bursztynowy
działa rewitalizująco, odmładzająco,
reguluje pracę organów, działa
przeciwzapalnie.
Piotr Sobaczyński
POST SCRIPTUM
105

Ekologia czy Ekologizm?
Felieton Jarka Prusińskiego
Na początek tego felietonu przedstawię Wam główne
postaci, żeby jakoś uporządkować ten tekst. Na początek –
Ekolog. Ekolog zwykle nie ma zęba z przodu, bo go stracił
w walce o środowisko, przykuwając się do drzew łańcuchem,
blokując drogi albo trywialnie, wymieniając
się na argumenty nieco mocniejsze niż tylko werbalne.
Nie ma też wykształcenia, ale ma ZAPAŁ. Sztuczny
zbiornik Siemianówka przeciwko któremu Ekolog kładł
się na drodze, blokując budowlańców w obronie zamieszkujących
łąki motyli, jest obecnie jednym z najciekawszych
i najbujniej rozwiniętych ekosystemów w Europie. Druga
ważna postać, to Całkiem Ważny, Apolityczny, Niezależny
i Altruistyczny Kapitalista. W skrócie – CWANIAK.
Współdziałanie tego tandemu polega na tym, że Ekolog
coś wymyśla, a Cwaniak natychmiast wprowadza
to w życie w trosce o środowisko naturalne, co oczywiste
i naturalne. Jeśli w morzach i oceanach dryfują miliony
plastikowych butelek, to Cwaniak znajduje od razu
panaceum. W butelki da się mniej plastiku! Tak mało,
żeby urywały się rączki, a butelka nie chciała stać w pionie
o własnych siłach. Nikt nie będzie pyszczył, bo to w trosce
o ekologię przecież. Co prawda w morzach dalej będzie
dryfować taka sama ilość butelek, ale za to Cwaniak
więcej zarobi.
Ostatnio ekologia wylewa się wręcz z mediów i trudno
mi w milczeniu wysłuchiwać rozmaitych głupstw. Ostatnimi
symbolami walki o środowisko stały się sztućce jednorazowe
i foliowe torebki. Jeśli zapakujemy swoje serki,
wędlinki, szampony, kefiry i 100 innych produktów zapakowanych
w PLASTIK w jutowy worek zamiast reklamówki,
to z pewnością poprawimy środowisko. Zwłaszcza,
że każde z tych opakowań zawiera nawet 100 razy więcej
plastiku niż jednorazowa torebka. Samochody elektryczne
także mają poprawić, choć emitują 3 lub 4 razy więcej
zanieczyszczeń od samochodów z silnikami spalinowymi
(w ujęciu globalnym). Na Islandii bodajże mają niedługo
jeździć wyłącznie elektryczne auta. Przypomnę więc –
prąd elektryczny należy najpierw wyprodukować
w elektrowniach ze sprawnością około 40% (silnik spalinowy
ma sprawność sięgającą 95%), przesłać drutami
(straty przesyłowe), zmagazynować (ołowiowe akumulatory,
których produkcja szkodzi środowisku), a potem wykorzystywać
częściowo do napędzania auta elektrycznego,
a częściowo do wożenia setek kilogramów akumulatorów.
W roku 1974 planetę Ziemia zamieszkiwało 4 mld ludzi.
Teraz jest 7,6 mld. Każdy z nas jest przyczyną zatruwania
tej planety. Ogrzewamy domy (gaz też nie jest ekologiczny
– jeśli w to uwierzyliście, to Was okłamano), kupujemy
jedzenie, ubrania, tysiące mniej lub bardziej potrzebnych
przedmiotów, zużywamy prąd, gaz i zanieczyszczamy
wodę. Chodzimy po betonowych chodnikach, jeździmy
po asfaltowych ulicach. Każdej godziny uczestniczymy
w procesie rozkładu planety. Cwaniacy chcą zarabiać,
my z tego korzystamy. Dzień po dniu, godzina po godzinie.
Czasem, dla jaj, ktoś rzuci ochłap w postaci jednorazowych
torebek. I my się cieszymy, że teraz będzie
lepiej. Nie będzie! Za kolejne 50 lat populacja ludzi znowu
się podwoi. Będzie nas 16 mld. I utopimy się we własnych
fekaliach.
Prawdziwym działaniem na rzecz planety byłoby stopniowe
zmniejszanie populacji poprzez prowadzenie polityki
promowania modelu rodziny 2+1. Albo jeszcze lepiej 3 +1
lub 4 +1. Środowiska nie stać na to, żeby każdy miał swój
domek z ogródkiem. Lepsze byłyby większe rodziny. Dwie
pary mieszkające w jednym domu (najlepiej bliźniaku)
to 50 ton betonu i innych tworzyw mniej i tony pyłów
mniej na ogrzewanie.
Nasi przodkowie uprawiali stadny model życia, bo jest
tańszy. I jest bardziej ekologiczny. Zamiast jeździć do
kochanka, palić litry paliwa i jeszcze kombinować, jakby
to ukryć, żyjąc w stresie (a potem łykać chemiczne leki
psychotropowe) lepiej kochanka mieć na miejscu. A jeśli
Wasz mąż ma kochankę, to ją z nim współdzielcie. Niech
będzie to kochanka wspólna. Wspólne jest zawsze tańsze,
prostsze i bardziej ekologiczne. I koniecznie chodźcie nago
(gdy jest ciepło), bo mniej ubrań = czystsze środowisko.
Główne przyczyny zanieczyszczeń, to: Przemysł, Transport,
Energetyka. Wykorzystanie potencjału energetyki wodnej
w Polsce to zaledwie 5%. Fotowoltaika jest sensowna
mniej więcej tak samo jak samochody elektryczne. Jedynie
woda i wiatr są w tej chwili ekologiczną alternatywą
106
POST SCRIPTUM

dla elektrowni spalających gaz czy węgiel. Słońce też,
ale tylko w technologi elektrowni kominowych lub pieców
słonecznych. Fotowoltaika nie.
da się odbyć przez skyp’a albo i przez telefon),
pod każdym większym miastem zorganizować parkingi,
żeby można zostawić samochód i przesiąść się na (tani
lub darmowy) tramwaj. Długo można wyliczać, co da
się zrobić. Da się dużo. Wspomnę tutaj, że dość zabawne
jest to, że młoda Szwedka, która podróżuje po świecie,
namawiając ludzi do ratowania planety, jest przyczyną
zatruwania tej planety. Choć możliwe, że w tym przypadku
zyski będą większe od strat. Nie chcę tego przesądzać.
Program przyjęty przez UE o zero-emisyjności, to kolejna
próba łapania się prawą ręką za lewe ucho.
Kraje zachodnie przeniosły produkcję do Chin i teraz udają
dziewice. A Chiny oczywiście są na innej planecie,
nie na Ziemi. Tak pewnie myśli przeciętny zjadacz ślimaków,
czy też sznycli z kartofelsalate.
Albo się coś robi albo się udaje, że się coś robi.
No, to co jest z tą ekologią? Jeśli chcemy radykalnie
zmniejszyć emisyjność z PTE, to pomoże tylko zmniejszenie
populacji plus dodatkowo zmiana modelu rodziny,
który się sprawdzał w czasach pierwszych osadników,
a teraz nas na niego nie stać. Trójka, czwórka lub piątka
dorosłych (dziadkowie się nie wliczają) plus maksymalnie
dwójka dzieci, to model ekologiczny i przyszłościowy.
Że się nie podoba? O, kochani! Albo się coś robi albo
się udaje, że się coś robi. Cwaniak na pewno zaproponuje
Wam kolejne proekologiczne rozwiązania. Tego jestem
pewien. Po torebkach i sztućcach przyjdzie czas
na butelki, strzykawki, igły, rękawiczki. No, po co jednorazowe?
Się zrobi wielorazowe! 10 razy droższe w dodatku.
A i tak wiadomo, że się to będzie niszczyło i tłukło. Cwaniak
sprzeda kolejne komplety, nie ma problemu. Jeśli
będzie trzeba, to się i trumnę sprzeda. I miejsce
na cmentarzu. Biznes na człowieku zaczyna się od momentu
poczęcia aż do jego śmierci. Dla jednych to biznes,
dla innych PTE. Sami sobie wybierajcie, w co chcecie
wierzyć.
Transport (o tym jeszcze nie wspomniałem) – należy
obrzydzać turystykę, a nie ją reklamować, wprowadzić
obowiązek płacenia za spotkania służbowe przez firmę
zapraszającą (wtedy się cudownie okaże, że 90% spotkań
A ja oczywiście mogę, tak jak inni, poudawać, że będzie
dobrze. „Teoria Okna” mówi o tym, że żadna cywilizacja
nie jest w stanie podróżować na odległości międzygwiezdne,
bo zanim będzie do tego zdolna, to się sama
unicestwia. Dlatego nie odwiedza nas sympatyczny Iti,
co chce do domu. Dlatego my nie odwiedzimy nikogo.
Czy teoria jest słuszna? Dowiemy się za góra 100 lat,
gdy populacja Ziemi wyniesie 32 mld. Oczywiście planeta
będzie próbowała się oczyszczać. Będą niespotykane
kataklizmy: trzęsienia ziemi i potopy, nowe wirusy, które
wytępią miliony. Ale liczba ludności będzie wciąż wzrastać
i wzrastać. Parapet „okna” jest już blisko. [JP]
107
POST SCRIPTUM

Alek Rogoziński
w TEATRZE DRUGA STREFA
5 Lat pracy pisarskiej Ewelina Kwiatkowska-Tabaczyńska
Aleksander Rogoziński to jeden z najpopularniejszych
pisarzy komedii kryminalnych.
18 stycznia świętował 5- lecie swojej pracy
pisarskiej w TEATRZE DRUGA STREFA.
Zaproszeni goście mieli przyjemność obejrzeć
spektakl „Raz, dwa, trzy…giniesz ty!” na podstawie
książki Alka. Z niesamowitą ciekawością chłonęłam
całkiem nowe doświadczenia, obserwowanie
reakcji widzów, samego autora niebywałe przeżycie.
Choć spektakl widziałam już po raz drugi
ponownie mnie zaskoczył, zachwycił, fantastyczna
gra aktorów , odtwarzanie ról znanych mi z książki
niesamowite.Dobór aktorów niezwykle trafiony, gra
na najwyższym poziomie, po prostu fenomenalne
przeżycie. Wśród gości byli Anna Kasiuk, Agnieszka
Lis, Jacek Galiński, Maciej Radel i wielu oddanych
czytelników z całej Polski. Podczas przemowy
w wzruszający sposób autor podziękował swoim
bliskim i zdradził mały sekret kto będzie czytał jego
najnowszą książkę w wersji audiobooka „Miłość ci
wszystko wybaczy” będzie czytana przez cudowny
głos Macieja Radela.Po oficjalnej części na
gości czekał przygotowany przepyszny tort i masa
słodkości wykonanych przez niezawodnego Pawła
Płaczka, po prostu palce lizać.Wspólnym rozmowom
nie było końca, wzruszeń co nie miara i duma
z tego fantastycznego człowieka. Jeśli macie ochotę
obejrzeć tą wspaniałą, wesołą sztukę serdecznie
zapraszam do Teatru Druga Strefa. [EKT]
108
POST SCRIPTUM

O psychologii w Sopocie
Po raz drugi wyruszam do Sopotu,
za każdym razem jednak nad morze kieruje mnie literatura.
Człowiek, emocje, mechanizmy działania,
próba określenia zjawisk widocznych we współczesnym świecie,
tajniki wiedzy psychologicznej.
Przyznam, że ta tematyka nie jest dostatecznie reprezentowana.
O psychologii mówi się za mało, widać to w przypadku zagrożeń
płynących chociażby z aktywności w wirtualnej rzeczywistości.
Brakuje często prawidłowej i wczesnej reakcji. Zapewne za mało
wiemy o sobie, nie potrafimy zapanować nad lękiem, targają
nami niezrozumiałe emocje.
O tym między innymi debatowali wybitni znawcy tematu.
Podczas II Festiwalu Książki Psychologicznej
mogliśmy wysłuchać licznych
wystąpień, jak również uczestniczyć
w debatach dotyczących intrygujących
kwestii, i to zaledwie w ciągu dwóch
dni, 25 i 26 października. Organizatorzy
festiwalu to wydawnictwo Smak
Słowa we współpracy z Uniwersytetem
SWPS w Sopocie. Pierwszy dzień
poświęcony był między innymi życiu
w sieci, zastanawiano się między innymi
jak budować autorytet w świecie
wirtualnym (Piotr Bucki) oraz
próbowano odpowiedzieć na pytanie,
kim są ludzie z pokolenia iGen (prof.
Tomasz Grzyb), dodam tylko, że to
ludzie urodzeni po 1995 roku, smartfon
jest dla nich naturalnym narzędziem,
a sieć pełni bardzo ważną funkcję
w życiu. Na koniec dnia odbyła
się debata o plusach i minusach życia
w sieci, którą poprowadził Michał Janiszewski
z radia TOK FM. Drugi dzień
psychologicznych refleksji dotyczył
miejsca psychologii w złożoności świata
społecznego. Mogliśmy dowiedzieć
się między innymi, czym jest pamięć
zbiorowa oraz jaki udział mają w tym
emocje (prof. Tomasz Maruszewski).
Naszą uwagę mogła też zwrócić kwestia
polskiego myślenia spiskowego
wokół Okrągłego Stołu. W czasie
wykładu poruszana była między innymi
rola myślenia spiskowego w polityce
oraz budowaniu świata (prof. Mirosław
Kofta). Tutaj również nie zabrakło
debaty, rozprawiano o mowie
nienawiści i pogardy oraz możliwościach
powstrzymania tego niepokojącego
zjawiska. Debatę poprowadziła
Dorota Wodecka, dziennikarka Gazety
Wyborczej.
Mam wielką nadzieję, że festiwal
będzie kontynuowany, poszerzany
będzie też zakres omawianych tematów.
Być może warto byłoby zaprosić
badaczy języka. Byłbym bardzo ciekawy
jak wygląda analiza językoznawcza
emocji, w jaki sposób można zwerbalizować
to, co odczuwamy. Oprócz
tego można też pokusić się o zaproszenie
twórców, którzy specjalizują
się w prozie psychologicznej, gatunek
zdawałoby się dzisiaj pozostawiony
trochę na uboczu. Niezmiennie korzystna
jest lokalizacja, Sopoteka znajduje
się bowiem na sopockim dworcu,
spotkania ze znawcami tematu to
trochę jak spotkanie przy kawie, każdy
może skorzystać z tej bogatej oferty.
[RK]
Robert Knapik
POST SCRIPTUM
109

T
Gdy ktoś, kto mi jest światełkiem
Gaśnie nagle w biały dzień
Gdy na drodze za zakrętem
Przeznaczenie spotka mnie
Czy w bezsilnej złości łykając żal
Dać się powalić
Czy się każdą chwilą bawić
Aż do końca wierząc, że
Los inny mi pisany jest
110
POST SCRIPTUM
Nic nie boli tak jak życie
Okruchy
GORZKIEJ CZEKOLADY
Morze ciemności
Elżbieta Sidorowicz – Adamska
e słowa piosenki pod tytułem Niepokonani pochodzącej
z repertuaru zespołu Perfect zdają się najpełniej oddawać
tematykę i problematykę debiutanckiej książki
Elżbiety Sidorowicz-Adamskiej zatytułowanej Okruchy
gorzkiej czekolady. Morze ciemności opublikowanej
nakładem Wydawnictwa Zysk i Spółka w 2019 roku,
będącej piękną, acz zarazem straszliwą historią, nakreśloną
z językowym rozmachem fikcyjną opowieścią, która jednocześnie
staje się boleśnie realna…
Rodzice siedemnastoletniej Ani Kielanowicz postanawiają
spełnić marzenie o nowym i szczęśliwym domu, dlatego
– kiedy tylko nadarza się sposobność – kupują stary
dworek w ruinie otoczony świerkami i dużym ogrodem.
Piękne widoki rozciągające się wokoło mają zrekompensować
wszelkie niedogodności związane z brakiem wody
i gazu na czele. Niestraszne są one dla Andrzeja – architekta,
męża i ojca, który obiecuje swym kobietom życie jak
w bajce, ochoczo zabierając się za realizację zamierzeń,
projektując przestronne, nowoczesne wnętrza mające
tchnąć nowe życie w stare mury.
Jednak pewnego dnia, sielankowe życie rodziny burzy
tragiczny w skutkach wypadek samochodowy, w którym
giną Andrzej i Barbara, co sprawia, że świat Ani nie tyle
chwieje się w posadach, co raczej rozsypuje się, a ze sporych
rozmiarów kupki odłamków przebijają gorzko – czekoladowe
okruchy. Czego? Wiary we własne siły? Nadziei
na wbrew wszystkiemu szczęśliwą przyszłość, a może
miłości bez granic?
Pisarka z postawionymi pytaniami bezlitośnie każe mierzyć
się nie tylko Ani, lecz także towarzyszącym jej czytelnikom
nie mogącym ani na chwilę pozwolić sobie
na bierność.

Dodatkowo, w toku rozwoju zdarzeń, trudno oprzeć
się wrażeniu, że postać nad wiek dojrzałej nastolatki
stanowi alter ego Autorki, która – o czym pisze na karcie
podziękowań zamieszczonej na końcu książki – straciła rodziców
w czasie jej powstawania, co z kolei upoważnia,
by opisana przez nią historia mogła stanowić przyczynek
do zgłębienia naszego życia, przez co duży, acz pusty
dom bohaterki krzyczy swoją ciszą. Choć w przenośni –
to jednak staje się azylem, który każdy może wypełnić
swoimi cząstkami trosk i lęków. Wystarczy tylko do niego
wejść… Ania wspaniałomyślnie na to pozwala, snując
swą opowieść w pierwszej osobie, co dodatkowo wzmaga
emocjonalny jej odbiór, szarpiąc boleśnie najczulsze struny
wrażliwości.
Dowiadujemy się bowiem, że dziewczyna została
na świecie zupełnie sama, ponieważ bliskie osoby
nie poczuwały się do obowiązku zapewnienia jej choćby
odrobiny ciepła. Przyjaciółka Barbary – Jagoda, wyjeżdża
za granicę, a przyrodnia siostra rodzicielki – Iwona, pod
pozorem opieki nad małoletnią, czyha jak wygłodniała
wilczyca na spadek po jej rodzicach, dążąc do sprzedaży
domu, który – choć dla Ani jest wszystkim – dla niej jedynie
stanowi źródło problemów.
Taki stan rzeczy nie uchodzi uwadze pani Barskiej – polonistki
liceum plastycznego, do którego uczęszcza
Ania. Decyduje się ona zostać jej prawnym opiekunem,
co stanowi preludium wielu problemów całej rodziny Barskich,
której od tej pory Ania też jest częścią.
Bardzo wymowny staje się fakt, że na kartach powieści,
sklasyfikowanej krzywdząco jako literatura młodzieżowa,
ani razu nie pada imię wychowawczyni, co może
stanowić znak próby uświadomienia odbiorcom, że mimo
iż czasem bywa bardzo źle, to jednak każdy ma szansę
spotkać na swej drodze anioła stróża pokroju pani Barskiej,
któremu brak skrzydeł rekompensuje z nawiązką
posiadanie morza empatii i dobroci.
To ważne, zwłaszcza, jeśli – gdziekolwiek się nie obrócimy,
to jak Ania czujemy na plecach zimny oddech śmierci,
a duży piec w dużym domu, stawia duży opór nie dając
ciepła, a – jakby tego było mało – w ogromnym ogrodzie
i ze smakiem urządzonym salonie – współczesny danse
macabre odtańcowują ci, którzy odeszli. Grzęznę w tych
śmierciach, atakują mnie ze wszystkich stron. Henrietta,
Stefania, Miller, moi rodzice, tańcząca Małgosia, ksiądz Antoni,
za dużo, za dużo już tego – wyznaje Ania, by za chwilę
od pani Barskiej móc usłyszeć: Buduj wokół siebie sieć
z ludzi. Nigdy nie wiadomo, w którym momencie ci się to
przyda, jako kontakt, jako wsparcie, wspomożenie pamięci.
Młoda dziewczyna słucha mentorki, wytrwale sklejając
swój świat popękany na drobne kawałki i wiążąc więzi
ludzkiej sieci, do której wpadają: sąsiedzi - Joasia, Kuba
i ich córeczka Ola oraz babcia Klementyna, Sebastian
i Janek Barscy, nowa przyjaciółka Poleczka, zakochany
bez wzajemności Michał i jego siostra Bemolka, pan
Wojtek Jasiński – oddany przyjaciel taty, panie Krysia
i Natalia – bratnie dusze mamy, a nawet przygarnięta kotka
Zadyma, co stopniowo przydaje jej pewności, że drobne
gesty budują porządek świata, nie zawsze idealnego,
ale dającego nadzieję na to, że kiedyś salonowy danse
macabre zastąpi walc odtańczony radośnie z mężczyzną
najbliższym sercu, tak jak ona zakochanym w palecie barw
malowanych, bądź powstałych pod naporem wprawnych
palców tworzących anioła, ale to bliżej nieokreślone
kiedyś, wszak zanim to nastąpi, trzeba by jeszcze ułożyć
się z Bogiem.
Elżbieta Sidorowicz-Adamska przemyca bowiem na karty
swej powieści bardzo wartościową myśl, mianowicie:
(…) wszyscy wierzą. Nawet jeśli nie wierzą w Boga, to wierzą
w coś innego. Człowiek jest stworzony do wiary, choć
czasem cholernie nie chce się do tego przyznać.
Lektura Okruchów gorzkiej czekolady. Morza ciemności
uświadamia tę prawdę nienachalnie, acz wymownie,
dlatego konkludując – warto spytać siebie: czy w pędzie
zgotowanym przez współczesny świat znajduję czas i siły,
by starać się moją niewiarę zastąpić wiarą w Boga, w anioły
bez skrzydeł, które chcąc czynić dobro wyciągają do mnie
swoje ciepłe dłonie? A czy zawsze sam wierzę także
w innych i w samego siebie?
Warto podjąć niełatwą próbę odpowiedzi na te pytania,
które z całą pewnością przybliżą nas do spotkania ze sobą
na nowo, co zaprocentuje, a na końcu życiowej drogi
pozwoli ze sceny zejść niepokonanym. [IN]
Iwona Niezgoda
– inicjatorka niezależnego plebiscytu na polską Książkę
Roku Brakująca Litera prowadząca bloga Góralka Czyta
POST SCRIPTUM
111

112
POST SCRIPTUM

POST SCRIPTUM
113

Agata Strzyga Nowak
Facebook: https://www.facebook.com/strzyga.artist/
Instagram: 114 https://www.instagram.com/sstrzyga/
POST SCRIPTUM

Przepis na udane Walentynki
ja ci usmażę jajecznicę
ty mi wysmażysz list miłosny
ja się dziś nawet nie nabzdyczę
a ty nie będziesz dziś zazdrosny
kupisz szampana i malinki
chociaż alergie miewam po nich
znienawidzone włożę stringi
i ci się podam jak na dłoni
Rzecz gustu
pouśmiechamy się przy święcie
i zapanuje słodycz błoga
dasz mi serduszko najczerwieńsze
choć nie lubuję się w podrobach
i czółko w czółko obejrzymy
serial miłosny w TV nudny
a jutro znów się najeżymy
by przepisowo pójść na udry
Renata Cygan
Szanowne Panie
Jestem jak Rubens
Nie – tak pięknie nie maluję
lecz też wole grube
Stąd moja najdroższa to kobieta jak trzeba
To takie pól „Mazowsza” (to nic że nie śpiewa!)
I wystarcza mi jedna
Z reguły jej nie zmieniam
bo ma tak dużo bo ma tak dużo
tak dużo miejsca do… pieszczenia
W kilku słowach rzecz całą streszczę:
ciągle pieszczę ciągle pieszczę ciągle pieszczę
A choć jestem jak źrebak rączy
to nawet do rana nie mogę skończyć
(Zimą to nadążam gdy mrok i szaruga
bo człowiek wypoczęty
a noc taaaaaaaaka dłuuuuuuuga!)
Czy górą złotówka euro dolar rubel
ja niezmiennie codziennie
wolę panie grube.
Na koniec panów wzruszę
do racji swych przekonam
Lubię grube bo muszę!
(Ten wiersz przeczyta żona!!!)
Moja ty
Daj mi siebie na deser,
albo na drugie danie,
bo do ciebie się spieszę.
Naprawdę – dziś nie kłamię,
lecz jestem mówny prawdo,
jak po przysiędze poseł,
naprawdę ciebie pragnąc,
(obwieszczam wielkim głosem).
Bo jesteś najważniejsza,
ważnością z nieba rodem,
nie jakaś głupia gejsza,
co chce mieć ze mną młode!
Bo jesteś piękna taka,
że Wenus z Milo gardzę
i mogę w radość skakać,
zapomnieć andropauzę.
Bo jesteś jak ten anioł,
co nie chce niepokoju,
na złość tym pięknym paniom
co kładą się w Playboyu.
Daj mi siebie na deser…
Nie mogę się doczekać…
Tak do ciebie się spieszę…
Moja ty...
szklanko mleka…
Juliusz Wątroba
Juliusz Wątroba
POST SCRIPTUM
115

*** ***
nie można wymagać zbyt wiele
lecz przecież ja nie wymagam
tak dużo
wystarczy mi twoja obecność
taniutki bukiet kwiatów
i jakaś pora roku
powiedzmy – wiosna
Agnieszka Jarzębowska
116
POST SCRIPTUM
RC

RC
POST SCRIPTUM
117

Pijana dziwka
Pijana dziwka
Suzy wypierdzieliła się na środku ulicy.
Pracuję Suzy wypierdzieliła w fabryce samochodów.
się na środku ulicy.
Tak Pracuję wszystkim w fabryce mówię, samochodów. choć naprawdę
pracuję Tak wszystkim dla jednego mówię, z choć jej poddostawców.
pracuję Dokręcam dla jednego śruby z do jej takiego poddostaw-
ele-
naprawdę
mentu, ców. Dokręcam którego śruby nazwa do nic takiego wam elementu,
Od którego roku. nazwa Cztery nic trzynastki wam
nie
powie.
i nie główna powie. śruba, Od roku. piętnastka. Cztery trzynastki Robię też
inne i główna rzeczy: śruba, zamiatam, piętnastka. noszę Robię części, też
pomagam inne rzeczy: Frankowi zamiatam, (to mój noszę szef), części, ale
głównie pomagam przykręcam Frankowi (to śruby. mój szef),
Teraz ale głównie też przykręcam, śruby. stojąc przy
brudnym Teraz też oknie przykręcam, i wypatrując stojąc Margaret. przy
Minęła brudnym piętnasta. oknie i wypatrując Z fabryki wychodzą Margaret.
już Minęła ludzie piętnasta. i niedługo Z powinna fabryki wychodzą przechodzić
już ludzie koło okien i niedługo naszego powinna zakładziku, przechodzić
koło „tegesy” okien dla naszego wielkiej zakładziku, fabryki,
co
robi
w co której robi „tegesy” nie pracuję, dla wielkiej ale mówię, fabryki, że
tak. w której Margaret nie pracuję, zawsze ale przechodzi mówię, koło
okna. że tak. Latem Margaret w kwiecistych zawsze przechodzi sukienkach,
koło okna. jesienią Latem w kwiecistych długim płaszczu, sukienkach,
zimą w podniszczonej jesienią w długim kurteczce płaszczu,
a
z a zimą futrzanym w podniszczonej kołnierzem. kurteczce Czasem na
mnie z futrzanym zerka. kołnierzem. Nie zawsze. Czasem Ale teraz na
coś na mnie liczę. zerka. Na coś Nie więcej zawsze. niż Ale przelotne teraz
spojrzenie. na coś liczę. Wczoraj Na coś więcej w pubie niż zdobyłem przelotne
się spojrzenie. na odwagę Wczoraj i zaproponowałem w pubie zdobyłem jej
randkę. się na odwagę i zaproponowałem jej
– randkę. Czemu nie? – uśmiechnęła się. –
Odezwij – Czemu się nie? kiedyś. – uśmiechnęła się. –
I Odezwij poszła się do kiedyś. swoich koleżanek z księgowości.
I poszła do No swoich więc dzisiaj, koleżanek gdy będzie z księgowości.
No mam więc dzisiaj, zamiar gdy ją zaprosić będzie
przechodzić,
do przechodzić, kina, a potem mam na zamiar kolację ją do zaprosić tej restauracji
do kina, o a francuskiej potem na kolację nazwie, do co tej diabltauracji
wiedzą o jak francuskiej się wymawia. nazwie, Nie co znam diab-
res-
francuskiego.
li wiedzą jak się wymawia. Nie znam
francuskiego.
Suzy podniosła się nieporadnie, pozbierała
Suzy podniosła lunch, się który nieporadnie, właśnie niosła pozbierała
i znowu lunch, się który wypierdzieliła. właśnie niosła Jezu!
ojcu
Ktoś ojcu ją i znowu w końcu się przejedzie. wypierdzieliła. Cholerna, Jezu!
pijana Ktoś ją dziwka. w końcu przejedzie. Cholerna,
– pijana Frank! dziwka. – krzyczę, nie odrywając
wzroku – Frank! od – tłumu krzyczę, kobiet nie i odrywając mężczyzn
wylewającego wzroku od tłumu się z kobiet bramy fabryki. i mężczyzn
Nie wylewającego słyszy, bo włączona się z bramy jest fabryki. szlifierka.
Nie słyszy, Widzę bo włączona już Margaret jest szlifierka. otoczoną
wianuszkiem Widzę już Margaret koleżanek. otoczoną Kobiety
patrzą wianuszkiem w okna koleżanek. zakładu Franka i się
śmieją. Kobiety Odkładam patrzą w okna śrubę zakładu piętnastkę Franka
biegnę i się śmieją. do Suzy. Odkładam Chwytam śrubę ją w tali pięt-
jak
i
psiaka, nastkę i drugą biegnę ręką do łapię Suzy. jej Chwytam torbę i zabieram
w tali jak ją z psiaka, jezdni. drugą ręką łapię jej
ją
– Pilnuj tej swojej pijanej dziwki,
118
POST SCRIPTUM
torbę i zabieram ją z jezdni.
– Pilnuj tej swojej pijanej dziwki,
bo następnym razem ją przejadę! –
wrzeszczy kierowca czerwonego pontiaca,
a potem rusza z piskiem opon.
Przejechał po sałatce w plastikowym
pudełku. Frank będzie się musiał dzisiaj
obyć bez surówki. Stoimy przytuleni.
Boję się ją puścić, żeby się znowu
nie wyrżnęła. Odruchowo otrzepuję
jej tyłek tyłek z z piasku. piasku. Zaczerwieniła się
i Zaczerwieniła spuściła wzrok. się Mnie i spuściła też robi wzrok. się
nieswojo. Mnie też Patrzę robi się w stronę nieswojo. Margaret, Patrzę
ale w stronę już znikła Margaret, za zakrętem. ale już Dziś znikła nie zaproszę
zakrętem. jej na Dziś randkę. nie Szkoda, zaproszę bo jej mam na
już randkę. w kieszeni Szkoda, bilety. bo mam Cholerna, już w kieszeni
bilety. Patrzę Cholerna, wściekły Pijana Suzy, Dziwka. a ona
Pijana
Dziwka.
jakby Patrzę to wściekły wyczuła, na bo Suzy, spuszcza a ona wzrok jakby
jeszcze to wyczuła, bardziej. bo spuszcza wzrok jeszcze
bardziej.
Znowu stoję przy oknie, ale nie widzę
Margaret. Znowu stoję Może przy wzięła oknie, wolne? ale nie widzę
Widziałem Margaret. Może jej koleżanki, wzięła wolne? które spojrzały
Widziałem na mnie jej przez koleżanki, szybę i które zaczęły spojrzały
na Margaret mnie przez z nimi szybę nie i było. zaczęły
się
śmiać.
– się Dzień śmiać. dobry Margaret – z Suzy nimi nie weszła było. do
zakładu, – Dzień uśmiechając dobry – Suzy się promiennie. weszła do
– zakładu, Przyniosłam uśmiechając dla was się lunch. promiennie.
Dla – Przyniosłam was? Patrzę dla na was nią lunch. zdziwiony, jak
rozpakowuje Dla was? Patrzę pudełka na nią i talerzyki. zdziwiony, Najwyraźniej
rozpakowuje zrobiła pudełka też i dla talerzyki. mnie. Naj-
Chce
jak
przeprosić wyraźniej zrobiła za wczoraj. też dla Za mnie. moją Chce straconą
przeprosić szansę za i wczoraj. zmarnowane Za moją bilety straconą
szansę Oczywiście i zmarnowane ona o tym bilety nie wie.
do
kina.
Nikt nie wie. O Margaret nie mówię
RC
do kina. Oczywiście ona o tym nie wie.
Nikt nie wie. O Margaret nie mówię
nawet Frankowi, choć to jedyny
kumpel jakiego mam. Siadam razem
z nim do stołu i jemy cudowności,
które przyrządziła jego córka.
Suzy uśmiecha się rozradowana,
patrząc jak wylizujemy talerze, całuje
ojca w policzek, potem robi taki ruch,
jakby chciała mnie mnie też też cmoknąć, cmoknąć, ale
się ale odruchowo się odruchowo odsuwam. odsuwam. Widzę, Widzę, jak
uśmiech jak uśmiech gaśnie gaśnie na jej na ustach. jej ustach.
– Do widzenia, Josh – mówi i pospiesznie
wychodzi, wychodzi, nie nie czekając czekając aż
skończymy aż skończymy jeść, jeść, żeby żeby zabrać zabrać talerze talerze
i pudełka. pudełka. Frank nieruchomieje na
Frank chwilę, nieruchomieje wpatruje się w na drzwi, chwilę, którymi wpatruje
wyszła się Pijana w drzwi, Dziwka, którymi a potem wyszła patrzy Pija-
na mnie, Dziwka, ale a nic potem nie mówi. patrzy Jemy na mnie, dalej.
ale nic nie mówi. Jemy dalej.
Tańczę z Suzy na środku wielkiej sali
Tańczę otoczony z Suzy innymi na parami. środku Jest wielkiej dorocz-
sali
otoczony bal pracowników innymi parami. fabryki. Jest doroczny
też zaprosili, bal pracowników jako wieloletniego fabryki. Franka dos-
Franka
też tawcę, zaprosili, ale on jako przekazał wieloletniego zaproszenie dostawcę,
mnie. ale on przekazał zaproszenie
mnie. – Nie mam z kim iść – protestuję i jest
– mi Nie trochę mam głupio, z kim iść bo – wiem, protestuję że on i jest też
mi nie trochę ma z kim głupio, pójść. bo wiem, Zeszłej że niedzieli
byłem ma z przecież kim pójść. na mszy Zeszłej w niedzie-
intencji
on też
nie
li żony byłem Franka. przecież Z okazji na piątej mszy rocznicy w intencji jej
żony śmierci. Franka. Z okazji piątej rocznicy jej
śmierci. – Zaproś Suzan.
– Zaproś Suzan.

Niedorzeczny pomysł! Ale potem sobie
uświadomiłem, że Margaret też
tam będzie.
Tańczę z Pijaną Dziwką, a ona uśmiecha
się promiennie. Jest jedyną dziewczyną,
jaką znam, która tak się potrafi
uśmiechać. Śmieją się nawet jej oczy.
Bije od niej jakiś blask. Zauważam, że
Suzy ma całkiem ładne piersi i śliczne
nogi. Teraz to widzę. Zwykle dziewczyna
chodzi w jeansach i długich
bluzach, co dość dobrze ukrywa jej
doskonałą figurę. Kiedy tak się nad
tym zastanawiam, to myślę, że ma ładniejsze
nogi od Margaret. Nie mówiąc
o pupie. Jeszcze pamiętam te krągłości,
gdy ją wtedy otrzepywałem z piasku.
Tańczymy. Nawet się nie potknęła
ani razu. Na wszelki wypadek trzymam
ją mocno w tali. Czuję jej perfumy
i zapach lekko spoconej skóry, wyczuwam
zapach świeżo umytych włosów.
Suzy ma piękne, długie i gęste włosy.
Patrzy mi w oczy i wtedy dostaję
pierwszy cios w żołądek. Nieprawdziwy.
Tak się tylko mówi.
Do kolejnego tańca zapraszam Margaret.
Stoję przed nią, zginając się w pół,
jakby naprawdę bolał mnie brzuch,
żeby przekrzyczeć muzykę. Możliwe
nawet, że mnie boli. Ze strachu.
– Dziękuję, ale nie. Muszę chwilę odpocząć
– mówi dziewczyna.
Potem zerka na swoje koleżanki, które
wybuchają śmiechem, jakbym powiedział
coś śmiesznego. Nie tańczę najlepiej,
to pewnie dlatego. Odchodzę
do swojego stolika, przy którym siedzi
wciąż rozpromieniona Suzy.
Siadam obok niej zrezygnowany.
Widzę, jak do Margaret podchodzi
jakiś gość i ona rusza z nim na parkiet
bez chwili namysłu. Szybko odpoczęła.
Nie minęła minuta. Znam tego człowieka.
Kierownik w dziale jakości. Kilka
razy nas wzywał, bo coś mu się nie podobało.
Jakąś rysę zobaczył albo coś.
Straszna menda, ale na takim stanowisku
bycie mendą, to chyba zaleta.
Menda tańczy z moją Margaret, a Pijana
Dziwka włożyła swoją dłoń w moją,
jakbyśmy byli parą. Dobrze, że pod
stolikiem, to nikt nie widzi.
– Nie dawaj dziwce alkoholu,
bo będzie cyckami wycierać posadzkę.
Obok naszego stolika przechodzi kilku
młokosów z Montowni. Śmieją się.
Widzę, jak twarz Suzy tężeje i czuję
palce zaciskające się na mojej dłoni.
Chcę wstać, ale ona mnie powstrzymuje.
Może i dobrze, bo ich było czterech.
Nie mówiąc o tym, że cała sala, to
ich koledzy. Mnie nikt by nie pomógł.
Siadam ponownie na krześle. Byłoby
fajnie przypieprzyć gnojowi pięścią
w zęby, ale równie fajnie byłoby też
w zęby nie dostać. Jest mi przykro, bo
uświadamiam sobie, że wcale nie jestem
dużo lepszy od nich.
Wychodzimy z balu. Trzymam ją mocno
w talii, a ona wtula się we mnie.
Jest mi dziwnie przyjemnie. Niedorzecznie,
niezrozumiale przyjemnie.
Mój dziadek założył tę fabrykę. Nie
wymienię jej nazwy, bo wtedy wszystko
byście wiedzieli. O mnie i mojej
rodzinie. Dlatego wam nie powiem.
Nawet nie zdradzę nazwy miasta ani
stanu, w którym fabryka się znajduje.
Pomysłem mojego ojca było, żebym
zaczynał od prostych prac, żebym rozumiał
robotników. Bał się, że w fabryce
mnie szybko rozszyfrują, więc
ulokował mnie u Franka. On też nie
wiedział. Jakoś to ojciec załatwił przez
kogoś. Kilka dni temu przyszedł wreszcie
czas na zmiany. Zostałem dyrektorem
zarządzającym. Nie znam francuskiego,
ale znam: niemiecki, rosyjski
i mandaryński. Trochę też japoński.
Idę z Margaret pod rękę. Dziewczyna
jest radosna i ładnie pachnie. Może
trochę zbyt intensywnie spryskała się
perfumami, ale zapach jest przyjemny.
Nie tak erotyczny, jak woń skóry
Suzy, ale ładny. Przechodzimy tuż pod
oknami mojego byłego szefa.
– Przywitam się z Frankiem – mówię.
– Musisz przestać zadawać się z plebsem
– odpowiada moja Margaret, wyginając
usta z pogardą. – Jestem twoją
dziewczyną, więc przynosisz wstyd nie
tylko sobie, ale i mnie.
Wiem, że ma rację. Mijamy zakład
Franka. Kątem oka widzę go przykrytego
pióropuszem iskier ze szlifierki.
Dobrze, że mnie nie widzi. Oddycham
z ulgą.
– Boję się – Suzy płacze w moich ramionach.
– A jak się nie uda?
Wtedy dalej będziesz się zataczać,
idąc ulicą, a ludzie w dalszym ciągu
będą cię nazywać „Pijaną Dziwką”.
A ja nadal będę cię kochał. Tak myślę,
ale tego nie mówię. Siedzimy na wielkim
łóżku w naszym nowym domu.
Suzy jest naga, a ja przytulam się do jej
pleców i całuję ją w kark. Uwielbiam
zapach jej skóry i włosów. Długo nie
wiedziałem o jej chorobie. Frank mi
nie powiedział. Rozmawiałem z nim
o tym tylko raz, o ile można to nazwać
rozmową. Zasugerowałem wtedy,
że Suzy powinna mniej pić. Spojrzał
na mnie z wściekłością.
To było dziwne, bo mój były szef,
to najłagodniejszy facet, jakiego znam.
– Lubię cię, Josh – jego głos
się zmienił, był szorstki jak papier
ścierny do czyszczenia „tegesów”.
– Jesteś przyzwoitym chłopakiem:
bystrym i pracowitym. Dlatego będę
udawał, że tego nie powiedziałeś. OK?
I to była cała rozmowa na ten temat.
W końcu się jednak dowiedziałem.
Suzan nigdy w życiu nie była pijana.
Po zwykłej grypie dostała powikłań,
to znaczy zapalenia ucha środkowego,
i ma uszkodzony błędnik. Dlatego
chodzi jak pijana. Nie zawsze. Czasem
idzie całkiem normalnie, a czasami nie
potrafi utrzymać równowagi. Mam
teraz dostęp do pieniędzy ojca i załatwiłem
jej operację, która ma bardzo
duże szanse przywrócić jej zdrowie.
Tak, co najmniej, mówią lekarze.
Napawam się zapachem skóry Suzan,
przytulając ją do siebie jeszcze mocniej.
A Margaret?
– Musisz przestać zadawać się
z plebsem – powiedziała wtedy przed
zakładem Franka.
I zrozumiałem, że ma rację. Minąłem
duże, przybrudzone okna i wyciągnąłem
ramię z jej objęć.
– Do widzenia, Margaret. Odezwij się
kiedyś!
Spojrzałem w jej wielkie, zdziwione
oczy i mimowolnie zacząłem się śmiać.
Nie z niej się śmiałem.
Z nikogo. Śmiałem się z radości,
że wreszcie się od niej uwolniłem.
I pobiegłem jak na skrzydłach do domu
mojej „Pijanej Dziwki”, która właśnie
pakowała lunch dla Franka.[JP]
Jarosław Prusiński
119
POST SCRIPTUM

OSTATNI RAZ
Marta Krasnowska
https://www.facebook.com/EyecoomshotArt/
120
POST SCRIPTUM

Wiersz miłosny
Między drzewami a linią prześwitu
porozwieszałeś brzęczące nadzieje
świat w miękkim świetle nieśmiało bieleje
kwitnąc hortensją wśród modrych zachwytów
wiatr lekko wieje
mówię dzień dobry bluszczowi i kotom
puchowe niebo kładzie się na dachach
słucham poszumu traw bujnych i Bacha
słońce żółcieje i praży z ochotą
tonąc w zapachach
w oczach mam twoje głębokie źrenice
twój głos mam w myślach a w sercu mam ciebie
tkwię zawieszona w półskłonie pod niebem
niczym nabrzmiałe od wina winnice
w odcieniach sreber
zdejmuję buty i drżę w tulipanach
jestem westchnieniem płomieniem i miodem
zjawisz się wreszcie jak ćma - mimochodem
zagarniesz skrzydłem – ja w złocie skąpana
nie dam ci odejść
Renata Cygan
Wyznanie
Nie umiem pisać wiersa
Poezja mnie odpycha
bo moja miłosć piersa
ządała erotyka
a ja próc anonima
nicego nie napise
więc snurek w ręku cymam
i natym snurku wisę
Juliusz Watroba
POST SCRIPTUM
121

Ludzie wiersze piszą
-akcja antyWalentynkowa
Na Krechę
„Ludzie wiersze piszą” to hasło ogólnopolskiej akcji
pocztówkowej popularyzującej czytelnictwo poezji już po
raz dziewiąty. Organizatorem jest FONT pod patronatem
Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. Rozszerzamy znaną już
w środowisku akcję antyWalentynkową Na Krechę, której
kolebką jest Poznań, o działania podczas Światowego Dnia
Poezji oraz w innych istotnych dla poezji miesiącach.
Pomysł rozwinął się wśród poznańskich twórców związanych
z Grupą Literyczną (literacko-artystyczną) Na Krechę
i akcja od początku organizowana przez Łucję Dudzińską
z małej, lokalnej (w pierwszych dwóch latach) stała się
ogólnopolską, upowszechnianą dzięki współpracy z animatorami
i poetami w około 50 miastach, miasteczkach.
Do tej pory od 2012 roku własnym sumptem przygotowano
ponad 580 wzorów pocztówek z erotykami, będących
kompilacją: wierszy, obrazów, zdjęć, grafik, rysunków
twórców związanych z grupą oraz zaprzyjaźnionych artystów
i poetów. Kartki drukowano w nakładzie 200 sztuk,
co oznacza, że grubo ponad 116 000 kolorowych (najczęściej)
lirycznych pocztówek trafiało do potencjalnych
odbiorców, gdyż robiliśmy również dodruk niektórych
wzorów.
Z akcją związane były wydarzenia towarzyszące: Wystawy
wierszy (WierszYstwki), Spotkania poetyckie, Integracje
Literackie – Hyde Park, a przede wszystkim – aktualnie VII
edycja Ogólnopolskiego Konkursu Poetyckiego „Erotyk
na krechę” im. Tadeusza Stirmera.
Poetycka akcja „Ludzie wiersze piszą”, jak już wspomniano,
w szerszym zakresie kontynuuje tradycję akcji
122
POST SCRIPTUM

OD 2012 ROKU PRZYGOTOWANO PONAD
580 WZORÓW POCZTÓWEK Z EROTYKAMI
antyWalentynkowej, będąc formą popularyzacji czytelnictwa
poezji – wychodzenia ze sztuką na ulice, do pubów,
bibliotek, do zakładów usługowych, sanatorium (a nawet
na stoki narciarskie w Wiśle, w Szczyrku, w Jańskich
Łaźniach, jak miało to miejsce w ostatnich dwóch latach),
aby odpoczynek również łączyć z czytaniem poezji i prozy.
Na początku założeniem akcji poetyckiej była przede
wszystkim odpowiedź na komercję i na wszędobylski „serduszkowy”
kicz walentynkowy. Uważamy, że lepiej w tym
czasie sięgnąć po tomik poezji – mamy przecież potężne
źródła literatury i sztuki, z których nie tylko można,
ale i należy czerpać przyjemność.
Nie ukrywamy, że potrzebujemy większego wsparcia
medialnego, bo akcja jest tego warta.
Każda coroczna edycja odbywa się dzięki zaangażowaniu
wielu, często ponad 100 twórców, artystów,
animatorów, i na pocztówki z wierszami, w opracowaniu
przede wszystkim Marii Kuczary (a także Jadwigi
Włudarczyk, Małgorzaty Chwiła, kiedyś: Joanny Kulhawik,
Jacka Wysockiego, Bronka Olachowskiego, Katarzyny
Borczyńskiej, Renaty Cygan, Rafała Babczyńskiego,
Projektu Ef Ef ...) można trafić w wielu miastach w Polsce.
Dysponujemy różnymi wzorami pocztówek. Wśród publikowanych
wierszy znalazła się poezja: Romka Honeta,
Janusza Drzewuckiego, Łukasza Jarosza, Jacka Dehnela,
Anny Nasiłowskiej, Karola Maliszewskiego, Uty Przyboś,
Piotra Muldnera-Nieckowskiego, Mirki Szychowiak,
Mariusza Grzebalskiego, Marka Czuku, Wojtka Banacha,
Krzysztofa Szatrawskiego, Ewy Sonnenberg, Dawida Junga,
Barbary Gruszki-Zych, Krystyny Lenkowskiej, Teresy Tomsi,
Brahy Rosenfeld, Olgerda Dziechciarza, Wojciecha Borosa,
Bartłomieja Siwca, Bogdana Prejsa … Autorów, gości, laureatów
konkursu, członków Grupy Literycznej Na Krechę,
naszych sympatyków uczestniczących w akcji – to kilkaset
nazwisk, więc nie da się wszystkich wymienić.
Podobnie jest z animatorami czy artystami, których prace
graficzne, malarskie, fotograficzne stanowiły osnowę
wierszy. Między innymi podziękowanie za artystyczne
prace należą się dla: Marii Kuczary, Anny Ewy Klimowicz,
Kazimierza Rafalika, Marka Koneckiego, Renaty Cygan,
Joanny Kulhawik, Grażyny Kielińskiej, Witolda Zakrzewskiego,
Andrzeja Hamery, Romy Klinkosz, Małgorzaty
Chwiła, Marka Sobczaka, Henryka Wańka, Artura
Groszkowskiego, Kornelii Chojnackiej Madejskiej, Jolanty
Ciecharowskiej, Zbyszek Kresowaty, Elżbiety Wasiuczyńskiej,
Katarzyny Michalewskiej, Dominika Lesiczki, Urszuli
Król, Giny Jusięgi, Mariusza Partyki, Agnieszki Czyżewskiej,
Mirosława Greluka, Janusza Biernackiego, Krzysztofa
123
POST SCRIPTUM

Lalika, Ryszarda Zdunka, Wiesława Leszczyńskiego,
Krzysztofa Schodowskiego, Renaty Brzozowskiej,
Tadeusza Rolke/Agencja Gazeta, Anity Świrek, Arbena
Brahimaj, Aleksandry Bujak...
CZYTAJMY POEZJĘ – „Ludzie wiersze piszą” – ta ogólnopolska
akcja ma o tym przypominać.
Pokażmy, że dobra poezja istnieje i działa, nie tylko
w walentynki! Może być z nami codziennie.
Podstawowy termin rozdawania kartek z wierszami
to 21 marca – Światowy Dzień Poezji
Przypominam jako kurator akcji, że celem jest
popularyzacja czytelnictwa poezji, reminiscencja tej
niszowej dziedziny sztuki, aby znalazła swoje miejsce
w naszej tzw. kulturalnej codzienności, aby nas zaskakiwać
intelektualnie grą słów i znaczeń.
Można czytać poezję, można rozwiązywać krzyżówki –
to się nie wyklucza.
Kurator akcji: Łucja Dudzińska / Kontakt: lucja.d@
op.pl
Organizator: Fundacja Otwartych Na Twórczość
(akronim FONT) pod patronatem Stowarzyszenia Pisarzy
Polskich
Patronat medialny: Kwartalnik FRAZA
124
POST SCRIPTUM

POST SCRIPTUM
125

***
Jeśli chcesz być ze mną,
będziesz musiał pokochać
poranki,
co czasem wcześniejsze niż sen.
Będę zabierać Cię tam,
gdzie mgły sennie przecierają oczy.
Potem będziemy wodzić po
budzącym się świcie i
malować nasz świat słowami
na białej kartce dnia.
Jeśli chcesz być ze mną,
będziesz musiał pokochać
moje roztargnienie.
Pomylone skarpetki,
niepomalowane usta,
zapomniane kolczyki
co pięknie opakowane
nadal leżą w pudełku z kartką
“od Gwiazki”
Jeśli chcesz być ze mną,
będziesz musiał pokochać
mój świat
Ze słowami na opak,
z błędami życia,
bez akapitów
ze śladami ołówka i gumki,
oraz niedzielnego rosołu
na czystej koszuli
Świat poskładany z kawałków
rozbitego lustra
Mój świat...
Dorota Górczyńska-Bacik
126
POST SCRIPTUM

Paweł Jaroniewski, IG: jaroni_thephotographer
POST SCRIPTUM
127

AGNIESZKA JARZĘBOWSKA
fraszki
O pragnieniach
Pragnienie młodości w nich drzemie.
Panowie szukają jej w młodszych,
panie w kremie.
Na dwie słodkie
Ileż w nich słodyczy…
Ta fałdki w spódnicy,
ta na brzuchu liczy.
One u niego
Sądząc po frekwencji,
jego libido było wyższe
od ich inteligencji.
Nieodwzajemniona miłość
Marny widok
na libido.
Zakochani
W niebo wzięci,
choć nie święci.
O łaskotkach
Nie powiem, że nie chcę,
kiedy mężczyzna próżność moją łechce.
Ekologiczna fraszka z branży ciepłowniczej
Jestem dogrzewana
ciepłem pewnego pana.
128
POST SCRIPTUM RC

Dom drewniany
Zbudowałeś sobie dom we mnie,
drewniany,
nie lubisz wszakże zimnych murów.
Wymościłeś sobie fundament
z gałęzi moich uczuć.
Stoi teraz dumnie pałac
dostojny,
stabilny,
w którym ty jesteś panem.
I z kominkiem, w którym co wieczór
rozpalasz tańczący ogień.
A ja, cóż,
jestem tylko domem
drewnianym,
według zamysłu twórcy.
Uważaj więc z ogniem, kochany.
Drewno zbyt szybko płonie.
***
Dorota Górczyńska-Bacik
gdzieś tam tłum
przy czerwonym dywanie
wielcy znów
dzielą świat
między sobą
tyle we mnie miłości
tyle we mnie miłości
ile twoich powrotów
ile telefonów z drogi
ile pytań o obiad
i listę zakupów
tyle we mnie miłości
ile troski o dzieci
o wspólny czas kiedyś
o wspólny czas teraz
nie muszę się uczyć
twoich ramion
one zawsze mają
kształt uśmiechu
Agnieszka Jarzębowska
nam wystarczy
ta wyspa
a na niej
filiżanka
i druga tuż obok
Tadeusz Knyziak
(Coobus), luty 2020
POST SCRIPTUM
129

Dziękujemy, że poświęciliście swój czas, żeby przeczytać
magazyn Post Scriptum.
Jesteśmy wdzięczni, że zechcieliście przyjąć nasze
zaproszenie i poznać bardzo ciekawych artystów,
którzy dla Was oderwali się od sztalug czy komputerów,
by opowiedzieć o swojej sztuce.
W następnym numerze – kolejna porcja sztuki przez duże S.
Będzie Jarosław Jaśnikowski, będzie dużo dobrej poezji,
zachwycający fotograf z Japonii, proza w wykonaniu Elżbiety
Sidorowicz-Adamskiej i Katarzyny Brus-Sawczuk, rozmowa
z Krzysztofem Bielińskim o tym, jak się fotografuje teatr
i wiele innych artystycznych smakowitości.
Przedstawimy Wam wielu nietuzinkowych Artystów.
Serdecznie Zapraszamy.
130
POST SCRIPTUM