POST SCRIPTUM - 1 2020

ISSN 2633-1292 

fb:post scriptum 

PROZA POEZJA PUBLICYSTYKA SZTUKI WIZUALNE 

Wokół twórczości 

CO NOWEGO U ANDRZEJA PĄGOWSKIEGO? 

Gość specjalny Post Scriptum 

Olgi Tokarczuk 

CZY BURSZTYN LECZY? 

Rozmowa z artystą bursztynnikiem 

Polscy poeci w Indiach 

XII Międzynarodowy Festiwal Poezji w Guntur 

Oblicza nagości w fotografii 

MONIKI CICHOSZEWSKIEJ 

MIŁOŚĆ W SZTUCE 

POLSCY Ekologia POECI W INDIACH czy Ekologizm? 

SŁAWOMIR KATARZYNA JAMRÓZ MIKAWOZ 

wywiad 

1/2020 

EKOLOGIA CZY EKOLOGIZM 

Felieton 

MELANCHOLIJNY INDUSTRIALIZM 

Malarstwo Sebastiana Monia 

OLGA TOKARCZUK 

Twórczość noblistki według Roberta Knapika 

Autor grafiki: Andrzej Pągowski 1 

POST SCRIPTUM

Z A P R A S Z A M Y 

PROZA: 

4. Wokół twórczości Olgi Tokarczuk – Robert Knapik 

34. Wywiad z Katarzyną Jamróz 

38. Książki z tekstem – recenzja książek Patrycji Gryciuk i Kasi Mlek 

40. Wywiad z Krystyną Śmigielską 

54. Wywiad z Jarosławem Rybskim 

79. Recenzja książki Marleny Rytel 

84. Wywiad z Anną Stryjewską 

106. Ekologia, czy ekologizm – FELIETON Jarka Prusińskiego 

110. Recenzja książki Elżbiety Sidorowicz-Adamskiej – Iwona Niezgoda 

116. Pijana dziwka – opowiadanie Jarka Prusińskiego 

Okładka: Andrzej Pągowski 

Australia płonie, świat tonie 

SPIS TREŚCI: 

SZTUKI WIZUALNE: 

12. Co nowego u Andrzeja Pągowskiego? – Joanna Nordyńska 

22. Z Dianą Żarów rozmawia Jarek Prusiński 

44. Malarstwo Sebastiana Monia – wywiad 

72. Monika Cichoszewska – fotografia 

86. Rozmowa z Marcinem Kołpanowiczem o wystawie malarstwa 

PERCEPCJA KOŁA w Gdańsku 

94. PERCEPCJA KOŁA – reacja z wystawy – Radosław Jaśnikowski 

POEZJA: 

28. Wiersze nadesłane 

30. Józef Baran 

32. Metin Cengiz 

60. Polscy Poeci w Indiach – relacja – Renata Cygan 

68. Wywiad z organizatorem festiwali poetyckich w Indiach 

LSR Prasadem – Renata Cygan 

118. Ludzie wiersze piszą – Akcja antyWalentynkowa – Łucja Dudzińska 

ROZMAITOŚCI: 

80. JOGA – wywiad z Agnieszką Krawczyk 

102. BURSZTYN – wywiad z bursztynnikiem Piotrem Sobaczyńskim 

107. Alek Rogoziński w teatrze Druga Strefa – Ewelina Kwiatkowska-Tabaczyńska 

109. Festiwal książki psychologicznej – RELACJA z Sopotu – Robert Knapik 

112. PostScriptumowy kącik walentynkowy 

ZESPÓŁ REDAKCYJNY: 

Renata Cygan (redakror naczelna), Jarosław Prusiński, Iwona Niezgoda, Robert Knapik, Ewelina 

Kwiatkowska-Tabaczyńska, Katarzyna Saniewska, Joanna Nordyńska, Agnieszka Krizel 

Skład i opracowanie graficzne: Renata Cygan 

fb: post scriptum 

2 

email: postscriptum.mag@gmail.com 


Czym jest Sztuka? Zadajemy to pytanie wielu artystom, wykazując tym 

naszą złośliwość, patrząc z satysfakcją, jak się męczą z odpowiedzią. 

No, to teraz masochistycznie zastosujemy tę kurację na sobie. 

Czym jest Sztuka? 

Sztuka jest jedyną aktywnością w całej wielomilionowej różnorodności 

gatunków na Ziemi, która robiona jest PO NIC. Wszystko, co robią zwierzęta 

i ludzie ma jakiś cel: znalezienie pożywienia, zdobycie partnerki, 

zapewnienie sobie schronienia, itp. Jedynie Sztuka zrywa łańcuch przyczynowo-skutkowy. 

Pan ryba, który robi na dnie morza piękne rozety nie 

jest artystą, bo w jego działaniu jest wyraźny motyw. Chce zachwycić 

partnerkę, tak jak ptaki, które śpiewają i stroszą piórka. Tylko Sztuka jest 

po nic. Sztuka jest tworzona wyłącznie z potrzeby duszy i jest tej duszy 

emanacją, jest udowodnieniem jej istnienia, musi wypływać z nieznośnej, 

dręczącej potrzeby ekspresji tego czegoś nieokreślonego, co w nas tkwi. 

Czegoś, co nazywamy duszą. I jedynie inna dusza może być Sztuki odbiorcą. 

Nie umysł, wiedza, nauka, ale to coś niepokojącego w nas. To Coś. 

Drodzy Czytelnicy, oddajemy w Wasze ręce kolejny numer magaznu 

poświęconego sztuce. Przedstawiamy nietuzinkowych artystów, których 

niezwykłe kreacje niewątpliwie zrodziły się z potrzeby serca i wypływają 

z najskrytszych zakamarków duszy. 

Jeśli chcecie dowiedzieć się o technice mokrego kolodionu w fotografii, 

spotkać z pewnym tajemniczym poławiaczem bursztynu, poznać melancholijny 

industrializm w malarstwie Sebastiana Monia, dowiedzieć się 

co nowego u Andrzeja Pągowskiego – otwórzcie następną stronę. 

A potem jeszcze następną, gdzie zapraszamy Was na spotkanie z aktorką 

Kasią Jamróz, malarką Dianą Żarów, gdzie opowiadamy o twórczości 

Olgi Tokarczuk, gdzie Józef Baran czaruje piękną poezją. Obiecujemy 

Wam 130 stron uczty duchowej. 130 stron czystej sztuki. 

Serdecznie zapraszamy, 

Redaktor naczelna 

Renata Cygan 

NUMER KONTA: IBAN: GB82 LOYD 3096 2657 4181 60 

UK: SORT CODE: 309626 ACC Number: 57418160 

POST SCRIPTUM 

3

Wokół twórczości 

Olgi Tokarczuk 

Porzucone sny, 

życie i pisanie 

4 

Robert Knapik 

Ebonitowy już na zawsze 

będzie mi się kojarzyć z twórczością 

Olgi Tokarczuk, obudzony o drugiej 

w nocy, pierwsze, co powiem, to 

właśnie „ebonitowy”. 

Określenie pojawia się w opowiadaniu 

Wyspa, są to ebonitowe guziki, 

na tyle egzotyczne, co po prostu 

określenie bliżej mi nieznane. 

Po przebudzeniu znowu wpada do 

głowy, przy każdej głębszej refleksji 

są ze mną ebonitowe guziki. 

Z ogromną radością przyjąłem wiadomość, 

iż to Olga Tokarczuk otrzyma 

Literacką Nagrodę Nobla za rok 2018. 

Z wypiekami na twarzy czekałem na 

mowę noblowską, byłem pewny, 

że będzie to coś zapierającego dech 

w piersiach. 

Olga Tokarczuk ma niezwykły talent 

oratorski, tembr głosu, znamienitą 

umiejętność jasnego opowiadania 

o sprawach złożonych, wszystko, co 

umożliwia pozyskanie zainteresowania 

słuchaczy. 

No i stało się, w pierwszych kilku 

zdaniach pojawia się znowu to 

określenie, poczułem jakbym wrócił 

do przeszłości. Tokarczuk za pomocą 

słów otwiera umysły, stara się przekonać 

słuchaczy o złożoności świata. 

Jako mała dziewczynka kręciła 

ebonitową gałką od radia, za jego 


pomocą otwierała się przed nią inna, 

nieznana rzeczywistość. Próbuję 

poskładać to w jakieś bardziej ogólne 

doświadczenie, przecież jako mały 

chłopiec również byłem zafascynowany 

niezrozumiałym dla mnie jeszcze 

radiowym światem, większość z nas 

ma takie sprzęty na strychach bądź 

się ich pozbyła. 

Stare, nieużywane rzeczy są wyrzucane 

– brak czułości, nie mamy 

potrzeby obcowania z przeszłością, 

być może ta przeszłość boli, nie daje 

się zaczarować. 

Literatura umożliwia jednak próbę 

uchwycenia rzeczywistości w jej 

złożoności. Takie oto radio z ebonitową 

gałką, światełkami i muzyka 

jazzowa najczęściej w godzinach 

wieczornych bądź nocnych. Nieznany 

mi bliżej świat wielkiej kultury, scen 

muzycznych, dla człowieka z prowincji 

było w tym coś czarującego, przez 

chwilę byłem tam, słuchałem na żywo 

tej magicznej muzyki. 

Pamiętam etykiety od jakiegoś 

alkoholu z czarnoskórym trębaczem 

jazzowym, i chociaż magia trochę wyblakła, 

to i tak pierwsze myśli o tym 

dziecięcym doświadczeniu powodują 

gęsią skórkę, z dala od światowych 

błysków i neonów, ale w jednej chwili 

przenoszę się tam gdzie bije kultura. 

To taki mały ukłon w stronę marzeń 

z dzieciństwa, które pomogła na 

nowo odzyskać Olga Tokarczuk. 

Realne oddziaływanie 

literatury 

Zadaję sobie pytanie, czy 

literatura w obecnym świecie ma 

wpływ na rzeczywistość, na ile 

poprzez dyskusję, wspólne doświadczenie, 

refleksję, jesteśmy w stanie 

dojść do jakiegoś ważnego stanowiska, 

zmienić stan świadomości. 

Powiedzmy szczerze, wymaga to 

bardzo wiele czasu, niejedna generacja 

musi kłopotać się ze starymi 

nawykami, tradycjami, które nie są 

przyjazne, a jedynie wypełniają jakiś 

pusty szablon. Inna nasza noblistka – 

Wisława Szymborska ukazywała obraz 

człowieka nie do końca pomyślny – 

więcej ułomności, zalet niewiele. Olga 

Tokarczuk natomiast szuka w człowieku 

dobra, pisanie ma zresztą do tego 

dobra nas doprowadzić. 

Widziałbym to społeczne zaangażowanie 

jako spojrzenie w głąb na potrzeby, 

niedostatki, próbę nazwania 

tego, co utracone, porzucone 

w pośpiechu, bezmyślnie pozostawione, 

coś zupełnie nieprzydatnego. 

Tokarczuk w swych opowieściach, 

próbuje wytrącić niezwykłość życia 

tak jak poszukiwacze złota przeczesujący 

drobinki piasku w nurcie rzeki, 

to przywrócenie tęsknoty za tym, 

co w nas pierwotne, instynktowne.

Porzucone sny, 

życie 

i pisanie 

Pisarka w mowie noblowskiej mówi 

między innymi o tym, że więcej nas 

łączy niż dzieli, zatraciliśmy wspólne 

pojmowanie świata, a literatura być 

może ma wrócić nas do tego jednego 

krwioobiegu. 

Literatura jest tak naprawdę tym 

pierwszym, niczym niezagłuszonym, 

wspólnym doświadczeniem, próbą 

odzyskania dawnej tożsamości, która 

nie wypiera się różnorodności, 

w złożoności świata widzi rozkwit 

i powód do dumy. 

Postaci na kartach powieści pojawia 

się sporo, w Księgach Jakubowych 

jest ich ponad trzysta. Często też 

w prozie Tokarczuk bohaterowie są 

oznaczani poprzez inicjały, punkty 

na mapie, przemierzają jakąś drogę, 

drobinki maku, łączy ich wspólnota 

doświadczeń, może utracone sny. 

Porzucone sny 

Sny mają poważne miejsce w prozie 

Noblistki, człowiek wyraża przez sny 

swój stan emocjonalny, podejście do 

świata, lęki, instynkty. Świat się rozpada, 

ludzie gubią się jak koraliki rozerwanego 

naszyjnika, sny natomiast 

próbują uchwycić ten tętniący głos 

podświadomości. O tym w dużej mierze 

mówi Dom dzienny, dom nocny, 

ale też E.E., opowieść o Ernie Eltzner, 

która wraz z dojrzewaniem traci zdolności 

parapsychiczne. 

Znamienite jest to, iż ponad fikcję 

wyrasta jakaś prawda, nieodgadniony 

sens, który prowadzi bohaterów 

poprzez trudne koleje podświadomości. 

Gdy sny przestają mieć znaczenie, 

człowiek traci poczucie głębi, wraca 

do utartego szlaku, beznamiętnego 

poszukiwania, które nic za sobą nie 

niesie. Tak jak Krysia z Domu dziennego, 

domu nocnego, pracująca 

w Banku Spółdzielczym, usłyszała 

głos, który zaprowadził ją do wymarzonej 

miłości. Jednak sny nie mają 

długiej woli przetrwania, wszystko, 

co ważne zostało utracone. Sny – 

równie często kadry z przeszłości 

– nadają ludzkiemu bytowaniu sens, 

którego nie można jednoznacznie 

określić. 

Dzięki głębi podświadomości można 

zakorzenić się, poznać swoje 

wewnętrzne krajobrazy, wzrastać, 

być świadomym procesów psychicznych, 

postrzegania, odruchów na 

rozmaite bodźce. Tokarczuk zachęca, 

abyśmy spróbowali pozbierać te 

sny jak poziomki w lesie. 

Sam też wyrosłem z Domu dziennego, 

domu nocnego, to był niegdyś mój 

świat, senna prowincja, zacisze, natura, 

słońce wyznaczające pory dnia, 

obrazy, świetlne witraże. 

Teraz trzeba by to sfilmować dronem, 

ażeby oddać cały kunszt portretu 

psychologii, która wyłania się z każdego 

kąta. 

RC 


5

Pojawia się też szopka – jak każdy 

element, też ona ma swoje 

znaczenie, ukazuje świat jako mechanizm 

w ruchu i zatrzymaniu. 

Wieś, kultura agrarna, też w odwołaniach, 

związek z ziemią, daje szerszą 

perspektywę. Świat na wsi widziany 

z pewnego dystansu wygląda jak 

szopka, rytm dnia i nocy wyznaczane 

są przez słońce i jego miejsce na 

nieboskłonie. Sfery niebieskie dają 

poczucie majestatyczności, ale to jednak 

szopka, ruchy poszczególnych 

postaci są powtarzalne. Mijają wieki, 

a na horyzoncie widać te same obojętnie 

kierujące się na zachód ptaki. 

Ludzie zmierzają w jakimś kierunku, 

nie cel, a droga jest najistotniejsza 

(Podróż ludzi Księgi, Bieguni). 

Świat jest jak z tektury, można 

odnieść wrażenie, że dekoracje na 

stale połączone są do jakiegoś szerzej 

nieznanego mechanizmu. 

Podobny sposób ukazywania 

świata, ale zupełnie inaczej pokazuje 

Magdalena Tulli, chociażby w Snach 

i kamieniach czy Skazie. Są tam sny, 

projektowanie rzeczywistości, znamienne 

dla lat 90-tych, często mówi 

się o tzw. „małym realizmie”, poszukuje 

się tożsamości, identyfikacji 

z najbliższą małą wspólnotą. 

prac rolniczych, kiedy literatura wchodzi 

w nasze buty, wilgoć, zagubienie, 

ład, który ledwo się trzyma, koturny, 

religijność wypełniona pozorami. 

O wilgoci 

Wilgoć w prozie Olgi Tokarczuk, to cecha 

często spotykana we wnętrzach, 

w których – nomen omen – mieszkają 

strapieni ludzie, którzy dawno 

zagubili swoje sny. 

Wilgoć jest we wnętrzach klasztorów, 

w których słychać nawet szelest ludzkich 

kroków. Wilgoć Pietna, Doliny 

Kłodzkiej, leśnych ostępów. 

Dom dzienny, dom nocny, to między 

innymi opowieść o wilgoci, grzybach, 

które bez wody, ale też faktu obumierania, 

zgnilizny, nie miałyby 

w ogóle podstawy do bytowania. 

Wilgoć – ta z opowieści Tokarczuk – 

również mi jest niezwykle bliska. Jako 

mieszkaniec Borów, piszący o Borach, 

ale też egzystujący w tej przestrzeni, 

zauważam ją w każdej roślinie i stworzeniu. 

Świadczy o tym porowatość, 

zdolność do wchłaniania wody, ciągła 

dyfuzja. Bez wody nie ma życia, 

człowiek składa się z wody w ponad 

70 procentach. Uświadamiam sobie 

w ten sposób dlaczego wilgoć, woda, 

niezwykle potrzebna, ale też niszcząca 

siła, może być jednym z dominujących 

motywów w prozie pisarki. 

Być może to reminiscencje wielkiej 

powodzi z lat 90-tych, która nawiedziła 

Dolny Śląsk. Najprawdopodobniej 

tak. Woda pozostawia po sobie 

ślady, wilgoć w domach, której 

Czytając prozę Olgi Tokarczuk, 

nie tylko obserwuję 

wycyzelowane zdania, ale 

minimalną potrzebną ilość 

składników do przygotowania 

literackiego dania. 

Można to też ująć inaczej – wielka 

historia pozostawiła po sobie ślady, 

szramy, tąpnięcia, miejsca wrażliwe. 

Nijak ma się do tego człowiek 

– jeden z małych pionków na wielkiej 

historycznej planszy, (przekaz emocjonalny 

jest być może zakrzyczany 

przez propagandę). 

Na pomoc przychodzi literatura spod 

znaku realizmu magicznego 

w naszej lokalnej odsłonie. 

Jest w prozie Tokarczuk próba nadania 

nowego sensu, ludzie na odłogach 

wielkiej historii, prywatne losy, bo 

tej prywatności wcześniej jakoś mało 

było, przynajmniej w takim wymiarze. 

Chcielibyśmy poczuć siebie, ten 

pot spływający z czoła podczas żniw, 

zapach ziemi, wykopki, to pisanie 

nieodłącznie związane z porządkiem 

6 


Być może przez prywatne oddziaływanie, 

bliskość losów, ten wpływ 

literatury na małe, jednostkowe życie, 

jest tak zauważalny – nie tylko spod 

pióra Olgi Tokarczuk, ale również 

innych pisarzy debiutujących w latach 

90-tych, z tzw. pokolenia „bruLionu”, 

chociażby Manueli Gretkowskiej, 

Marcina Świetlickiego, Izabeli 

Morskiej (Filipiak). 

Czytelnik tęskni za wilgocią – rozwijam 

dalej – za starością, stęchlizną, 

czymś nieużywanym, echem historii 

w małych rzeczach. Jeśli ktoś spędzał 

jako dziecko czas na strychu u dziadków, 

można tam było znaleźć cuda, 

magiczne przedmioty, pozostawione 

artefakty historii, powoli obumierające, 

okurzone, niepotrzebne nikomu, 

dojrzewające do tego aby kiedyś zupełnie 

przeminąć w tych bezlitosnych 

czasach jednorazowego użycia. 

do końca nie da się usunąć... 

Grzyb na ścianach, bruzdy, rozpękliny. 

Woda też niszczy przedmioty, zabiera 

ze sobą dobytek całych pokoleń, 

ogromne biblioteki, cenne domowe 

archiwa, meble, ubrania. 

Dojmująca wilgoć, to też zimno, chłód 

ludzkich relacji, poczucie niespełnienia. 

Ostatecznie jednak woda, wilgoć 

daje życie – to co najistotniejsze. 

Historia domu z Domu dziennego […], 

to też historia wilgoci, nie tylko tej 

leśnej. Sam dom jest tam postawiony 

na rzece, podziemnym źródle. Ciągle 

słychać szum wody, czerwona gliniasta 

ziemia rozmoczona przez wodę, 

zapach wilgoci szczególnie z wnętrz 

starych szaf, gdzie ubrania nie były 

od lat porządkowane, ta wilgoć jest

jakimś tymczasowym zastojem, ale 

być może też obumieraniem, pożegnaniem 

starego świata, z którym 

jednak chcemy się utożsamiać, 

poszerzyć go o własną interpretację, 

potraktować z czułością. 

Czuły narrator 

To nie tylko tytuł eseju noblowskiego, 

ale też wykładnia twórczości, koncepcji 

świata, jaką można zaobserwować 

w literaturze spod pióra Olgi Tokarczuk. 

Kim jest zatem czuły narrator, 

opisywanie świata, czemu ma służyć 

– prowadzić do dobra? Sam byłbym 

zwolennikiem takiego przesłania. 

W literaturze, ale też w cyfrowym 

świecie potrzebny jest czuły narrator, 

odpowiedź na nieustanny rozpad 

świata, próba poskładania w całość 

różnych opowieści, nanizania koralików 

na wielobarwny naszyjnik. 

Pośpiech, nieustanna próba przystosowania 

się do ciągle zmieniającego 

się świata, zagubienie, powtarzalność, 

przemierzanie różnych dróg, 

ruch jako najważniejszy sens świata 

(Bieguni). Opisywanie tego świata 

zamieniło się w potok okrągłych 

słów, nie próbuje się nawet podążać 

za ludzkim doświadczeniem, które 

również jest dynamiczne, podlegające 

ciągłej korekcie, ulepszeniu. 

Literatura, słowo pisane ze swej natury 

bierze się z ludzkiego doświadczenia, 

możliwości nadania sensu poszczególnym 

człowieczym poczynaniom. 

Jeśli w książkach nie widać 

wysiłku autora, który stara się zamanifestować 

nową rzeczywistość 

w słowach, przekuć ją na jakiś stabilny 

obraz, oddać w sztywnych ramach 

formy, to nie będzie z tej mąki chleba, 

nie powstanie prawdziwa literatura. 

Nieraz mówi się o tym, ale dla 

pewności powtórzę – pisarz to ten 

artysta, któremu pisanie przychodzi 

z największą trudnością. Dodajmy 

jeszcze, że Tokarczuk miała poważne 

problemy z zamknięciem w całość 

swojej pierwszej powieści „Podróż 

ludzi Księgi”, za którą póżniej otrzymała 

Nagrodę Polskiego Towarzystwa 

Wydawców Książek 

Nowatorstwo, nadanie nowego sensu 

utartym schematom nie przychodzi 

łatwo. Jeśli widzę w twórczości 

artystycznej wysiłki autora, zmaganie 

się z tym niespecjalnie wdzięcznym 

tworzywem, jakim jest język, wiem, 

że to na pewno literatura, kamień 

milowy – coś, co zostanie w pamięci. 

Jeśli jednak czytam gramatycznie 

poprawne zdania, dialogi, utarte 

sekwencje, okazała treść nie zdoła 

Uważność, kontemplacja rzeczywistości, 

można by rzec, to jeden z ważniejszych 

elementów w prozie Olgi Tokarczuk. 

przysłonić ostatecznie pustki, z którą 

przychodzi mi się zmierzyć. 

Czytając prozę Olgi Tokarczuk, nie tylko 

obserwuję wycyzelowane zdania, 

ale minimalną potrzebną ilość składników 

do przygotowania literackiego 

dania. Widoczne są jednak wysiłki 

autorki w oddaniu wewnętrznych 

krajobrazów, tyle jest doświadczenia 

w ujmowaniu zapachów i obrazów, 

tekstur, które są poznawane przez 

dotyk. Przypomina to trochę ciosanie 

kamienia – z jednej łupiny wyrasta 

druga, delikatniejsza, ale bardziej 

solidna. 

Nierzadko mamy też do czynienia 

z narracją pierwszoosobową. 

Tokarczuk ujęła mnie tym, że nie 

ucieka (na siłę) do fikcji, ale przedstawia 

widzianą przez siebie rzeczywistość. 

W zbiorze Gra na wielu bębenkach 

opowiada między innymi o swoim 

wyjeździe do Szkocji, czy doświadczeniu 

pracy psychologa. To snucie 

opowieści o porzuconych snach, 

marzeniach, które nie zawsze przystają 

do rzeczywistości. Tokarczuk jako 

narratorka jest prawdziwa, w tym 

sensie, że ludzkie doświadczenie, 

poznanie zmysłowe, jest początkiem 

jej historii o człowieku. 

Staram się wynieść z tej narracji 

coś dla siebie, uszczknąć kawałek 

ciasta, posłuchać ulicznego gwaru. 

Chciałbym tam być, chociaż przez 

chwilę zamknąć oczy i pobyć w tym 

świecie, nie zawsze przyjaznym, nie 

zawsze zrozumianym, ale przenikniętym 

jakimś przeczuciem, tchnieniem 

demiurga, który stwarza po to, żeby 

podziwiać. 

Stosowne wydaje się tu odwołanie 

do szopki, wcześniej wspomnianego 

motywu. Piękna konstrukcja stworzona, 

by podziwiać ruchomą ekspozycję, 

ale też poddana rutynie i powtarzalna. 

Tęsknię za światem, który nie byłby 

jednorazowy, ledwo co użyty, a już 

wyrzucony do śmietnika. Przychodzi 

mi na myśl imbryk, któremu oderwało 

się ucho. Ludzie stali się nad 

wyraz praktyczni, co spowodowało 

brak czułości, niepotrzebny imbryk, 

potargane sny kołyszą się wraz z wiatrem 

na pustych ulicach. 

Olga Tokarczuk tęskni za światem 

od imbryka pełnym czułości, rozmów, 

próby naprawienia tego, co zużyte 

i wyszczerbione. O takim właśnie 

jednorazowym świecie pisze Dorota 

Masłowska w Innych ludziach. 

Przedmioty stały się cenniejsze od 

ludzi, ale wystarczy tylko małe 

uszkodzenie, nikną w tonie innych 

śmieci. Człowiek stworzył świat na 

chwilę, jednorazowe sztućce, talerzyki, 

kubeczki, rękawiczki – tak jakby 

powiedzenie: „Po nas choćby potop” 

było jakimś naczelnym konsumpcyjnym 

trendem, chwytem marketingowym, 

pustym nadęciem po którym 

urosną znowu słupki sprzedaży. 


7

I co nas spotka? Globalny festiwal 

pogardy, śmieci na lądzie, śmieci 

w morzach i w powietrzu, śmieci 

w nas. A może śmieci to my? 

Brakuje czułości, wspólnoty, która 

nie wyklucza. 

Owa czułość to ekologia, recykling, 

odtwarzanie zasobów, na pewno 

jednak nie jałowy praktycyzm. 

Głos literatury dzieli włos na 

czworo, budzi wątpliwości, woła 

o niezależność, ale też nie boi się 

sprzeciwu, manifestuje solidarność 

z najsłabszymi, braćmi mniejszymi. 

Realny wpływ literatury widać, 

chociażby w fikcyjnej postaci Janiny 

Duszejko z Prowadź swój pług przez 

kości umarłych. To ona widniała na 

transparentach osób protestujących 

przeciwko wycince puszczy. 

Walka o godność, prawo głosu, 

wreszcie walka o czułość, pierwotny, 

intymny wyraz miłości. 

Tokarczuk na noblowskim bankiecie 

była ubrana na wzór pierwszych 

sufrażystek – to wsłuchanie się 

w wysiłki wcześniejszych pokoleń 

na rzecz lepszego świata, w którym 

zamiast rywalizować, jednoczymy się, 

traktujemy siebie z czułością 

i uważnością. 

Medytacja, wokół 

New Age 

Uważność, kontemplacja rzeczywistości, 

można by rzec, to jeden 

z ważniejszych elementów w prozie 

Olgi Tokarczuk. Lubię ten styl pisania, 

nie obchodzi mnie jedynie powierzchowna 

relacja, a szersze spojrzenie, 

często wykorzystywane ujęcie z 

lotu ptaka. Nie bez przyczyny mówi 

się, że Tokarczuk sięga po mapy, na 

których usiłuje naszkicować ludzkie 

wędrówki, w prawdziwym świecie, 

jak i fantazjach, snach, minionych 

dziejach. 

Takie ukształtowanie narracji ma 

w domyśle sprowokować do refleksji, 

namysłu, zastanowienia się nad 

sensem działania. 

Tak się dzieje, że właśnie w podróży 

prozę Noblistki czyta się wyśmienicie, 

apetyczne zdania przemykają przed 

oczami, niespieszne ponawianie 

lektury, podnoszę głowę znad książki, 

zatapiam wzrok w oknie i znikającej 

leśnej gęstwinie. 

Jeśli ktokolwiek sięgnie po prozę Olgi 

Tokarczuk i zajmie się czytaniem 

zachłannie i na szybko, straci bardzo 

wiele z tej obiecującej przygody. 

Smakowite kąski zostawiam na 

później, olśnienia i zdumienia, 

to sowite nagrody, które otrzymuję 

w prezencie. 

A przyznam, że niezwykle doceniam 

ten stan zdumienia, zaczarowania, 

nie chciałbym się z niego otrząsnąć. 

Tokarczuk sama wspominała podczas 

uroczystej gali wręczenia Literackiej 

Nagrody Nike, iż zatrzymała się na 

etapie rozwoju nastolatka, bowiem 

jest to jeszcze taki czas, w którym 

człowiek nie jest dosłownie przygnieciony 

rzeczywistością, a fascynuje go 

poznawanie. 

Zdumienie światem jest czymś naturalnym 

i nieodzownym. Później nie 

jest to niestety takie oczywiste. 

Nieznośna czasem prędkość życia, 

nieustanny lęk, obawa przed czymś 

niespodziewanym, chciałoby się uciec 

z tego zgiełku, zaszyć w bezpiecznym 

schronieniu. 

Tym może być też lektura książek 

Olgi Tokarczuk – niespieszne dzianie 

się, ukojenie, radość, ale też smutek, 

nostalgia, zamyślenie się nad ludzkim 

powikłanym losem. 

W recenzjach pojawia się określenie, 

iż jest to twórczość uniwersalna, 

każdy może się przejrzeć w tym 

pisaniu jak w lustrze. 

Zarzucano nawet Tokarczuk, iż pisze 

Olga Tokarczuk 

jako pisarka czaruje opowieścią, 

jako aktywistka szerzy hasła równościowe, 

tolerancję wobec inności, 

szacunek wobec zwierząt, przyrody. 

8 


Literatura jest tym pierwszym, 

niczym niezagłuszonym, wspólnym doświadczeniem, 

próbą odzyskania dawnej tożsamości, 

która nie wypiera się różnorodności, 

w złożoności świata widzi rozkwit 

i powód do dumy. 

dla klasy średniej, jakoby zajmowała 

się w istocie czymś płytkim, błahym, 

że czytanie nie wymaga większej 

uwagi, nie są tam podniesione istotne 

kwestie. 

Czas jednak pokazał, że Tokarczuk 

obchodzi to, co najbardziej aktualne 

i bolesne, jest w tych opowieściach 

zachęta, aby samemu zabrać głos, 

włączyć się do dyskusji. 

Mam wrażenie, że Olga Tokarczuk 

jako pisarka czaruje opowieścią, 

jako aktywistka natomiast szerzy 

hasła równościowe, tolerancję 

wobec inności, szacunek wobec 

zwierząt, przyrody. 

Zależy jej na tym, abyśmy pomedytowali 

nad tymi zagadnieniami. 

Pisarka jest daleka od ujednolicania 

świata. 

Barwy czarno-białe są wygodne, ale 

mało zgodne z tym, co naprawdę ma 

miejsce w mocno skonfliktowanym 

dzisiaj świecie. O stosunku do rzeczywistości 

wiele mówi jej fryzura – nie 

są to dredy, jak niektórym mogłoby 

się wydawać – to zakorzeniony 

mocno w polskiej tradycji kołtun polski 

(plica polonica). 

W świetle danych historycznych ów 

kołtun (zmierzwione włosy, często 

też niezadbane) miał chronić przed 

diabłem i czarami. Dzisiaj chyba 

niekoniecznie takie zadanie przyświeca 

umyślnie pocieranym, zakołtunionym 

włosom. 

Kołtun polski pozostał w tradycji, 

ale też świadczy o tożsamości 

lokalnej, bym powiedział, powierzchownej 

pobożności, hipokryzji, 

obłudzie, zakłamaniu, dewocji. 

To jest świat tu i teraz, literatura 

bierze się z rzeczywistości, 

nic bardziej trafnego. 

O naszym polskim kołtuństwie, grze 

pozorów, manipulacji pisała Gabriela 

Zapolska. Czyż to nie ta młodopolska 

dulszczyzna święci dziasiaj triumfy? 

Ile w życiu iluzji, drobnomiasteczkowej 

moralności - trudne sprawy, 

ukryte prawdy... 

Olga Tokarczuk jednak przekonuje, 

że w każdym z nas jest Janina Duszejko, 

poczucie niesprawiedliwości 

i krzywdy wreszcie wybudzi śpiących 

jeszcze z życiowego letargu. 

Z całej galerii, korowodu rozmaitych 

postaci, Janina Duszejko to jedna 

z tych, które kontaktują się ze światem 

ponadzmysłowym, np. magia, 

horoskopy. Różne nazwy można 

spotkać w opracowaniach – New 

Age, nowa duchowość, Era Wodnika, 

najogólniej mówiąc, inny, intymny 

wyraz duchowości, tzw. „nowa religijność”. 

Próba ujęcia świata oraz człowieczego 

losu w bardziej przemyślanej 

i sensownej formie. Horoskopy 

w gazetach, szczęśliwe kamienie, 

magia cyfr, układanki, odkrywanie 

tajemnych znaków, być może poszukiwanie 

prawdy o sobie. 

Zasadniczo to nie tylko sprawa literatury, 

ale zespół różnych poglądów 

z przynajmniej kilku dziedzin: filozofii, 

psychologii, astrologii czy teorii 

religioznawczych. 

Czytając Tokarczuk wielokrotnie 

stykamy się z tym szerszym poznaniem 

rzeczywistości, co w jakiś 

sposób uzasadnia narracja, umiejscowienie 

pojedynczego człowieczego 

bytu na mapie świata, wśród targających 

światem wojen, emocjonalnej 

pustki, z której wszyscy próbujemy 

się obudzić. 

Obok nowej duchowości jest też 

nowa prywatność, świat bóstw 

i mitów, gdzieś obok jednak żyjąca 

swoim życiem lodówka, czajnik 

czy słoiki po majonezie gotowe 

do przygotowania konfitur. 

Prywatność pustych mieszkań, 


9

opuszczonych już na zawsze szlabanów 

w zapuszczonych wsiach. Sen 

jako metafora ludzkiego potencjału, 

nie odkrytych pragnień, ale też 

marazmu, zagubienia. 

Ujmujący, delikatny, ale też sugestywny 

obraz świata, peryferii, bliski, 

pachnący codziennością, towarzyszy 

mi każdego dnia, sam również 

wywodzę się z domu dziennego… 

Odczuwam prywatność, intymne 

spotkanie z tekstem, za rękę prowadzi 

mnie nie fikcyjny narrator, a sama 

autorka, to nasze wspólne przeżycie, 

jej zdumienie albo rozczarowanie ma 

niezwykłą siłę oddziaływania. 

Sięgnąłem po opowiadania, powoli, 

wtapiałem się w te bezdroża, prywatne 

opowieści. Lubię czytać, ale nie 

jestem zwolennikiem szybkiego 

czytania – jest to w jakiś sposób 

pozbawione sensu. 

Od powieści czy mniejszych form 

literackich chciałbym dostać więcej 

niż tylko te rzędy liter, prawdziwe 

skarby ukryte są między wierszami. 

Przed Literacką Nagrodą Nobla 

pisanie Olgi Tokarczuk było – użyję tu 

chyba właściwego sformułowania – 

górę bierze polityka, ustawia się ludzi 

za albo przeciw, a tak właściwie 

nie o to chodzi. 

Nie chciałbym, aby Tokarczuk stała 

się obowiązkowym, eksportowym 

dobrem narodowym, posągiem, który 

miast wzbudzać do myślowego 

buntu, sprowadzi swoją rolę do poddawania 

się bierności i szerzenia 

postaw konformistycznych. 

Ważne to szczególnie dzisiaj, gdy 

odrębność, inne zdanie, prowadzi 

do nieustannych potyczek – niestety 

– mało różnorodności, mało też 

tolerancji. 

Nie tyle jest to wymyślanie opowieści, 

co wspólna nad nimi medytacja, 

niezobowiązująca, pełna uniesienia, 

droga, którą podążam z własnej woli. 

Wspólna podróż, bez 

obowiązku 

Nieprzypadkowo wspominam o własnej 

woli, a nie obowiązku, bowiem 

moja przygoda z twórczością Olgi 

Tokarczuk rozpoczęła się na studiach, 

niezobowiązująco. Książki Noblistki 

były poza ówczesnym spisem lektur. 

10 


domowe, codzienne, coś jak wiszące 

pranie hulające na wietrze w jakiejś 

wiejskiej osadzie. Niezwykle bliskie, 

jak walka o oddech. Utożsamiam się 

z tą twórczością. 

No i też trochę z tego względu smuci 

mnie sytuacja pisarzy po otrzymaniu 

tego prestiżowego wyróżnienia. 

Tokarczuk na sztandary, Tokarczuk na 

plakaty, pisarka stała się medialna, 

wszyscy czytają Tokarczuk. 

Zastanawiam się tylko, co to znaczy 

„wszyscy”. Mam obawy, że literatura 

w ten sposób blaknie, kształtują się 

jakieś jedyne i słuszne interpretacje, 

Mam jednak cichą nadzieje, że twórczość 

Olgi Tokarczuk zachęci do wymiany 

myśli, pomoże się otworzyć 

na inne światy. 

Zapewne któraś z pozycji Noblistki 

pojawi się w kanonie lektur szkolnych, 

pragnę tylko, żeby ta twórczość nie 

stała się obowiązkowa, a raczej 

chciana i doceniana, jak górskie 

źródełko, które daje życie. 

Zanim jednak Tokarczuk trafi masowo 

do szkół, trzeba się zatroszczyć 

o poważne wydania jej powieści 

z solidnym opracowaniem. 

Brakuje opracowań dzieł współ-

czesnych twórców, literatura nie jest 

niestety dostatecznie promowana. 

Tylko 37 procent Polaków w 2018 

roku sięgnęło po książkę, z roku na 

rok czytamy coraz mniej. 

Jakie zadanie ma tutaj Literacka 

Nagroda Nobla, czy to w szerszym 

sensie w ogóle ludzi interesuje? 

Dodajmy, że tu nie tyle chodzi 

o czytanie książek Olgi Tokarczuk, 

a raczej o czytanie książek w ogóle, 

z czym mamy poważny problem. 

W obliczu epoki cyfrowej, mediów 

społecznościowych, wszystko staje 

Przy szerszej perspektywie nie da się 

ominąć kwestii mediów i zaangażowania 

pisarki w różnorakie literackie 

przedsięwzięcia. 

Do tej pory Tokarczuk raczej stroniła 

od nazywania siebie celebrytką, 

chociaż byłoby pewnie fałszywą 

skromnością stwierdzenie, iż będzie 

egzystowała tak jak dawniej. 

Literacka Nagroda Nobla przyznawana 

jest za całokształt twórczości, 

a przyznajmy, że Olga Tokarczuk 

nie złożyła broni. Każde jej spotkanie 

z publicznością zostanie uwiecznione, 

jej zdanie będzie miało znaczenie 

dla wielu środowisk opiniotwórczych, 

na różnych polach, sam byłem zresztą 

uczestnikiem zeszłorocznego festiwalu 

Apostrof, którego kuratorką 

była Olga Tokarczuk. Doceniam jej 

wkład w to wydarzenie, umożliwienie 

podjęcia wspólnej dyskusji przez literatów, 

jak również podjęcie ważnych, 

intrygujących kwestii. 

Olga Tokarczuk, to z pewnością 

człowiek fermentu, debaty tak 

przecież potrzebnej. Mam podejrzenia, 

że bardzo oblegany będzie 

w tym roku Festiwal Góry Literatury 

współorganizowany przez samą 

się produktem do wypromowania, 

literatura 

też w jakimś wymiarze zaczyna 

być otaczana gadżetami, a festiwale 

literackie są aktywnym sposobem 

spędzania wolnego czasu, niekoniecznie 

zresztą związanego z czytaniem. 

Jak się ma zatem medialny blichtr 

do literatury i czy to nie czasem powierzchowny 

celebrycki światek? 

Olga Tokarczuk celebrytką… 

będzie też szeroko komentowana. 

Doris Lessing, również Noblistka, 

doceniana przez samą Tokarczuk 

stwierdziła w swojej mowie noblowskiej, 

iż osoby parające się pisaniem 

zbyt często ulegają pokusie medialnego 

życia w blasku fleszy, a to nie 

oni są najważniejsi. Zdaniem Lessing 

każdy pisarz winien znaleźć sobię wolną 

przestrzeń do zagaspodarowania, 

wypełnić ją literacko i w taki sposób 

egzystować. 

Aktywność medialna pisarzy to presja 

niekiedy trudna do zniesienia. 

Z uwagą śledzę poczynania autorki 

Tokarczuk, a odbywający się w urokliwej 

Kotlinie Kłodzkiej. 

Życzyłbym sobie i wszystkim, aby 

tego rodzaju spotkania zbliżały ludzi, 

a literatura zasiewała ziarno dobrych 

myśli. Na owoce przyjdzie jeszcze 

poczekać. [RK] 

Robert Knapik 


11

? 

12 


Andrzej Pągowski 

Wybitny ny na całym świecie 

i wielokrotnie nagradza- 

artysta 

grafik, wszechstronnie utalentowany, 

który jednak za podstawowe medium 

obrał plakat. Absolwent Państwowej 

Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w 

Poznaniu. Uczeń prof. Waldemara Świerzego. 

Brązowy medal na Międzynarodowym 

Biennale Grafiki Użytkowej 

w Brnie w roku 1977 za plakat „Mąż i 

Żona” otworzył mu drzwi do kariery, 

która trwa już ponad 40 lat i w ciągu 

której stworzył ponad 1500 plakatów 

oraz kilka tysięcy prac z różnych innych 

gatunków sztuk plastycznych i nie tylko. 

Laureat kilkudziesięciu nagród polskich 

i zagranicznych, wśród których warto 

wymienić kilkanaście najwyższych trofeów 

na Międzynarodowym Konkursie 

na Najlepszy Plakat Filmowy i Telewizyjny 

(w tym 6 Złotych Medali i tytuł The 

Best of Show) w Los Angeles oraz kilka 

nagród głównych na Międzynarodowym 

Konkursie na Plakat Filmowy 

w Chicago. 

Jego prace znajdują się w wielu kolekcjach 

prywatnych i państwowych, 

między innymi w Muzeum Sztuki Nowoczesnej 

w Nowym Jorku i San Francisco, 

w Centrum Pompidou w Paryżu. 

Metropolitan Museum of Modern 

Art umieściło plakat „Uśmiech wilka” 

wśród 100 najważniejszych dzieł sztuki 

nowoczesnej w zbiorach MoMA.

Autor zdjęcia: Michał Mutor 

Co jest takiego fascynującego w plakacie, że wybrałeś 

ten rodzaj przekazu jako swoje medium? Czyżby tylko 

szybki, błyskawiczny efekt? 

No cóż, malarz najpierw maluje obraz, potem szuka menadżera, 

marszanda, kombinuje, nawiązuje współpracę 

z galerią, mija jeden tydzień, drugi tydzień, pół roku, rok 

i mówią mu, że się jeszcze nie sprzedało, a w przypadku 

plakacisty – dzisiaj robisz, jutro jest na mieście i albo jest 

dobre, albo złe. Jeżeli złe, no to coraz mniej masz zleceń, 

jeśli dobre to masz ich coraz więcej. Skutki są prawie 

natychmiastowe. Mnie jednak zawsze bardziej kręciło 

bycie wśród ludzi, czyli pokazywanie tego, co robię i słuchanie 

opinii. Każdy ma jakieś inne predyspozycje, 

np. mnie nakręca odbiór widzów, to w jaki sposób postrzegają 

moje prace. Jeżeli zwracają na to uwagę, jeżeli 

coś im się podoba, jest do czegoś potrzebne… a właśnie, 

może to tu jest sedno, że nie bardzo umiem robić rzeczy, 

które nikomu nie są potrzebne i to nie tylko w kontekście 

samego faktu zlecenia. Jeżeli ktoś chce, żebym to coś 

zrobił, to mi się wtedy najlepiej pracuje. 

Od lat wszędzie Ciebie pełno, działasz jak petarda. 

W dorobku masz ponad 1500 świetnych plakatów, 

za które otrzymałeś wiele prestiżowych nagród. 

Ile zrobiłeś ich w ciągu ubiegłego roku i ile czasu 

przeciętnie zajmuje Ci namalowanie jednego? 

W roku ubiegłym zrobiłem 112 plakatów. Nie można 

uśrednić czasu spędzanego nad jednym plakatem. 

Nie ma to recepty. Ja przyzwyczaiłem się do pracy jednonocnej, 

czyli pracuję w nocy i jeśli robię w nocy plakat, to 

rano zwykle już jest ok., ale nie ma reguły, nie zawsze się 

udaje. Kiedyś nie miałem wyboru. Siadałem w nocy przed 

terminem i malowałem, ale dziś, kiedy pracuję z komputerem, 

kiedy szukam tak naprawdę pomysłów, które by 

były czytelne na ulicy, to rzadko się udaje w jedną noc, ale 

w każdym razie staram się. Ktoś mógłby skrytykować, że 

co to za malowanie w jedną noc, ale ja bardzo źle znoszę 

„odchodzenie od listu”. Jeżeli piszesz list, to to jest pewien 

ciąg emocji, które przelewasz na papier, ręka chodzi, 

pismo ma jeden charakter. Nagle dzwoni telefon, dziecko 

woła, czy coś tam jeszcze. Odchodzisz, wracasz i ewidentnie 

widać, w którym miejscu przerwałeś i powróciłeś. 

Ja nie mogę sobie na to pozwolić w moim tworzeniu. Na 

te chwile odejścia, bo to widać. Z reguły staram się to zrobić 

za jednym zamachem. Czasami to powoduje, ze siedzę 

nawet do 6 rano, ale jednak próbuję zrobić w jedną noc. 

Jak przebiega u Ciebie proces twórczy, tj. czy potrzebujesz 

skupienia do pracy i metodycznie opracowujesz 

temat, czy raczej doznajesz jakiegoś olśnienia, 

po którym siadasz i bach-gotowe? 

Nie, nie, no tak to nie ma. Od momentu telefonu, maila, 

zapytania noszę w sobie temat i bardzo rzadko robię 


13

14 


od razu, bo zawsze wiem, że mam trochę czasu. Z reguły 

siadam tak naprawdę tuz przed oddaniem pracy. 

A dlaczego? Ano dlatego, żeby nie musieć się zastanawiać, 

co by tu jeszcze poprawić. Bardziej liczę na to, że klient ma 

jakieś uwagi. Nie ma ich za często, ale bywają. Natomiast 

nie chcę czegoś takiego, że zrobię, potem to będzie 

leżało, a ja w tym czasie pomyślę, że może zrobię jeszcze 

raz, może zupełnie inaczej. Ja jestem ADHDowiec i mnie 

samemu trudno jest siebie zadowolić, więc unikam takich 

sytuacji. Raczej staram się żyć tematem, a jak w końcu 

wpadam na pomysł, no to siadam i robię. 

To chyba akurat dość typowe zjawisko wśród twórców 

pracujących na zlecenie, że do końca szukają być może 

lepszej alternatywy. Ty ten czas świadomie skracasz, 

ale sądząc po efektach nie jest Ci on wcale potrzebny. 

Jestem typowym twórcą na zlecenie. Nic tak mnie nie 

inspiruje, jak świadomość, że ktoś chce coś u mnie zamówić. 

Oczywiście zaraz znajdą się głosy, że dla pieniędzy. 

Tak. Dla pieniędzy też. Ja bardzo lubię zarabiać pieniądze 

za to, co robię i uważam, że to jest normalne, bo to jest 

mój zawód, natomiast najbardziej w tym wszystkim kręci 

mnie nowy temat. Są oczywiście takie pomysły, które mi 

szybko wpadają do głowy i nie mogę się doczekać momentu, 

w którym usiądę i zacznę je realizować. Aż mnie 

ciągnie, ale zdarzają się i takie zwykłe zlecenia, które po 

prostu muszę rzetelnie wykonać. 

Na ile pomocne są w Twojej twórczości elektroniczne 

narzędzia i programy graficzne? Czy bywa, że podpowiadają 

Ci jakiś fajny efekt wizualny? Zdaje się, że 

z komputerem eksperymentowałeś już dawno temu... 

Pracuję już prawie dwadzieścia lat na komputerze. 

W tej chwili nie mam innych narzędzi zupełnie. Na tablecie 

mam prawie czterysta pędzli. Nie ma takiej możliwości, 

żeby mieć te pędzle w słoiku. Nie wszystkie pędzle 

znam. Czasami mam czas, żeby poszukać, czasami w trakcie 

pracy je zmieniam, bo mnie urzekają inne, dające jakieś 

nowe możliwości. To zresztą moi widzowie mogą 

łatwo zauważyć, bo ja mam takie cykle. Wpadam w jakąś 

uroczą stylistykę i bawię się nią załóżmy przez tydzień, 

dwa tygodnie, czy miesiąc i zmieniam. 

Teraz mam na przykład ciąg na formistów i po prostu 

zakochałem się w tego typu sposobie pracy, tj. szukaniu 

linearnych rysunków wypełnianych kolorem i prostą 

formą, ale pewnie i to za chwilę mi się znudzi. 

Zrobiłeś masę genialnych plakatów, robiłeś teledyski, 

zajmujesz się szeroko pojętą reklamą itd. 

Można powiedzieć, że jesteś multiinstrumentalistą 

w dziedzinie sztuk plastycznych. 

Ja jestem Leonardo da Vinci (śmiech), bo piszę książki, 

nagrywam płyty, robię teledyski, rzeźby, nakręcam filmy, 

piszę scenariusze, wymyślam scenografie, projektuję 

plakaty, okładki płytowe, ilustracje książkowe, znaczki. 

Czego ja jeszcze nie robiłem? Aaa…na Księżycu nie byłem 

(śmiech). 

Nie tak dawno temu stworzyłeś książkę „Czy smartfony 

mają ogony”, w której zarówno tekst, którym też lubisz 

się bawić, jak i ilustracje są twojego autorstwa. 

Czy powstała tylko ta jedna książka, czy przewidujesz 

jakiś ciąg dalszy? 

Na razie wystarczyło mi natchnienia na jedną książkę. 

Próbowałem napisać dalszy ciąg tych fraszek dla dzieci, 

ale wtedy mi to poszło bardzo szybko i sprawnie, a teraz 

nie bardzo mi to wychodzi. Mam nadzieję, że przyjdzie 

jeszcze taki moment, w którym wpadnie mi do głowy 

równie absurdalne zdanie jak wtedy to: „Raz czarny baran 

owce wyprowadził na manowce” i na to czekam. 

Ha ha! To satyra nie tylko dla dzieci… 

Oprócz plakatów do spektakli, czy filmów brałeś także 

udział w kampaniach społecznych i robiłeś plakaty 

sytuacyjne. Ostatnio furorę zrobił plakat z kangurem. 

Plakatu z kangurem nikt nie zamówił. To są takie plakaty, 

które wykonuję z potrzeby serca, bo wielu ludzi ogląda 

moje prace i czeka na mój komentarz, a nawet wielu internautów 

podsuwa mi pomysły, żebym zabrał głos na ten 

czy inny temat. Często niestety polityczny, co mnie akurat 

za bardzo nie interesuje. Zabieram głos graficznie, ale też 

często podpisuję te prace, bo, jak zauważyłaś, lubię bawić 

się słowem. Wydaje mi się, że nawet mam obowiązek wypowiedzieć 

się w pewnych sprawach. Tym bardziej, jeśli 

widzę, że te moje wypowiedzi plastyczne mają odzew. Na 

przykład wtedy, kiedy Róża Thun pyta, czy może to pokazać 

w Brukseli i udostępnić, kiedy wydawnictwo Graphis 

opisuje to jako jeden z ciekawszych głosów w sprawach 

klimatycznych i kiedy ludzie nagle uświadamiają sobie 

ich sens. Plakat z kangurem tak naprawdę to nie jest 

plakat o płonącej Australii. Celem jest pokazanie, że to, co 

zaczęliśmy robić z przyrodą, już się tli jak bomba cykająca. 

Nikt z nas nie wie, czy ktoś będzie to gasił, czy ten lont 

będzie się nadal palił. W tym plakacie też jest pewien żart 

słowny, bowiem w języku polskim brzmienie słów „lont” 

i „ląd” jest bardzo podobne. W języku angielskim już tego 

niestety nie mamy, więc plakat jest bardziej jednoznaczny. 

Czy czujesz się swoistym graficznym misjonarzem? 

Misjonarzem nie, bardziej dziennikarzem. Ja po prostu 

utrwalam pewne sytuacje. Kiedyś przez wiele lat rysowałem 

komentarze społeczno-polityczne w „Wirtualnej 

Polsce”, ale gdzieś tam w pewnym momencie uzmysłowiłem 

sobie, że to zbytnio mnie wiąże ze sprawami politycznymi, 

które chciałem odciąć od mojej twórczości. 

Czasami ciągnie mnie jeszcze do takich komentarzy, 

więc jeśli się akurat nadarza okoliczność, to robię. 

Zajmujesz się także klasycznym malarstwem, prawda? 


15

JA 

PO 

PROSTU 

UTRWALAM 

PEWNE 

SYTUACJE 

Czy to trochę nie jest tak, jakby surfer przesiadł się na 

kajak? Czy dla plakacisty malarstwo nie jest zbyt żmudnym 

zajęciem? Co Ci ono daje? 

No może nie klasycznym, bo wszystko robię elektronicznie, 

ale malarstwem, tak. Dla mnie to jest tak, jakbym wystawił 

głowę powyżej chmur, gdzie jest czyste powietrze. 

Mój zawód związany jest z ciągłym uzależnieniem od 

„ktoś i coś”, a malowanie daje mi totalną wolność, w której 

nic nie muszę i robię co chcę. Jest to takie zachłyśnięcie się 

tą swobodą, w której mogę ćwiczyć pewne rozwiązania, 

które potem wykorzystuję w plakatach. 

Czy spotkałeś się z krytyką, że jakiś Twój plakat jest 

obrazoburczy albo nieprzyzwoity, bo zbyt mocno epatuje 

erotyzmem, a przecież dzieci na to patrzą (no bo jeśli 

wiszą na słupach czy billboardach to są widoczne dla 

wszystkich i nie da się ich odzobaczyć)? 

Jak wtedy reagujesz? 

W PRL-u cycki i kutasy nikogo nie gorszyły, a było ich 

pełno na moich plakatach. Teraz nikt by na to nie zezwolił. 

Mam świadomość, że w ogóle nie ma sensu takich rzeczy 

robić, bo i tak tego nie puszczą. Ostatnim obrazoburczym 

plakatem był chyba „Papierosy są do dupy”, który wiele 

osób chciało zdjąć. Był też „Boski spór” w Olsztynie, gdzie 

bardzo ostro zareagowano na ten plakat, bo był Chrystus 

„do góry nogami”. 

16 


MALOWANIE 

daje mi totalną wolność, 

w której nic nie muszę 

i robię co chcę 

Urzędnicy czy publiczność? 

Urzędnicy, ale może publiczność też. Możliwe, że ktoś 

napisał do urzędu, że Pągowski obraził uczucia religijne, 

cokolwiek to znaczy. Wiesz, tak do końca to chyba nikt nie 

wie, co to są „uczucia religijne”. To tak jak z jądrami komara. 

Wszyscy wiedzą, że są, ale nikt ich na oczy nie widział. 

Ostatnio, po wielu latach bez zarostu zapuściłeś brodę. 

Czy jest w tym jakiś cel wizerunkowy, czy tylko fantazja? 

Wiąże się to z pewnym projektem, ale to wyjaśni się dopiero 

pod koniec roku. W każdym razie to mi się spodobało 

i zostałem przy tym. 

Właśnie wróciłeś z Wiednia. Czy ten wyjazd także łączy 

się z jakimś nowym projektem? 

W Wiedniu byłem gościem Instytutu Polskiego. Rok temu 

z „LABEL Magazine” rozpoczęliśmy projekt związany ze 

stuleciem Bauhausu. Zaprosiliśmy dwudziestu grafików 

do wykonania prac opartych o ideologię Bauhausu. 

Wystawa tych prac jeździła po całej Polsce i bardzo się 

spodobała. Była m.in. w Muzeum Plakatu w Wilanowie. 

Teraz wiedeński instytut zaproponował, żeby pokazać ją 

u nich, stąd się tam pojawiliśmy. 

A najbliższe plany wystawowe? Gdzie będziemy mogli 

podziwiać Twoje najnowsze dzieła? 

Dwie wystawy będą w najbliższym czasie we Wrocławiu, 

bodaj w czerwcu. Wcześniej, w maju, w Łodzi, później 

w Cieplewie. Nie pamiętam dokładnie kiedy, ale chyba też 

w czerwcu. Tam jest niesamowite, kultowe kino, pokazujące 

ambitne filmy. 

17 


18 


Nowy projekt Andrzeja Pągowskiego: 

WAJDA NA NOWO 

Sześćdziesiąt plakatów do wszystkich filmów i etiud 

Andrzeja Wajdy 

To takie klimatyczne miejsce skupiające całą okolicę. 

W lipcu na Festiwalu Gwiazd w Międzyzdrojach pokażę 

cykl „Kieślowski na nowo”. 

W życiu tak aktywnego człowieka jak Ty, wiele się 

dzieje. W jaki sposób sytuacje, w których uczestniczysz, 

odciskają się na Twojej twórczości? 

Czy mają w niej swój ciąg dalszy? 

Jasne, np. 6 lutego, w Arkadach Kubickiego pokazaliśmy 

nowy kalendarz Gedeon Richter. To jest artystyczny kalendarz, 

który ukazuje się od dziewięciu lat. To wydarzenie 

zawsze jest mocno odnotowywane w Warszawie i ma 

coraz większą rangę. Obecna edycja tym razem zrobiona 

jest z panami. Panów jest dwunastu. W tym roku swoimi 

rozważaniami na temat kobiet podzielili się Borys Szyc, 

Paweł Małaszyński, Tomek Organek, Andrzej Fogtt, Piotr 

Fronczewski, Andrzej Chyra, Andrzej Saramonowicz, Andrzej 

Seweryn, Krzysztof Zanussi, Dawid Podsiadło, Janusz 

Gajos i Jerzy Bralczyk. 

Oni wypowiedzieli się na temat kobiet w ten sposób, 

że przesłali mi takie krótkie zapisy przemyśleń, a ja do 

tego zrobiłem ilustracje. Z kolei w trakcie pracy jest duży 

projekt „Wajda na nowo”, który zamierzam ukończyć 

latem przyszłego roku. Jest to sześćdziesiąt plakatów do 

wszystkich filmów i etiud Andrzeja Wajdy. Już wiem, że 

pokażemy to na festiwalu filmów fabularnych w Gdyni, 

pokażemy też w Suwałkach, gdzie Andrzej się urodził. Jest 

także propozycja, żeby pokazać to w Instytucie Polskim 

w Wiedniu. To chyba wszystko, co mam teraz „na tapecie”. 

Zatem czas bogaty w wydarzenia, choć rok dopiero 

się zaczął. To świetnie dla nas wszystkich, gratuluję! 

Jednak człowiek po intensywnej pracy potrzebuje trochę 

wytchnienia, a Ty w dzień biegasz, coś załatwiasz, 

pracujesz w biurze, jeździsz na różne spotkania, 

a w nocy siedzisz w pracowni i malujesz. 

Potrafisz w ogóle odpoczywać? Jak to robisz? 

No właśnie! Po intensywnym dniu idę do pracowni i tam 

odpoczywam… pracując. Ja naprawdę bardzo dobrze 

się czuję, jak pracuję. Malowanie autentycznie sprawia 

mi wiele frajdy i to mnie odpręża. To, co robię w ciągu 

dnia, jest zdecydowanie bardziej męczące, bo to są spotkania, 

konsultacje, obrady jury, jeżdżenie, przygotowywanie 

projektów, wystaw. To wymaga wielu umiejętności, 

ale też wsparcia wielu osób, bo przecież nie robię tego 

sam, a więc także wymaga konsultowania i koordynowania. 

Natomiast potem przyjeżdżam do swojej pracowni i 

tutaj jestem sam ze sobą, ze swoimi projektami, przemyśliwaniami, 

muzyką. 

Nawet teraz, podczas rozmowy z Tobą, cały czas rysuję. 

To jest dla mnie przyjemność. Oczywiście, jak przychodzi 

wiosna, to dochodzi pływanie, rower, dochodzą spacery. 

To jest to, co ja lubię. Natomiast jak jest jesień i zima, 

to ja tego nie cierpię i staram się wtedy jak najmniej 

wychodzić na dwór i nie oglądać tej szarzyzny. 

Czyli „byle do wiosny”. 

Podsumujmy: Jesteś człowiekiem sukcesu, zarówno na 

polu zawodowym, jak i osobistym. 

Wszystko w życiu Ci się udawało i szybko przychodziło. 

Zawsze „wsiadałeś do dobrego pociągu”. Czujesz się 

spełniony artystycznie? 

Jest tu pewna pułapka. To pytanie jest jednym z często mi 

zadawanych „ Czy Pan się czuje człowiekiem sukcesu?”. 

Kiedyś mi się wydawało, że tak. 

Mam dużo nagród i fajne życie, ale to nie tak, nie w tym 

rzecz. Myślę, że dziś mój sukces ma inną miarę. Mając 

67 lat nadal mam dużo zleceń, czuję się dobrze i to mi 

sprawia frajdę. To właśnie jest mój wielki sukces, że udało 

mi się tak ustawić swój organizm i taką pozycję zdobyć, 

że to kontynuuję. Kiedyś myślałem, że nagrody mają 


19

20 


W rozmowach z młodymi twórcami 

życzę im, aby w moim wieku 

mieli tak samo dużo zleceń, jak ja 

i tak samo się cieszyli ze 

swoich osiągnięć, 

jak cieszą się teraz. 

znaczenie. Owszem, one dają dużo satysfakcji, ale są potężną 

pułapką, bo jeśli uwierzysz, że nagroda generuje ci 

jakość, to jest to nieprawda. 

Ona jest przyznana za „tu i teraz”, więc jeżeli jutro, za miesiąc, 

za rok nie jesteś „tu i teraz”, czyli nie jesteś tak samo 

dobry lub lepszy, a raczej żeby dostać nową nagrodę musisz 

być lepszy, to tych nagród po prostu nie dostaniesz, 

a to, że otrzymałeś nagrodę kilka lat temu, nie przekłada 

się na przyszłość. Nie ma nagród dawanych do przodu, 

więc żeby zdobywać stale te nagrody, trzeba być cały czas 

w gotowości. Niemniej one nie wyznaczają twojego 

statusu genialności i świetności. W rozmowach z młodymi 

twórcami życzę im, aby w moim wieku mieli tak samo 

dużo zleceń, jak ja i tak samo się cieszyli ze swoich 

osiągnięć, jak cieszą się teraz. To jest według mnie 

wyznacznik sukcesu. 

Polemizowałabym o tyle, że zapracowałeś na markę 

„Pągowski” i jest Ci łatwiej rozmawiać ze zleceniodawcami 

z pozycji osoby znanej i cenionej w branży. 

Nie zawsze dostaję wolną rękę, ale rzeczywiście jest mi 

łatwiej, to prawda. Nie zwalnia mnie to jednak z wytężonej 

pracy. Mogę także pozwolić sobie, by powiedzieć 

„nie”. Czasami rezygnuję ze zlecenia, np. jeśli osoba po 

drugiej stronie nie zadała sobie trudu, żeby sprawdzić 

co w życiu zrobiłem, co osiągnąłem i sugeruje, że to ich 

zlecenie będzie dla mnie świetną promocją. 

Na szczęście to sporadyczne przypadki. 

Zadam Ci teraz bardzo trudne pytanie (śmiech): Czy 

masz jakieś – uwaga – nierealne marzenie? 

Tak, na pół roku na wakacje. Nie ma takiej możliwości, 

ale gdyby tak mogło się stać, to byłaby to jakaś fajna ciepła 

wyspa. Z dużą ilością słońca, piachu, ciepłej wody, bez 

rekinów(!)… 

Wytrzymałbyś pół roku??? Żartujesz, z Twoim ADHD? 

Uwierz mi, że tak, bo zabrałbym ze sobą tablet i rysował 

sobie co chcę. Gdy byłem ostatnio na Teneryfie, namalowałem 

portret ślicznej Murzynki, który się bardzo 

spodobał i równie ładnie sprzedał. 

Widziałam „ją” na Facebook’u. Chyba często korzystasz 

z tego portalu do prezentacji swoich prac, prawda? 

Tak, bo to jest takie moje miejsce kontaktu z ludźmi. 

Moja „ulica”. Często mnie ludzie pytają o media społecznościowe. 

Kiedyś moje plakaty wisiały masowo na ulicach, 

wiec tego nie potrzebowałem. Dziś nie ma takiej 

ulicy, gdzie plakaty wisiałyby masowo. Na 112 zrobionych 

przeze mnie w tym roku plakatów może z 10 procent było 

rozlepionych na ulicach, albo i mniej, a media społecznościowe 

są ogromną „ulicą”. Tam są ludzie, których 

w większości nie znam, którzy „chodzą”, jak to na ulicy, 

i się przyglądają. Przewaga takiej prezentacji jest taka, że 

ci ludzie często się ze mną kontaktują. Mam nawet takie 

grupy, które w jakimś sensie ze mną są, a bywa, że pojawiają 

się na wystawach w różnych miejscach. 

Głównie panie, tych jest ok. 70 procent, ku mojej uciesze, 

rzecz jasna. 

Pięknie dziękuję za rozmowę w imieniu swoim i czytelników 

„Post Scriptum”, życząc samych radości i nieustawania 

w twórczym biegu, no i może kiedyś jednak tych 

długich wakacji na ciepłej wyspie. 

Również dziękuję. [JN] 

Oficjalna strona autorska: www.pagowski.pl 

Rozmawiała Joanna Nordyńska 


21

Wzoruję się na 

malarstwie realistycznym, 

podziwiam wspaniały warsztat dawnych artystów, 

dążę do harmonii i ładu w obrazie, zachowując najczęściej 

uniwersalne i sprawdzone 

zasady kompozycyjne. 

22 


Diana Żarów 


23

Sztuka to: 

24 

powiew wiatru na twarzy, 

krople deszczu na skórze, 

uśmiech drugiego człowieka. 


Diana Żarów 

Moje pisarstwo nazywają poszukującym, bo trudno 

je zdefiniować, a jak Ty określisz swoje malarstwo? 

Mojej twórczości nie nazwałabym poszukującą. 

Obrazy są w zasadzie na wskroś klasyczne. 

Pokusiłabym się nawet do wpisania ich w nurt realizmu 

magicznego czy symbolizmu. Wzoruję się na malarstwie 

realistycznym, podziwiam wspaniały warsztat 

dawnych artystów, dążę do harmonii i ładu w obrazie, 

zachowując najczęściej uniwersalne i sprawdzone 

zasady kompozycyjne. 

Z drugiej jednak strony, to nie jest też do końca tak, 

że nie mam nic swojego, dodaję bowiem do każdego 

z obrazów własne postrzeganie świata, własne interpretacje, 

bazując na metodach dawnych mistrzów. 

W takim malarstwie się odnajduję i czuję najlepiej. 

Jak zdefiniowałabyś sztukę? 

A jak zdefiniować sztukę w kilku zdaniach? 

Sztuka to jest obraz, rzeźba, film, muzyka, literatura. 

Ale też powiew wiatru na twarzy, krople deszczu na 

skórze, uśmiech drugiego człowieka. O tym, czym jest 

sztuka, można by rozmawiać do końca życia i jeden 

dzień dłużej. Jest tyle aspektów i rodzajów! Pozwolisz, 

że w związku z tym, na czym skupiam obecnie swoje 

zainteresowania, zawężę moją wypowiedź do sztuki 

wizualnej. Przeciętny Kowalski rozumie sztukę jako 

obraz w galerii czy muzeum. Tymczasem ona jest 

wszędzie! Wystarczy się tylko rozejrzeć. 

Ulubiona filiżanka, w której pijesz poranną kawę czym 

jest? Kto ją tak zaprojektował, że akurat z niej chcesz 

pić? Dlaczego wśród tysięcy filiżanek w sklepie wybrałeś 

właśnie tę? 

Architektura, aranżacja wnętrz, ogrodów, meble, 

dodatki, moda – wyobraź sobie, że przy wyborze 

kierowalibyśmy się tylko względami pragmatycznymi. 

Jak wyglądałoby wtedy nasze otoczenie? Naturalną 

cechą ludzkości jest dążenie do piękna i harmonii. 

Otaczamy się przedmiotami, które mają ogromny 

wpływ na nasze samopoczucie. Obraz, kolor, forma, 

faktura – potrafią wywołać spokój, harmonię, błogość. 

Ale też niepokój, przygnębienie, smutek, strach. 

Sztuka ma ogromną moc, potrafi zmieniać nawet 

światopogląd, nadaje często nowe nurty i trendy 

ogólnoświatowe czy społeczne. 

Popatrzmy na historię i na kanon kobiecego piękna. 

Średniowiecze – szczupłość, ascetyzm, z kolei w baroku 

wszystko ociekało zmysłowością, a im kobieta była 

pulchniejsza, tym ładniejsza. Przypomnij sobie kobiety 

Rubensa. Jak to możliwe, że na przestrzeni wieków 

ideał piękna może się tak diametralnie zmieniać? 

I kto, bądź co go kreuje? Przeciętny Kowalski nie zdaje 

sobie sprawy z mocy sztuki. Może powiedzieć: „Ja się 

sztuką nie interesuję”, ale jego wybory są jednak podyktowane 

kreatorami trendów, stylu, nurtów sztuki. 

Tak więc sztuka w ogromnej mierze określa to, kim 

jesteśmy, co lubimy, co kupujemy i co cenimy. 

Pospierałbym się, czy „kreatorzy trendów” tworzą 

akurat sztukę, ale zostawmy to na inny raz. 

Dlaczego malujesz kobiety? Czy Twoje malarstwo 

można nazwać feministycznym? 

Myślę, że nazwanie mojego malarstwa 

feministycznym, to zbyt daleko idąca interpretacja. 

Owszem, maluję ostatnio głównie kobiety, bo taki 

mam teraz okres w mojej twórczości. Interesuje mnie 

nie tyle kobieta, co figuratywizm: ciało ludzkie, pokazanie 

emocji poprzez postać człowieka. 

Tak prywatnie, oczywiście, czuję się feministką, chociaż 

to zbyt wąskie określenie mojego światopoglądu. 

Popieram nie tylko prawa kobiet, co każdego człowieka 

do wolności życiowych wyborów, o ile nie 

krzywdzą one innych. 

Mam alergię na słowa: powinnaś, należy, nie wypada, 

to wstyd dla kobiety/mężczyzny. Staram się walczyć 

z dyskryminacją światopoglądową, religijną, rasową, 

osób niepełnosprawnych, nie-hetero-normatywnych. 

Tak naprawdę nie trzeba wiele, wystarczy jedynie 

nie wtrącać się w życiowe wybory innych, nie pouczać, 

nie gardzić ludźmi, a świat stanie się dużo przyjemniejszy 

do życia. 

Wymień malarzy, których prace chciałabyś mieć na 

domowej ścianie. Ze trzech takich naj... 

To bardzo trudne pytanie. Średnio co miesiąc 

25 


26 


Interesuje mnie nie tyle kobieta, 

co figuratywizm: ciało ludzkie, 

pokazanie emocji poprzez postać człowieka. 

wieszałabym na ścianie prace kogoś innego. Na chwilę 

obecną wybieram: Marka Demsteader’a, Alejandro 

Pascale’a i Andrea Kowh’a. 

A gdybyś mogła wymyślić siebie na nowo, jak 

zaplanowałabyś swoje życie? Byłabyś drwalem na 

Alasce a może żyła w Tybecie mając kilku mężów? 

Gdybym miała wymyślić siebie na nowo, moje życie 

wyglądałoby prawie dokładnie tak, jak dziś. Być może 

nie starcza mi wyobraźni na wizualizację mojego życia 

w Tybecie czy na Alasce, ale wydaje mi się, że nie 

różniłoby się diametralnie od obecnego. 

Tak naprawdę ludzie wszędzie są podobni, problemy 

i radości podobnie przeżywają. 

Zbyt ostry klimat pewnie by mi przeszkadzał. W tropikach 

też żyłoby się koszmarnie, bo bardzo źle znoszę 

upały. W Polsce jest mi w sam raz, mamy przecież 

piękny kraj, idealny do zamieszkania. Jest i zima, i lato, 

i pory pośrednie. Mamy demokrację, wolność, kobiety 

i mężczyźni posiadają równe prawa. Nie wyobrażam 

sobie żyć w kraju terroru politycznego bądź religijnego. 

Mieć jakąś z góry społecznie ustaloną rolę. 

Tak więc to Polska jest moim wymarzonym miejscem 

do egzystencji: zmieniłabym ewentualnie jakieś 

drobne detale, ale te najważniejsze życiowe wybory, 

uważam, że podjęłam słuszne i nie żałuję ich. Nie 

mam potrzeby zastanawiania się, co by było gdyby, 

bo tak naprawdę niewiele potrzebuję, żeby się czuć 

szczęśliwą. Największą radość sprawiają mi drobiazgi, 

które w każdym zakątku świata są do osiągnięcia: 

przytulenie bliskiej osoby, promienie słońca na twarzy, 

spacer po lesie, czy dobra książka. 

takie tam, przyziemne marzenia… 

A gdyby stanął przede mną Alladyn i mogłoby 

się spełnić wszystko, to chciałabym być nieśmiertelna!Namiętnie 

czytam i oglądam programy dotyczące 

najnowszych naukowych wynalazków, teorii kosmologicznych, 

fantastyki naukowej. Bardzo żałuję, że nigdy 

nie dowiem się, jak będzie wyglądał świat za sto, 

tysiąc, dziesięć tysięcy lat. Może będziemy latać 

na wakacje na inne planety, jak dzisiaj na Mazury, 

a naszymi przyjaciółmi będą roboty, a może tak 

wrośniemy w wirtualną rzeczywistość, że ciała fizyczne 

przestaną mieć znaczenie? 

Ostatnie zdanie jest jakby wyciągnięte z mojego 

Vorteksu. Tam właśnie opisałem taki wariant 

rozwoju ludzkości. Dziękuję za rozmowę, Diano. 

Ja też dziękuję i pozdrawiam Czytelników 

Post Scriptum. [JP] 

Prace artystki można między innymi pooglądać 

na jej stronie: 

https://www.facebook.com/dreamart1324/ 

Rozmowę przeprowadził Jarek Prusiński 

O czym marzy Diana Żarów? 

Jeżeli chodzi o marzenia realne, to chciałabym, 

żeby wszystko było tak, jak teraz. Żeby nie było gorzej. 

Żebym miała więcej czasu dla siebie, żebym była 

jakieś 5 -10 lat młodsza i żeby ząb czasu mnie nie 

nadgryzał. Żeby zdrowie dopisywało, dzieci rosły, 

Diana Żarów 


27

Renata Cygan 

Jestem swoją niepewnością 

rano nie wstaję z łóżka 

sąsiadka mówi 

że przyniesie mi bułki 

ze trzeba żyć 

ty mówisz 

że mógłbyś być ze mną 

gdyby nie 

okoliczności 

mój psychiatra mówi 

że to depresja 

i zapisuje tabletki 

które chowam do 

brązowej szufladki 

tej w kuchni pod oknem 

mam spory zapas 

szklana podłoga 

jest pode mną 

niezdarnie robię krok 

zabija mnie [STAN DUSZY] 

Katarzyna Brus- Sawczuk 

ZMYSŁY 

Lubię słuchać gdy kichasz i patrzeć gdy ziewasz. 

Lubię pić z twego kubka kakaowy zapach. 

Lubię zimą przy ogniu, w iskier złotokapach 

pocałować za uchem, gdy się nie spodziewasz. 

Gdybym nie mógł cię słyszeć, to bym cię zanucił. 

Gdybym oślepł, zobaczyłbym ciebie dotykiem. 

Gdybym nie mógł dotykać, byłbym lunatykiem, lub 

psiakiem przerażonym, gdy pan go porzuci. 

Wszystkie moje neurony i synapsy moje, 

moją pamięć, sens zdarzeń, umysł niezawisły, poprzenoszę 

w bezpieczne kryształowe słoje, 

by jak bańka mydlana w pył się nie rozprysły. 

Bym się nie bał tak bardzo, jak teraz się boję, że gdy 

ciebie utracę, utracę też zmysły. 

Adam Gwara 

28 


POEZJA 

Wiersze 

nadesłane 

Ziemia bez ziemi 

Lasy bez drzew 

Ptaki bez śpiewu 

Co nam zostało dzisiaj po raju? 

Tylko wspomnienie kruche i blade 

które jak listek z dzieciństwa łąki 

drżący 

w zielniku pamięci kładę 

aby przechować do lepszych dni 

pamięć o dębie co uległ pile 

pamięć o rzece co niedorzecznie 

marzy o rybie i wodzie żywej… 

Nocą podchodzą pod moje drzwi 

bezpańskie koty 

kulawe psy 

które umarły przed tylu latu 

podają łapkę 

mruczą do snu… 

Przecieram oczy 

Nie – to nie sen 

To czas zawrócił i ptasie śpiewy 

złączyły ziemię z beztroskim niebem 

gdzie wszystko takie samo jak tu: 

zboże na chleb 

kwiaty na podziw 

i Bóg na cuda w żłobku się rodzi 

abym uwierzyć raz jeszcze mógł 

w Ziemię dla ludzi… 

Juliusz Wątroba 

LIRA Z POWOLNYM TEKSTEM 

W muszli żółwia kilka strun pozornie obcych 

Wiatr zawiewał by w wysokich szumieć dźwiękach 

Wiersz się czaił w powijakach samotności 

Z zimnych myśli wyłaniała się piosenka 

Wiatr zawiewał by w wysokich szumieć dźwiękach 

Młode struny otulone ciszą w drżeniach 

Z zimnych myśli wyłaniała się piosenka 

Rozpostartych kilka nut na ogrodzeniach 

Młode struny otulone ciszą w drżeniach 

W bąblujących słowach pręży się świat cały 

Rozpostartych kilka nut na ogrodzeniach 

Niepokoje kołysane w schowkach ciała. 

W bąblujących słowach pręży się świat cały 

Rytualnie dźwięk się zderza w powtórzeniach 

Niepokoje kołysane w schowkach ciała 

Całość wzbiera i rozbrzmiewa w skojarzeniach 

Rytualnie dźwięk się zderza w powtórzeniach 

Autystyczna lira żyje w własnym świecie 

Całość wzbiera i rozbrzmiewa w skojarzeniach 

Miłość wzmaga tempo nut i słownych wskrzeszeń 

Autystyczna lira żyje w własnym świecie 

W muszli żółwia kilka strun pozornie obcych 

Miłość wzmaga tempo nut i słownych wskrzeszeń 

Wiersz się czai w powijakach samotności. 

Dr. LSR Prasad 

Przekład: Renata Cygan 

My rodzimy, oni typują 

Prę przeciw zaostrzeniu, później 

będę odpoczywać. Głowę niosę wyżej 

niż kiedykolwiek i nie zawaham się jej użyć. 

Próbujesz mnie zmęczyć. Zapomniałeś, 

że jestem niezmęczalna. 

Nie chcę dłużej być Polką, 

która się boi. 

Beata Kołodziejczyk 


29

POEZJA 

Polecane 

Ukończył technikum górnicze w Wałbrzychu oraz filologię 

Józef polską w Wyższej Baran Szkole Pedagogicznej w Krakowie. Debiutował 

w 1969 na łamach tygodnika „Życie Literackie”. 

Ukończył Jego poezję technikum odkrył górnicze Artur Sandauer, w Wałbrzychu który oraz napisał filologię o nim, polską 

w że Wyższej trafia „swoją Szkole liryką Pedagogicznej prosto do w ludzkich Krakowie. serc”. Debiutował Od 1975 w 

w dziennikarstwie, 1969 na łamach m.in. tygodnika w „Wieściach”, „Życie Literackie”. później Jego w „Gazecie poezję 

odkrył Krakowskiej” Artur Sandauer, i „Dzienniku który Polskim”. napisał o Publikował nim, że trafia wiersze „swoją najczęściej 

prosto w „Tygodniku do ludzkich Powszechnym” serc”. Od 1975 (od w dziennikarstwie, 

1974 do 1994), 

liryką 

m.in. w „Nowym w „Wieściach”, Dzienniku” później (wychodzącym w „Gazecie Krakowskiej” w Nowym Jorku) i „Dzienniku i w 

Polskim”. „Twórczości”. Publikował wiersze najczęściej w „Tygodniku Powszechnym” 

(od 1974 do 1994), w „Nowym Dzienniku” (wychodzącym 

w W Nowym 1989 Jorku) jego wiersze i w „Twórczości”. trafiły do programów szkolnych, 

w następnych latach na matury języka polskiego (m.in. 

W wiersze 1989 jego Apokalipsa wiersze domowa, trafiły do Tańcowały programów dwa szkolnych, Polaki, czy w następnych 

Mam 25 latach lat). Odtąd na matury są też języka publikowane polskiego w (m.in. wielu wiersze antologiach 

krajowych domowa, i zagranicznych. Tańcowały dwa Polaki, czy Mam 25 lat). 

Apokalipsa 

Odtąd są też publikowane w wielu antologiach krajowych 

i zagranicznych. 

Jego wiersze stały się również inspiracją dla wielu piosenkarzy 

i kompozytorów, m.in. dla Starego Dobrego Małżeństwa, 

wiersze grupy Pod stały Budą, się również Beaty inspiracją Paluch, dla Beaty wielu Rybotyckiej, piosenkarzy 

Jego 

i kompozytorów, Jakuba Pawlaka, m.in. Julii dla Zaryckiej, Starego Elżbiety Dobrego Adamiak, Małżeństwa, Hanny grupy 

Pod Banaszak, Budą, Beaty Krzysztofa Paluch, Myszkowskiego, Beaty Rybotyckiej, Andrzeja Jakuba Słabiaka, Pawlaka, 

Julii Andrzeja Zaryckiej, Zaryckiego. Elżbiety Tłumaczone Adamiak, Hanny były na Banaszak, 20 języków, Krzysztofa m.in. 

Myszkowskiego, angielski, hebrajski, Andrzeja niemiecki, Słabiaka, czeski, Andrzeja rosyjski, Zaryckiego. hiszpański i 

Tłumaczone szwedzki. były na 20 języków, m.in. angielski, hebrajski, niemiecki, 

czeski, rosyjski, hiszpański i szwedzki. 

Mieszka w Krakowie. 

30 


SEN - WYCIEK WIECZNOŚCI 

znów mnie wyrzuca 

świt na brzeg 

niczym muszlę 

ze skłębionego oceanu 

w mojej głowie 

niczym w muszli 

szumiało 

noc całą 

wiecznością i snami 

i wszystko pomieszało się z wszystkim 

wszyscy byli wszystkimi 

i nie było jeszcze sztucznego podziału 

na umarłych i żywych

RĘKA 

Piękna marokańska żebraczka a może prostytutka 

wciśnięta wstydliwie w zaułek schodów 

o oczach – błyszczących perłach 

wyrzuconych na śmietnik 

Wyciąga do mnie rękę 

o datek 

i ta odtrącona ręka 

wydłuża się rośnie cieniem 

przez ocean 

góry chmur 

równinę nad Wisłą 

nie dając mi spokoju 

niema skarga a może wyrzut 

wobec Boga 

i możnych tego świata 

do których zaliczyła także mnie 

łowcę egzotycznych krajobrazów 

mijającego ją obojętnie 

w pogoni za pięknem 

i także w drodze do nicości 

GLOBALIZM 

jajka z Bali 

miód z Italii 

sery z Australii 

ryż i kaczka pekińska 

imbirowa herbata indyjska 

woda importowana 

z Malezji 

owoce morza z Indonezji 

robię z tego 

śniadaniowy mix 

w brzuchu 

Made in Poland 

w hotelu „Fraser Suites” 

gapiąc się przez okno 

na Singapur 

gdzie niedawno 

szumiała dżungla 

a dziś tysiące drapaczy chmur 

wynoszą pod niebo 

globalną cywilizację 

THE BUTTERFLY EFFECT 

wzruszasz ramionami mówiąc 

że poezja dziś 

to zaledwie 

trzepot skrzydeł motyla 

odpowiadam słowami 

autora teorii chaosu Edwarda Lorenza 

że trzepot skrzydeł 

motyla w Brazylii 

spotęgowany reakcją łańcuchową 

może wywołać tornado 

w Teksasie 

a każda wielka podroż 

zaczyna się od 

małego kroku 

W TRAMWAJU – PODPATRZONY DIALOG 

OCZU ZAKOCHANYCH 

– z tobą miła 

Nawet do piekła 

szłoby się bosko! 

a zaprzepaścić się w grzechach - 

sama rozkosz! 

– z tobą miły 

porwać się na szczęście 

jak z motyką na słońce! 

i biec przez życie już 

do samego końca! 

– z tobą 

nadzwyczajnego wciąż 

coś chciałoby się! 

za łeb ze światem 

brać się już o świcie… 

a wieczorem, wieczorem 

kochać się i rozmawiać do woli 

do samego rana, 

bo na sen szkoda 

czasu kochana 

– z tobą na wódkę skoczyć 

w najgłębszą przepaść, 

i wylądować gdzieś 

pośrodku Nieba! 


31

DESZCZ 

POEZJA 

METIN 

CENGIZ 

Metin Cengiz: turecki poeta, pisarz, korektor, 

redaktor i tłumacz (ur. 3 maja 1953 r. 

w Göle). W 2005 roku założył Wydawnictwo 

Şiirden, we współpracy ze swoimi przyjaciółmi, 

aby publikować wiersze i eseje dotyczące teorii 

poezji. Zdobył nagrodę Behçet Necatigil Poetry 

w 1966 roku za książkę Şarkılar Kitabı (The Book 

of Songs), Melih Cevdet Anday Poetry Award 

w 2010 roku za książkę Bütün Şiirleri 1 

(Collected poems 1), Bütün Şiirleri 2 

(zebrane wiersze 2) i Tudor Arghezi İnternational 

Poetry Award w 2011 roku (w Rumunii). 

Jest członkiem Writers Syndicate of Turkey, 

Association of Turkish PEN Writers 

and Turkish Authors Association. 

Jego wiersze są tłumaczone na wiele języków 

i publikowane w licznych antologiach i magazynach 

literackich w Turcji i za granicą. 

Zorganizował kilka międzynarodowych festiwali 

poetyckich w Yalova, Çanakkale and Nicosia. 

DESZCZ 

Tłumaczenie wierszy z języka angielskiego: Renata Cygan 

*** 

W tym roku ogród nie zakwitnie różami 

Bądź deszczem na ulicy i oczyść mnie 

… 

Jestem wodą płynącą ulicami 

Bądź moim żlebem i moją zatłoczoną twarzą 

Pozwól mi płynąć z tobą do wieczności 

32 


*** 

Wczoraj obserwowałem deszcz 

Deszcz, który wszystko wywraca do nieba 

Teraz wszystko wisi w powietrzu 

Jakby zamrożone na chwilę przed upadkiem na ziemię 

Zaplątane między umysłem a niebem 

Unosi się jak ptak w locie 

Widziałem cię przez chwilę, twoje spojrzenie i postać jak deszcz 

Rzuciłem się na strugi wody, chwytając twoje ciało 

Ludzie współczuli głupcowi, mówili: stracił rozum… 

Krzyknąłem: myślcie co chcecie, tylko nie dotykajcie deszczu 

DESZCZ 

*** 

Deszcz pada jak długi lament 

Jakby lawina spadła na okna 

Zawiasy świata pękają 

I niebo ląduje, szarpiąc włosy 

Zapamiętaj mnie w tę pogodę, kochanie 

W ogniu rozpalonym przez deszcz 

W ogniu, który spalił mnie na ulicy 

Zapamiętaj mnie, moja droga, w tych ruinach 

*** 

Deszcz śmiałymi kroplami uderza w duszę 

Trąca czułe struny pamięci 

A życie płynie do wód 

Twoje drogie oczy opuszczają twarz 

Na moście jest przeszłość, którą przywołuję 

Pięści i marsze, pałki policyjne i pistolety żandarmerii 

Cokolwiek przeżyłem, jest jak zapieczętowany sen 

Obserwuję ogień rozpalony deszczem na ulicach 

Ogień w ludzkich duszach, jak miłość, jak nadzieja 

Wszędzie płoniemy 

Takie jest życie 

Ściska mi gardło jak stal 

Wyciągam rękę do przeszłości 

Deszcz trzyma moją rękę zamiast zrujnowanych lat 

Zmienia się w wodę i płynie 

Moje pięćdziesiąt cztery lata straciły na waleczności 

Jestem ruiną tego świata 

POEZJA 

*** 

Wieczór zmęczony, wieczór samotny jest smutny 

Niech pada deszcz, by świat się napił i ożywił 

Jakby budząc się z długiego snu 

Jako dziecko nauczyłem się narodzin 

Nadal nie rozumiem śmierci, która odeszła 


33

Katarzyna Jamróz 

Kasię Jamróz udało mi się złapać w przerwie 

pomiędzy próbami do kolejnej roli. 

Ponarzekała trochę, że jest zmęczona i nie ma siły, 

ale dała się namówić na krótką rozmowę. 

Kim jest Katarzyna Jamróz? Aktorką? Piosenkarką? 

Poetką? Które z Twoich wcieleń jest Ci najbliższe? 

Każde. To tak jakbyś spytał, czy wolę ręce, czy nogi. 

Nie wspomniałem, że jeszcze jesteś artystką kabaretową. 

O czymś jeszcze nie wspomniałem? 

Wystarczy. I tak mnie nie znoszą za nadmiar talentów. 

Która rola aktorska jest Ci najmilsza? Która wspominasz 

najcieplej? 

Cypisek w bajce baletowej „Rumcajs”. 

??? 

Miałam wtedy sześć lat i niczego się nie bałam – tłumaczy 

z promiennym uśmiechem - Scena była placem zabaw. 

Oazą bezpieczeństwa. 

A teraz? Dżunglą pełną drapieżników? 

Może nie aż tak (śmiech), ale trema jest coraz większa. 

Tak słyszałem. Podobno nie da się do niej przyzwyczaić. 

Ale można ją pokochać. W tym zawodzie nawet trzeba. 

Z buddyzmu podobno pochodzi twierdzenie, że jedynie 

zwycięstwo nad samym sobą ma jakieś znaczenie. 

Czy też nad własnymi słabościami, takimi jak trema. 

Zwycięstwo kojarzy mi się z tym, że ktoś wygrywa, a ktoś 

przegrywa. Tu raczej chodzi o pokojowe współistnienie, 

a nawet czerpanie z takiej koegzystencji. 

Gdybyś miała wehikuł czasu, co zmieniłabyś w swoim 

życiu, co zrobiłabyś inaczej? 

Pewnie bym do niego wsiadła i nigdy nie wróciła. 

Wszędzie potrafię się zgubić. 

Skończyłaś Szkołę Muzyczną, zdobyłaś główna nagrodę 

na ukochanym przeze mnie Festiwalu Piosenki 

Aktorskiej we Wrocławiu... 

Takie są fakty, więc nie będę zaprzeczać. 

Nie chciałem Cię zaskakiwać Twoim własnym życiorysem. 

To inaczej – wolałabyś być polską Madonną, 

czy polską Meryl Streep? 

Zdecydowanie Meryl. Za wszystko. 

No, to skoro już przy tym jesteśmy, jakie są Twoje 

fascynacje? Kogo podziwiasz? 

Wspomnianą już Streep, Streisand , Elle Fitzgerald... 

Podobno aktor, grając rolę, potrafi używać aktorskiej 

kreacji jak kostiumu i dlatego nawet sceny nagości 

nie są wstydliwe. Jak jest z Tobą? Grałaś takie sceny? 

Tak. W czasach, gdy jeszcze było co pokazać. Jednak 

znacznie trudniejszy jest ekshibicjonizm emocjonalny. 

Czy jest coś, o co nie spytałem, a bym spytał, gdybym 

był mądrzejszy? 

Gdybyś był mądrzejszy, zrobiłbyś wywiad z Dalai Lamą. 

34 


Grywałam 

rozbierane sceny, 

jednak najtrudniejszy jest 

ekshibicjonizm emocjonalny 

KATARZYNA JAMRÓZ – znakomita aktorka i piosenkarka, absolwentka szkoły muzycznej 

w Gliwicach i krakowskiej PWST. Pochodzi z artystycznej rodziny. W wieku sześciu lat 

zadebiutowała na scenie Gliwickiego Teatru Muzycznego. Jest zdobywczynią Grand Prix 

Przeglądu Piosenki Aktorskiej we Wrocławiu (1993). Od lat występuje w teatrze, na estradzie, 

w kabarecie i serialach telewizyjnych. Szerszej widowni znana z takich produkcji filmowych, 

jak „Pożegnanie z Marią” i „Wszystko, co najważniejsze”, czy seriali „Prawo Agaty”, „Na dobre 

i na złe”, „Kryminalni”, „Psie serce”, „Marzenia do spełnienia”, „M jak miłość”… 

Występowała m.in. w Teatrze Bagatela w Krakowie, Teatrze Muzycznym w Gdyni, Teatrze 

Muzycznym w Gliwicach, Teatrze im. J. Słowackiego w Krakowie, Teatrze Powszechnym 

w Radomiu, Teatrze Komedia w Warszawie. Przez wiele lat była gwiazdą kabaretu Loch 

Camelot, współpracowała także z Piwnicą pod Baranami. Na teatralnych deskach zagrała 

wiele głównych ról. Przede wszystkim w spektaklach muzycznych, m.in. Roxy Hart w polskiej 

wersji słynnego musicalu „Chicago”, Sally Bowles w „Cabarecie”, Sheilę w kultowym „Hair”, 

czy tytułową rolę w „Piaf”.Aktualnie pracuje nad swoją płytą i tomikiem wierszy. 


35

A gdybym czytał prasę plotkarską, co wyczytałbym 

o Katarzynie Jamróz? Jest jakiś mąż, kochanek albo 

modnie - kochanka? Pytam w imieniu tych, co są 

w Tobie zadurzeni. 

Ci co są zadurzeni (jeśli tacy w ogóle są) już dawno sobie 

„wyguglali” i wiedzą. Lepiej się przyznaj, że sam jesteś 

ciekawski (śmiech). 

Bardzo dziękuję, że znalazłaś chwilę dla Czytelników 

Post Scriptum – mówię, nie pokazując po sobie, 

że jestem urażony tą insynuacją. A właściwie tym, 

że się domyśliła. 

Ja też dziękuję, że chcieliście akurat ze mną rozmawiać. 

Pozdrowienia dla Waszych Czytelników! 

Mam nadzieję, że Ty też do nich się zaliczasz? 

Katarzyna Jamróz 

36 


Oczywiście! 

Znowu się uśmiechnęła i już wiem, że się na nią nie da 

gniewać. A w kajeciku sobie zapisuję: „brać do wywiadów 

mniej bystre kobiety”. Potem to jednak skreślam. No, bo 

dlaczego nie? Rozmowa była przemiła, choć krótka. 

Biegnę wstukać to w komputer. [JP] 

Jarek Prusiński


37

Dzięki nagrodzie Nobla dla Olgi Tokarczuk mamy 

święto literatury polskiej, choć sama noblistka 

wolałaby raczej symbolizować francuskie sufrażystki. 

Dlaczego akurat francuskie sufrażystki? Tego zupełnie 

nie wiem, ale i wiedzieć nie muszę, bo każdy może 

symbolizować, co sobie tylko wymarzy. 

Przy okazji Nobla dla polskiej pisarki, chcę przedstawić 

dwie książki, dwóch pięknych Polek. Obie autorki 

znam osobiście, ale nie ma to najmniejszego wpływu 

na tekst poniższy. Gdyby miało mieć, to bym raczej 

tego tekstu nie napisał. 

Jedna z pań pochodzi z Bielska- Białej, druga to 

mieszkająca we Francji legniczanka (byłoby jej 

bliżej do francuskich sufrażystek, gdyby kiedyś 

dostała Nobla i zechciała symbolizować). 

Łatwo jest wpisywać się w jakiś nurt i z tym nurtem 

płynąć. Łatwo być odważnym, gdy odwaga jest tania. 

Pamiętam, że kiedyś pan od historii obiecał, że mnie 

obleje z tego przedmiotu, bo śmiałem wspomnieć 

o Katyniu. I chodzi mi o pana, nie o panią, która 

przygotowywała mnie do olimpiad historycznych, 

poświęcając swój prywatny czas. 

Przyznam ze wstydem, bo minęło już trzy dekady, 

że historia interesowała mnie wtedy średnio, bardziej 

interesował mnie dekolt owej cudownej istoty, którą 

los mi podarował jako nauczycielkę (po odejściu 

pana). Nauczycielka, nieświadoma mego sztubackiego 

zauroczenia jej biustem, zaszczepiła we mnie 

historycznego bakcyla (czym skorupka za młodu…), 

co zaowocowało dwiema powieściami w realiach 

historycznych (...tym na starość trąci). Ale nie o mnie 

miało być, tylko o odwadze. Łatwo teraz gadać 

o Katyniu, czy pisać o tym książki. Wielu moich 

kolegów i koleżanek po piórze świadomie (lub nie) 

idzie z głównym nurtem. Czy jest to Katyń, LGBT, 

feminizm, antysemityzm, czy cokolwiek innego, 

równie modnego. Na szczęście są tacy, którzy 

się modom nie kłaniają. Którzy potrafią stworzyć 

dzieło o rzeczach ważnych i mało modnych. 

38 


Zapomnij, patrząc na słońce Kasi Mlek oraz Trzy 

godziny ciszy Patrycji Gryciuk, to książki pokazujące 

proces psychicznego rozkładu, proces pogrążania 

się w chorobie. U Kasi Mlek bohaterką jest dziewczynka 

wychowywana przez chorą psychicznie matkę 

i wycofanego, zastraszonego ojca. To dom pełen 

przemocy, ale nie wredny samiec jest jej źródłem, 

a z pozoru drobna i słaba kobieta. To ona robi z domu 

piekło, ona znęca się nad mężem i własną córką, 

powoli zatapiając bliskich w bagnie własnego obłędu. 

U Patrycji bohaterką jest… ona sama. Autorka miesza 

w książce własne wspomnienia i przeżycia z postacią 

fikcyjną – pisarką drążoną chorobą psychiczną. 

Jej świat jest w połowie rzeczywisty, a w połowie 

wymyślony, podobnie jak fakty i fikcja dotyczące 

samej autorki. 

Obie te książki są genialne. Obok żadnej z nich nie 

przejdziecie obojętnie. Może nawet będą Was 

dręczyły koszmary. To są dwie najlepsze książki 

polskich autorów, jakie kiedykolwiek czytałem, 

włączając w to noblistów. 

Książka Patrycji jest pisana piękną polszczyzną, 

słowa wprost unoszą nas w powietrze. Ta książka 

czyta się sama. Znam Patrycję od dawna, od początku 

jej pisarskiej drogi i o ile w pierwszych dwóch 

powieściach można byłoby jej talent porównać do 

diamentu, to w Trzech godzinach ciszy diament 

został oszlifowany i stał się drogocennym brylantem. 

Patrycja dojrzała jako kobieta i jako pisarka. Jej język 

jest piękny, doskonały, wręcz zawstydzający innych 

pisarzy. 

Kasia Mlek z kolei bije nas krótkimi, urywanymi 

zdaniami na odlew. Szarpie, kroi tępym nożem. 

To książka pełna neologizmów, często zabawnych 

tworów językowych. Jest krańcowo inna w warstwie 

literackiej od książki Patrycji, łamie językowe schematy. 

Ale równie dobra i równie ciekawa.

Przejmujący 

obraz rozkładu ludzkiej psychiki 

w książkach Patrycji Gryciuk i Kasi Mlek 

Tak jak noblista Kobo Abe w Kobiecie z wydm 

z teoretycznego błędu, jakim są powtórzenia, 

uczynił literackie dzieło sztuki, tak Kasia zbudowała 

piękną opowieść z krótkich, szarpanych zdań. 

Jakie są dwie najlepsze polskie książki psychologiczne? 

Kasia Mlek – Zapomnij, patrząc na słońce 

i Patrycja Gryciuk – Trzy godziny ciszy. 

Możliwe też, że najlepsze bez podziału na kategorie. 

To książki wybitne. Arcydzieła literatury polskiej. 

Piszę to w pełni obiektywnie (o ile w ogóle jest możliwy 

obiektywizm), bo więzy koleżeństwa z obiema pisarkami 

mi się lekko rozluźniły (z mojej oczywiście winy, bom 

drażliwy i obrażalski) i nie mam powodu, by sprawiać im 

werbalne przyjemności. Piszę szczerze, tak jak jest. 

Nie czytaliście tych książek? Biegnijcie do księgarni. [JP] 

Jarek Prusiński 

Recenzja 


39

Życie mamy jedno 

i najważniejsze jest to, 

czy mamy z kim 

podzielić się 

naszym kolejnym dniem 

wywiad z KRYSTYNĄ ŚMIGIELSKĄ 

Ośmieliłem się zadać autorce kilka pytań dotyczących 

pisarskiego warsztatu oraz oczywiście wydanej w zeszłym roku 

powieści “Pokurcz”. Nie omieszkałem zapytać się o wrażenia po 

Literackiej Nagrodzie Nobla dla Olgi Tokarczuk. 

Serdecznie zapraszam do lektury. 

Skąd biorą się pomysły na książki? 

To sztampowe pytanie, na które nie lubię odpowiadać, 

bo gdybym chciała poważnie je potraktować, 

musiałabym na omówienie tego tematu poświęcić kilka 

godzin. Można też odpowiedzieć na nie krótko, wymijająco, 

ale nie dyplomatycznie, czyli – biorą się z głowy. Postaram 

się jednak uchylić rąbek tajemnicy i zapoznać czytelników 

z tajnikami warsztatu literackiego na przykładzie gromadzenia 

doświadczeń i obserwacji mających doprowadzić 

mnie do realizacji projektu pod tytułem „Pokurcz”. 

Pomysł na książkę, osobiście wolę określenie – inspiracja, 

pojawia się znienacka i towarzyszy mi przez długie 

miesiące, a nawet lata. Co stanowi inspirację? Wszystko! 

Słowo, zachód słońca, mijana na ulicy osoba, wydarzenie, 

które w jakikolwiek sposób wpłynęło na moje życie, bądź 

wzruszyło mnie, przestraszyło, zastanowiło. To taki ognik, 

zapalający się na moment, pozostawiający po sobie tlącą 

40 


Robert Knapik 

się w umyśle iskierkę. Dmucham na nią, aby nie zgasła 

i dorzucam do niej kolejne inspiracje, chcąc żeby razem 

zapłonęły już jasnym płomieniem. Kiedy się zaczyna konkretny 

proces twórczy? Trudno to określić i trudno powiedzieć, 

czym właściwie może się on zakończyć. 

Do „Pokurcza” dochodziłam stopniowo. Dzisiaj już nie 

wiem, którą inspirację powinnam uznać za wstęp do powstania 

powieści. Ujmując rzecz chronologicznie, takim 

silnym, pierwszym bodźcem była samobójcza śmierć ojca 

mojego kolegi. Będąc jedenastoletnią dziewczynką musiałam 

odpowiedzieć na pytanie, dlaczego i w jaki sposób 

można odebrać sobie życie? Pewnie to silne wzruszenie 

uczuliło mnie na podobne przypadki w moim najbliższym 

otoczeniu. Wielokrotnie przyglądałam się z daleka ludzkim 

tragediom, współczując tym, którzy odeszli i tym, którzy 

zostali. Głównym tematem „Pokurcza” jest właśnie borykanie 

się z rodzinną traumą, doprowadzającą do ostatecznych, 

nieodwracalnych kroków i radzenie sobie po stracie

liskiej nam osoby. Kolejna inspiracja pojawiła się zupełnie 

przypadkowo. Pracowałam nad książką „Kochanek pani 

Grawerskiej” i w pewnym momencie ułożyłam wątek oparty 

na ucieczce głównego bohatera. Historia wydawała mi 

się ciekawa i bardzo prawdopodobna, jednak losy Marcina 

Czyżewskiego postanowiłam poprowadzić inaczej. Motyw 

ucieczki nie opuścił mnie jednak i nadal podsycałam go, 

aż do chwili wybuchu afery kryminalnej z nieuczciwym 

konwojentem w roli głównej. Pracował on pod fałszywym 

nazwiskiem uwiarygodniając stworzoną w ten sposób 

postać. Po roku dokonał kradzieży konwojowanych przez 

siebie pieniędzy. Słuchając medialnych doniesień, wiedziałam 

już, że to „mój bohater”. Nie przestępstwo wydało mi 

się ciekawe, lecz ten czas przeżyty przez niego z maską 

na twarzy. Kim był, kiedy gęsta broda zasłaniała jego 

prawdziwe oblicze? Takie celowe rozdwojenie jaźni zainteresowało 

mnie i pozwoliło wykreować od lat noszoną we 

mnie postać Pokurcza. Główną inspiracją do napisania 

„Pokurcza” stanowiły jednak autentyczne wydarzenia 

z życia moich byłych uczniów. To z szacunku dla ich walki 

o każdy dzień, o przyszłość, wyrywanie się z macek patologicznych 

środowisk stworzyłam tę powieść. 

Jak jest z pisaniem dla dorosłych i dla dzieci, którzy 

z czytelników są bardziej wymagający? 

Uważam, że nie ma znaczenia, czy zwracamy się do młodych, 

czy starszych czytelników. Ważne jest, żebyśmy 

posiadali umiejętność zainteresowania odbiorców 

i dysponowali odpowiednim słownictwem oraz poprawnie, 

zgodnie z przyjętymi normami wyrażali swoje myśli. Pisanie 

uważam za sztukę, do uprawiania której nie wystarczy 

jedynie wyobraźnia, potrzebna jest także erudycja i wiedza 

o języku, czyli solidny warsztat. 

Zwracam się do różnych grup wiekowych, ponieważ lubię 

rozmawiać z ludźmi a swoich interlokutorów traktuję 

bardzo poważnie, niezależnie od ich wieku. Tworząc dla 

dzieci można często pozwolić sobie na pewnego rodzaju 

oderwanie się od rzeczywistości, przeniesienie w świat 

baśni, gdzie, jak my starsi wiemy, dobro zawsze zwycięża. 

To ciekawa praca, dużo spokojniejsza niż realizacja projektów 

dla dorosłych, bo emocje musimy stopniować 

i dawkować. Należy jednak pamiętać, że młody czytelnik 

posiada ograniczony zasób wiedzy o otaczającym go świecie 

i dysponuje uboższym słownictwem. 

Dobrze jest znać poszczególne etapy rozwojowe dziecka, 

aby umiejętnie z nim się porozumieć. Mam za sobą długoletnią 

pracę z dziećmi i młodzieżą, dlatego udaje mi się dopasować 

słownictwo i opisywane problemy do percepcji 

odbiorcy. A, i jeszcze jedna uwaga. Dzieci są bardziej ufne, 

mniej krytyczne. 

„Pokurcza” odbieram w pewnym sensie jako opowieść 

niedzisiejszą, porównałbym ją do maszynopisu znalezionego 

po latach. Być może ma na to wpływ jakaś nostalgiczność, 

stylizacja językowa, odwołanie do prawdziwej 

miłości, tradycyjnych form pisarskich. 

Jak Pani się do tego odniesie? 

Chyba rozumiem, co ma Pan na myśli. W natłoku 

wydawanych obecnie pozycji, rzadko zdarzają się teksty, 

w których warsztat czy stylizacja językowa mają podstawowe 

lub nawet jakiekolwiek znaczenie. Z premedytacją 

i konsekwentnie używałam w „Pokurczu” języka o dużym 

ładunku emocjonalnym, chcąc przenieść czytelnika 

w wykreowaną przeze mnie rzeczywistość. 

Była to moja świadoma stylizacja. Jeden z recenzentów 

podsumował ten zabieg następująco: „Na pierwszych stronach, 

a dokładniej już w pierwszych dwóch zdaniach wbijam 

się w gąszcz bardzo poetyckiego języka, którym 

autorka posługuje się namiętnie, z uporem maniaka, 

czytamy jak wiersz, jak piękny utwór nie prozatorski ale jak 

najbardziej poetycki”. 

https://nakanapie.pl/recenzje/tysiac-igiel-pokurcz 

Starannie używam słowa, a to dzisiaj nieczęsto się zdarza, 

stąd ta Pana sugestia, jakoby „Pokurcz” nie przystawał 

do współczesnego świata, ale on, czy to się nam podoba, 

Pisanie uważam za sztukę, 

do uprawiania której nie wystarczy 

jedynie wyobraźnia, 

potrzebna jest także erudycja 

i wiedza o języku, 

czyli solidny warsztat. 


41

czy nie, jest jak najbardziej aktualny i autentyczny, bo ludzkie 

uczucia i emocje są zawsze takie same, a powieść ta zbudowana 

jest z bólu, miłości i wiary w lepsze jutro. Przykro 

mi, że mój przekaz nie trafia do wszystkich czytelników, 

tak to jednak bywa, że nie zawsze możemy się porozumieć. 

Sama starannie dobieram lektury, zwracając uwagę 

na styl wypowiedzi, znajomość używanych przez autora 

słów, i odpowiednie wydobywanie z nich cudownego 

brzmienia. Nasz język daje nam niesamowite możliwości, 

z których jednak coraz rzadziej korzystamy. 

Podgródek, wieś, zacofanie, stereotypy, czy to celowy 

zabieg? 

Oczywiście. Mogłabym użyć nazwy wielu małych miasteczek 

czy wsi, właściwie z każdego rejonu Polski, nie chodziło 

mi jednak o obrażanie mieszkańców tych miejscowości, 

tylko o przekazanie panującego w nich miazmatycznego 

klimatu. Odbyłam kilka spotkań autorskich i rozmawiając 

o „Pokurczu” przekonałam się, że czytelnikom doskonale 

są znane takie miejsca oraz panujące w nich zasady 

współżycia. Podgródek to symbol naszego naznaczenia, 

napiętnowania, a przede wszystkim walki o wydostanie 

się z rodzinnego, patologicznego gniazda jak z matni czy 

kipiących odmętów. Znienawidzone, plugawe siedlisko, 

które jednak nazywamy domem. Myślę, że Podgródek 

możemy znaleźć wszędzie, nawet w wielkich miastach. 

Erotyka w powieści, w literaturze polskiej obserwujemy 

ogromny niedosyt. Intymność w języku polskim jest 

wyrażana poprzez określenia nadmiernie naukowe, 

z drugiej strony natomiast seksualność przechodzi w wulgarność 

lub śmieszność, jak mierzy się Pani z tą materią? 

Nie mierzę się z tą materią. Uważam, że nasze życie erotyczne 

jest naturalną czynnością fizjologiczną i opisuję 

je bez zbędnych, bardzo rzadkich w naszym normalnym 

funkcjonowaniu, udziwnień. W „Pokurczu” odnajdziemy 

jedynie dwie sceny, którym można by przypiąć łatkę „erotyczne”. 

Pisząc je, zwracałam uwagę na łączące bohaterów 

uczucie i ich niemoc, w wyrażeniu go w inny sposób. 

Tylko w tym wynajętym pokoju, w obcym łóżku Olga 

i Włodek mogli oddawać się sobie wzajemnie. Nie potrzebowali 

do tego dodatkowych podniet, żadnych przedmiotów, 

nie związywali się czy biczowali. Bez masek! Bo oni 

właśnie podczas seksu byli prawdziwi. Co do słownictwa, 

problematycznego w opisie scen erotycznych, zależy ono 

od konwencji całej powieści. We wzniosłym romansie, 

użyłabym górnolotnych porównań, typu: mieczem swojej 

męskości wkradł się w jej wielką tajemnicę, a w pornograficznej 

historyjce nie żałowałabym sobie dosadnego, wulgarnego 

języka. Pisałam o zwykłych ludziach, o tuzinkowej 

miłości, więc i w warstwie językowej utrzymałam spokojną 

konwencję, pobudzającą wyobraźnię, ale nie wykraczającą 

poza znane doznania. Jeżeli chociaż jeden z czytelników, 

42 


Renata Cygan

zapoznając się ze scenami erotycznymi i nie tylko z nimi, 

doświadczy podobnych uniesień jak moi bohaterowie – 

będę szczęśliwa! 

Samobójstwo jako temat literacki, jak to udźwignąć? 

Wielokrotnie obserwowałam rodzinne tragedie. Poszkodowane 

w nich dzieci prawie zawsze nie zdawały sobie 

nawet sprawy z trudnych, zagmatwanych sytuacji w jakich 

się znalazły. To wielki ból, dowiedzieć się, że ojciec lub 

matka nie mają już na tyle siły, aby nadal się nimi opiekować. 

Liczba samobójstw nie maleje. To już prawdziwa 

plaga. Najbardziej bulwersują nas doniesienia medialne, 

o kolejnej nieletniej osobie dopuszczającej się tego strasznego 

czynu. Wszyscy ponosimy za taki stan rzeczy odpowiedzialność. 

Jesteśmy winni, bo nie byliśmy wystarczająco 

tolerancyjni, nie dopilnowaliśmy, nie zjawiliśmy się na 

czas… Powinniśmy być bardziej wyczuleni, reagować nawet 

na najmniejsze symptomy stanów depresyjnych 

u naszych krewnych, znajomych. Moja powieść ma uświadomić 

ludziom, że Maciej Zamber, człowiek zagubiony, ale 

wrażliwy, może mieszkać obok nas i potrzebować naszej 

pomocy. A jeżeli nie zdołamy być z nim w tym trudnym momencie, 

to nie zostawiajmy samym sobie tych, o których 

on zapomniał odchodząc w nieznane. Dzisiaj, właśnie dzisiaj 

krzyczmy głośno, że życie mamy jedno i najważniejsze 

jest to, czy mamy z kim podzielić się naszym kolejnym 

dniem. „Pokurcz” pomimo trudnych emocji, daje nam 

nadzieję, że we współczesnym świecie możemy jeszcze 

odnaleźć miłość. Tego wszystkim moim czytelnikom 

serdecznie życzę. 

Literacka Nagroda Nobla dla Olgi Tokarczuk, na ile to 

szansa dla polskiej literatury, a być może tylko chwilowe 

zainteresowanie. 

Mistrzyni Literatury Polskiej serdecznie gratuluję 

wspaniałego sukcesu, z którego wszyscy Polacy powinni 

być dumni. To wielkie wyróżnienie przez długie lata zapamięta 

cały literacki świat. Olga Tokarczuk sławiła już nasz 

kraj odbierając Nagrodę Bookera. Myślę, że przeciera ona 

szlaki następnym pokoleniom polskich pisarzy i na kolejnego 

noblistę nie będziemy musieli tak długo czekać. 

Zostaje jedynie postępować w myśl zasady – równaj do 

najlepszego! W tym przypadku, do Najlepszej, ponieważ 

udowodniła ona, że i w naszym ojczystym języku można 

przekazać ludziom ważne, cenne treści. 

Pragnęłabym, to już takie moje małe marzenie, aby dbałość 

o każde napisane i powiedziane słowo stało się naszą narodową 

domeną. 

Pani Oldze Tokarczuk jeszcze raz serdecznie gratuluję! 

Serdecznie dziękuję za rozmowę. Oczywiście, czekamy na 

następne fascynujące historie. [RK] 

Robert Knapik 

43 


SEBASTIAN MOŃ 

Sebastian Moń – urodzony w roku 1986. Pochodzi z Pszczyny, obecnie mieszka i tworzy w Dąbrowie 

Górniczej. Na co dzień pracuje jako nauczyciel wychowania fizycznego oraz trener kilku 

dyscyplin sportowych m.in. biegania, piłki nożnej, kettlebell. Czynny zawodnik drużyny sportowej 

z Katowic, Carbon Silesia Sport. W sztuce, samouk ciągle szukający swojej drogi. Na początku 

zajmował się rysunkiem, by po jakimś czasie wziąć do ręki pędzel i spróbować sił w malarstwie. 

Z akrylami został aż do dziś i nadal zgłębia tajniki tej techniki malarskiej. Autor opowiadania 

w uniwersum gry komputerowej S.T.A.L.K.E.R „Requiem dla spalonych ciał”, oraz dwóch niewydanych 

książek, z których pierwsza nosi tytuł „Sakrament Przebudzeń”, druga zaś, czeka sobie 

spokojnie na swój czas. Uczestnik wystaw indywidualnych oraz zbiorowych min. w Katowicach, 

Dąbrowie Górniczej, Imielinie, Pszczynie czy Sosnowcu. Jego prace można było również obejrzeć 

na wystawach z serii „Koty z Marsa” oraz „Dwoistość Świata”, które zagościły w Czeladzi, Katowicach, 

Wrocławiu, Toruniu, Gdańsku oraz Krakowie. W roku bieżącym, jego prace zostały zaakceptowane 

i umieszczone w albumie „Malarstwo Polskie 2019” wydanym przez Promocjaart. 

44 


Malarstwo 

Sebastiana Monia 


45

ozwinąłem skrzydła poznając 

farby akrylowe, 

które dały mi nowe mozliwości i energię do tworzenia 

Nie da się nie poczynić porównania Twojego malarstwa 

do sztuki mistrza Zdzisława Beksińskiego 

i H.R Giger’a (choć do tego drugiego trochę mniej). 

Co o tym myślisz i jak się z tym czujesz? 

Takich porównań, zwłaszcza w stylistyce jaką prezentuję, 

bardzo ciężko uniknąć. Nie czuję się z tego 

powodu jakoś szczególnie źle, choć faktem jest, 

że zdecydowana większość odbiorców doszukuje 

się wpływu mistrza Beksińskiego dosłownie 

wszędzie. Szczerze mówiąc, jest mi to całkowicie 

obojętne i nie czuję żadnej presji, ponieważ jako 

twórca ciągle szukam swojej formy wyrażania emocji 

za pomocą malarskich środków wyrazu. 

Doczytałam, że nie masz formalnego wykształcenia 

plastycznego, że jesteś samoukiem. Ja, jako 

wszechstronny samouk, podziwiam Twoją pracowitość 

i dążenie do samodoskonalenia. Jaka była 

Twoja artystyczna droga? Czy zaczynałeś od kopiowania 

mistrzów? A jeśli tak, to których? 

46 


Moja twórcza droga zaczęła się już w latach 

młodzieńczych, kiedy rysowałem czym się dało, 

na czym się dało. Później swoją pasję tworzenia 

wyrażałem za pomocą ołówków i kredek akwarelowych. 

Tak naprawdę wydaje mi się, że rozwinąłem 

skrzydła poznając farby akrylowe, które dały mi 

nowe możliwości i energię do tworzenia. Zostałem 

przy nich do dziś i jest to moje ulubione medium. 

Zdarzały się oczywiście próby naśladowania innych 

artystów, jednak traktowałem to raczej jako rodzaj 

ćwiczenia i sprawdzenia swoich umiejętności. 

Motywem przewodnim prac, na których się wzorowałem 

w latach młodzieńczych, było szeroko 

pojęte fantasy, od którego dosyć szybko całkowicie 

odszedłem na rzecz surrealizmu, a od niedawna 

“melancholijnego industrializmu”, jak lubię określać 

swoją twórczość. 

Jak długo malujesz jeden obraz? 

To zależy ile rzeczy mi w tym przeszkadza. Jestem

osobą, która jest całkowicie pochłonięta różnego 

rodzaju aktywnością. Oprócz malowania uwielbiam 

też sport, a zwłaszcza górskie biegi długodystansowe, 

przeszkodowe i trening kettlebell. Trening 

zajmuje w moim życiu mnóstwo czasu i staram 

się pogodzić te dwie pasje, choć przyznam, 

że nie jest to sztuką łatwą. 

Generalnie, jeden obraz powstaje około miesiąca. 

Czy wierzysz w natchnienie? 

Wierzę w ciężką pracę, samozaparcie i niewyczerpaną 

pasję tworzenia. Nie czekam na natchnienie 

i nie myślę specjalnie o tym. Maluję, bo tym oddycham. 

Cały świat przedstawiony w moich obrazach 

jest ze mną dwadzieścia cztery godziny na dobę. 

Być może to właśnie nieustanne natchnienie? Nie 

wiem, czy jestem w stanie odpowiedzieć na to 

pytanie w sposób jednoznaczny. 

Ile obrazów dotychczas namalowałeś? 

Czy prowadzisz jakąś ewidencję? 

Nie mam zielonego pojęcia, nie zajmuję się 

cyferkami. 


47

48 


Od zawsze interesowały mnie 

rzeczy nietypowe, 

mroczne, 

ocierające się o szaleństwo 


49

50 


Moja twórcza droga 

zaczęła się już w latach 

...........................................młodzieńczych, 

kiedy rysowałem czym się dało, 

.................na czym się dało. 

Czym jest dla Ciebie sztuka? 

Oddechem od codzienności. Własnym światem, 

w którym uwielbiam się zatapiać, poruszać i chłonąć 

każdą jego cząstkę. 

Co Cię inspiruje? 

Wszystko, co mnie wokół otacza. 

Zdzisław Beksiński tworzył w domu, w półmroku, 

przy sztucznym świetle. W jaki sposób powstają 

Twoje obrazy? Gdzie najchętniej tworzysz? 

Tworzę w domu przy akompaniamencie ulubionej 

muzyki. Najczęściej towarzyszy mi ukochany black 

metal, ambient i różnego rodzaju ścieżki dźwiękowe 

z gier oraz filmów. Ostatnio zatapiam się również 

w dźwiękach Wardruny oraz Heilung. 

Co to jest Sakrament Przebudzeń? 

To tytuł książki, którą napisałem jakiś czas temu. 

Sakrament Przebudzeń jest powieścią grozy w klimacie 

The Walking Dead, Resident Evil z naleciałościami 

Silent Hill. Poświęciłem na ten projekt sporo 

energii. Tekst, projekt okładki, ilustracje, to wszystko 

jest mojego autorstwa. W szufladzie czeka na 

dokończenie druga część. Być może kiedyś powalczę 

o ich wydanie. 

Należysz do fejsbukowej grupy Ciemna Strona 

Sztuki - Dark Side of Art, słuchasz Behemotha, 

jesteś fanem The Walking Dead, piszesz o zombie, 

skąd takie zainteresowania? 

Od zawsze interesowały mnie rzeczy nietypowe, 

mroczne , ocierające się o szaleństwo. Z black 

metalem i innymi rodzajami tej muzyki jestem 

związany od najmłodszych lat. Behemoth to jeden 

z moich ulubionych zespołów do dnia dzisiejszego. 

Temat post apokalipsy od zawsze pobudzał moją 

wyobraźnię i jest bardzo bliski mojemu sercu. 

Pochłaniam wręcz wszelkiego rodzaju twórczość 

związaną z tematem zombie. Fascynacja wzięła 

się chyba od pierwszych minut grania w takie serie 

jak Resident Evil lub S.T.A.L.K.E.R. (to nie do końca 

„postapo”, ale klimat jest przedni). Jestem fanem 

elektronicznej rozrywki od ponad dwudziestu lat 

i w wolnym czasie, prócz sportu czy malowania, 

lubię wchodzić w wirtualną skórę postaci z gier. 

Czym zajmujesz się zawodowo? 

Jestem nauczycielem wychowania fizycznego, 

posiadam również wiele uprawnień instruktorsko-trenerskich. 

Ze sportem jestem związany 

od kiedy pamiętam. Zaczynałem jak większość 

chłopaków, grając całe dnie na boisku w piłkę nożną 

i ganiając po podwórku. Potem przyszły starty 

w zawodach lekkoatletycznych na dystansach 

sprinterskich, sztafetach czy skoku w dal. 

Teraz jestem związany głównie z bieganiem długodystansowym, 

o którym wspomniałem wyżej. 

Twoje prace charakteryzują sie wysoką jakością 

warsztatu (moim zdaniem). Czy jesteś człowiekiem 

cierpliwym także w innych dziedzinach życia? 

W sporcie owszem. W innych dziedzinach często 

mam mniej cierpliwości. 


51

Cały świat przedstawiony w moich obrazach 

52 


Gdzie można podziwiać/ kupić 

Twoje obrazy? 

Nie lubię rozstawać się z moimi 

pracami, jednak oczywiście można 

je kupić. Wystarczy się ze mną 

skontaktować, na przykład 

za pośrednictwem mediów 

społecznościowych. Prowadzę 

stronę na Facebooku poświęconą 

mojemu malarstwu, od niedawna 

także użytkownicy Instagrama 

mogą konsumować moją 

twórczość. 

Oprócz wirtualnych przestrzeni, 

od czasu do czasu, wystawiam 

swoje prace w galeriach sztuki. 

Na koniec - rada dla młodych 

artystów? 

Rób to, w co wierzysz. 

Pięknie dziękuję za interesującą 

rozmowę i życzę samych 

sukcesów. [RC] 

Rozmawiała Renata Cygan 

jest ze mną dwadzieścia cztery godziny na dobę 


53

Jarosław 

Rybski 

Oto nasz POST SCRIPTUMowy gość: 

anglista, członek Stowarzyszenia Tłumaczy Literatury, 

miłośnik fotografii i muzyki. 

Człowiek orkiestra – Jarosław Rybski 

Biorąc pod uwagę powyższą charakterystykę, naszą 

rozmowę zacznę od tego, że powiedział Pan kiedyś, iż 

tłumaczenie literatury daje wielką moc. W jaki sposób 

się ona objawia? 

Dzień dobry, nie wymieniła Pani: historii, archeologii, 

sztuki, starych brytyjskich seriali, heraldyki oraz 

kolekcjonera płyt i książek. To już nie człowiek orkiestra, 

ale koło gospodyń wiejskich. Żartuję, oczywiście, ale musiałem 

to dodać gwoli wyjaśnienia. 

Owszem, w pełni się pod tym podpisuję, choć tłumacz, 

niezależnie od tego, czy pracuje nad wielkim dziełem, 

czy też tłumaczy błahe strofy, ma zadanie do wykonania. 

Tłumaczenie daje możliwość obcowania z literaturą, 

prowokuje wymianę myśli, poszerza horyzonty Czytelnika. 

To właśnie jest ta moc – panowanie nad słowem 

i przekształcenie go na język rodzimy w taki sposób, by 

niepotrzebne były przypisy, by Czytelnik uśmiechnął się 

z satysfakcją myśląc – przecież ja to znam, przecież u nas 

jest podobnie. I nie mówię tu tylko o idiomach, których 

przekład sam w sobie jest wielką sztuką, ani o slangu 

środowiskowym czy gwarze regionalnej, których 

spolszczanie jest chyba największym wyzwaniem przy 

tłumaczeniach. Nawet proste zwroty, gdy oparte są o skojarzenia 

z rodzimego języka, stanowią o jakości przekładu. 

Zdania układają się w naturalny sposób i kiedy są pozbawione 

sztuczności, kiedy nie jest to przekład amatorski 

– książka „sama się czyta”. 

54 


Pokutuje opinia, że tłumacze nierzadko nawet śnią 

w języku, którym się posługują jako drugim. 

Czy może Pan to potwierdzić? 

Nie ma w tym niczego dziwnego. Sen jest pewnego 

rodzaju strumieniem świadomości myśli przewijających 

się przez nasze neurony. Myślimy kodem, który rozumiemy, 

choć może on dla postronnych zdawać się niezrozumiałym. 

Dopiero okiełznanie go, zapisanie pełnych logicznie 

przyczynowo - skutkowych zdań przy pomocy tego 

kodu skutkuje powstaniem pełnowartościowego tekstu. 

Potwierdzam – często prowadzę dialogi we śnie 

i czasami pojawiają się w znanych mi językach. Ale to 

znak, że są nacechowane emocjonalnie i dzięki temu 

pomagają w pracy tłumacza czy autora. Serio. 

Nie zamyka się Pan na konkretną gałąź literatury, 

podejmując się przekładów od poezji począwszy, 

poprzez dzienniki, na komiksach skończywszy. 

Które tłumaczenia są najprostsze, a które wymagają 

od Pana największego wysiłku? 

Staram się zamykać, koncentrując się na tym, co lubię, 

ale różnie to wychodzi. To jest często błędne koło. Jako 

autor już stu przekładów na polski i na angielski wciąż mam 

okresy przestoju. Szczerze mówiąc, nie przepadam za tak 

zwaną nonfiction, czyli literaturą faktu, wspomnieniami 

W Pana życiu ważną rolę odgrywa muzyka. Czy towarzyszy 

ona Panu w pracy, czy preferuje Pan ciszę? 

To zależy. Czasami słucham czegoś, by po kilkunastu minutach 

stwierdzić, że rozprasza mnie całkowicie. Zdecydowanie 

wolę ciszę, choć mieszkając w centrum Wrocławia nie 

zawsze mogę na nią liczyć. 

Czy bycie tłumaczem wpłynęło w jakiś sposób 

na opowieści, które Pan samodzielnie tworzy? 

Same tłumaczenia niekoniecznie. Dzięki swojej pracy 

zyskałem natomiast wprawę i posługuję się klawiaturą 

bardzo sprawnie i szybko. Powiem też nieskromnie, że być 

może tłumaczenie pomogło mi w uniknięciu paru błędów 

w strukturze książek. 

Czy jest sens klasyfikować książki według gatunków? 

To dość dziwne pytanie, ale pozwalam je sobie zadać, 

ponieważ dość powszechnie jedne uważa się za 

przeznaczone dla mas, a inne dla wybranych… 

Nie ma najmniejszego sensu. Bractwo Wrocławskie 

wepchnięto do kilku szufladek, z których żadna nie 

oddaje istoty moich książek do końca i ostatecznie. 

A więc – jest to retrokryminał. Prawda, po części, ale 

wątek kryminalny jest tylko dodatkiem do całości. Jest to 

(…) Moje książki są odzwierciedleniem moich 

fascynacji zarówno rodzinnym Wrocławiem, 

słownym humorem czy też grą słów, a także 

kwestiami nadprzyrodzonymi. 

czy książkami z dziedziny filozofii. Dużo większą przyjemność 

sprawia mi żywy język, dialogi czy barwne literackie 

opisy. Są też książki z pogranicza, lekko fabularyzowane, 

choć mocno osadzone w faktach. Taką książka był Kościół 

szpiegów czyli tajna wojna papieża z Hitlerem Marka 

Rieblinga dla Wydawnictwa Literackiego. Choć część była 

fabularyzowana, książka zawierała ponad 800 przypisów 

dokumentujących każde źródło. Tłumacz w takim przypadku 

musi być szczególnie czujny, bo zmiana jednego słowa 

może skutkować całkowitym odejściem od zamysłu autora. 

Dlatego uwielbiam przekładać poezję, która jest niezwykle 

precyzyjna w samej swej istocie, nawet ta z wczesnego 

średniowiecza, literaturę popularną pełną zabawnych 

dialogów oraz komiksy, które najlepiej odzwierciedlają 

współczesny język. Uwielbiam przekładać prozę Irvine’a 

Welsha, który po mistrzowsku posługuje się współczesną 

formą języka regionalnego Scots, na dodatek w niezwykle 

dowcipny sposób. Przetłumaczyłem pięć książek autora 

Trainspotting i czekam na kolejną. 

fantastyka – owszem, ale szczerze mówiąc elementów 

nadprzyrodzonych jest stosunkowo niewiele i nie mają 

nic wspólnego z powszechnie rozumianą fantastyką. Jeżeli 

już, to bardziej jest to powieść grozy – powieść gotycka. 

Pytanie nie jest wcale dziwne ani też niespotykane. Sfera 

merkantylna uwielbia szufladkowanie, bo pomaga to 

w sprzedaży. Kiedy szukałem nowego wydawcy, często 

słyszałem: „doskonały tekst, ale nasz dział marketingu nie 

wie, jak to sprzedać”. (Sic!) A przecież łączenie gatunków 

jest powszechne we współczesnej literaturze, ba, ze świecą 

można szukać książek, które są „czyste gatunkowo”. 

Każdy autor poddaje się swoistemu procesowi tworzenia. 

Jak on kolejno u Pana przebiega? Od ogólnego 

zarysu do szczegółu, czy jakoś inaczej? 

Tak, jest ogólny zarys. Motyw przewodni i tło. A później 

pojawiają się szczegóły w swojej masie. Często zapisuję 

sobie jakąś myśl, pomysł na dialog albo komentarz, 


55

y użyć ich w trakcie pisania. Czasami 

pod wpływem jakiegoś detalu zmieniam 

tok akcji, bo nowy element wydaje 

się na tyle atrakcyjny, że warto. 

Kiedy wszystkie elementy mam już 

ułożone – teoretycznie – wstaję o 

piątej rano i piszę codziennie jeden 

rozdział. Nie jestem jednak typem 

pedantycznego szczególarza i często 

się zapędzam. Na szczęście czuwa 

mój najsurowszy recenzent – żona 

Dorotka, która hamuje często dość 

wariackie pomysły. 

Jest Pan także miłośnikiem fotografii. 

Czy ma to wpływ na to, że 

– o czym mówię z podziwem – na 

kartach swoich książek odmalował 

Pan Wrocław z iście fotograficzną 

dokładnością? Co więcej, można 

zaryzykować stwierdzenie, iż dzięki 

owej dokładności, miasto staje się 

równorzędnym z osobowym bohaterem 

nakreślonych historii… 

56 


Tak, potwierdziłem to kilka akapitów 

wcześniej. Fotograficzna pamięć 

pozwala mi cofnąć się w czasie, bo 

doskonale pamiętam, jak wyglądał 

Wrocław kilkadziesiąt lat temu. 

Pamięć ludzka tylko na niewielkiej 

przestrzeni czasowej przybiera formę 

linearną. W większości są to punktowe 

zdarzenia, doświadczenia 

i u wrażliwszych jednostek – doznania. 

Wykorzystuję to w pełni. Dlatego 

też dopieszczam szczegóły i potwierdzam 

fakty zaczerpnięte z historii, 

żeby uważny Czytelnik nie zarzucił mi 

pójścia zbyt daleko w fantazję. Żeby 

zachować realia posiłkuję się nieocenionymi 

Rocznikami Wrocławskimi – 

pierwszy ukazał się w 1957 roku. 

W kolejnych zawarto lokalizację przystanków 

komunikacji miejskiej, budek 

telefonicznych, postojów taksówek, 

adresów różnych organizacji i tym 

podobnych. Pozwala to zachować 

precyzję w opisywaniu miejsc we 

Wrocławiu i łączyć moją wizję miasta 

z faktami. Kilka miesięcy temu 

padł ostatni bastion tej burzliwej 

przeszłości miasta – zamknięto bar 

mleczny Jacek i Agatka. Ciekaw jestem, 

kto z czytelników pamięta bajkę 

telewizyjną pod tym tytułem? Tak, 

wiem, to było dawno. Podobny 

i często śmieję się w głos sam do sielos 

spotkał dużo wcześniej słynny Bar 

u Fonsia przy ulicy Szewskiej. Lwowski 

restaurator, Pan Alfons, prowadził 

bar dla studentów, w którym jednym 

z najsmaczniejszych specjałów były 

podsmażane ziemniaczki z jajkiem i 

szpinakiem. Wanna ze zrujnowanej 

elewacji przy ulicy Kuźniczej też jest 

jak najbardziej autentyczna, co wiem 

z relacji mojej mamy. W sumie tych 

prawdziwych szczegółów jest w moich 

powieściach bardzo dużo, dzięki 

czemu mam spore grono starszych 

czytelników, którzy nic sobie nie robią 

z siły nieczystej i chłoną teksty o 

Wrocławiu swojej młodości. 

Jeden z panów Sybiraków powiedział 

nawet, że bardzo chętnie spotkałby 

się z Leonem Słupeckim na gruncie towarzyskim 

i zawsze prosi o pozdrowienie 

„wujka Leona”. Jest to niezmiernie 

miłe i wzruszające. 

Czy wspomniane Bractwo zrodziło 

się w głowie jako seria książek, czy 

też każda kolejna część powstaje 

dopiero po nakreśleniu poprzedniej? 

Wszystko zaczęło się od opowiadania 

o studencie wśród hałd wrocławskiego 

gruzu, który pchał swój rozklekotany 

rower przez ceglane kaniony ubrany 

w połatany płaszcz i studencką 

czapkę. Mój przyjaciel namówił mnie, 

żebym „to dokończył”, dlatego dość 

dużo wysiłku zajęło scalenie tego 

pierwotnego tekstu o Janie Warkocie 

z resztą książki. Owszem, każda kolejna 

powstaje po skończeniu następnej, 

ale pomysłów mam bardzo dużo 

bie, kiedy przyjdzie mi coś nowego do 

głowy. Staram się też dopasować tło 

kulturalne do akcji. Stąd w Gromile 

pojawił się Elvis. Jeszcze za wcześnie 

na Czerwono-Czarnych i cały wysyp 

muzyków, który pojawił się w połowie 

lat sześćdziesiątych. Ale jest już Zły 

Tyrmanda i ogólna atmosfera odwilży, 

jakże pięknie potrafiąca zwieść 

i oszukać moich bohaterów. 

Mogę zdradzić, że motywem przewodnim 

Leona, trzeciej części Bractwa 

jest pewien epizod z czasów 

potopu szwedzkiego oraz… nie, co to 

to nie. Tak łatwo nie będzie. Jestem 

znów na znajomym gruncie, bo kiedy 

skończyłem sześć lat, mój dziadek, 

Czesław Grzymała Rybski uczył mnie 

malutkiego trzymać szablę, która 

zresztą wisi teraz u mnie w domu. 

Będzie to przydatne w Leonie, bo 

przewiduję kilka interesujących pojedynków. 

Graham Masterton nakreślił Panu 

blurba na okładkę Gromiła. 

To nietuzinkowe. Jak do tego doszło, 

że Panowie się spotkali? 

Och, to piękna i dość surrealistyczna 

przyjaźń. Oczywiście mam pierwsze 

wydanie Manitou i innych książek 

Grahama, choć nie tłumaczyłem żadnej 

z jego opowieści. Kilka lat temu 

Rebis zwrócił się do mnie z prośbą 

o tłumaczenie spotkań autorskich 

Grahama Mastertona na Dolnym 

Śląsku. Z początku zżerała mnie 

trema, ale po jakimś czasie zaczęliśmy

się wspólnie doskonale bawić improwizując mocno i zasypując 

się wzajem żartami. Graham to niezwykły człowiek, 

od którego chciałbym nauczyć się tej niesłychanej 

swobody i umiejętności traktowania swojej twórczości 

z dystansem. Jest to też niepoprawny gawędziarz i doborowy 

kompan. W sam raz do Bractwa Wrocławskiego. 

Zanim jednak objął swoim patronatem Gromiła musiałem 

tłumaczyć całe fragmenty książki, dialogi 

no i przedstawić mu zarys akcji. Powtarzam, że wtedy 

przekonałem się jak trudno tłumaczy się Rybskiego – 

mówię to bez fałszywej skromności. Graham się zgodził, 

omówiliśmy temat i teraz, jak mówi, czeka na tłumaczenie 

całych książek. Mam nadzieję, że się doczeka. 

Czy kiedy zasiada Pan do pisania sympatyzuje bądź 

nie znosi swoich bohaterów, dlatego w toku pracy 

gotuje im taki, a nie inny los? 

Z którym z nich, po zapisaniu pliku na dysku, poszedłby 

Pan na kawę, hipotetycznie zakładając, że ma taką 

możliwość, a którego omijał szerokim łukiem? 

Proszę bardzo. Ja sympatyzuję praktycznie z każdym 

z nich dostrzegając ludzkie cechy nawet u krwiopijców 

i skończonych łajdaków. Nie oznacza to, że ich 

rozgrzeszam. O nie. Co do zabijania na kartach książki 

nie mogę uśmiercać wyłącznie tych złych, bo w życiu 

akurat jest całkiem odwrotnie. Only the good die young, 

and the evil seem to live forever – jak śpiewał Bruce 

Dickinson z Iron Maiden. Zło zdaje się żyć wiecznie, 

ale mam wrażenie, że dobry Bóg chce po prostu tym 

złym dać szansę poprawy. 

Tylko czasami ciągnie się to w nieskończoność. 

Wszyscy chcieliby umawiać się na kawę i coś mocniejszego 

z Leonem Słupeckim, choć to w końcu 

pokutnik z grzechami na karku. Może to kwestia 

jego specyficznego poczucia humoru. A może 

ludzie, którzy przeżyli swoje i otrząsnęli się z letargu 

duszy mają lepszy stosunek do teraźniejszości? 

Tak czy inaczej, każdy z członków Bractwa jest 

na swój sposób ciekawym kompanem. 

Jest tylko jedno ale – starka bardzo zdrożała. Jeśli 

trunek leżakuje pięćdziesiąt lat, to musi swoje 

kosztować. Na szczęście nie ma wielu miejsc z tym 

szlachetnym trunkiem, czyli pokusa mniejsza. 

W swoich powieściach przeplata Pan fantastykę 

z kryminałem. Moim zdaniem to trudne, 

ponieważ każdy gatunek rządzi się odrębnymi 

prawami. Jak Panu udaje się to godzić? 

Nie było tu żadnego pierwotnego zmysłu. Tak po 

prostu się ułożyło. Uwielbiam opowieści niesamowite, 

więc ten wątek pojawił się niejako automatycznie. 

Idealne skontrastowanie elementów 

realistycznych i fantastycznych występuje u Mistrza 

Bułhakowa. Jednak pomysł, że to krwiopijcy wywołali 

rewolucję październikową, żeby w tumulcie 

móc bezkarnie sycić swe mroczne żądze jest 

całkowicie mój. 

Napisałem też dłuższe opowiadanie 


57

„okołowarkotowe” pod tytułem Rita, 

w której staje się jasne, dlaczego Stefan 

Gromił wstąpił do Milicji Obywatelskiej. 

Dałem w nim upust swoim 

mrocznym fascynacjom horrorem 

i muszę przyznać, że naprawdę jest 

dość przerażające. I choć dalej posługuję 

się stosunkowo beztroskimi 

środkami wyrazu włącznie z dowcipem 

i humorem sytuacyjnym, to jego 

treść potrafi przestraszyć. Takie mam 

sygnały z zewnątrz. Mam nadzieję, 

że wkrótce Czytelnicy je poznają. 

Dał się Pan również poznać jako 

twórca opowiadań. Jedno z nich 

zatytułowane Bombka krucha mieliśmy 

okazję przeczytać w grudniowym 

numerze naszego pisma. 

Czy owa krótsza forma daje także 

pełną możliwość twórczego wyrażenia 

siebie, a jeśli nie, to czego 

pozbawia? 

Kiedyś napisałem kilka opowiadań 

niesamowitych, w których główną 

rolę przyjmuje wrocławski kominiarczyk. 

Odzwierciedla to po części 

moją fascynację twórczością Stefana 

Grabińskiego – geniusza z czasów 

międzywojennych. Jestem z natury 

gadułą, więc opowiadanie jest dla 

mnie wyzwaniem. 

Ale dokształcam się i staram zawrzeć 

w krótkiej formie jak najwięcej treści. 

Bombkę napisałem specjalnie dla 

Post Scriptum i proszę mi wierzyć, 

zajęło mi to jeden dzień. Idzie więc 

ku lepszemu. 

Nie piszę książek, za to namiętnie je 

czytam, dlatego uważam, że pisanie 

wymaga od twórcy odwagi, by obnażyć 

przed światem to, co 

powstało w głowie. Skąd czerpie 

Pan siłę, by podjąć tak radykalne 

kroki? Pamięta Pan moment, kiedy 

stało się to po raz pierwszy? 

Jest to sztuka kunsztownego ekshibicjonizmu. 

Obnażamy, owszem, 

ale tylko to, co chcemy pokazać. 

Myślę, że to jest dobra recepta. 

Nie są to dla mnie wcale radykalne 

kroki, bo są pewne rzeczy, którymi 

pragnę się z czytelnikami podzielić. 

Tak jak chcę uświadomić czytelnikowi 

pewne zjawiska. Ktoś zauważył, że 

58 


Bractwo posługuje się swoistą formą 

archeologii słowa. Jest to dość śmiała 

teza, ale wiele z wyrażeń, zwrotów, 

słów zawartych w moich książkach 

dawno temu wyszło z użycia i można 

tak to postrzegać. W odróżnieniu 

od artefaktów archeologicznych, 

które tkwią w ziemi, czy w lochach, 

spokojnie czekając na swoje odkrycie, 

artefakty słowne są niezwykle ulotne, 

bo znikają na przestrzeni jednego 

pokolenia, o ile oczywiście, autor nie 

podejmie próby zachowania ich dla 

potomnych. Powiem nieskromnie, 

że udaje mi się to całkiem nieźle. 

Na jednym ze spotkań autorskich 

pewna starsza pani rozpłakała się, 

pytając dramatycznym głosem – skąd 

znam język jej dzieciństwa na Podolu. 

Sprawa jest prosta. Takim językiem 

mówiła strona mojej rodziny po kądzieli. 

Słyszałem te słowa na co dzień, 

kiedy odwiedzałem dziadków podczas 

wakacji i ferii w Jarosławiu. 

Dlatego przychodzi mi to dość naturalnie. 

I tak, nie waham się lekko 

obnażać, bo czuję, że mogę Czytelnikowi 

coś wartościowego przekazać. 

Jakie uczucia towarzyszą publikacji: 

ulga, radość, niepokój? 

Radość, uniesienie. Brak niepokoju. 

Ulga to też nie jest, bo już myślę 

o następnej książce. 

Nie trzeba być jasnowidzem, by 

domyślić się, że chętnie znalazłby 

się Pan na miejscu Olgi Tokarczuk. 

Zna Pan którąś z książek noblistki? 

Co Pana zdaniem sprawia, że opinie 

społeczeństwa na temat słuszności 

przyznania jej tego lauru są skrajne, 

miast poczucia ogólnej dumy 

narodowej? 

Otóż, zdziwię Panią. Nie wiem, czy 

nie zostanę oskarżony o kokietowanie 

Czytelnika, o swoistą hipokryzję, ale 

nie chciałbym się znaleźć na miejscu 

Pani Olgi Tokarczuk. Z prostych przyczyn. 

Moje książki służą rozrywce, 

a więc bardziej podkasanej literackiej 

muzie. Owszem, często poruszają 

ważne sprawy, ale bez zagłębiania się 

w nie. Zawodowo chciałbym zyskać 

dzięki pisaniu spokój ducha 

i zakończyć szamotaninę z rzeczywistością. 

Spojrzeć na pewne sprawy 

z perspektywy autora, który ma grono 

czytelników i swobodę tworzenia. 

Muszę przyznać, że nie znam książek 

noblistki. Po prostu nie interesuje 

mnie tego rodzaju literatura. Tak, 

wiem. Teraz brzmi to jak bluźnierstwo. 

Kiedyś każdy obnosił się z Ulissesem 

Joyce’a, teraz zaczytuje się w książkach 

Olgi Tokarczuk. Literatura i jej 

odbiór jest niestety niezwykle subiektywną 

materią. Mody i trendy tego 

nie zmienią. Fakt pozostaje faktem, że 

jedyną rzeczą, którą lubią wszyscy bez 

wyjątku jest woda. I muszą ją pić. 

A że duma z nagrody? Oczywiście, 

jest to powód do dumy i nie ma co do 

tego najmniejszych wątpliwości. 

POST SCRIPTUM, czyli w ostatnim 

słowie do Czytelników magazynu 

chciałbym powiedzieć jeszcze… 

Chciałbym wyrazić swoją wdzięczność 

Panu Grzegorzowi Ciepłemu z wydawnictwa 

Vis-a-Vis/Etiuda, które choć 

z Krakowa to nawet Wiecha wydaje. 

Może Bractwo zadomowi się w Krakowie 

na stałe. Swoją drogą, kolejny 

tom Bractwa mógłby toczyć się we 

Wrocławiu i w Krakowie. 

Aha, i jeszcze jedno. Drodzy piraci, 

drogie piratki. Rozumiem waszą potrzebę 

pokazania czegoś wartościowego 

i ładnego, domyślam się jak to jest, 

kiedy ściska w dołku, żeby pokazać 

światu jak się jest oczytanym i na 

bieżąco, ALE bardzo proszę o zaprzestanie 

zamieszczania moich tekstów na 

różnych chomikach i innych nutriach. 

Jak nie posłuchacie, naślę na was 

Leona. I skończy się rozgryweczka. 

Bardzo dziękuję za tę miłą rozmowę i 

życzę wszystkiego najpiękniejszego! 

Z Jarosławem Rybskim rozmawiała 

Iwona Niezgoda – pomysłodawczyni 

i organizatorka niezależnego plebiscytu 

na polską Książkę Roku Brakująca 

Litera, prowadząca bloga Góralka 

Czyta. [IN]


59

Festiwal Poezji 

w Indiach 

60 


GUNTUR - HYDERABAD 2019 


61

Guntur nie jest największym (około 750 tys mieszkańców), 

za to jednym z najgęściej zaludnionych 

miast świata, położonym w środkowo-wschodniej części 

Indii, zaledwie 40 km od Zatoki Bengalskiej, prawie 

1800 km koleją od New Delhi. Pokonanie tej trasy 

zajmuje, co najmniej, 33 godziny (nie próbowałam). 

Właśnie tutaj, w Guntur, organizowany jest Międzynarodowy 

Festiwal Poezji (we wrześniu ub. roku już po 

raz dwunasty), tradycyjnie w budynkach uniwersyteckich 

JKC College – nieco zmęczonych i nadgryzionych 

zębem czasu, ale na okoliczność festiwalu 

udekorowanych świeżymi kwiatami, płatkami i gałązkami. 

Na zewnątrz – pędzące w różnych kierunkach, 

na pozór bez ładu i składu tuk-tuki i skutery, roztrąbione 

samochody, smutne, wychudzone krowy poszukujące 

jedzenia w śmietnikach, bezpańskie psy. 

Hałas i chaos. A w środku, za bramą – kilkaset osób 

rozsmakowuje się w poezji. Nierzeczywiste, a jednak... 

Na festiwal zaprosił nas Dr. Lanka Siva Rama Prasad – 

człowiek niezwykły: poeta, tłumacz, wydawca, edytor, 

filantrop oraz ceniony doktor kardiochirurgii. 

Nas, czyli grupę polskich poetów: Alicję Kuberską 

(Inowrocław), Agnieszkę Jarzębowską (Sieradz), Izabelę 

Zubko z mężem Rafałem i córką Agnieszką (Warszawa), 

Ryszarda Grajka (Czechowice-Dziedzice), Annę 

Czachorowską (Warszawa), Bożenę Helenę Nowak-Mazur 

(UK) oraz niżej podpisaną (UK). 

Prasada poznałam w Polsce, gdy na Festiwalu Poezji 

Słowiańskiej w Czechowicach-Dziedzicach przypadła 

mi w udziale miła rola jego tłumaczki (z angielskiego 

oczywiście). Prasad jest człowiekiem otwartym, łatwo 

nawiązującym kontakty, więc szybko zaprzyjaźnił się 

z polskimi poetami (i poetkami), i podczas pewnego 

miłego wieczoru (pełnego poezji, jadła i trunków 

wszelakich) postanowił zaprosić nas do Indii. Choćby 

wyżej wspomniany festiwal miał zorganizować specjalnie 

dla nas. Jeśli ktokolwiek potraktował tę zapowiedź 

poważnie, to na pewno nie byłam to ja. A Prasad słowa 

dotrzymał. Tak więc we wrześniu ub. roku z ogromnym 

zaciekawieniem i lekką nieśmiałością znaleźliśmy się 

(ze wspomnianą wyżej grupą) na festiwalu poezji 

w samym sercu Azji. 

Festiwale poezji; na co one komu? – zapyta ktoś – 

powiedzmy, tak zwany, zwyczajny zjadacz chleba? 

Poetom, którzy przez chwilę mogą się poczuć docenieni, 

wysłuchani i dopieszczeni? Organizatorom, czy władzom 

miast, którzy tym sposobem wypełniają jakieś misje, 

czy po prostu załatwiają swoje polityczne powinności? 

A może (ciepło, cieplej) – zwykłym ludziom – miłośnikom 

słowa, przypadkowym słuchaczom, czy wreszcie nieprzypadkowym 

studentom, młodym ludziom, dla 

których spotkanie z żywymi poetami i ich twórczością, 

to zetknięcie się z innym, może dziwnym i zaskakującym, 

nieinternetowym światem? 

62 


Zapewniam Was – na każdym z takich spotkań znajduje 

się przynajmniej jeden młody umysł, który „zaskoczy” 

i wysłucha ze zrozumieniem. I choćby dla tej jednej 

duszyczki warto to robić i bywać w tych poetycko-festiwalowych 

miejscach. 

A w Indiach takich młodych, ciekawych duszyczek było 

całe mnóstwo. Widać w nich jakiś niezwykły pęd do 

wiedzy, jakiś żar i głód. To właśnie najbardziej uderzyło 

mnie na festiwalu w Guntur: bezinteresowne zaangażowanie 

młodzieży szkolnej, gotowość do pomocy – incognito, 

bez skargi, z uśmiechem na ustach i szacunkiem 

dla gościa. Dla nas – przyzwyczajonych do zachodniej 

(a i naszej, środowiskowej) bezpośredniości - było to 

nawet momentami delikatnie krępujące. Serdeczność 

gospodarzy była wręcz rozczulająca… 

Tak więc Hindusi są: grzeczni, dobrze wychowani, mają 

szacunek dla starszych, do urzędu i tytułu, są niezwykle 

gościnni, a także dumni ze swoich tradycji. 

W takiej mniej więcej atmosferze wzajemnego szacunku 

i zaciekawienia rzeczona grupa polskich poetów, po raz 

pierwszy w historii, wzięła udział w 12 Międzynarodowym 

Festiwalu Poezji – Guntur 2019, pod hasłem: All For 

Peace, Peace For All. 

Gospodarzami festiwali w Guntur jest dwoje wykładowców 

JKC College – Nagasuseela Panchumarthi i Gopichand 

Paruchuri. Ciężką pracą – swoją i młodych wolontariuszy 

– uporem i konsekwencją osiągnęli prawdziwy sukces. 

Przez 12 lat trwania tych imprez, przez budynki collegu, 

przewinęło się kilka tysięcy (nie przesadzam, sprawdziłam) 

poetów, pisarzy, wydawców, artystów, profesorów literatury 

i wszelkiej maści pasjonatów słowa pisanego. 

Wśród nich – nasza polska reprezentacja. Liczebnie 

skromna, za to bez wątpienia traktowana po VIP-owsku. 

Organizatorzy zapewnili nam „wikt i opierunek”, noclegi, 

transport na miejscu i atrakcje turystyczne. 

Z okazji festiwalu została także wydana okolicznościowa, 

licząca ponad 300 stron, Antologia The Vase, zawierająca 

wiersze poetów z całego świata (w języku angielskim), w 

tym i nasze. 

Ktoś zapyta o język (w przypadku poezji – nie bez znaczenia). 

Otóż w tej części Indii rdzennym językiem jest telugu 

(posługuje się nim ponad 80 milionów ludzi!). Oczywiście 

każdy Hindus mówi też językiem ogólnonarodowym – 

hindi. Ale festiwal prowadzony był w języku angielskim, 

którego Hindusi uczą się od wczesnego dzieciństwa. Jak 

już jesteśmy przy telugu – nasz gospodarz i dobrodziej 

w swoim zamiłowaniu dla polskiej poezji poszedł tak 

daleko, że na własny koszt przetłumaczył (z angielskiego 

na telugu), i wydał na potrzeby festiwalu, po tomiku 

wierszy zaproszonych polskich poetów. 

Sama impreza była zorganizowana z niezwykłą dbałością 

o szczegóły, pełna zróżnicowanych smaczków. Po długich 

przemowach – czas na tradycyjny taniec w wykonaniu 

młodych dziewcząt, po recytacji wierszy – rozdanie


63

64 


nagród, certyfikatów, uhonorowanie tradycyjnymi rekwizytami: 

kolorowymi szalami, turbanami, statuetkami itp. 

Po rozdaniu nagród – zapalenie świec i ułożenie ich 

w kręgu ze świeżych płatków. 

Dużo egzotyki, magii i dobrej energii. Należy wspomnieć, 

że wszystkie kobiety (wliczając studentki) ubierają się na 

co dzień w sari (znane w telugu jako cheera). To naprawdę 

niewiarygodne, że dalej noszony jest ten tradycyjny strój, 

którego istnienie datuje się co najmniej 5000 lat wstecz. 

Cóż za niezwykłe bogactwo kolorów i wzorów! Podczas 

tych kilku dni nie widziałam dwóch podobnych sari – 

każde jest wyjątkowe i niepowtarzalne, a panie wyglądają 

w nich jak tropikalne kwiaty. 

Po skończeniu festiwalu w Guntur przewieziono nas do 

Hyderabadu – stolicy stanu Andhra Pradeś. 

Tu dość istotna dygresja- nie bez powodu użyłam określenia 

„przewieziono nas”. Nie jest tajemnicą, że ten rejon 

świata bywa niebezpieczny. Nasi gospodarze (specyficznie 

zaś Prasad) tak wszystko zorganizowali, że nikt z naszej 

polskiej grupy nie pozostawał w miejscach publicznych, 

włączając w to transport, bez osobistej opieki i asysty 

nawet przez chwilę. Można powiedzieć, że czuliśmy się 

nieźle... zaopiekowani. 

W Hyderabadzie dołączył do nas jeden z najsławniejszych 

Hinduskich reżyserów Tollywood (tak, tak. Bollywood – 

w Bombaju, Tollywood – w Telangana), niezwykle ciekawy, 

kolorowy człowiek – B. Narsing Rao. Jest reżyserem, 

scenarzystą, kompozytorem, producentem, aktorem 

i malarzem, znanym ze swoich filmów w telugu. 

Lista jego nagród i wyróżnień jest doprawdy imponująca. 

I ten oto nietuzinkowy człowiek, (prywatnie – przyjaciel 

Prasada), przejął opiekę nad grupą polskich poetów na 

dalszy czas trwania festiwalu. Wspólnie z Prasadem sponsorowali 

cały nasz pobyt w Hyderabadzie. 


65

Z wielką przyjemnością zwiedziliśmy największe na świecie 

(jak podaje Księga Rekordów Guinnessa) studia 

filmowe – Ramoji Film City. Rozciągające się na prawie 

2000 akrach, oferuje ponad 500 planów filmowych. 

Niezwykłe miejsce. 

Już następnego dnia informacje o festiwalach w Guntur 

i Hyderabadzie ukazały się w ponad 10 niezależnych pismach. 

Na spotkaniu w prestiżowym muzeum Salar Jung 

(w którym znajduje się najokazalsza i najliczniejsza kolekcja 

antyków w kraju) organizatorzy GIPF i Writers Corner 

uhonorowali gości festiwalowych specjalnymi dyplomami 

– International Life Time Achievement Award. Na tym 

spotkaniu było około 20 fotoreporterów i 5 stacji telewizyjnych, 

dla których udzieliliśmy wywiadów. 

Nie sposób opisać tu wszystkich atrakcji i wymienić 

wszystkich pełnych serdeczności spotkań, w których 

mieliśmy okazję uczestniczyć. Ale jedno szczególnie 

zapadło mi w pamięć – spotkanie w Centrum Kultury 

Vijayawada & Armaravati na zaproszenie prezes Padmai 

Iyengar-Paddy, poetki i pisarki. Po oficjalnym przedstawieniu 

gości w części artystycznej spotkała nas niespodzianka 

w postaci piosenki do wiersza Wisławy Szymborskiej Trzy 

słowa najdziwniejsze. 

Artystka zaśpiewała ją do autorskiej, utrzymanej 

w tradycyjnym stylu, egzotycznej muzyki, z towarzyszeniem 

równie egzotycznych instrumentów (których nazw 

nie umiem przytoczyć), całkowicie po polsku! To było 

naprawdę wzruszające przeżycie. Takich smaczków było 

jeszcze wiele więcej. Choćby wspólne czytanie wierszy 

w starych murach klimatycznego Fortu Golconda – magia 

w czystej postaci. Cały nasz pobyt w Indiach, to piękny, 

kolorowy, egzotyczny, niepowtarzalny czas. To zatrzymanie 

w kadrze, zatopienie w niezwykłej kulturze – to bogactwo 

smaków, zapachów, niecodziennych doznań duchowych. 

Nietuzinkowi ludzie, ciekawe rozmowy, nieoczekiwane 

przyjaźnie. Poezja jest magią samą w sobie, a poezja 

w Indiach – to już zatopienie się w całkowicie bajkowych 

obszarach. [RC] 

Renata Cygan 

Poezja jest magią samą w sobie, 

a poezja w Indiach 

to zatopienie się w całkowicie 

bajkowych obszarach 

I jak tu nie kochać 

festiwali? 

Jak tu nie kochać 

POEZJI ? 

Zdjęcia: 

Rafal Jarnicki, Agnieszka Jarzębowska, Renata Cygan, 

oficjalna strona internetowa festiwalu GIPF. 

66 



67

O poezji i nie tylko Dr LANKA SIVA RAMA PRASAD 

Rozmowa z organizatorem 

Festiwali Poezji w Indiach 

Kiedy zacząłeś pisać wiersze? Czy pisanie wzięło 

się z poczucia, ze czegoś w Twoim życiu brakuje? 

Czy tworzenie to dla Ciebie nagłe iskry czy powolny 

proces? 

Kiedy byłem nastolatkiem, napisałem kilka wierszy 

w języku telugu. Nie wynikało to jednak z poczucia 

pustki w moim życiu. Chciałem spróbować czegoś, 

co sprawia, że człowiek staje się nieśmiertelny. 

Szukając tego wyjątkowego eliksiru, zająłem się 

pisaniem poezji. Sama poezja oznacza przygotowanie. 

Aby zaczerpnąć miodu Odyna trzeba mieć iskrę, 

otwartość i cierpliwość. 

Ja mówię płynnie w 2 językach, ale wiersze piszę 

tylko w moim języku ojczystym, języku polskim, 

a w razie potrzeby tłumaczę potem swoje teksty 

na język angielski. Choć mieszkam w Wielkiej Brytanii 

od ponad 27 lat, nie odważyłam się dotychczas 

tworzyć po angielsku. W Indiach prawie wszyscy 

mówią trzema językami: hindi, językiem regionalnym 

(w Twoim przypadku – telugu) i angielskim. 

Czy piszesz wiersze we wszystkich 3 językach? 

W którym czujesz się najlepiej? 

Który jest Twoim ulubionym do pisania poezji? 

Tak, telugu jest moim językiem ojczystym, moim głównym 

językiem. Następnie angielski, jako język 

komunikacyjny i zorientowany na pracę, a hindi 

lub sanskryt są to opcjonalne języki narodowe. 

W telugu i angielskim jestem biegły. Hindi i sanskryt 

pomagają mi w poszerzaniu horyzontów i doskonaleniu 

umiejętności lingwistycznych. 

Moja poezja powstaje w telugu i angielskim. 

System kolonialny i migracje spowodowały, że 

większość naszych młodych umysłów myśli w języku 

angielskim, ponieważ biegłość w tym języku zwiększa 

możliwości pracy w kraju i za granicą. 

Moje wczesne książki (poezje, powieści, opowiadania 

i eseje krytyczne) pisałem w moim języku ojczystym, 

telugu – (ponad 80 milionów ludzi posługuje się tym 

pięknym narzeczem). 

Potem pojawiła się konieczność dotarcia dalej i angielski 

zdawał się być oczywistym wyborem. W Indiach 

w prawie każdym zdaniu można znaleźć wyrażenia 

w języku angielskim. Bardzo szybko zająłem się tłumaczeniami, 

które stały się narzędziem pomostowym 

w celu wprowadzenia naszej literatury telugu 

68 


do świata anglojęzycznego, ponieważ najwięksi bardowie 

tegu nie są znani poza granicami naszego regionu, 

a uważam, że warto ich pokazać światu. 

Jak w Twoim przypadku powstaje historia lub 

wiersz? 

Gdy jakieś wyrażenie lub wrażenie zaczyna mnie 

prześladować, przenosi mnie siłą do sfery 

wyobraźni. Następnie rozkładam ramiona i zbieram 

te ukryte wewnątrz skarby, by odmalować je 

literami, zdaniami i strofami. 

Odrzucam niepotrzebne części kamienia by powstała 

doskonała rzeźba. To jak przekształcanie zwykłych 

zdarzeń pod wpływem wyrafinowanych emocji, 

by nadać im życiową energię. Yin-Yang przepływa, 

gdy estetycznie syntetyzowany wiersz, obraz lub 

rzeźba stają się nieśmiertelne. 

Wybór gatunku literackiego, kamienia na rzeźbę, farb 

na obraz, drewna lub metalu, to jest już indywidualny 

wybór artysty, odpowiadający mu najbardziej 

do wyrażenia tej złotej myśli. 

Co to jest POETRAVELOGUE? 

Niezależnie od tego, jaki kraj odwiedzam, piszę 

spontaniczne wiersze z mojej wizyty i POETRAVE- 

LOGUE to jest właśnie kompilacja tych moich 

podróżnych impresji. Ten format poezji obejmuje 

moje doświadczenia i fantazje z podróży do krajów 

takich jak: Maroko, Włochy, Grecja, Turcja, Polska, 

Singapur, Sri Lanka, Finlandia, Szwecja, Norwegia, 

Dania, Bali i różne regiony Indii. 

Co Ci pomaga w rozwoju jako poecie? 

Telefon komórkowy, Facebook, Pentasi-B (internetowa 

grupa poetycka utworzona przez dr Epitacio 

Tongohan). Te narzędzia pomogły mi w moich projektach 

i w pojawieniu się na niebie poezji. Byłem 

gospodarzem/sponsorem festiwalu poetyckiego 

India-Pentasi-B World Poetree Festival, który odbył 

się w październiku 2017 roku w Ramoji film City 

w Hyderabad, w Indiach (Ramoji to największe na 

świecie studia filmowe Tollywood). 

W wydarzeniu tym uczestniczyło 23 poetów z 18 

krajów i ponad 200 lokalnych, krajowych poetów.

Duże przedsięwzięcie, wielki entuzjazm i żar. 

Zrobiłeś bardzo dużo dla polskiej poezji. 

Przetłumaczyłeś na telugu około 10 książek poetów współczesnych 

(w tym mój własny tomik “Bywam trubadurem”), 

ale również przekładasz polskich klasyków, których? 

Przetłumaczyłem wolumin o nazwie “Jak ziemia po pierwszym 

deszczu”. Jest to zbiór wierszy polskich poetów klasycznych, 

m.in. Adama Mickiewicza, Wisławy Szymborskiej, Czesława 

Miłosza i innych. 

Dlaczego polska poezja? Skąd u Ciebie zainteresowanie 

polską literaturą? 

Zawsze bardzo interesowałem się trzema głównymi 

zagadnieniami: 

1. Teologią zachodnią i mitologią porównawczą. 

2. Punktem widzenia kobiet-poetek na temat 

ich egzystencji na całym świecie. 

3. Śmiercią i prawdą absolutną. 

Polska jest krajem, który doświadczył olbrzymich zniszczeń 

w czasie dwóch wojen światowych, zarówno materialnych 

jak i w sferze psychicznej. Zwłaszcza dzieci i kobiety. 

Te wspomnienia są nadal świeże, a rany nadal sączą krew 

i łzy. Jest jakiś surowy i pierwotny element w tych 

emocjach, postawach i uczuciach. 

Poza tym Polacy kochają muzykę, nadal wierzą w magię, 

a kilkoro z nich to prawdziwi trubadurzy (śmiech). 

To był zwykły przypadek, że poznałem poetów z Polski 

na festiwalu poezji w Maroku (Alicję Kuberską i Izabelę 

Zubko). Krótkie spotkanie z nimi utorowało drogę 

do mojego polskiego snu. Moja podróż z Włoch do Grecji 

i do Polski była tęczowo magiczna. 

Często opowiadasz historię Dobrego Maharadży, jako 

przykład szczególnej więzi pomiędzy Indiami i Polską. 

Tak, Maharadża Jam Saheb Digvijay Sinhji, podczas II 

Wojny Światowej uratował ponad tysiąc polskich sierot 

ewakuowanych z terenów ZSRR. Dzięki indyjskiemu księciu 

znalazły nowy dom, gdzie mogły się uczyć, bawić i odzyskiwać 

siły oraz zdrowie, a nawet, w pewnym momencie adoptował 

kilkaset sierot. Jego ojciec przyjaźnił się z pianistą Ignacym 

Paderewskim, którego Saheb zapamiętał jeszcze z dzieciństwa 

spędzonego częściowo w Genewie. Rozmowy na temat Polski, 

zrobiły duże wrażenie na indyjskim księciu, który potem bez 

wahania pomógł młodym Polakom. „Dobry Maharadża” (jak go 

nazywały polskie dzieci), wyznawał indyjską filozofię sanskrytu, 

która mówiła o tym, że „świat jest jedną rodziną”. Zrobił dużo 

dobrego, a my powinniśmy o tym pamiętać i mówić. 

Nasze pierwsze spotkanie miało miejsce w zeszłym roku, 

na festiwalu poezji słowiańskiej w Czechowicach-Dziedzicach. 

To była Twoja pierwsza wizyta w Polsce, odwiedziłeś kilka 

polskich miast, poznałeś nowych ludzi. Jakie jest Twoje 

69 


Będąc w Polsce, 

wiele razy czułem się jak 

okruch węgla 

wśród polerowanych 

diamentów 

wrażenie o Polsce, jakie nosisz w sobie 

wspomnienia z Polski? 

Wiele. Uśmiech i bezinteresowność. 

Pozytywne emocje i gościnność. 

Nieoczekiwane przyjaźnie. Przyjęto 

mnie niezwykle ciepło. Między innymi: 

Ryszard Grajek, Agnieszka Jarzębowska, 

Izabela Zubko (i jej rodzina), Alicja Kuberska, 

Ty i wiele innych pięknych osób. 

Zrobiliście na mnie ogromne wrażenie 

i pozostaniecie na zawsze w zakamarkach 

mojego umysłu i serca. Będąc 

w Polsce, wiele razy czułem się jak 

okruch węgla wśród polerowanych 

diamentów. 

Kiedy zostałem zaproszony do Polski 

przez Ryszarda Grajka (organizatora 

festiwalu) postanowiłem wydać kilka 

dwujęzycznych książek: Antologię Ten 

Colour Rainbow (10 polskich poetów), 

Ziemia po pierwszym deszczu (zbiór 

klasyków polskich), Moments Alicji 

Kuberskiej, Świat wymarłych lamp 

Izabeli Zubko. Moja podróż do Waszej 

wspaniałej Ziemi była niezapomniana. 

Szybko narodził się pomysł zaproszenia 

Was do Indii. 

Wydaliśmy na tę okoliczność kilka 

tomów tłumaczeń poezji polskiej 

na telugu: antologię trójjęzyczną 

(polsko-angielsko-telugu): Tak jasna jak 

słońce, Trójca Święta – Izabela Zubko, 

Tajemnice życia Juliusz Erazm Bolek, 

Piąty sezon Agnieszka Jarzębowska; 

Niebieska tęsknota Bożena Helena 

Mazur-Nowak, Wokół haiku Krzysztof 

Kokot, i wcześniej wspomniana Bywam 

Trubadurem Renaty Cygan. Bliskie 

spotkania z poetami podczas tych 

podróży miały wielki wpływ na moje 

70 


myślenie i ocenę ludzi w ogóle, 

a poetów w szczególności. 

Muszę powiedzieć, że wycieczka 

do Indii była dla nas niezwykłym 

doświadczeniem. Zdecydowanie 

dla mnie. Było cudownie, poetycko 

i egzotycznie. I to wszystko dzięki 

Tobie; doskonała organizacja, 

niezwykła gościnność, opieka, jaką 

nas wszystkich otoczyłeś, przyjaźni 

ludzie, wspaniałe jedzenie 

– długo by wymieniać… Jeszcze raz 

chciałabym Ci podziękować za ten 

niezwykły czas w Indiach. 

Cała przyjemność po mojej stronie. 

Masz piękną rodzinę; żonę, córkę 

i syna. Jak reagują na Twoje 

pisanie? Czy Cię wspierają w Twojej 

pasji? Poznałam Twoją córkę, jest 

bardzo piękną, pewną siebie, inteligentną 

młodą kobietą. Wiem, że Ci 

bardzo pomaga. Była nieoceniona 

za kulisami, w przygotowaniu, 

organizowaniu, mając oko na 

wszystko podczas tegorocznego 

festiwalu poezji w Guntur i Hyderabad. 

A Twoja żona? Co ona myśli 

o Twoim pisaniu? 

Moja żona, doktor Janaki Devi jest 

praktykującym ginekologiem. Mój 

syn Anvesh jest biotechnologiem 

i menedżerem w Nasense – firmie 

chemicznej. Moja córka Apoorva jest 

projektantką mody (skończyła fashion 

design we Włoszech). 

Zaprojektowała większość okładek 

do moich książek, oraz – jak 

wspomniałaś – pomaga mi przy 

organizacji festiwali. Moja rodzina 

bardzo mnie wspiera dostosowując 

się do różnych moich nastrojów. 

Czym, poza poezją i pisaniem się 

interesujesz? 

Szkoliłem się w animacji. Stworzyłem 

postać – Don Gecko – jaszczurki domowej, 

która patrzy na świat z góry. 

To typowa, zabawna i romantyczna opowieść. 

O przygodach dwóch jaszczurek. 

Ich podróż na Wyspy Galapagos, żeby 

spotkać się z Monitor Lizard, ma wiele 

zwrotów akcji, docierają do kopalni 

króla Salomona, na wyspę skarbów itp. 

Chciałbym rozwijać te historie, myślę 

o stworzeniu serii. 

Jakie masz plany na przyszłość? 

Przyświecają mi trzy główne cele: 

1. praca nad integrowaniem ludzi sztuki 

i pielęgnowaniem przyjaźni wśród 

poetów, 

2. tłumaczenie klasyków literatury telugu 

na inne języki i odwrotnie, 

3. przywracanie utraconej chwały 

poetów. 

Są to niewątpliwie bardzo ambitne 

plany, ale znając Cię, nie mam 

najmniejszych wątpliwości, 

że osiągniesz bardzo wiele na tych 

polach. Jesteś człowiekiem-orkiestrą, 

mam wrażenie, że nigdy nie odpoczywasz, 

mało sypiasz, żyjesz w ciągłym 

ruchu, zawsze gotowy do działania 

i pomocy innym. 

Bardzo się cieszę, że Cię poznałam, 

że los skrzyżował nasze ścieżki. 

Dziękuję pięknie za poświęcony czas 

i życzę Ci wszystkiego najlepszego. 

Mam nadzieję, że wkrótce znowu 

zobaczymy się w Polsce lub w Indiach. 

Albo jeszcze gdzieś indziej. [RC] 

Renata Cygan

Dr LANKA SIVA RAMA PRASAD 

– Z zawodu kardiochirurg – jest poetą, popularnym autorem ponad 150 książek, rysownikiem, malarzem, 

wydawcą, krytykiem, redaktorem i tłumaczem. Po raz pierwszy przetłumaczył dzieła Homera 

na język telugu. Inne znaczące tłumaczenia jego autorstwa to: Raj utracony i Raj odzyskany Johna 

Miltona; Wędrówka pielgrzyma Johna Bunyana; Eneida Wergiliusza; Boska komedia Dantego, Faust 

Goethego, Masnavi Rumiego, i wiele, wiele innych. 

Tłumaczy także współczesnych poetów i autorów powieści i opowiadań. Ma na swoim koncie setki 

esejów i przedmów, książek naukowych i medycznych. 

Jego wiersze zostały przetłumaczone m.in. na: grecki, hiszpański, arabski, polski, hindi. 

Jest założycielem oddziału kardiochirurgii klatki piersiowej i chirurgii naczyniowej na wiejskiej uczelni 

medycznej – Prathima Institute of Medical Sciences, Nagunur-Karim Nagar, Telangana, Indie, gdzie 

przez ostatnie siedem lat nadzorował setki operacji serc u dorosłych i dzieci. 

Był gospodarzem i sponsorem PENTASI-B INDIA WORLD POETREE FESTIVAL – (październik 2017r), 

w Hyderabad, w Indiach, w którym uczestniczyło ponad 200 poetów z całego świata, a w 2019 roku 

gościł poetów z Polski. 

Niektóre wyróżnienia i nagrody: 

1. Nagroda T.S Eliot – 2017 

2. Nagroda Global Poet Award-Canada-Win – 2017 

4. Medal Kibatek –Turcja – 2017 

6. Nagroda Sahiti Rajahamsa – Vizag – 2017 

7. Poeta Laureat – Kazakisthan – 2017 

8. Nagroda za całokształt twórczości Pentasi-B-2017 

9. Naji Naaman-Poet Laureate – 2018 

11. Laureat Słowa Poetyckiego – 2018 – Ghana 

12. Mistrz Metafory i Trans-Kreatywnej Chirurgii – 2019 


71

MONIKA 

CICHOSZEWSKA 

www.monikacichoszewska.com 

Plener PAW Model: Kasia 

Czerń i biel w połączeniu ze światłocieniem, 

w moim odczuciu najdobitniej budują atmosferę 

nostalgii, przepojonej emocjami i tajemnicą, 

72 


spokoju lub dramatyzmu.

Fotografuje wielkoformatowymi aparatami 

Fotografuje wielkoformatowymi aparatami. innych, w których zajęła 4 pierwsze, 3 drugie 

i 3 trzecie miejsca oraz 15 Honorable 

Fascynuje ją praca w ciemni i procesy 

chemiczne, 

Fascynuje ją 

a 

praca 

w szczególności 

w ciemni i procesy 

technika 

chemiczne, 

Mention: 

a w szczególności 

Tokyo i Moscow 

technika 

International 

mokrego kolodionu, 

Foto 

mokrego 

którą wybrała 

kolodionu, 

jako medium 

którą 

przekazu 

wybrała 

artystycznego. 

jako Awards, 

Rzeczywistość 

Fine Art 

fotograficzna 

Photography, 

jest 

Black&White 

rzeczywistością 

kreowaną 

medium przekazu 

przez 

artystycznego. 

nią, połączoną z niewiadomą wynikającą 

Spider, Monochrome, 

z procesu fizykochcemicznego 

Neutral Density, 

powstania 

zdjęcia. Realizuje 

Art 

Rzeczywistość fotograficzna 

obecnie cykle 

jest 

zatytułowane: 

rzeczywistością 

„Pragnienia”, 

Limited, Portret 

”Współistnienie”. 

Prawdziwy. 

W swojej twórczości 

świadomie 

kreowaną 

i wyraźnie 

przez 

nawiązuje 

nią, połączoną 

do natury, pokazując 

Ambrotypy 

odbiorcy 

prezentowała 

jak silnie jesteśmy 

na wystawach 

z nią związani, 

z niewiadomą 

jak bardzo zależymy 

wynikającą 

od niej. 

z 

Natura 

procesu 

nieodwracalnie 

indywidualnych 

narzuca nam rytm 

w 

przemijania, 

Galerii Strefa 

jako 

Art 

następstw 

fizykochcemicznego 

pór roku, cykli życia: czasu 

powstania 

narodzin, 

zdjęcia. 

dojrzewania, miłości, 

w Żorach 

dojrzałości 

oraz Oko 

i śmierci. 

we Wrocławiu. 

Realizuje 

Laureatka 

obecnie 

międzynarodowego 

cykle zatytułowane: 

konkursu fotograficznego 

„Pragnienia”, 

Brała 

DEBUTS 

udział w 

2017 

wystawach 

oraz wielu 

kolektywnych 

innych, w których 

zajęła 4 

”Współistnienie”. 

pierwsze, 3 drugie 

W 

i 3 

swojej 

trzecie 

twórczości 

miejsca oraz 15 

między 

Honorable 

innymi: 

Mention: 

„Korzenie” 

Tokyo i Moscow 

w Centralne 

International 

Foto Awards, 

Oko, 

świadomie i wyraźnie 

Fine Art 

nawiązuje 

Photography, 

do natury, 

Black&White 

Poznań, 

Spider, Monochrome, 

w Muzeum Fotografii 

Neutral Density, 

pokazując 

Art Limited, 

odbiorcy 

Portret Prawdziwy. 

jak silnie jesteśmy 

Ambrotypy prezentowała 

w Bydgoszczy, 

na wystawach 

Festiwal 

indywidualnych 

Fotografii Tradycyjnej, 

Zabrze, 

w Galerii 

z nią 

Strefa 

związani, 

Art w Żorach 

jak bardzo 

oraz Oko 

zależymy 

we Wrocławiu. 

od niej. 

Brała udział w wystawach 

BWA 

kolektywnych 

Kielce. 

między innymi: 

Natura 

„Korzenie” 

nieodwracalnie 

w Centralne Oko, 

narzuca 

Poznań, 

nam 

w Muzeum 

rytm 

Fotografii 

Jej prace 

w Bydgoszczy, 

zostały ostatnio 

Festiwal 

wybrane 

Fotografii Tradycyjnej, 

Zabrze, 

przemijania, jako 

BWA 

następstw 

Kielce. Jej prace 

pór roku, 

zostały 

cykli 

ostatnio 

i prezentowane 

wybrane i prezentowane 

w wystawach 

w wystawach: 

„Light Sensitive” 

życia: 

„Light 

czasu 

Sensitive” 

narodzin, 

Galeria 

dojrzewania, 

Art Intersection, 

miłości, 

Gilbert, USA, „ Living 

Galeria 

Image”. 

Art Intersection, 

Galeria Halide 

Gilbert, 

Project, Philadelphia 

USA, 

USA, 

dojrzałości i śmierci. 

13 JMC Women Photographers, Galeria 

„ 

Foto 

Living 

Nostrum, 

Image”. 

Barcelona. 

Galeria Halide Project, 

Laureatka międzynarodowego konkursu Philadelphia USA, 13 JMC Women Photographers, 

Galeria Foto Nostrum, fotograficznego DEBUTS 2017 oraz wielu 

Barcelona. 

Julka 

Dedicated to the forest; Modelka: Agnieszka Surdej; Plener PAW 

Pamiętam czasy, gdy zrobienie fotografii wymagało 

umiejętności i sprzętu (wyposażenia ciemni). 

Teraz każdy może pstrykać choćby komórką. 

Czy fotografia jako sztuka się skończyła, czy wręcz 

przeciwnie – dopiero teraz daje możliwości, których 

kiedyś nie było (choćby cyfrowa korekta fotografii)? 

Naprawdę w dalszym ciągu podejmowane są rozważania 

czy fotografia jest sztuką? Mój ulubiony malarz i fotograf 

Zdzisław Beksiński napisał w liście do przyjaciela, fotografa 

Jerzego Lewczyńskiego: „fotografia jako taka nie może 

być sztuką i to leży w samej jej istocie. W ogóle zamiar 

wykonania artystycznego zdjęcia kryje sprzeczność i jest 

największą bzdurą, jaką można sobie wyobrazić. Zapamiętaj 

Jurek co Ci powiem, bo jestem dziś pod wpływem 

alkoholu w nastroju wieszczym. Fotografia nie jest sztuką! 

Pic! Gówno! Lipa! Cześć!” Można się z tym zgodzić, ale 

czasem subiektywnie czuję, że niektóre fotografie mogą 

pretendować do rangi sztuki, jeśli wzbudzają we mnie 

zaangażowanie, wyzwalają emocje, ale pod warunkiem, 

że nie odzwierciedlają rzeczywistości. Być może, dzięki 

manipulacjom komputerowym, fotografia teraz nawet 

bardziej zbliża się się do sztuki. Odpowiedź na to pytanie 

każdy musi odnaleźć w sobie. 

Jakim aparatem i jakimi szkłami fotografujesz? 

Fotografuję na szklanych płytach w technice z drugiej 

połowy XIX w. Stare aparaty wielkoformatowe Kodak View 

Camera 6 1/2” x 8 1/2” (około 16,5cm x 21,5cm) oraz 

pochodzące z czasów NRD: Mentor Panorama 18cmx 

24cm, Globica 18cmx 24cm obiektywy 250, 300, 360 

Tessar oraz aparat Graflex 4”x 5” obiektyw Aero Ektar, 

210 Tessar. 

Ja robiłem kiedyś fotografie czarno-białe, bo z kolorem 

było trudno (inny powiększalnik, inne filmy, inne chemikalia). 

A teraz, kiedy technika pozwala na pokazanie 


73

arw bez żadnych ograniczeń, fotografowie uciekają 

od koloru. Skąd u Ciebie fascynacja fotografią czarnobiałą? 

Wyjaśnię, że ambrotypia narzuca monochromatyzm, 

gdyż obraz na szkle tworzy metaliczne srebro, a nienaświetlone 

partie zdjęcia są przeźroczyste, w domyśle 

czarne. Pomimo, iż są to zdjęcia dosyć kontrastowe, 

to w odbiorze oryginały są bardzo piękne i świetliste, 

dzięki mieniącemu się srebru i trójwymiarowości uzyskiwanej 

dzięki podłożu jakim jest szyba. Ujmuje mnie 

w tej technice właśnie wygląd oryginału i jego realność 

istnienia.Czerń i biel w połączeniu ze światłocieniem, 

w moim odczuciu najdobitniej budują atmosferę nostalgii, 

przepojonej emocjami i tajemnicą, spokoju lub 

dramatyzmu. Fotografia czarno-biała nie oddaje wiernie 

rzeczywistości, jaką postrzegamy oczami w kolorze, 

tym samym nią manipuluje, często wprowadza element 

dwuznaczności wizualnej, która może intrygować odbiorcę 

i zachęcać do pozostania z nią dłużej. 

Widzę u Ciebie sporo pięknych, zmysłowych lub też 

boleśnie prawdziwych, wręcz obnażonych fotografii. 

Dla mnie nagość jest: piękna, czysta, naturalna. Naga 

kobieta, to kwintesencja piękna, emanacja cudowności 

natury. Co Ty o tym myślisz? Jak korzystasz z tego (przepraszam 

za określenie) narzędzia, jakim jest nagie ciało 

modelki? 

Pięknie powiedziane: „emanacja cudowności natury.” 

Tak właśnie, nagość tym jest. Moje akty pozbawione są 

ładunku erotycznego. Nagość nie absorbuje całej uwagi 

74 


David predator - Model: David Hemke, Makijaż: Ewelina Łośko

emanacja cudowności natury 

Feelings, 

Plener: @plener_lody 

Modelki: @anna_urbanska201anson @aadaa_l 

@plener_lodyModel: Yulia 


75

widza. Jest jedynie środkiem wyrazu, drogą, sposobem 

na ukazanie relacji, emocji, współistnienia z naturą. 

Pragnę, by obrazy te były poetyckie, by docierały głębiej 

do świata wewnętrznego, by odbiorca mógł odnaleźć 

w nich jakąś cząstkę siebie, szczególnie tą refleksyjną. 

Oglądam czasem programy, w których znany fotograf 

przychodzi po to, by pstryknąć zdjęcie, np. modelce na 

tle przygotowanego wcześniej tła. Przyznam, że mnie to 

bawi. Fotografia rodzi się w głowie. Trzeba ją wymyślić, 

poczuć, dobrać kompozycję. Nacisnąć przycisk potrafi 

dziecko z przedszkola. Jak powstają twoje fotografie? 

Widzisz je zanim powstaną? 

Zgadzam się. Nie dyskredytuję fotografii cyfrowej, ale dla 

mnie przetwarzanie dużej ilości zdjęć, niezliczone podejmowanie 

decyzji w fazie postprodukcji, to niekończąca się 

walka ze sobą. Fotografia tradycyjna wymusza inne podejście, 

wymusza przemyślane kadry na etapie powstania 

zdjęcia i ogranicza ilość wykonanych zdjęć. 

By przybliżyć moje podejście do pracy nad zdjęciem, 

podzieliłam je na etapy: 

Pierwszy etap polega na poszukiwaniu przeżycia estetycznego, 

inspirujących motywów wcześniej wyobrażonych 

lub zastanych w plenerze. Najczęściej jest to las, rzeka, 

łąka, drzewa, konary lub elementy industrialne, poszukiwanie 

tła dla fotografowanej osoby. 

Drugi etap to spojrzenie przez matówkę aparatu (Matówka 

- jest to zmatowiona szyba o wym.: 16,x21,5cm lub np. 

18x24cm. Nieprzezroczyste przykrycie umożliwia podgląd 

obrazu. Do ustawiania ostrości często używa się lupy 

powiększającej x 10), poszukiwanie kompozycji, wybór 

elementów i ich proporcji oraz umiejscowienie w nich 

fotografowanej osoby. Ocena konieczności korygowania 

perspektywy ( jest konieczne w fotografii architektury) 

lub celowego modyfikowania perspektywy i ostrości, 

jeśli taki jest zamierzony efekt. Obrazowanie za pomocą 

aparatu wielkoformatowego jest bardzo ekscytujące, gdyż 

obraz rzeczywistości pojawiający się na matówce „do 

góry nogami” jest też odbiciem lustrzanym rzeczywistości 

i jest niezwykle piękny. Obraz ten jest dla mnie subiektywnie 

obrazem skończonym. By go zatrzymać, rejestruję 

go na materiale światłoczułym-kolodionowym, gdyż on, 

dzięki swojej specyfice, najbardziej przybliża mnie do tego 

pierwotnego obrazu widzianego na matówce. 

Kolejna faza to przygotowanie materiału światłoczułego 

w procesie manualno-chemicznym (przebiega w przenośnej 

ciemni, jest to najczęściej specjalny namiot). 

W towarzystwie zapachu eteru, oblewam przeźroczystą 

szybę jodowanym kolodium, uczulam w kąpieli azotanu 

srebra. Po 3-4 min emulsja staje się światłoczuła i można 

umieścić płytę w kasecie. 

Ostatni etap polega na naświetleniu zdjęcia: wyczekaniu 

na odpowiedni moment, na delikatne światło padające 

na scenę i modela (często złośliwie zmienia się, kiedy 

pojawiam się z uczuloną kasetą na planie), skorygowaniu 

ułożenia ciała fotografowanej osoby i jej spojrzenia oraz 

ustawieniu ostrości, a następnie na manualnym otwarciu 

i zamknięciu obiektywu, mierząc sekundy na głos. 

Emulsja kolodionowa jest bardzo mało światłoczuła, 

co w efekcie powoduje długi czas naświetlania - od 

kliku do kilkunastu sekund. Najdłuższy czas, w jakim 

wykonałam zdjęcie z modelem, to 5 min 30 sek. Od 

momentu włożenia płyty do kasety nieubłaganie biegnie 

czas, który oddala możliwość wywołania obrazu utajonego. 

W zależności od temperatury otoczenia, jest to od 10 

min do maksymalnie 20-30 min. 

W kolejnym magicznym procesie utrwalenia może 

uczestniczyć również fotografowana osoba, obserwując 

powolne ujawnianie się jej wizerunku na zdjęciu, 

a towarzyszą temu emocje. Na wykonanie jednego 

zdjęcia należy poświęcić od 30 min do 1 godziny. 

Rezultat końcowy, za każdym razem obarczony jest 

pewną dozą niewiadomej. Kiedy jest on niezadawalający, 

trzeba powtórzyć zdjęcie. Na uzyskany efekt składają się 

bowiem zarówno działania fotografa, fotografowanej 

osoby, warunki termiczne, jak i procesy chemiczne 

zachodzące w jego trakcie. Realizacja projektu zyskuje 

w ten sposób subiektywnie zwielokrotnioną wartość 

artystyczną oraz implikacje osobiste i emocjonalne, gdyż 

każde zdjęcie jest jednostkowe, niemożliwe do powtórzenia. 

To właśnie ujęło mnie przy wyborze tej techniki oraz 

to, że jest to proces natychmiastowy. 

Kiedyś myślałem o takim projekcie: “Polska w jednym 

zdjęciu”. Pokazać polskość w jednym kadrze. Czy byłaby 

to religijna procesja? Obrady w Sejmie? A może jakaś 

demonstracja? Jeszcze się ze sobą wewnętrznie nie 

pogodziłem. Co Ty widziałabyś na takim zdjęciu? 

Chyba nie umiałabym w 1 zdjęciu pokazać tak zróżnicowanego 

skrajnie społeczeństwa. 

Ciekawe pytanie-wyzwanie, ale raczej na przemyślaną 

serię. Jest zbyt wiele aspektów, czarno-białych, by jednoznacznie 

określić jacy jesteśmy. 

76 


Faint breath of the wind, Model Yulia, Chorwackie plenery

Fotografuję na szklanych płytach 

w technice z drugiej połowy XIX w 

Emotional self-portrait 

Model @madlenn.model@plener_lodyModel @madlenn.model 

Co lubi robić Monika Cichoszewska, gdy nie trzyma aparatu w rękach? 

Absolutnym spełnieniem marzeń był czas, kiedy latałam jako licencjonowany pilot paralotni, 

np. w chorwackiej termice na wysokości 950 m nad poziomem morza. Nadal bardzo tęsknię 

za przestrzenią i adrenaliną. Zdałam też egzamin nurkowania PADI. 

Nurkowałam w skrajnie trudnych warunkach w Polsce, ale też w przepięknych rafach Ko Tao, 

w Izraelu z delfinami-magiczne przeżycie. Nurkowanie jednak jest dla mnie przezwyciężaniem 

własnych fobii przed ograniczającym medium, jakim jest woda. Aktualnie oddaję się całkowicie 

fotografii, rozwojowi w tej sferze, spotkaniach fotograficznych i poznawaniu ludzi podobnych 

do mnie, z fotograficzną pasją. Kocham jazz oraz podróże, które sama organizuję, a najbardziej 

pociąga mnie Japonia – 4 podróże i nadal jest ekscytująca. [JP] 

Jarek Prusiński 


Models: Dawid Hemke i makijaż Ewelina Łośko @QueenAkashaMua, Agnieszka Surdej, @loreleyyulia, @ aadaa_l, @ madlenn.model, Plenery: @plenerywchorwacji, @plener_lody, @analogowywroclaw 

77

Renata Cygan 

78 


RECENZJA 

Marlena Rytel 

Jak przeżyć trudne chwile i nie zwariować 

Wydawnictwo: ACOMITAM 

Marlena Rytel - autorka książek, 

blogerka, inicjatorka akcji STOP 

kradzieży książek w Internecie. 

Pasjonatka samochodów, wypoczynku 

na łonie natury i wielbicielka dobrej 

literatury. Do tej pory wydała następujące 

książki: Sebastian i przyjaciele, 

Potworna Michasia, Kiedy znów 

zaświeci słońce oraz Jak przeżyć trudne 

chwile i nie zwariować. Współautorka 

zbioru O, Matko!, do którego napisała 

opowiadanie zatytułowane Początek 

i koniec. 

Ilekroć spoglądam na tytuł książki, 

mam ochotę postawić po ostatnim 

wyrazie znak zapytania. Śmiem 

twierdzić, iż mało na rynku takich 

właśnie publikacji, które nie tylko 

oddają kawałek życia autora, ale na 

dodatek są napisane z tak dużą dawką 

humoru i dystansem do otaczającej 

rzeczywistości. Zdaję sobie sprawę, 

ile musiało kosztować Marlenę Rytel 

opisanie cząstki swojego życia, którą 

zapewne wielu ludzi będących w podobnej 

sytuacji wolałoby wymazać 

z pamięci. To właśnie cecha osób 

pozytywnie zakręconych, umiejętnie 

wyciągających wnioski i z nadzieją 

patrzących w przyszłość. 

“Masz jedno życie i żyj przede wszystkim 

dla siebie, nie dla ludzi”. 

Cytat z poradnika doskonale sprawdzi 

się jako motto nie tylko dla 

samotnych rodziców. Uświadamia 

nam bowiem wiele, a w szczególności 

jedno - nie jesteśmy doskonali, czy to 

jako właśnie samotni rodzice, czy też 

osoby będące w związkach. Autorka 

udowadnia, że nasze słabości mogą 

stać się pożywką dla innych, którzy 

uzurpują sobie prawo do pouczania 

i udzielania niekoniecznie dobrych 

rad, z drugiej jednak strony – motywuje 

i pokazuje, jak można świetnie 

przekuć je w mocne strony, bo nikt 

przecież nie jest idealny. 

To nawet nie typowy poradnik, to 

książka, którą napisało życie. 

Czy są szkoły, które uczą, jak być dobrym 

rodzicem? Nie spotkałam się. 

Tak, jak nikt nie uczył nas, jak być rodzicem, 

tak samo nikt nie udzielił nam 

rad, jak przetrwać samotne rodzicielstwo, 

które obfituje w różnorodności 

– liczne chwile zwątpienia oraz pytania. 

Autorka wykazuje jak łatwo oceniają 

przypatrujący się z boku tak 

zwane dobre ciocie i wujkowie, a więc 

jak łatwo przychodzi nam doczepianie 

łatek, segregowanie ludzi na dobrych 

i złych, klasyfikowanie na mądrych 

czy głupich. Jej uniwersalne porady 

doskonale obrazują także współczesny 

model samotnego rodzicielstwa 

w związku. Uważam zatem, iż książka 

skierowana jest do każdego. Marlena 

Rytel stara się lekko, z humorem i dystansem 

przedstawić życie samotnego 

rodzica, a mimo to wiele jest tutaj 

życiowej mądrości. 

Mało tego, książka opatrzona jest 

autorskimi ilustracjami, co jeszcze 

bardziej podkreśla jej wyjątkowość 

i wykazuje przebojowość pisarki 

oraz jej dystans do rzeczywistości. 

Czytałam z przyjemnością, dlatego 

polecam wszystkim, bez względu na 

stan cywilny. Bardzo! [AK] 

Agnieszka Krizel 

poetka i autorka bloga Recenzje Agi 


79

Głównym mianownikiem 

jogi i seksu tantrycznego 

jest skupienie się 

na doznaniach 

płynących z ciała. 

W tym drugim 

przypadku 

nie tylko naszego, 

ale przede wszystkim 

partnera, któremu 

chcemy przekazać 

całą naszą miłość 

przez uważny, 

pełen skupienia 

i czułości dotyk. 

JOGA 

80 


Joga kojarzy mi się z: filozofią, medytacją 

i ,,kwiatem lotosu”. Czym jest joga? 

Tak. Twoje skojarzenia są trafne. Wszystko, co wymieniłeś, 

to elementy jogi. Joga w swojej pierwotnej formie jest 

zjawiskiem złożonym. Dołożyłabym do tego zestawu: 

yamy, niyamy, assany, pranayamę. Joga to jeden z sześciu 

ortodoksyjnych systemów filozofii indyjskiej. Filozofia ta 

zakłada, że człowiek idący drogą jogi osiąga wyzwolenie 

poprzez opanowanie swojego umysłu, intelektu i jaźni, 

a to daje możliwość całkowitego połączenia i zjednoczenia 

się z Bogiem. 

W naszym zachodnim świecie traktowana jest trochę jak 

gimnastyka, co mocno ją zubaża. Niemniej jednak wykonywanie 

samych assan daje dużo korzyści. Assany to praca na 

poziomie ciała, więc daje elastyczność, co niejednokrotnie 

uwalnia nas od różnego rodzaju bólu, uwalnia od stresu, 

poprawia trawienie, równoważy emocje. Zalet jest ogromna 

lista, więc myślę, że warto spróbować i znaleźć coś dla 

siebie w dość dużej gamie odmian jogi. 

W takich najprostszych słowach joga to samodoskonalenie, 

to świadomość ciała, harmonia, spójność ciała z umysłem, 

spokój, skupienie, oddech, koncentracja, panowanie nad 

zmysłami i pragnieniami. 

Jaka jest przewaga jogi nad zwykłymi ćwiczeniami 

rozciągającymi? 

To zależy. Jeśli łączymy ją z filozofią i wszystkimi ośmioma 

stopniami raja jogi, to pozwala zmienić zwykłą egzystencję 

w coś bardzo uduchowionego. Wiesz, jest coś bardzo 

osobliwego w tym typie jogi. Trudnego do sprecyzowania. 

Wszystko nabiera głębi. Życie jakby spowalnia, gdyż stajemy 

się bardziej uważni na to, co się z nami dzieje, na sygnały 

wysyłane przez ciało, na pojawiające się myśli. To jakby 

ciągła medytacja. Niezwykle ważne są yamy oraz niyamy. 

Yamy, to dyscypliny etyczne, które pozwalają wznieść się 

na wyższy poziom człowieczeństwa, wyzwalają zrozumienie 

wobec drugiego człowieka, uczą miłości, wnoszą harmonię 

w ludzkie relacje. Są to zasady moralne, które 

powinny obowiązywać wszystkie społeczeństwa. Niekrzywdzenie, 

niekradzenie, szeroko pojęta wstrzemięźliwość, 

niezachłanność. 

Niyamy natomiast, to zasady stosowane w dyscyplinie 

indywidualnej. Jest to czystość, czyli dobre traktowanie 

ciała, ale również umysłu, który należy oswobodzić 

z takich emocji jak nienawiść, złość, chciwość, itp. 

Czystość, czyli ŚAUCA, przynosi życzliwość i szacunek 

wobec drugiego człowieka. 

Wśród niyam, mamy również: zadowolenie, zapał serca, 

kształcenie jaźni i poświęcenie się Panu. To w takim 

wielkim skrócie. Joga jako zestaw assan, to też nie są 

zwykłe ćwiczenia rozciągające. 

Przede wszystkim praktykowanie assan łączy się z kontrolą 

oddechu, a co za tym idzie z koncentracją i kierowaniem 

uwagi na to, co dzieje się z nami i naszym ciałem w danym 

momencie. Oddech jest nieodłączną częścią jogi, pozwala 

zrobić przestrzeń w ciele. To pewnie brzmi dla Ciebie 

dziwnie, ale tak to się odczuwa. 

Kiedy robię jakąś pozycję i czuję, że moje ciało stawia opór, 

to biorę głęboki oddech, jeden, drugi trzeci i nagle opór 

mija, ciało puszcza mnie o centymetr dalej. 

Nie robię nic na siłę, daję po prostu czas, aby moje ciało się 

przystosowało. To bardzo przyjemne uczucie. 

W praktykowaniu nie chodzi o to, aby zrobić jakąś 

pozycję, ale dąży się do doskonałości. Do tego, aby zrobić 

daną pozycję za każdym razem lepiej, więc zmusza nas to 

do: dyscypliny, samozaparcia, konsekwencji, regularności. 

Same pozytywne cechy. Poza tym głęboki oddech uwalnia 

napięcia energetyczne zgromadzone w naszych ciałach, 

a w konsekwencji emocje, które się za tym kryją. 

Więc staje się joga również swoistą terapią, dzięki której 

uwalniamy zamrożone emocje. A to zjawisko to nie 

tylko traumy, ale również stres życia codziennego. 

W tym naszym dzisiejszym zabieganym świecie nie mamy 

nawet czasu na doświadczenie dogłębnie przeżywanych 

w danej chwili emocji, więc spychamy je na poziom ciała 

i właśnie wtedy przychodzi z pomocą joga. 

Oddech jest nieodłączną 

częścią jogi, pozwala zrobić 

przestrzeń w ciele 


81

Czy jest jakiś związek jogi z technikami seksu 

tantrycznego? Jedno i drugie, zdaje się, 

pochodzi z Indii? 

Tantra ma swoje początki w indyjskich wedach i to z niej 

zrodzona jest hatha joga. 

Myślę, że głównym mianownikiem seksu tantrycznego 

i jogi, jest skupienie kierowane na doznania płynące 

z ciała. W tym wypadku nie tylko z naszego, ale przede 

wszystkim naszego partnera, któremu pragniemy 

przekazać całą naszą miłość poprzez uważny, pełen 

skupienia i czułości dotyk. Skupienie rodzi połączenie 

świadomości, co ma zbliżyć nas do Boga. 

Agnieszka 

Krawczyk 

Próbowałem opisać w Isztar scenę, gdy Szamchad 

odczuwa rozkosz za pośrednictwem ciała 

partnera. Kiedy ją z nim współodczuwa, jakby jej 

dusza przepłynęła do ciała kochanka. 

Starałem się opisać seks, który zbliża do Bogów. 

Szkoda, że nie skonsultowałem tej sceny z Tobą. 

Pewnie wyszłaby lepiej, bardziej prawdziwie. 

Zależy jaki rodzaj konsultacji masz na myśli (śmiech). 

Co joga dała Tobie? 

Joga wciąż uczy mnie dyscypliny, jest bardzo wymagająca. 

Wiem, że jeśli chcę mieć piękne, gibkie ciało, to powinnam 

ćwiczyć ją systematycznie. Joga nauczyła mnie doznawania 

siebie, dzięki niej bardzo szybko rozpoznaję każdą emocję, 

która pojawia się właśnie na poziomie ciała. Nasz racjonalny 

mózg zawsze znajdzie jakieś dobre wytłumaczenie, aby 

utrzymać nas w sferze komfortu. Natomiast ciało mówi 

nam prawdę o tym, co dzieje się w danej chwili. 

Jeśli się kurczy, to wiem , że przeżywa np. stres, chociaż 

mój mózg tego jeszcze nie wyłapuje, więc joga jest dla 

mnie drogą do odzyskania autentyczności, odnalezienia 

prawdziwego JA, a nie pozostawania tym, co narzuca mi 

zewnętrze. Poza tym wniosła w moje życie głębię. 

Wspomniane już przeze mnie yamy i niyamy, których 

staram się przestrzegać od ponad 20 lat, zmieniły mnie 

82 


Joga wciąż uczy mnie 

dyscypliny, 

jest bardzo wymagająca. 

Wiem, że jeśli chcę mieć 

piękne, gibkie ciało, 

to powinnam ćwiczyć ją 

systematycznie 

Kiedy robię jakąś 

pozycję i czuję, 

że moje ciało 

stawia opór, to 

biorę głęboki 

oddech, jeden, 

drugi, trzeci 

i nagle opór mija, 

ciało puszcza mnie 

o centymetr dalej. 

bardzo. Wniosły do mojego świata harmonię i pomogły 

wykreować kobietę, jaką chciałam się stać. 

Na poziomie ciała joga pomogła i wciąż pomaga, 

uporać się z problemami mojego kręgosłupa. 

Pozycje jogi można dopasowywać do schorzeń w taki 

sposób, aby wspierały ich zdrowienie i to jest bardzo 

wartościowe w uprawianiu jogi. 

Czy jest coś o co nie spytałem, a warto byłoby 

o tym powiedzieć? 

Myślę, że powiedziałam wszystko, to co chciałam 

przekazać. Mam nadzieję, że moje wypowiedzi 

zachęcą innych do wejścia na tę bogatą w doznania 

ścieżkę. Chociaż… nie wspomniałam o medytacji, 

więc może teraz jeszcze kilka słów. 

Medytacja staje się bardzo popularna i niejednokrotnie 

słyszę, że próby poddania się jej zawodzą. 

Zachęcam więc wszystkich tych, którzy próbowali, 

a im nie wyszło, aby znaleźli kogoś, kto jest już 

doświadczony i poprowadzi ich ścieżką prostą, łatwą, 

zrozumiałą. Medytacja wnosi w życie spokój, wyciszenie 

i uczy dystansu do wszystkiego, co się pojawia. 

Jest również mocnym narzędziem do pracy z samym 

sobą, ale to dla bardziej zaawansowanych. [JP] 

Z Agnieszką Krawczyk rozmawiał Jarosław Prusiński 


83

Anna Stryjewska 

kobieta wielu talentów 

pisarka, malarka-amatorka, właścicielka biura nieruchomości 

Moją przygodę z książkami Ani rozpoczęłam 

od książki Chłopiec z ulicy Wschodniej, która 

wywarła na mnie ogromne wrażenie. Postanowiłam, 

że koniecznie muszę udać się na spotkanie autorskie 

w łódzkiej Bibliotece. Przeczytałam wszystkie książki 

autorki, obecnie jestem na etapie czytania wierszy 

i podziwiania malarskiego talentu. 

Jaka jest Anna Stryjewska prywatnie? 

Myślę, że jestem osobą pełną sprzeczności. 

Z jednej strony prowadzę otwarty dom, uwielbiam być 

w otoczeniu najbliższych i znajomych - z drugiej, jak tylko 

mogę - zaszywam się w ciemny kąt, gdzie mogę być sama 

z muzyką i własnymi myślami. Jestem niepoprawną romantyczką, 

często bujam w obłokach, ale jeśli trzeba 

natychmiast schodzę na ziemię i stąpam po niej trzeźwo 

i twardo. Choć jestem zodiakalnym Lwem - nigdy 

w pierwszej kolejności nie stawiam na swoje JA ponad 

wszystko. Staram się myśleć o innych i dać z siebie jak najwięcej. 

Jestem otwarta na ludzi, choć łatwo mnie zranić. 

Potrafię szybko wybaczyć, ale nie do końca zapomnieć. 

Nie mam także cech przywódczych, choć od wielu lat 

prowadzę firmę, która jeszcze póki co nie zbankrutowała 

(uśmiech). Jestem typem domatorki, uwielbiam domowe 

zacisze, choć z drugiej strony fascynują mnie podróże. Jak 

każda niemal kobieta jestem próżna, jednak perfekcyjny 

wygląd zewnętrzny nigdy nie był dla mnie najważniejszy. 

Jestem na to chyba zbyt leniwa ... 

Aniu, poza pisaniem książek pasjonujesz się 

malarstwem prawda? Jacy są Twoi ulubieni 

malarze? Czym jest dla ciebie malarstwo? 

Jaką techniką malujesz? 

Malowanie przynosi mi radość i spełnienie. 

Jestem amatorką w pełnym tego słowa znaczeniu. Nigdy 

nie pobierałam żadnych lekcji w tym kierunku. Sprawia 

mi to jednak nie tylko przyjemność, ale też relaksuję się 

w ten sposób. Maluję farbami akrylowymi, rzadziej 

olejnymi. Uwielbiam obdarowywać swoimi pracami 

najbliższych. Ubolewam tylko nad tym, że zwykle kopiuję, 

Myślę, 

że jestem 

osobą 

pełną 

sprzeczności 

niekiedy uda mi się stworzyć coś własnego. 

Mam swoich ulubionych malarzy: Tamarę Łempicką, Gustawa 

Klimta oraz przedstawiciela włoskiego renesansu – 

Rafaello Santiego. Fascynuje mnie ich twórczość, a także 

życie prywatne. 

Jesteś autorką wierszy. Od kiedy zaczęłaś je pisać? 

Co Cię do tego pobudziło? Jaki jest Twój ulubiony 

wiersz? 

Była taka cygańska poetka Papusza, która mówiła, 

że wiersze do niej przychodzą. Myślę, że coś w tym jest – 

miałam w swoim życiu płodniejszy okres. Dziś zdarza się 

to rzadziej – niestety. Poezja jest takim trochę ekshibicjonizmem 

ludzkiej duszy. Człowiek obnaża samego siebie, 

wyrzuca emocje, które czasem zwyczajnie szukają ujścia. 

84 


Przemijanie 

Dni, które się ciągną 

długim korowodem, 

Raz wolno, raz prędko 

Znacząc krętą drogę – 

Tych co już odeszli, 

Tych co pozostali 

Czarny kolor życia 

Wymieszany z białym 

W każdym dniu rozterka, 

W każdej dobie chwila 

Drżący motyl światła, 

Szczęście, które mija. 

I odchodzi później 

w zapomnienie ciszy, 

Nikt już o tej chwili 

więcej nie usłyszy. 

Jak wygląda proces pisania poezji? Kiedy zasiadasz 

do pisania? 

Z poezją jest trochę inaczej niż z prozą. Nagle 

pojawia się w głowie błysk i coś zaczyna kiełkować. Zdarza 

się, że człowiek budzi się z gotowym wierszem. Właśnie 

dlatego trzeba natychmiast działać i notować. Czasem 

tego nie robię z czystego lenistwa i… zapominam. 

Czy w swoich książkach zamieszczasz swoje 

wiersze? 

Niekiedy uda mi się przemycić jakiś wiersz lub 

cytat w swoich książkach... Zdarza się, że przy redakcji 

tekstu Pani Redaktor prosi mnie o podanie autora cytatu 

lub wiersza. Wtedy informuję, że to moje. Mnie to wydaje 

się oczywiste, dlatego nie umieszczam nazwiska przy 

utworach, a jednak dla innych takie nie jest. 

Czy planujesz wydać tomik poezji? 

Nigdy o tym nie myślałam. Poezja raczej się 

nie sprzedaje. Czasem publikuję ją na FB, i ku mojemu 

zdumieniu spotyka się z ogromnym zainteresowaniem. 

Nie przypuszczałam, że ludzie kochają wiersze. To napawa 

optymizmem. Jest taka maleńka nadzieja, że może będzie 

tomik. Ale na razie nic więcej nie powiem. 

W lutym obchodzimy popularne Walentynki. Święto 

zakochanych, które ma swoich zwolenników jak 

i przeciwników. Niektórzy potępiają je za komercyjny 

i konsumpcyjny charakter. Co Ty o tym myślisz? 

Uważam, że okazywać sobie uczucia trzeba 

każdego dnia. Oczywiście Walentynki są okazją do: 

spędzenia czasu w wyjątkowy sposób, powiedzenia 

sobie wielu miłych słów, obdarowania się drobiazgiem. 

Przyznam się jednak, że jest to święto, którego nie obchodzę 

hucznie, nie celebruję w jakiś szczególny sposób. 

Z doświadczenia wiem też, że na spontaniczne wyjście 

do restauracji, czy kawiarni tego wieczoru nie ma zwyczajnie 

szans. A ja już jestem w takim wieku, że raczej szukam 

odosobnienia i spokoju. 

Bardzo dziękuję za rozmowę, życzę powodzenia 

i mocno trzymam kciuki za tomik poezji. Życzę 

wszystkiego dobrego Aniu. [EKT] 

Ewelina Kwiatkowska-Tabaczyńska 

prowadząca stronę 

ZACZYTANA EWELKA 


85

Apage, 2017, pastel, 100 x 70 cm 

86 


Wizyty w galeriach sztuki kojarzą 

mi się z pustymi salami, podejrzliwym 

pracownikiem, który 

pilnuje, żeby niczego nie dotknąć 

i przemykającym sporadycznie 

jakimś oglądającym, snującym 

się jak duch po pustych pokojach. 

W Gdańsku jest inaczej. Tłumy 

ludzi jakie pamiętam z PRL ze 

sklepów mięsnych, gdy stało się 

po schab z kością: artyści, 

kolekcjonerzy, koneserzy sztuki. 

I co najważniejsze ci wszyscy 

ludzie nie przyszli po schab 

z kością ani po banana przyczepionego 

plastrem do ściany. 

Przyszli tu dla SZTUKI. Dzięki 

pomocy Mai Borowicz, która 

bardziej z komiksem, filmami s-f, 

klimatami Borisa Valejo, a więc 

z pewną powierzchowną 

efektownością. Posługuję się 

w swoim malarstwie elementami 

fantastyki, ale raczej w sposób, 

w jaki czynili to Hieronim Bosch, 

Pieter Breughel, John Martin 

czy Jacob van Swanenburgh, 

a więc tak, by na pozór swobodna 

gra skojarzeń odzwierciedlała idee 

filozoficzne, metafizyczne, dotykała 

istotnych egzystencjalnych 

problemów, a nie była tylko nieodpowiedzialnym 

bujaniem w obłokach 

czy „straszeniem zza węgła”. 

W malarstwie najbardziej interesuje 

mnie zagadnienie piękna, 

ROZMOWA 

Z MARCINEM 

KOŁPANOWICZEM 

gościła na naszych łamach 

w październiku udało mi się 

zaczepić znanego artystę, 

pana Marcina Kołpanowicza. 

Zaczynam głupio, z marszu, swojskim: 

Jakie wrażenia z wystawy? 

MK: Wystawa Percepcja koła jest 

nietypowa, można powiedzieć: 

zakręcona, bo składa się z samych 

okrągłych obrazów, czyli mówiąc 

fachowo – tond. Koło jest formą 

doskonałą. Okrągłe jest słońce, 

okrągłe są planety, okrągłe jest 

oko. Właściwie obraz, który 

powstaje na naszej siatkówce, 

ma kształt koła o rozmytych konturach. 

Dlatego malowidło umieszczone 

w kole jest, można powiedzieć, 

bardziej intymne niż obraz 

namalowany w prostokącie. 

Kadr prostokątny wynika chyba 

z ograniczeń stolarskich: łatwo 

zrobić blejtram i ramę prostokątną, 

dużo trudniej – okrągłą. Ale 

obraz okrągły jest zgodny z naturalną 

percepcją. 

Wydaje mi się, że każde z zaprezentowanych 

dzieł jest jakby iluminatorem 

batyskafu, poprzez który 

zajrzeć można w wewnętrzny 

świat artysty. Nie są to po prostu 

kwadratowe obrazy, przycięte 

później do kształtu koła, ale kompozycje 

integralnie związane 

z tym kształtem, wynikające 

z logiki okręgu. Wiele obrazów 

nawiązuje do motywu rybiego oka 

lub tunelu – np. dzieła Marzeny 

Machaj, Anny Wypych, Jarka 

Jaśnikowskiego, Jacka Szynkarczuka, 

Łukasza Jarugi, że skromnie nie 

wspomnę o moim. Okrągłe obrazy 

malowaliśmy przez okrągły rok, 

więc liczymy, że widzowie będą 

mieli na wystawie okrągłe oczy. 

Nie ukrywam też, że liczymy na 

okrągłe sumy, za które nasze dzieła 

zostaną sprzedane. 

JP: Oglądałem zachwycające 

obrazy, które wyszły spod 

pańskiej ręki: intrygujące, metaforyczne, 

odrealnione, 

niedosłowne, jakby pochodzące 

z innego wymiaru. Czy można by 

pana twórczość nazwać 

malarstwem fantasy? 

MK: Ja sam wolę w odniesieniu 

do mojej twórczości używać terminu 

malarstwo metaforyczne, 

ewentualnie realizm fantastyczny. 

Termin „fantasy” kojarzy mi się 

czyli kategoria, którą nowocześni 

teoretycy sztuki i kuratorzy chcą 

wyrzucić poza nawias. Z biegiem 

lat coraz mocniej dociera do mnie 

przekaz Listu do artystów Jana 

Pawła II, w którym postuluje on, 

by artyści podejmowali tematy 

religijne, biblijne, duchowe. Obraz 

może być doskonały formalnie 

czy technicznie, lecz jeśli nie jest 

powiązany z dobrem i prawdą, 

tchnie zimnem, a nawet bywa 

odstręczający. Dlatego odchodzę 

stopniowo od depresyjnych 

i destrukcyjnych nastrojów, 

którym hołdowałem za młodu, 

a staram się realizować definicję 

piękna, sformułowaną około 

tysiąc pięćset lat temu przez 

Pseudo-Dionizego Aeropagitę: 

piękno to harmonia i blask. 


87

Porta Coeli, 2020, olej na płótnie, φ 80 cm 

Koło jest formą doskonałą 

Okrągłe jest słońce, okrągłe są planety, 

okrągłe jest oko 

Obraz, który powstaje na naszej siatkówce, 

ma kształt koła o rozmytych konturach. 

Dlatego malowidło umieszczone w kole 

jest bardziej intymne 

niż obraz namalowany w prostokącie. 

88 


JP: Jak długo rodzi się pomysł na obraz? 

MK: Moje obrazy rodzą się przez pączkowanie. Kiedy 

maluję jedno płótno, w głowie kłębią mi się już kolejne 

pomysły - wariacje, trawestacje, parafrazy. Wydaje 

mi się, że moje malarstwo obraca się wokół kilku wątków 

czy problemów, do których próbuję podchodzić 

z różnych stron. Nie wszystkie pomysły jestem 

w stanie zrealizować, bo malowanie to zajęcie czasochłonne 

i pracochłonne. Jest to rodzaj ćwiczenia 

duchowego, dzięki któremu malarz próbuje dotrzeć 

do swych najgłębszych egzystencjalnych intuicji, 

a widz może podążać za nim i we własnym wnętrzu 

szukać rezonansu dla idei zawartych w obrazie lub na 

swój sposób je rozwijać i interpretować. 

JP: Przepraszam za to głupie pytanie, ale w tym 

numerze męczymy nim wszystkich – Czym dla pana 

jest Sztuka? 

MK: MK: Rozmową. Rozmową prowadzoną nie 

słowami, a światłem, kolorem, formą. Po pierwsze 

rozmową, którą prowadzę z samym sobą, kiedy 

obmyślam obraz, kiedy zastanawiam się, co chcę 

wyrazić, kiedy maluję i dobieram najodpowiedniejsze 

ku temu środki, sprawdzam różne wersje, zmieniam 

i przemalowuję. Po drugie – rozmową z widzem, najczęściej 

symboliczną, kiedy oglądając namalowane 

Orient Express III, 2017, pastel, 70 x 70 cm 


89

dzieło, reaguje on na jego nastrój i przesłanie, 

a czasami dosłowną, gdy mam okazję spotkać się 

z odbiorcą moich obrazów w pracowni lub galerii, 

usłyszeć, jakie są jego refleksje i wymienić opinie. 

Po trzecie– rozmową z dawnymi mistrzami oraz 

artystami żyjącymi współcześnie, bo żaden obraz nie 

istnieje w próżni, ale wyrasta na niezwykle rozległym 

podglebiu inograficznym i może dialogować z innymi 

dziełami, kontynuować ich wątki lub się z nimi 

spierać. Taka jest dla mnie sztuka w perspektywie 

osobistej i społecznej, natomiast osobnym pytaniem 

jest, czym sztuka być powinna. Ten wymiar postulatywny 

sztuki najlepiej oddają słowa „odblask tajemnicy”, 

które znalazłem w Liście do artystów Jana Pawła 

II: Dla wszystkich, wierzących i niewierzących, dzieła 

sztuki (…) pozostają jakby odblaskiem niezgłębionej 

tajemnicy, która ogarnia świat i jest w nim obecna. 

”Odblask Tajemnicy” to także tytuł współorganizowanej 

przeze mnie wraz z Przeoratem Św. Stanisława 

wystawy współczesnego malarstwa inspirowanego 

przez Sacrum, która będzie pokazywana w różnych 

galeriach i muzeach w Polsce i za granicą przez cały 

2020 r., w której bierze udział 12 artystów i na którą 

Państwa serdecznie zapraszam. 

MARCIN KOŁPANOWICZ 

Urodził się w 1963 r. w Krakowie. Dyplom na Wydziale Malarstwa 

ASP w Krakowie obronił w 1987 r. Uprawia metaforyczne 

malarstwo olejne i pastelowe, w którym łączy 

nieskrępowaną wyobraźnię, poetycką metaforę i filozoficzne 

przesłanie. Publikuje felietony w kwartalniku Artysta 

i Sztuka, miesięczniku Fronda oraz teksty z podróży w 

miesięczniku Poznaj Świat. Jest twórcą portretów, ilustracji 

książkowych i plakatów. Jego prace znajdują się w Muzeum 

Magicznego Realizmu w Wiśle oraz w wielu kolekcjach prywatnych 

w Polsce, a także w Austrii, Niemczech, Holandii, 

Francji i USA. Obrazy Kołpanowicza “zagrały” w serialu TVP 

Siedlisko w reż. Janusza Majewskiego (Anna Dymna malowała 

“latający parowóz” Kołpanowicza), 

pojawiały się na okładkach książek (m.in. Kielich 

Waldemara Łysiaka) i tomików poezji, w podręcznikach gimnazjalnych 

i licealnych, na plakatach University of Berkeley, 

California. Artysta zrealizował Drogę Krzyżową w kościele 

św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Tenczynku k. Krakowa, 

obraz beatyfikacyjny siostry Marty Wieckiej w Śniatyniu 

(Ukraina) oraz obraz ołtarzowy i fresk w Centrum Św. 

Jana Pawła II w Nie lękajcie się w Krakowie-Łagiewnikach. 

Zorganizował ponad 30 wystaw indywidualnych, m.in. w 

Krakowie, Paryżu Nowym Jorku, Kolonii, Wuppertalu, Linzu, 

Klagenfurcie, Kielcach, Krzeszowicach oraz brał udział 

w niezliczonych wystawach zbiorowych fantastycznego 

realizmu, m.in. „Dante – The Divine Commedy”, “Magical 

Dreams”, „SAFADORE – Spadkobiercy Dalego” i „Art Capital 

– Salon Malarski 2017” w Grand Palais w Paryżu. 

90 


JP: Gdyby mógł pan zmienić jedną rzecz w swoim 

życiu, to co by to było? 

MK: Tych rzeczy jest tak wiele, że ich lista 

przekroczyłaby objętość tej publikacji. Zacząłbym 

od bałaganu w pracowni. 

JP: Sprzedaje pan obrazy głównie w Polsce 

czy za granicą? Czy w Polsce jest w ogóle rynek 

sztuki? Jesteśmy wciąż dużo biedniejsi 

od zachodnich sąsiadów. 

MK: W strasznie dawnych czasach, kiedy jeszcze 

dinozaury żyły, czyli tuż po dyplomie, sprzedawałem 

swoje obrazy prawie wyłącznie w Niemczech, Austrii, 

Holandii i Francji, ale od kilku lat sytuacja się 

zmieniła, ceny się wyrównały, a nawet polscy artyści, 

którzy zdobyli na rodzimym rynku pozycję i nazwisko, 

osiągają lepsze wyniki w kraju niż za granicą. W kraju 

powoli rodzi się poważny rynek sztuki. Przybywa 

ludzi, którzy zaczynają rozumieć, cenić malarstwo 

i go potrzebować. Bardzo mnie to cieszy, bo nie 

muszę już organizować męczących wyjazdów na 

Zachód, a moje dzieła zostają w Polsce. 

JP: Brał pan udział w wystawie zorganizowanej 

z okazji stulecia odzyskania przez 

Polskę niepodległości. Jest pan patriotą?

W kraju powoli rodzi się poważny rynek sztuki. 

Schody do nieba, 2014, olej na płótnie, 100 x 100 cm 

Jak pan rozumie patriotyzm? 

MK: O wiele szerzej niż płacenie podatków, kasowanie 

biletów, segregowanie śmieci i sprzątanie kup 

po psie. Nie uważam też, że „polskość to nienormalność”. 

Wydaje mi się, że patriotyzm najlepiej można 

zrozumieć na przykładzie wielu obcokrajowców 

(żyjących w dawnych wiekach i współcześnie), którzy 

zetknąwszy się z naszą kulturą, tradycją i obyczajem, 

zdecydowali się zostać Polakami, nawet gdy groziło 

to utratą majątku i represjami z zagrożeniem życia 

włącznie. Jest w naszym idiomie kulturowym coś 

niezwykle wartościowego, promieniującego na 

zewnątrz. Coś, co sprawia, że „polskość” może być 

bardziej atrakcyjna niż inne tożsamości narodowe. 

Jest to bardzo specyficzna (i wybuchowa) mieszanka: 

katolicyzmu, fantazji, pracowitości, pomysłowości, 

honoru, humoru, romantyzmu, rubaszności 

i umiłowania wolności. Bezcenna. Niepodrabialna. 

JP: Jaki jest Marcin Kołpanowicz prywatnie? 

MK: To pytanie nie do mnie, powinien Pan raczej 

skierować je do moich przyjaciół i znajomych. 

JP: Dziękuję za rozmowę. 

MK: Proszę bardzo. [JP] 

Jarosław Prusiński 

91 


92 


Marcin Kołpanowicz - Gedania Phantastica, 2018, olej na płótnie, POST SCRIPTUM 

180 x 230 cm 

93

„PERCEPCJA KOŁA” 

Luty 2020 roku rozpoczął się niezwykle ciekawym 

wydarzeniem artystycznym. Nadbałtyckie Centrum 

Kultury w Gdańsku zgromadziło w jednym dniu 

wielu wspaniałych artystów oraz ich prace – dzieła 

niebanalne, gdyż... okrągłe. Ale też niebanalne, 

ponieważ o fantastycznym kunszcie artystycznym, 

wizualnie prezentujące się niesamowicie. Ten fakt 

wykorzystało wielu pasjonatów sztuki, stąd podczas 

wernisażu pojawił się tłum ludzi, setki osób z różnych 

zakątków Polski. Jak to jest więc z tą naszą sztuką? 

Wiele instytucji kultury narzeka, że sztuka nie jest 

popularna, że mało osób pojawia się na wernisażach, 

94 


wystawach. Artyści płaczą, że nikt nie kupuje ich 

sztuki, ciężko z tego wyżyć. A tutaj, 1 lutego w NCK-u 

w Gdańsku? Inny świat! Tłumy na wernisażu, wielu 

znawców i pasjonatów sztuki, a artyści, jak się z nimi 

rozmawia, sprzedają wszystko co namalują, galerie 

i kolekcjonerzy tylko czekają na ich nowe dzieła. 

Wymaga to głębszej analizy, której dokonam innym 

razem, ale niewątpliwie jest to ciekawy temat. 

Idea tej wystawy powstała w głowach Państwa 

Małgorzaty i Adama Krużyckich. Nie mieli w swojej 

kolekcji okrągłego obrazu, więc zaczęli zastanawiać

A PERCEPCJA SZTUKI 

się, którego artystę poprosić o jego namalowanie. 

Nie mogli się zdecydować, więc ostatecznie zaangażowali 

w to 35 wybitnych malarzy i jedną fantastyczną 

rzeźbiarkę. Bazując na doświadczeniu 

z podobnego cyklu wystaw pt. „Metamorfoza” 

sprzed 3 lat, wtedy poświęconemu pamięci Zdzisława 

Beksińskiego, Państwo Krużyccy postanowili 

stworzyć i zorganizować coś niebanalnego. 

W 2017 roku ich pomysł polegał na tym, że czołowi 

polscy artyści nurtu Realizmu i Magicznego Realizmu 

mieli namalować obraz zatytułowany 

„Metamorfoza”. W tegorocznej edycji tematyka 

była już dowolna, ale artystów ograniczał kształt 

koła. W malarstwie takie prace określane są jako 

tondo (z języka włoskiego: talerz, krąg), rozpowszechnione 

zostały w okresie włoskiego renesansu. 

Każdy z zaproszonych artystów, wiele miesięcy 

temu, dostał okrągłe podobrazie i miał z tego stworzyć 

charakterystyczne dla niego dzieło, własną wizję 

postrzegania swojej sztuki zamkniętej w kole. 

Artyści świetnie wywiązali się ze swojego zadania, 

aczkolwiek metod interpretacji i technik wykorzystania 

tego kształtu było wiele. Niektórzy z artystów 

namalowali swoje obrazy zamykając je po prostu 

w granicach koła, ale byli też i tacy, którzy kształt 

wykorzystali pod kątem kompozycji całego obrazu. 

Karol Bąk w kole usadowił jakby wyrzeźbioną kobietę-anioła, 

podobnie Łukasz Jaruga usadowił tam 

kobietę, tyle że koło zostało splecione z roślin 

i gałązek. Zbigniew Hinc ukazał widok na miasto 

z wnętrza okrągłej studni, Marcin Kołpanowicz 

przedstawił monumentalne budowle tworzące 

koło, a Anna Wypych wykorzystała okrąg dla ukazania 

kobiety wychodzącej do nas jakby z innego 

miejsca na ziemi. Ciekawą wizję koła w swoim 

obrazie pt. ”Co zobaczysz, gdy zajrzysz do wnętrza 

czarnej dziury?” przedstawił Jarosław Jaśnikowski. 

Podzielił go na kilka kręgów. Pierwszy to świat wyjęty 

z obrazów artysty, który wchodzi w interakcje 

z czarną dziurą i powoli jest przez nią wchłaniany. 

Kolejny krąg to procesy kwantowe, w których materia 

z pierwszego kręgu przybiera formę rożnych 

stanów energetycznych. Trzeci krąg, to już jest czarna 

dziura, gdzie znana nam fizyka traci jakikolwiek 

sens. Tam jest tylko wielka niewiadoma. Wszystko 

zapada się w ostatnim kręgu, w osobliwości czarnej 

dziury... Ale jest tam jeszcze coś, tylko trzeba zajrzeć 

w sam środek obrazu, do czarnej dziury. 

Kto będzie miał możliwość, niech popatrzy w to 

specjalne miejsce w centrum obrazu Jarosława 

Jaśnikowskiego. 

Kompozycyjne wykorzystanie koła można dostrzec 

również u Tomasza Sętowskiego, gdzie kobieta 

namalowana w charakterystycznym dla tego artysty 

stylu staje się planetą, u Leszka Sokoła i jego 

zakręconym, niedzielnym świecie, czy u Dariusza 


95

Artyści znani z Percepcji Koła 

mają potencjał, żeby zaistnieć 

nie tylko na polskim rynku sztuki, 

ale mogą też osiągać sukcesy 

na międzynarodowych festiwalach artystycznych 

Ślusarskiego w obrazie „Ziemia planeta ludzi”. Osobną 

kategorią jest rzeźba wybitnej artystki – Katarzyny 

Bułki-Matłacz. Ona również wyraźnie posłużyła się 

kształtem koła, wspaniale wykorzystując szlifowane 

szkło w dziele pt. „Nanocząsteczka”. 

Oczywiście nie można powiedzieć, że inni artyści 

zrobili to źle lub gorzej, gdyż ich obrazy są świetne 

i niewątpliwie kształt koła miał wpływ na kompozycję 

ich obrazów. Można jednak dostrzec u artystów 

różne podejście do wykorzystania okrągłego kształtu 

w ich dziełach. 

Niewątpliwie wernisaż wystawy „Percepcja Koła” 

można uznać za sukces artystyczny i organizacyjny. 

Uroczystego otwarcia dokonała kurator wystawy, 

Zastępca Dyrektora Nadbałtyckiego Centrum Kultury, 

96 


Pani Renata Malcer-Dymarska oraz pomysłodawca 

tego wydarzenia – Pan Adam Krużycki. W imieniu artystów 

głos zabrał Marcin Kołpanowicz, dziękując za 

organizację tej wystawy oraz, dowcipnie nawiązując 

do kształtu koła, życząc okrągłych sum za sprzedane 

obrazy. Zaprezentowani zostali poszczególni artyści, 

którzy wychodzili na schody pokazując się licznie 

zgromadzonej publiczności. Niestety nie wszyscy 

mogli przyjechać. Niektórym kolidowały terminy 

innych wernisaży (Katarzyna Bułka-Matłacz, Karol 

Bąk, Dariusz Miliński, Daniel Pielucha), Leszka Sokoła 

i Dariusza Ślusarskiego wzmogła choroba, a Roch 

Urbaniak jechał, jechał, ale ze względu na niezbyt 

miłe przygody na trasie, niestety nie dojechał. 

Pozostali nieobecni artyści zapewne również mieli 

ważne powody swej absencji. 

Pojawiło się i tak wielu z nich, dokładnie 17 osób:

Katarzyna Adamiak-Jaśnikowska, Iwo Birkenmajer, 

Maja Borowicz, Arkadiusz Dzielawski, Andrzej 

Gosik, Łukasz Jaruga, Jarosław Jaśnikowski, Marcin 

Kołpanowicz, Marzena Machaj, Krzysztof Powałka, 

Michał Powałka, Alicja Rekowska, Zbigniew Seweryn, 

Mira Skoczek-Wojnicka, Edward Szutter, 

Jacek Szynkarczuk, Anna Wypych. 

Było wiele okazji, żeby porozmawiać z artystami, 

zapytać o tajniki ich twórczości, zrobić sobie zdjęcie, 

czy po prostu poznać i pogratulować pięknych prac. 

Z tłumu można było wyłowić wiele znanych 

w kręgach sztuki twarzy kolekcjonerów, inwestorów, 

przedstawicieli instytucji kulturalnych, wydawnictw 

artystycznych czy też sympatyków sztuki, którzy 

są niemalże na każdym wernisażu. 

Małgorzata i Adam Krużyccy byli niezwykle zadowoleni 

z frekwencji i jeszcze podczas wernisażu snuli 

plany na kolejną wystawę za 2-3 lata. W swoim 

przemówieniu, czy też w rozmowach kuluarowych, 

Adam Krużycki mówił, że „Metamorfoza” to było 

zbieranie doświadczeń i powstała bardzo dobra 

wystawa, „Percepcja Koła” to już naprawdę świetna 

wystawa, natomiast trzecia edycja ma być czymś 

iście niesamowitym. Podczas uroczystego otwarcia 

brzmiało to dokładnie tak: 

„Po Metamorfozie, która, że tak powiem, była trochę 

spontaniczna, to ta wystawa jest już taka specyficzna, 

a myślimy o tej trzeciej. Mamy taki pomysł na 

trzecią wystawę, ale myślimy, żeby to było jeszcze 

bardziej spektakularne przedstawienie, żeby to 

można było porównać do kupna samochodu. Jak się 

kupuje pierwszy samochód, to człowiek się cieszy, że 

ten samochód jeździ. Drugi samochód, to się jeździ 

i jest wygodny. A trzeci samochód: jeździ, wygodny 

i ma trochę ‚extrasów’, żeby sąsiadowi też tak trochę 

szczęka opadła, więc tak właśnie planujemy, żeby 

taka była ta trzecia wystawa.” 

Trzymamy za słowo! Widać więc, że coś ciekawego 

już się tli głowach Państwa Krużyckich. Trzeba dodać, 

że ta wystawa, która w Nadbałtyckim Centrum Kultury 

będzie dostępna do zwiedzania do 22 lutego, nie 

kończy się tylko na Gdańsku. Będzie jeździć po innych 

miastach Polski pokazując piękno sztuki i promując ją 

w najlepszym wydaniu. Bądźcie czujni, bo nie znacie 

dnia ani godziny, kiedy „Percepcja Koła” zawita do 

waszego miasta... 

W Polsce tego typu cykle wystaw, które jeżdżą potem 

po różnych miastach, cieszą się coraz większą popularnością, 

stąd i powstaje ich coraz więcej. Kiedyś 

mieliśmy objazdową wystawę „Surrealiści polscy”, 

która krążyła po Polsce w latach 1995-1997. W tym 

wieku, w nurcie Magicznego Realizmu, zostało to 

zapoczątkowane w 2011 roku przez galerię sztuki 

Bator Art Gallery ze Szczyrku z cyklem wystaw 

„Magical Dreams”. We wrześniu 2019 roku mieliśmy 

już 5-tą edycję, tradycyjnie rozpoczynającą się wernisażem 

w galerii u Państwa Batorów. Potem dzieła 

jeżdżą nie tylko po Polsce, ale też do muzeów i galerii 

w Austrii i Niemczech. Jednak w przypadku „Magical 

Dreams” do udziału w wystawach zapraszani są artyści 

z całego świata, którzy przedstawiają po kilka 

swoich dzieł. W ostatniej edycji, z polskich artystów, 

których prace można też podziwiać w Gdańsku, 

udział wzięli: Karol Bąk, Katarzyna Bułka-Matłacz, 

Arkadiusz Dzielawski, Jarosław Jaśnikowski, Marcin 

Kołpanowicz, Tomasz Kopera, Graszka Paulska, 

Tomasz Sętowski i Grzegorz Stec. 

Aktualnie, od 14.02.2020 do 21.03.2020 wystawę 

„Magical Dreams V” można oglądać we Włocławku, 

w Centrum Kultury „Browar B”. 

Wystawa zawita następnie do Wiener Neustadt, 

Zetel, w czerwcu wróci do Polski, do Krakowa, 

by we wrześniu zakończyć swoje tournee w 

Deutsches Hopfenmuseum w Wolnzach. 

W 2017 roku swoje sukcesy święciła wspomniana już 

„Metamorfoza”. Ciekawostką jest, że w maju wystawa 

trafiła do Radomia, w którym pojawiło się wielu 

zwiedzających. Na bazie tego sukcesu, kuratorka 

Małgorzata Ziewiecka, przy współpracy z władzami 

samorządowymi Radomia, rok później zorganizowała 

osobną wystawę zatytułowaną „W poszukiwaniu 

piękna”. Zaproszono wielu artystów znanych z „Metamorfozy”. 

Wernisaż w majową Noc Muzeów 2018 

roku przyciągnął tłumy ludzi, przyjechało również 

wielu artystów. Można więc powiedzieć, że „Metamorfoza” 

stała się inspiracją do kolejnego wydarzenia 

artystycznego zakończonego niewątpliwym 

sukcesem. 

Również w 2018 roku powstał ciekawy projekt 

„Niepodległa Suwerenna” z okazji 100-lecia odzyskania 

przez Polskę niepodległości. Zainaugurowany 

został wernisażem w Operze i Filharmonii Podlaskiej 

w Białymstoku w dniu 6 listopada. Patronat Narodowy 

objął Prezydent RP, Andrzej Duda. Wystawa 

zawitała do kilku miast w Polsce. Swoje prace przedstawiło 

ponad 30-tu polskich artystów, w tym znani 

z „Percepcji Koła” Karol Bąk, Łukasz Jaruga, Marcin 

Kołpanowicz, Dariusz Miliński, Daniel Pielucha, czy 

Grzegorz Stec. 

W 2019 roku na polskiej mapie kulturalnej poja- 


97

Czy to nadrealizm, czy surrealizm, 

czy magiczny realizm, 

artyści tych nurtów, a właściwie ich dzieła, mają szeroką publikę, 

wernisaże przyciągają rzesze ludzi, a galerie sztuki i kolekcjonerzy 

czekają na swoją kolej, by móc kupić obraz danego artysty. 

wił się cykl trzech wystaw „Realizm a zmysły mami” 

związany z częstochowskim kręgiem sztuki i tylko 

w tym mieście miał swoje odsłony: preludium 

w Ośrodku Promocji Kultury „Gaude Mater”, 

rozwinięcie w Muzeum Częstochowskim i finał 

w Konduktorowni. Pomysłodawcą i kuratorem tego 

Festiwalu Sztuki był znany z „Percepcji Koła” Arkadiusz 

Dzielawski. I co ciekawe, pomysł narodził się 

podczas wernisażu „Metamorfozy”. 

Artysta, przeglądając katalog wystawy, naliczył 

siedmiu albo ośmiu twórców z Częstochowy 

i pomyślał, że warto byłoby zrobić podobną wystawę 

w tym mieście. Od idei do realizacji minęło 2,5 roku, 

ale powstał bardzo ciekawy projekt, który możliwe, 

98 


że kiedyś ewaluuje i swym zasięgiem obejmie inne 

miasta, a udział wezmą w nim również wybitni artyści 

spoza Częstochowy. Póki co, inauguracja wypadła 

okazale. 

2020 rok to obchody roku św. Jana Pawła II związane 

z 100 rocznicą Jego urodzin. Z tej okazji zaproszono 

dwunastu artystów malarzy, w tym znanych z „Percepcji 

Koła” Karola Bąka i Marcina Kołpanowicza, 

żeby, jak to określają organizatorzy, „…środkami 

sztuki współczesnej, z wrażliwością i temperamentem 

właściwym naszej epoce, wyrazili ponadczasowe 

religijne tematy”. Ta wystawa to odpowiedź na „List 

do artystów”, napisany w 1999 r. przez papieża Jana

Pawła II, w którym zachęcał ich, by powrócili 

do źródła inspiracji, jakie stanowić może Sacrum. 

Inauguracja miała miejsce 10 stycznia w Kielcach, 

a 15 lutego przeniosła się do Muzeum 

Magicznego Realizmu „Ochorowiczówka” w 

Wiśle. 

Jak możemy zauważyć, polska sztuka w różnych 

odmianach realizmu, ma się dobrze. Czy to nadrealizm, 

czy surrealizm, czy też magiczny realizm, 

artyści tych nurtów, a właściwie ich dzieła, mają 

szeroką publikę, wernisaże przyciągają rzesze 

ludzi, a galerie sztuki i kolekcjonerzy czekają na 

swoją kolej, by móc kupić obraz danego artysty. 

Oczywiście mam tu na myśli artystów 

z najwyższej półki, których wielu z nich zaprezentowało 

się podczas „Percepcji Koła”. Ale ta „półka” 

jest pojemna, jest wielu zdolnych artystów, 

którzy już wkrótce mogą osiągnąć ten poziom. 

A ci najlepsi szukają możliwości, by ewaluować 

i coraz częściej pokazywać się w świecie. 

I często skutecznie się pokazują. 

Obraz “Tęsknota” Maji Borowicz zwyciężył 

w międzynarodowym konkursie artystycznym 

na wystawie Art Revolution Taipei na Tajwanie 

w 2014, a w 2018 roku jej trzy obrazy: “Kruchość 

istnienia”, “Cień przyszłości” i “Ślad przeszłości” 

zajęły I miejsce w międzynarodowym konkursie 

Artavita podczas Art Miami Week w Stanach Zjednoczonych. 

Obraz „Gigapolis” Jarosława Jaśnikowskiego 

otrzymał główną nagrodę jury i tytuł Grand 

Prix prestiżowego Salonu Sztuki Safadore w Mont- 

Dore w 2019 roku. Artysta niedawno wrócił z kolejnej 

edycji tego festiwalu, podczas którego zasiadał 

już w jury. Katarzyna Bułka-Matłacz została Laureatką 

Pierwszej Nagrody (złoty medal), na Salon 

d’Atuomne Coubron - Paris za rzeźbę „Sen o Wenecji” 

(2013 r.), a za znaną nam rzeźbę „Nanocząsteczka” 

została wyróżniona na Konkursie „NanoArt” 

w Paryżu (2017 r.). Wiele wyróżnień w zagranicznych 

konkursach otrzymała również Anna Wypych. 

Z całą pewnością artyści znani z „Percepcji Koła” 

mają potencjał, żeby zaistnieć nie tylko na polskim 

rynku sztuki, ale mogą też osiągać sukcesy 

na międzynarodowych festiwalach artystycznych, 

jak również zdobywać serca kolekcjonerów z Europy, 

Azji, Ameryki… Tylko trzeba ze swoją sztuką trafić 

na odpowiednie osoby. Ale to już temat na inne 

rozważania… [RJ] 

Autor Artykułu: 

Radosław Jaśnikowski (ur. 1980 r.) – pasjonat 

i promotor polskiej sztuki, właściciel Wydawnictwa 

Artystycznego „Lux Artis”, obejmującego swym patronatem 

wiele wydarzeń kulturalnych, związanych 

głównie z Magicznym Realizmem. 


99

100 


wernisaż wystawy 

„Percepcja koła” 

można uznać 

za sukces artystyczny 

i organizacyjny 

Autorzy zdjęć z wystawy: Marcin Aniszewski, Radosław Jaśnikowski 


101

Bursztyn 

Piotr Sobaczyński 

Są rodzaje bursztynu wielokrotnie droższe od złota. 

To najdroższy minerał w Europie. 

102 


Jarek: Bursztyn nazywany był kiedyś “Złotem 

Północy”. Pozyskiwano go nie tylko nad morzem, 

ale też w głębi kraju, nad Narwią. To po bursztyn 

zapuścił się kiedyś do Polski sam Neron podczas 

słynnej Wyprawy Bursztynowej. Czym bursztyn 

jest dla Ciebie? I dlaczego bursztyn..? 

Ja nie musiałem jak Neron wyprawiać się gdzieś daleko. 

Jestem Gdynianinem. Bursztyn był zawsze w pobliżu. 

Był legendą dla moich przodków i jest legendą dla mnie. 

Określenie “Złoto Północy “ jest nazwą, co najmniej 

obraźliwą. Są rodzaje bursztynu wielokrotnie droższe 

od złota. To najdroższy minerał w Europie. Znajdujemy 

go w szerokim pasie Północnej Europy. 

Od niemiecko-duńskiego wybrzeża Morza Północnego 

poprzez Niemcy, Danię, Polskę, Łotwę, Litwę, Estonię, 

Białoruś aż po Finlandię. Nie ma pewności czy Neron 

zapuścił się nad Bałtyk, czy nad Morze Północne. 

Samo morze ma z bursztynem tyle wspólnego, że go 

wydobywa z ziemi. Jak górnik. 

Jarek: Pewności nie ma nawet z historią taką 

sprzed ośmiu (Smoleńsk i różne wersje tego 

samego zdarzenia), czy osiemdziesięciu lat 

(spory dotyczące II Wojny Światowej), a co 

dopiero mówić o dwóch tysiącach. Jednak są 

zapisy w kronikach rzymskich na temat Lechii 

i naszego morza (nazywanego wówczas Morzem 

Sarmackim), więc będę się upierał. 

Wiem, że historia to Twój konik, więc nie dam się 

sprowokować do polemiki historycznej (śmiech) 

Jarek: Wykonywanie biżuterii jakoś automatycznie 

kojarzy mi się z kobietą. Skąd u Ciebie miłość do 

biżuterii? A może właśnie wzięła się z miłości do 

kobiet? 

Ja sam łowię bursztyn, z którego później robię biżuterię 

. Uwierz mi, że to jest zajęcie dla prawdziwego 

mężczyzny. Nigdy nie rozważałem relacji kobieta 

a biżuteria, natomiast kobieta jest zawsze inspiracją. 

A piękna kobieta podwójnie. Byłem w życiu zakochany 

wielokrotnie. Czy miłość inspiruje artystę? 

Dla mnie natchnieniem jest wszystko. Przyroda, 

malarstwo, muzyka. Zdarza się, że dopiero po zrobieniu 

biżuterii okazuje się ona doskonale pasująca do 

konkretnej osoby, choć często inspiruje mnie ktoś, kogo 

znam. Wtedy biżuteria wychodzi najpiękniej. 

(Dyskretnie puszczam oko do Beaty, a Piotr udaje, że 

tego nie widzi.) 

Beata: Nigdy nie widziałam w Twoich pracach 

połączenia bursztynu ze srebrem do czego 

przyzwyczaiły nas firmy jubilerskie. Dlaczego? 

Po prostu nie i już! 

Bursztynu nie oprawa się w srebro! Kwas bursztynowy 

zawarty w nim w reakcji elektrolizy ze srebrem w 

styczności z ludzkim ciałem wydziela azotki i azotany 

srebra. To jest trucizna! W Prusach istniał zakaz oprawiania 

bursztynu w srebro pod karą śmierci! Protestanckie 

pracownie bursztynnicze w czasach wojen religijnych 

z rozmysłem produkowały monstrancje z bursztynu 

i srebra. Ksiądz katolicki spożywając hostię z takiej 

monstrancji miał duże szanse przenieść się na łono Pana. 

W końcu lat 60 ubiegłego wieku, wobec olbrzymiego 

zapotrzebowania rynku na bursztyn, zaczęto stosować 

inne żywice kopalne. A także tani bursztyn pośledniego 

gatunku poddawany głębokiej obróbce termicznej 

i chemicznej. I to właśnie to od lat 60-tych jest pakowane 

w srebro. Utworzono Normy Handlowe, które uznają, 

że inne żywice kopalne i robione z nich tworzywa 

sztuczne są bursztynem. Kalafonia z Dominikany (ta 

sama, z której robi się lakiery do samochodów, stosuje do 

nacierania smyków do skrzypiec i używa do lutowania) 

nazwana została Bursztynem Dominikańskim i zalała 

rynki światowe. Jest ona do 10 000 razy tańsza od 

bursztynu. Dociążona srebrem w majestacie Norm 

Handlowych jest sprzedawana jako bursztyn. Dla mnie 

sam pomysł oprawiania minerału, który jest naturalny, 

szlachetny i przyjazny człowiekowi w trujące srebro, jest 

pomysłem kuriozalnym! Bursztyn od wieków leczył. 

I tak powinno pozostać! 

(Mam wątpliwości dotyczące tej elektrolizy. 

Pamiętam ze szkoły, że do tego potrzebny jest prąd stały, 

ale nie chcę denerwować Piotra, bo się lekko pobudził. 

W tym stanie napięcia z pewnością dałby radę wejść 

w reakcję. Co najmniej z pytającym.) 

Beata: To, co robisz jest zupełnie inne, niż biżuteria 

lansowana przez media i nasze rodzime celebrytki. 

Co myślisz o tych maleńkich ozdóbkach noszonych 

masowo przez Polki? 

Uwielbiam kobiety, ale... Moim zdaniem Polki mają 

najgorszy w Europie gust w doborze biżuterii. 92% ozdób 

jest produkowanych w Tajlandii. Wzornictwo jest 

wynikiem nowoczesnej technologii w masowej produkcji. 

Nie ma nic wspólnego ze Sztuką czy Pięknem. Ma być 

tanio i przy jak najmniejszej stracie materiałów! 

Stąd te misie, koniczyna i gwiazdki wycinane z blachy 

w milionach sztuk. Trudno nawet mówić o estetyce przy 

czymś rodem z katalogów wysyłkowych lub odpustowych 


103

straganów. I do tego ten pęd, 

by mieć to samo, co wszystkie kobiety 

na ulicy i w TV. A w TV cóż... każdy 

widzi co jest. 

I dlatego jakie mamy celebrytki, taką 

i biżuterię na ulicach. 

(Pod tym się nie podpisuję. Polki są 

najpiękniejsze i już! Tym gustem, 

to sobie Piotr teraz nagrabił. Ja się 

odcinam.) 

Beata: Jesteś Rybakiem Bursztynu, 

projektantem biżuterii, znawcą 

sztuki...to pobudza wyobraźnię! 

A wokół Ciebie pełno pięknych 

kobiet, bo to w większości one są 

Twoimi klientkami. 

Czy zdążają się sytuacje, gdy to nie 

o bursztyn chodzi, a o bursztynnika? 

(Daję Piotrowi rozpaczliwe znaki, żeby 

nie odpowiadał. W tym pytaniu jest 

pułapka!) 

Tak, bursztyn pobudza wyobraźnię. 

Zdarzyło się i tak, że po prelekcji 

i pokazowym, nocnym łowieniu 

bursztynu, jedna z pań zaprosiła 

mnie (bo noc była chłodna) na 

rozgrzewającą herbatę. 

Pierwsze, co zrobiła zamiast herbaty, 

to ściągnęła majtki. 

Czuję się wielokrotnie jak Indiana 

Jones wśród studentek. Odbierany 

jestem jako “partia do wzięcia” 

z barwnym życiem i ogromnym 

majątkiem jubilera. Matrymonialne 

oferty są częste. Nie kpię z tych pań. 

Mają po prostu swoje wyobrażenie 

na mój temat. 

(No i dupa. Wygadał się. Swoją drogą, 

to mu zazdroszczę. 

Nie tylko tych pań od zdejmowania 

majtek, ale też partnerki, która wcale 

nie jest na niego wściekła. Patrzy na 

niego z miłością.) 

Beata: Powiedziałeś, że bursztyn 

od wieków leczył. 

Czy masz na myśli słynną 

“nalewkę bursztynową”? 

A gdzież tam! 

Miałem ciotkę, Kaszubkę. Ta naczytała 

się porad ojca Klimuszki 

i uwierzyła, że nalewka jest w stanie 

jej pomóc. W Rewie nazbierała 

bursztynu, bo znała się na rzeczy 

i wiedziała, że to co sprzedają na 

straganach jako “bursztyn na nalewkę” 

wcale bursztynem może nie 

być. Zgodnie z przepisem wrzuciła 

garść bursztynu na kwartę (ok 1l) 

spirytusu. Po trzech miesiącach zlała 

płyn i tą miksturą nacierała “bolesne 

kolana”. Bóle po 10 min przechodziły 

jak ręką odjął. Po pewnym czasie 

nalewka była się skończyła. Cierpiąca 

ciotka sięgnęła po czysty spirytus. 

O dziwo! Pomogło tak jak po bursztynówce! 

Na spotkaniu rodzinnym 

opowiedziała tę historię. Jeden 

wuj zaś skomentował: “Kochana, to 

przecież zwykły alkoholizm kolan!” 

W bursztynie, który jest w 80% 

mieszaniną piankowych elastomerów 

powstałych naturalnie w cyklu 

Krebsa, występują również inne 

substancje typu estry, jak i też 

zjonizowany ujemnie kwas bursztynowy. 

Kwas bursztynowy na 

poziomie molekularnym jest 

ogromną cząsteczką, która poprzez 

jonizację ujemną zmniejsza się i w 

pewnych warunkach może dotrzeć 

do KAŻDEJ komórki naszego ciała. 

Sam, podobny do substancji 

wytwarzanych przez ludzką tarczycę, 

pobudza metabolizm na poziomie 

komórkowym. 

A teraz prościej. .. 

Kwas bursztynowy działa rewitalizująco, 

odmładzająco, reguluje 

pracę organów, działa przeciwzapalnie. 

W czasach Zarazy, to 

właśnie cechy bursztynnicze 

Gdańska i Królewca miały obowiązek 

grzebania zmarłych. Oni 

bowiem nie zarażali się! W nalewce 

natomiast kwas bursztynowy staje 

się alergenem. Dlatego zgodnie 

ze staropolskim przepisem na 

104 


sporządzenie tabaki, aby wzmocnić 

efekt kichania, liście tytoniu moczono 

w bursztynówce. Na Kaszubach do tej 

pory tak właśnie robi się tabakę. 

Francuzi na ten przykład dla wzmocnienia 

tabaki do tytoniu dodawali utartego 

pieprzu. 

Są różne sposoby dostarczania kwasu 

bursztynowego do komórek naszego 

organizmu. Najprostszy sposób, to ten 

najstarszy. Codzienne noszenie bursztynu 

bezpośrednio na ciele. Dotyk, 

wycieranie się o ludzkie ciało bursztynu, 

powoduje wnikanie zjonizowanego 

(poprzez styczność z ludzkim ciałem 

i jego PH) kwasu bursztynowego do 

organizmu. Tysiące lat temu koraliki 

bursztynowe noszono na co dzień, 

a w przypadku zranienia czy poparzenia 

zdejmowano i wygotowywano 

w tłuszczu. Do tej pory można kupić 

w aptece podobnie robioną Maść 

Bursztynową, cudownie gojącą oparzenia. 

Nie ma tam natomiast nalewki. 

I jeszcze jedno. Bursztyn nie tylko leczy, 

ale i pobudza. Jest doskonałym afrodyzjakiem! 

Może stąd tyle wielbicielek...bursztynu. 

(Piotr zna się na rzeczy, co wnioskuję po 

używaniu przez niego wielu mądrych 

słów – muszę wygooglać „Cykl Krebsa” 

– więc się z tą elektrolizą już finalnie 

zamknę. A tak zupełnie serio, to cudowni 

i przesympatyczni ludzie, a Piotr 

jest autentycznym znawcą i miłośnikiem 

biżuterii z bursztynu. Muszę to teraz 

spisać, mając nadzieję, że Czytelnicy 

będą równie poruszeni i zaciekawieni 

jak ja. Albo wrzucę nagranie sekretarce 

redakcyjnej. Tylko, żeby przy przepisywaniu 

tekstu tych moich uwag nie zamieściła. 

Toż to byłaby katastrofa!) [JP] 


Kwas bursztynowy 

działa rewitalizująco, odmładzająco, 

reguluje pracę organów, działa 

przeciwzapalnie. 

Piotr Sobaczyński 


105

Ekologia czy Ekologizm? 

Felieton Jarka Prusińskiego 

Na początek tego felietonu przedstawię Wam główne 

postaci, żeby jakoś uporządkować ten tekst. Na początek – 

Ekolog. Ekolog zwykle nie ma zęba z przodu, bo go stracił 

w walce o środowisko, przykuwając się do drzew łańcuchem, 

blokując drogi albo trywialnie, wymieniając 

się na argumenty nieco mocniejsze niż tylko werbalne. 

Nie ma też wykształcenia, ale ma ZAPAŁ. Sztuczny 

zbiornik Siemianówka przeciwko któremu Ekolog kładł 

się na drodze, blokując budowlańców w obronie zamieszkujących 

łąki motyli, jest obecnie jednym z najciekawszych 

i najbujniej rozwiniętych ekosystemów w Europie. Druga 

ważna postać, to Całkiem Ważny, Apolityczny, Niezależny 

i Altruistyczny Kapitalista. W skrócie – CWANIAK. 

Współdziałanie tego tandemu polega na tym, że Ekolog 

coś wymyśla, a Cwaniak natychmiast wprowadza 

to w życie w trosce o środowisko naturalne, co oczywiste 

i naturalne. Jeśli w morzach i oceanach dryfują miliony 

plastikowych butelek, to Cwaniak znajduje od razu 

panaceum. W butelki da się mniej plastiku! Tak mało, 

żeby urywały się rączki, a butelka nie chciała stać w pionie 

o własnych siłach. Nikt nie będzie pyszczył, bo to w trosce 

o ekologię przecież. Co prawda w morzach dalej będzie 

dryfować taka sama ilość butelek, ale za to Cwaniak 

więcej zarobi. 

Ostatnio ekologia wylewa się wręcz z mediów i trudno 

mi w milczeniu wysłuchiwać rozmaitych głupstw. Ostatnimi 

symbolami walki o środowisko stały się sztućce jednorazowe 

i foliowe torebki. Jeśli zapakujemy swoje serki, 

wędlinki, szampony, kefiry i 100 innych produktów zapakowanych 

w PLASTIK w jutowy worek zamiast reklamówki, 

to z pewnością poprawimy środowisko. Zwłaszcza, 

że każde z tych opakowań zawiera nawet 100 razy więcej 

plastiku niż jednorazowa torebka. Samochody elektryczne 

także mają poprawić, choć emitują 3 lub 4 razy więcej 

zanieczyszczeń od samochodów z silnikami spalinowymi 

(w ujęciu globalnym). Na Islandii bodajże mają niedługo 

jeździć wyłącznie elektryczne auta. Przypomnę więc – 

prąd elektryczny należy najpierw wyprodukować 

w elektrowniach ze sprawnością około 40% (silnik spalinowy 

ma sprawność sięgającą 95%), przesłać drutami 

(straty przesyłowe), zmagazynować (ołowiowe akumulatory, 

których produkcja szkodzi środowisku), a potem wykorzystywać 

częściowo do napędzania auta elektrycznego, 

a częściowo do wożenia setek kilogramów akumulatorów. 

W roku 1974 planetę Ziemia zamieszkiwało 4 mld ludzi. 

Teraz jest 7,6 mld. Każdy z nas jest przyczyną zatruwania 

tej planety. Ogrzewamy domy (gaz też nie jest ekologiczny 

– jeśli w to uwierzyliście, to Was okłamano), kupujemy 

jedzenie, ubrania, tysiące mniej lub bardziej potrzebnych 

przedmiotów, zużywamy prąd, gaz i zanieczyszczamy 

wodę. Chodzimy po betonowych chodnikach, jeździmy 

po asfaltowych ulicach. Każdej godziny uczestniczymy 

w procesie rozkładu planety. Cwaniacy chcą zarabiać, 

my z tego korzystamy. Dzień po dniu, godzina po godzinie. 

Czasem, dla jaj, ktoś rzuci ochłap w postaci jednorazowych 

torebek. I my się cieszymy, że teraz będzie 

lepiej. Nie będzie! Za kolejne 50 lat populacja ludzi znowu 

się podwoi. Będzie nas 16 mld. I utopimy się we własnych 

fekaliach. 

Prawdziwym działaniem na rzecz planety byłoby stopniowe 

zmniejszanie populacji poprzez prowadzenie polityki 

promowania modelu rodziny 2+1. Albo jeszcze lepiej 3 +1 

lub 4 +1. Środowiska nie stać na to, żeby każdy miał swój 

domek z ogródkiem. Lepsze byłyby większe rodziny. Dwie 

pary mieszkające w jednym domu (najlepiej bliźniaku) 

to 50 ton betonu i innych tworzyw mniej i tony pyłów 

mniej na ogrzewanie. 

Nasi przodkowie uprawiali stadny model życia, bo jest 

tańszy. I jest bardziej ekologiczny. Zamiast jeździć do 

kochanka, palić litry paliwa i jeszcze kombinować, jakby 

to ukryć, żyjąc w stresie (a potem łykać chemiczne leki 

psychotropowe) lepiej kochanka mieć na miejscu. A jeśli 

Wasz mąż ma kochankę, to ją z nim współdzielcie. Niech 

będzie to kochanka wspólna. Wspólne jest zawsze tańsze, 

prostsze i bardziej ekologiczne. I koniecznie chodźcie nago 

(gdy jest ciepło), bo mniej ubrań = czystsze środowisko. 

Główne przyczyny zanieczyszczeń, to: Przemysł, Transport, 

Energetyka. Wykorzystanie potencjału energetyki wodnej 

w Polsce to zaledwie 5%. Fotowoltaika jest sensowna 

mniej więcej tak samo jak samochody elektryczne. Jedynie 

woda i wiatr są w tej chwili ekologiczną alternatywą 

106 


dla elektrowni spalających gaz czy węgiel. Słońce też, 

ale tylko w technologi elektrowni kominowych lub pieców 

słonecznych. Fotowoltaika nie. 

da się odbyć przez skyp’a albo i przez telefon), 

pod każdym większym miastem zorganizować parkingi, 

żeby można zostawić samochód i przesiąść się na (tani 

lub darmowy) tramwaj. Długo można wyliczać, co da 

się zrobić. Da się dużo. Wspomnę tutaj, że dość zabawne 

jest to, że młoda Szwedka, która podróżuje po świecie, 

namawiając ludzi do ratowania planety, jest przyczyną 

zatruwania tej planety. Choć możliwe, że w tym przypadku 

zyski będą większe od strat. Nie chcę tego przesądzać. 

Program przyjęty przez UE o zero-emisyjności, to kolejna 

próba łapania się prawą ręką za lewe ucho. 

Kraje zachodnie przeniosły produkcję do Chin i teraz udają 

dziewice. A Chiny oczywiście są na innej planecie, 

nie na Ziemi. Tak pewnie myśli przeciętny zjadacz ślimaków, 

czy też sznycli z kartofelsalate. 

Albo się coś robi albo się udaje, że się coś robi. 

No, to co jest z tą ekologią? Jeśli chcemy radykalnie 

zmniejszyć emisyjność z PTE, to pomoże tylko zmniejszenie 

populacji plus dodatkowo zmiana modelu rodziny, 

który się sprawdzał w czasach pierwszych osadników, 

a teraz nas na niego nie stać. Trójka, czwórka lub piątka 

dorosłych (dziadkowie się nie wliczają) plus maksymalnie 

dwójka dzieci, to model ekologiczny i przyszłościowy. 

Że się nie podoba? O, kochani! Albo się coś robi albo 

się udaje, że się coś robi. Cwaniak na pewno zaproponuje 

Wam kolejne proekologiczne rozwiązania. Tego jestem 

pewien. Po torebkach i sztućcach przyjdzie czas 

na butelki, strzykawki, igły, rękawiczki. No, po co jednorazowe? 

Się zrobi wielorazowe! 10 razy droższe w dodatku. 

A i tak wiadomo, że się to będzie niszczyło i tłukło. Cwaniak 

sprzeda kolejne komplety, nie ma problemu. Jeśli 

będzie trzeba, to się i trumnę sprzeda. I miejsce 

na cmentarzu. Biznes na człowieku zaczyna się od momentu 

poczęcia aż do jego śmierci. Dla jednych to biznes, 

dla innych PTE. Sami sobie wybierajcie, w co chcecie 

wierzyć. 

Transport (o tym jeszcze nie wspomniałem) – należy 

obrzydzać turystykę, a nie ją reklamować, wprowadzić 

obowiązek płacenia za spotkania służbowe przez firmę 

zapraszającą (wtedy się cudownie okaże, że 90% spotkań 

A ja oczywiście mogę, tak jak inni, poudawać, że będzie 

dobrze. „Teoria Okna” mówi o tym, że żadna cywilizacja 

nie jest w stanie podróżować na odległości międzygwiezdne, 

bo zanim będzie do tego zdolna, to się sama 

unicestwia. Dlatego nie odwiedza nas sympatyczny Iti, 

co chce do domu. Dlatego my nie odwiedzimy nikogo. 

Czy teoria jest słuszna? Dowiemy się za góra 100 lat, 

gdy populacja Ziemi wyniesie 32 mld. Oczywiście planeta 

będzie próbowała się oczyszczać. Będą niespotykane 

kataklizmy: trzęsienia ziemi i potopy, nowe wirusy, które 

wytępią miliony. Ale liczba ludności będzie wciąż wzrastać 

i wzrastać. Parapet „okna” jest już blisko. [JP] 

107 


Alek Rogoziński 

w TEATRZE DRUGA STREFA 

5 Lat pracy pisarskiej Ewelina Kwiatkowska-Tabaczyńska 

Aleksander Rogoziński to jeden z najpopularniejszych 

pisarzy komedii kryminalnych. 

18 stycznia świętował 5- lecie swojej pracy 

pisarskiej w TEATRZE DRUGA STREFA. 

Zaproszeni goście mieli przyjemność obejrzeć 

spektakl „Raz, dwa, trzy…giniesz ty!” na podstawie 

książki Alka. Z niesamowitą ciekawością chłonęłam 

całkiem nowe doświadczenia, obserwowanie 

reakcji widzów, samego autora niebywałe przeżycie. 

Choć spektakl widziałam już po raz drugi 

ponownie mnie zaskoczył, zachwycił, fantastyczna 

gra aktorów , odtwarzanie ról znanych mi z książki 

niesamowite.Dobór aktorów niezwykle trafiony, gra 

na najwyższym poziomie, po prostu fenomenalne 

przeżycie. Wśród gości byli Anna Kasiuk, Agnieszka 

Lis, Jacek Galiński, Maciej Radel i wielu oddanych 

czytelników z całej Polski. Podczas przemowy 

w wzruszający sposób autor podziękował swoim 

bliskim i zdradził mały sekret kto będzie czytał jego 

najnowszą książkę w wersji audiobooka „Miłość ci 

wszystko wybaczy” będzie czytana przez cudowny 

głos Macieja Radela.Po oficjalnej części na 

gości czekał przygotowany przepyszny tort i masa 

słodkości wykonanych przez niezawodnego Pawła 

Płaczka, po prostu palce lizać.Wspólnym rozmowom 

nie było końca, wzruszeń co nie miara i duma 

z tego fantastycznego człowieka. Jeśli macie ochotę 

obejrzeć tą wspaniałą, wesołą sztukę serdecznie 

zapraszam do Teatru Druga Strefa. [EKT] 

108 


O psychologii w Sopocie 

Po raz drugi wyruszam do Sopotu, 

za każdym razem jednak nad morze kieruje mnie literatura. 

Człowiek, emocje, mechanizmy działania, 

próba określenia zjawisk widocznych we współczesnym świecie, 

tajniki wiedzy psychologicznej. 

Przyznam, że ta tematyka nie jest dostatecznie reprezentowana. 

O psychologii mówi się za mało, widać to w przypadku zagrożeń 

płynących chociażby z aktywności w wirtualnej rzeczywistości. 

Brakuje często prawidłowej i wczesnej reakcji. Zapewne za mało 

wiemy o sobie, nie potrafimy zapanować nad lękiem, targają 

nami niezrozumiałe emocje. 

O tym między innymi debatowali wybitni znawcy tematu. 

Podczas II Festiwalu Książki Psychologicznej 

mogliśmy wysłuchać licznych 

wystąpień, jak również uczestniczyć 

w debatach dotyczących intrygujących 

kwestii, i to zaledwie w ciągu dwóch 

dni, 25 i 26 października. Organizatorzy 

festiwalu to wydawnictwo Smak 

Słowa we współpracy z Uniwersytetem 

SWPS w Sopocie. Pierwszy dzień 

poświęcony był między innymi życiu 

w sieci, zastanawiano się między innymi 

jak budować autorytet w świecie 

wirtualnym (Piotr Bucki) oraz 

próbowano odpowiedzieć na pytanie, 

kim są ludzie z pokolenia iGen (prof. 

Tomasz Grzyb), dodam tylko, że to 

ludzie urodzeni po 1995 roku, smartfon 

jest dla nich naturalnym narzędziem, 

a sieć pełni bardzo ważną funkcję 

w życiu. Na koniec dnia odbyła 

się debata o plusach i minusach życia 

w sieci, którą poprowadził Michał Janiszewski 

z radia TOK FM. Drugi dzień 

psychologicznych refleksji dotyczył 

miejsca psychologii w złożoności świata 

społecznego. Mogliśmy dowiedzieć 

się między innymi, czym jest pamięć 

zbiorowa oraz jaki udział mają w tym 

emocje (prof. Tomasz Maruszewski). 

Naszą uwagę mogła też zwrócić kwestia 

polskiego myślenia spiskowego 

wokół Okrągłego Stołu. W czasie 

wykładu poruszana była między innymi 

rola myślenia spiskowego w polityce 

oraz budowaniu świata (prof. Mirosław 

Kofta). Tutaj również nie zabrakło 

debaty, rozprawiano o mowie 

nienawiści i pogardy oraz możliwościach 

powstrzymania tego niepokojącego 

zjawiska. Debatę poprowadziła 

Dorota Wodecka, dziennikarka Gazety 

Wyborczej. 

Mam wielką nadzieję, że festiwal 

będzie kontynuowany, poszerzany 

będzie też zakres omawianych tematów. 

Być może warto byłoby zaprosić 

badaczy języka. Byłbym bardzo ciekawy 

jak wygląda analiza językoznawcza 

emocji, w jaki sposób można zwerbalizować 

to, co odczuwamy. Oprócz 

tego można też pokusić się o zaproszenie 

twórców, którzy specjalizują 

się w prozie psychologicznej, gatunek 

zdawałoby się dzisiaj pozostawiony 

trochę na uboczu. Niezmiennie korzystna 

jest lokalizacja, Sopoteka znajduje 

się bowiem na sopockim dworcu, 

spotkania ze znawcami tematu to 

trochę jak spotkanie przy kawie, każdy 

może skorzystać z tej bogatej oferty. 

[RK] 

Robert Knapik 


109

T 

Gdy ktoś, kto mi jest światełkiem 

Gaśnie nagle w biały dzień 

Gdy na drodze za zakrętem 

Przeznaczenie spotka mnie 

Czy w bezsilnej złości łykając żal 

Dać się powalić 

Czy się każdą chwilą bawić 

Aż do końca wierząc, że 

Los inny mi pisany jest 

110 


Nic nie boli tak jak życie 

Okruchy 

GORZKIEJ CZEKOLADY 

Morze ciemności 

Elżbieta Sidorowicz – Adamska 

e słowa piosenki pod tytułem Niepokonani pochodzącej 

z repertuaru zespołu Perfect zdają się najpełniej oddawać 

tematykę i problematykę debiutanckiej książki 

Elżbiety Sidorowicz-Adamskiej zatytułowanej Okruchy 

gorzkiej czekolady. Morze ciemności opublikowanej 

nakładem Wydawnictwa Zysk i Spółka w 2019 roku, 

będącej piękną, acz zarazem straszliwą historią, nakreśloną 

z językowym rozmachem fikcyjną opowieścią, która jednocześnie 

staje się boleśnie realna… 

Rodzice siedemnastoletniej Ani Kielanowicz postanawiają 

spełnić marzenie o nowym i szczęśliwym domu, dlatego 

– kiedy tylko nadarza się sposobność – kupują stary 

dworek w ruinie otoczony świerkami i dużym ogrodem. 

Piękne widoki rozciągające się wokoło mają zrekompensować 

wszelkie niedogodności związane z brakiem wody 

i gazu na czele. Niestraszne są one dla Andrzeja – architekta, 

męża i ojca, który obiecuje swym kobietom życie jak 

w bajce, ochoczo zabierając się za realizację zamierzeń, 

projektując przestronne, nowoczesne wnętrza mające 

tchnąć nowe życie w stare mury. 

Jednak pewnego dnia, sielankowe życie rodziny burzy 

tragiczny w skutkach wypadek samochodowy, w którym 

giną Andrzej i Barbara, co sprawia, że świat Ani nie tyle 

chwieje się w posadach, co raczej rozsypuje się, a ze sporych 

rozmiarów kupki odłamków przebijają gorzko – czekoladowe 

okruchy. Czego? Wiary we własne siły? Nadziei 

na wbrew wszystkiemu szczęśliwą przyszłość, a może 

miłości bez granic? 

Pisarka z postawionymi pytaniami bezlitośnie każe mierzyć 

się nie tylko Ani, lecz także towarzyszącym jej czytelnikom 

nie mogącym ani na chwilę pozwolić sobie 

na bierność.

Dodatkowo, w toku rozwoju zdarzeń, trudno oprzeć 

się wrażeniu, że postać nad wiek dojrzałej nastolatki 

stanowi alter ego Autorki, która – o czym pisze na karcie 

podziękowań zamieszczonej na końcu książki – straciła rodziców 

w czasie jej powstawania, co z kolei upoważnia, 

by opisana przez nią historia mogła stanowić przyczynek 

do zgłębienia naszego życia, przez co duży, acz pusty 

dom bohaterki krzyczy swoją ciszą. Choć w przenośni – 

to jednak staje się azylem, który każdy może wypełnić 

swoimi cząstkami trosk i lęków. Wystarczy tylko do niego 

wejść… Ania wspaniałomyślnie na to pozwala, snując 

swą opowieść w pierwszej osobie, co dodatkowo wzmaga 

emocjonalny jej odbiór, szarpiąc boleśnie najczulsze struny 

wrażliwości. 

Dowiadujemy się bowiem, że dziewczyna została 

na świecie zupełnie sama, ponieważ bliskie osoby 

nie poczuwały się do obowiązku zapewnienia jej choćby 

odrobiny ciepła. Przyjaciółka Barbary – Jagoda, wyjeżdża 

za granicę, a przyrodnia siostra rodzicielki – Iwona, pod 

pozorem opieki nad małoletnią, czyha jak wygłodniała 

wilczyca na spadek po jej rodzicach, dążąc do sprzedaży 

domu, który – choć dla Ani jest wszystkim – dla niej jedynie 

stanowi źródło problemów. 

Taki stan rzeczy nie uchodzi uwadze pani Barskiej – polonistki 

liceum plastycznego, do którego uczęszcza 

Ania. Decyduje się ona zostać jej prawnym opiekunem, 

co stanowi preludium wielu problemów całej rodziny Barskich, 

której od tej pory Ania też jest częścią. 

Bardzo wymowny staje się fakt, że na kartach powieści, 

sklasyfikowanej krzywdząco jako literatura młodzieżowa, 

ani razu nie pada imię wychowawczyni, co może 

stanowić znak próby uświadomienia odbiorcom, że mimo 

iż czasem bywa bardzo źle, to jednak każdy ma szansę 

spotkać na swej drodze anioła stróża pokroju pani Barskiej, 

któremu brak skrzydeł rekompensuje z nawiązką 

posiadanie morza empatii i dobroci. 

To ważne, zwłaszcza, jeśli – gdziekolwiek się nie obrócimy, 

to jak Ania czujemy na plecach zimny oddech śmierci, 

a duży piec w dużym domu, stawia duży opór nie dając 

ciepła, a – jakby tego było mało – w ogromnym ogrodzie 

i ze smakiem urządzonym salonie – współczesny danse 

macabre odtańcowują ci, którzy odeszli. Grzęznę w tych 

śmierciach, atakują mnie ze wszystkich stron. Henrietta, 

Stefania, Miller, moi rodzice, tańcząca Małgosia, ksiądz Antoni, 

za dużo, za dużo już tego – wyznaje Ania, by za chwilę 

od pani Barskiej móc usłyszeć: Buduj wokół siebie sieć 

z ludzi. Nigdy nie wiadomo, w którym momencie ci się to 

przyda, jako kontakt, jako wsparcie, wspomożenie pamięci. 

Młoda dziewczyna słucha mentorki, wytrwale sklejając 

swój świat popękany na drobne kawałki i wiążąc więzi 

ludzkiej sieci, do której wpadają: sąsiedzi - Joasia, Kuba 

i ich córeczka Ola oraz babcia Klementyna, Sebastian 

i Janek Barscy, nowa przyjaciółka Poleczka, zakochany 

bez wzajemności Michał i jego siostra Bemolka, pan 

Wojtek Jasiński – oddany przyjaciel taty, panie Krysia 

i Natalia – bratnie dusze mamy, a nawet przygarnięta kotka 

Zadyma, co stopniowo przydaje jej pewności, że drobne 

gesty budują porządek świata, nie zawsze idealnego, 

ale dającego nadzieję na to, że kiedyś salonowy danse 

macabre zastąpi walc odtańczony radośnie z mężczyzną 

najbliższym sercu, tak jak ona zakochanym w palecie barw 

malowanych, bądź powstałych pod naporem wprawnych 

palców tworzących anioła, ale to bliżej nieokreślone 

kiedyś, wszak zanim to nastąpi, trzeba by jeszcze ułożyć 

się z Bogiem. 

Elżbieta Sidorowicz-Adamska przemyca bowiem na karty 

swej powieści bardzo wartościową myśl, mianowicie: 

(…) wszyscy wierzą. Nawet jeśli nie wierzą w Boga, to wierzą 

w coś innego. Człowiek jest stworzony do wiary, choć 

czasem cholernie nie chce się do tego przyznać. 

Lektura Okruchów gorzkiej czekolady. Morza ciemności 

uświadamia tę prawdę nienachalnie, acz wymownie, 

dlatego konkludując – warto spytać siebie: czy w pędzie 

zgotowanym przez współczesny świat znajduję czas i siły, 

by starać się moją niewiarę zastąpić wiarą w Boga, w anioły 

bez skrzydeł, które chcąc czynić dobro wyciągają do mnie 

swoje ciepłe dłonie? A czy zawsze sam wierzę także 

w innych i w samego siebie? 

Warto podjąć niełatwą próbę odpowiedzi na te pytania, 

które z całą pewnością przybliżą nas do spotkania ze sobą 

na nowo, co zaprocentuje, a na końcu życiowej drogi 

pozwoli ze sceny zejść niepokonanym. [IN] 

Iwona Niezgoda 

– inicjatorka niezależnego plebiscytu na polską Książkę 

Roku Brakująca Litera prowadząca bloga Góralka Czyta 


111

112 



113

Agata Strzyga Nowak 

Facebook: https://www.facebook.com/strzyga.artist/ 

Instagram: 114 https://www.instagram.com/sstrzyga/ 


Przepis na udane Walentynki 

ja ci usmażę jajecznicę 

ty mi wysmażysz list miłosny 

ja się dziś nawet nie nabzdyczę 

a ty nie będziesz dziś zazdrosny 

kupisz szampana i malinki 

chociaż alergie miewam po nich 

znienawidzone włożę stringi 

i ci się podam jak na dłoni 

Rzecz gustu 

pouśmiechamy się przy święcie 

i zapanuje słodycz błoga 

dasz mi serduszko najczerwieńsze 

choć nie lubuję się w podrobach 

i czółko w czółko obejrzymy 

serial miłosny w TV nudny 

a jutro znów się najeżymy 

by przepisowo pójść na udry 

Renata Cygan 

Szanowne Panie 

Jestem jak Rubens 

Nie – tak pięknie nie maluję 

lecz też wole grube 

Stąd moja najdroższa to kobieta jak trzeba 

To takie pól „Mazowsza” (to nic że nie śpiewa!) 

I wystarcza mi jedna 

Z reguły jej nie zmieniam 

bo ma tak dużo bo ma tak dużo 

tak dużo miejsca do… pieszczenia 

W kilku słowach rzecz całą streszczę: 

ciągle pieszczę ciągle pieszczę ciągle pieszczę 

A choć jestem jak źrebak rączy 

to nawet do rana nie mogę skończyć 

(Zimą to nadążam gdy mrok i szaruga 

bo człowiek wypoczęty 

a noc taaaaaaaaka dłuuuuuuuga!) 

Czy górą złotówka euro dolar rubel 

ja niezmiennie codziennie 

wolę panie grube. 

Na koniec panów wzruszę 

do racji swych przekonam 

Lubię grube bo muszę! 

(Ten wiersz przeczyta żona!!!) 

Moja ty 

Daj mi siebie na deser, 

albo na drugie danie, 

bo do ciebie się spieszę. 

Naprawdę – dziś nie kłamię, 

lecz jestem mówny prawdo, 

jak po przysiędze poseł, 

naprawdę ciebie pragnąc, 

(obwieszczam wielkim głosem). 

Bo jesteś najważniejsza, 

ważnością z nieba rodem, 

nie jakaś głupia gejsza, 

co chce mieć ze mną młode! 

Bo jesteś piękna taka, 

że Wenus z Milo gardzę 

i mogę w radość skakać, 

zapomnieć andropauzę. 

Bo jesteś jak ten anioł, 

co nie chce niepokoju, 

na złość tym pięknym paniom 

co kładą się w Playboyu. 

Daj mi siebie na deser… 

Nie mogę się doczekać… 

Tak do ciebie się spieszę… 

Moja ty... 

szklanko mleka… 




115

*** *** 

nie można wymagać zbyt wiele 

lecz przecież ja nie wymagam 

tak dużo 

wystarczy mi twoja obecność 

taniutki bukiet kwiatów 

i jakaś pora roku 

powiedzmy – wiosna 

Agnieszka Jarzębowska 

116 


RC

RC 


117

Pijana dziwka 

Pijana dziwka 

Suzy wypierdzieliła się na środku ulicy. 

Pracuję Suzy wypierdzieliła w fabryce samochodów. 

się na środku ulicy. 

Tak Pracuję wszystkim w fabryce mówię, samochodów. choć naprawdę 

pracuję Tak wszystkim dla jednego mówię, z choć jej poddostawców. 

pracuję Dokręcam dla jednego śruby z do jej takiego poddostaw- 

ele- 

naprawdę 

mentu, ców. Dokręcam którego śruby nazwa do nic takiego wam elementu, 

Od którego roku. nazwa Cztery nic trzynastki wam 

nie 

powie. 

i nie główna powie. śruba, Od roku. piętnastka. Cztery trzynastki Robię też 

inne i główna rzeczy: śruba, zamiatam, piętnastka. noszę Robię części, też 

pomagam inne rzeczy: Frankowi zamiatam, (to mój noszę szef), części, ale 

głównie pomagam przykręcam Frankowi (to śruby. mój szef), 

Teraz ale głównie też przykręcam, śruby. stojąc przy 

brudnym Teraz też oknie przykręcam, i wypatrując stojąc Margaret. przy 

Minęła brudnym piętnasta. oknie i wypatrując Z fabryki wychodzą Margaret. 

już Minęła ludzie piętnasta. i niedługo Z powinna fabryki wychodzą przechodzić 

już ludzie koło okien i niedługo naszego powinna zakładziku, przechodzić 

koło „tegesy” okien dla naszego wielkiej zakładziku, fabryki, 

co 

robi 

w co której robi „tegesy” nie pracuję, dla wielkiej ale mówię, fabryki, że 

tak. w której Margaret nie pracuję, zawsze ale przechodzi mówię, koło 

okna. że tak. Latem Margaret w kwiecistych zawsze przechodzi sukienkach, 

koło okna. jesienią Latem w kwiecistych długim płaszczu, sukienkach, 

zimą w podniszczonej jesienią w długim kurteczce płaszczu, 

a 

z a zimą futrzanym w podniszczonej kołnierzem. kurteczce Czasem na 

mnie z futrzanym zerka. kołnierzem. Nie zawsze. Czasem Ale teraz na 

coś na mnie liczę. zerka. Na coś Nie więcej zawsze. niż Ale przelotne teraz 

spojrzenie. na coś liczę. Wczoraj Na coś więcej w pubie niż zdobyłem przelotne 

się spojrzenie. na odwagę Wczoraj i zaproponowałem w pubie zdobyłem jej 

randkę. się na odwagę i zaproponowałem jej 

– randkę. Czemu nie? – uśmiechnęła się. – 

Odezwij – Czemu się nie? kiedyś. – uśmiechnęła się. – 

I Odezwij poszła się do kiedyś. swoich koleżanek z księgowości. 

I poszła do No swoich więc dzisiaj, koleżanek gdy będzie z księgowości. 

No mam więc dzisiaj, zamiar gdy ją zaprosić będzie 

przechodzić, 

do przechodzić, kina, a potem mam na zamiar kolację ją do zaprosić tej restauracji 

do kina, o a francuskiej potem na kolację nazwie, do co tej diabltauracji 

wiedzą o jak francuskiej się wymawia. nazwie, Nie co znam diab- 

res- 

francuskiego. 

li wiedzą jak się wymawia. Nie znam 

francuskiego. 

Suzy podniosła się nieporadnie, pozbierała 

Suzy podniosła lunch, się który nieporadnie, właśnie niosła pozbierała 

i znowu lunch, się który wypierdzieliła. właśnie niosła Jezu! 

ojcu 

Ktoś ojcu ją i znowu w końcu się przejedzie. wypierdzieliła. Cholerna, Jezu! 

pijana Ktoś ją dziwka. w końcu przejedzie. Cholerna, 

– pijana Frank! dziwka. – krzyczę, nie odrywając 

wzroku – Frank! od – tłumu krzyczę, kobiet nie i odrywając mężczyzn 

wylewającego wzroku od tłumu się z kobiet bramy fabryki. i mężczyzn 

Nie wylewającego słyszy, bo włączona się z bramy jest fabryki. szlifierka. 

Nie słyszy, Widzę bo włączona już Margaret jest szlifierka. otoczoną 

wianuszkiem Widzę już Margaret koleżanek. otoczoną Kobiety 

patrzą wianuszkiem w okna koleżanek. zakładu Franka i się 

śmieją. Kobiety Odkładam patrzą w okna śrubę zakładu piętnastkę Franka 

biegnę i się śmieją. do Suzy. Odkładam Chwytam śrubę ją w tali pięt- 

jak 

i 

psiaka, nastkę i drugą biegnę ręką do łapię Suzy. jej Chwytam torbę i zabieram 

w tali jak ją z psiaka, jezdni. drugą ręką łapię jej 

ją 

– Pilnuj tej swojej pijanej dziwki, 

118 


torbę i zabieram ją z jezdni. 

– Pilnuj tej swojej pijanej dziwki, 

bo następnym razem ją przejadę! – 

wrzeszczy kierowca czerwonego pontiaca, 

a potem rusza z piskiem opon. 

Przejechał po sałatce w plastikowym 

pudełku. Frank będzie się musiał dzisiaj 

obyć bez surówki. Stoimy przytuleni. 

Boję się ją puścić, żeby się znowu 

nie wyrżnęła. Odruchowo otrzepuję 

jej tyłek tyłek z z piasku. piasku. Zaczerwieniła się 

i Zaczerwieniła spuściła wzrok. się Mnie i spuściła też robi wzrok. się 

nieswojo. Mnie też Patrzę robi się w stronę nieswojo. Margaret, Patrzę 

ale w stronę już znikła Margaret, za zakrętem. ale już Dziś znikła nie zaproszę 

zakrętem. jej na Dziś randkę. nie Szkoda, zaproszę bo jej mam na 

już randkę. w kieszeni Szkoda, bilety. bo mam Cholerna, już w kieszeni 

bilety. Patrzę Cholerna, wściekły Pijana Suzy, Dziwka. a ona 

Pijana 

Dziwka. 

jakby Patrzę to wściekły wyczuła, na bo Suzy, spuszcza a ona wzrok jakby 

jeszcze to wyczuła, bardziej. bo spuszcza wzrok jeszcze 

bardziej. 

Znowu stoję przy oknie, ale nie widzę 

Margaret. Znowu stoję Może przy wzięła oknie, wolne? ale nie widzę 

Widziałem Margaret. Może jej koleżanki, wzięła wolne? które spojrzały 

Widziałem na mnie jej przez koleżanki, szybę i które zaczęły spojrzały 

na Margaret mnie przez z nimi szybę nie i było. zaczęły 

się 

śmiać. 

– się Dzień śmiać. dobry Margaret – z Suzy nimi nie weszła było. do 

zakładu, – Dzień uśmiechając dobry – Suzy się promiennie. weszła do 

– zakładu, Przyniosłam uśmiechając dla was się lunch. promiennie. 

Dla – Przyniosłam was? Patrzę dla na was nią lunch. zdziwiony, jak 

rozpakowuje Dla was? Patrzę pudełka na nią i talerzyki. zdziwiony, Najwyraźniej 

rozpakowuje zrobiła pudełka też i dla talerzyki. mnie. Naj- 

Chce 

jak 

przeprosić wyraźniej zrobiła za wczoraj. też dla Za mnie. moją Chce straconą 

przeprosić szansę za i wczoraj. zmarnowane Za moją bilety straconą 

szansę Oczywiście i zmarnowane ona o tym bilety nie wie. 

do 

kina. 

Nikt nie wie. O Margaret nie mówię 

RC 

do kina. Oczywiście ona o tym nie wie. 

Nikt nie wie. O Margaret nie mówię 

nawet Frankowi, choć to jedyny 

kumpel jakiego mam. Siadam razem 

z nim do stołu i jemy cudowności, 

które przyrządziła jego córka. 

Suzy uśmiecha się rozradowana, 

patrząc jak wylizujemy talerze, całuje 

ojca w policzek, potem robi taki ruch, 

jakby chciała mnie mnie też też cmoknąć, cmoknąć, ale 

się ale odruchowo się odruchowo odsuwam. odsuwam. Widzę, Widzę, jak 

uśmiech jak uśmiech gaśnie gaśnie na jej na ustach. jej ustach. 

– Do widzenia, Josh – mówi i pospiesznie 

wychodzi, wychodzi, nie nie czekając czekając aż 

skończymy aż skończymy jeść, jeść, żeby żeby zabrać zabrać talerze talerze 

i pudełka. pudełka. Frank nieruchomieje na 

Frank chwilę, nieruchomieje wpatruje się w na drzwi, chwilę, którymi wpatruje 

wyszła się Pijana w drzwi, Dziwka, którymi a potem wyszła patrzy Pija- 

na mnie, Dziwka, ale a nic potem nie mówi. patrzy Jemy na mnie, dalej. 

ale nic nie mówi. Jemy dalej. 

Tańczę z Suzy na środku wielkiej sali 

Tańczę otoczony z Suzy innymi na parami. środku Jest wielkiej dorocz- 

sali 

otoczony bal pracowników innymi parami. fabryki. Jest doroczny 

też zaprosili, bal pracowników jako wieloletniego fabryki. Franka dos- 

Franka 

też tawcę, zaprosili, ale on jako przekazał wieloletniego zaproszenie dostawcę, 

mnie. ale on przekazał zaproszenie 

mnie. – Nie mam z kim iść – protestuję i jest 

– mi Nie trochę mam głupio, z kim iść bo – wiem, protestuję że on i jest też 

mi nie trochę ma z kim głupio, pójść. bo wiem, Zeszłej że niedzieli 

byłem ma z przecież kim pójść. na mszy Zeszłej w niedzie- 

intencji 

on też 

nie 

li żony byłem Franka. przecież Z okazji na piątej mszy rocznicy w intencji jej 

żony śmierci. Franka. Z okazji piątej rocznicy jej 

śmierci. – Zaproś Suzan. 

– Zaproś Suzan.

Niedorzeczny pomysł! Ale potem sobie 

uświadomiłem, że Margaret też 

tam będzie. 

Tańczę z Pijaną Dziwką, a ona uśmiecha 

się promiennie. Jest jedyną dziewczyną, 

jaką znam, która tak się potrafi 

uśmiechać. Śmieją się nawet jej oczy. 

Bije od niej jakiś blask. Zauważam, że 

Suzy ma całkiem ładne piersi i śliczne 

nogi. Teraz to widzę. Zwykle dziewczyna 

chodzi w jeansach i długich 

bluzach, co dość dobrze ukrywa jej 

doskonałą figurę. Kiedy tak się nad 

tym zastanawiam, to myślę, że ma ładniejsze 

nogi od Margaret. Nie mówiąc 

o pupie. Jeszcze pamiętam te krągłości, 

gdy ją wtedy otrzepywałem z piasku. 

Tańczymy. Nawet się nie potknęła 

ani razu. Na wszelki wypadek trzymam 

ją mocno w tali. Czuję jej perfumy 

i zapach lekko spoconej skóry, wyczuwam 

zapach świeżo umytych włosów. 

Suzy ma piękne, długie i gęste włosy. 

Patrzy mi w oczy i wtedy dostaję 

pierwszy cios w żołądek. Nieprawdziwy. 

Tak się tylko mówi. 

Do kolejnego tańca zapraszam Margaret. 

Stoję przed nią, zginając się w pół, 

jakby naprawdę bolał mnie brzuch, 

żeby przekrzyczeć muzykę. Możliwe 

nawet, że mnie boli. Ze strachu. 

– Dziękuję, ale nie. Muszę chwilę odpocząć 

– mówi dziewczyna. 

Potem zerka na swoje koleżanki, które 

wybuchają śmiechem, jakbym powiedział 

coś śmiesznego. Nie tańczę najlepiej, 

to pewnie dlatego. Odchodzę 

do swojego stolika, przy którym siedzi 

wciąż rozpromieniona Suzy. 

Siadam obok niej zrezygnowany. 

Widzę, jak do Margaret podchodzi 

jakiś gość i ona rusza z nim na parkiet 

bez chwili namysłu. Szybko odpoczęła. 

Nie minęła minuta. Znam tego człowieka. 

Kierownik w dziale jakości. Kilka 

razy nas wzywał, bo coś mu się nie podobało. 

Jakąś rysę zobaczył albo coś. 

Straszna menda, ale na takim stanowisku 

bycie mendą, to chyba zaleta. 

Menda tańczy z moją Margaret, a Pijana 

Dziwka włożyła swoją dłoń w moją, 

jakbyśmy byli parą. Dobrze, że pod 

stolikiem, to nikt nie widzi. 

– Nie dawaj dziwce alkoholu, 

bo będzie cyckami wycierać posadzkę. 

Obok naszego stolika przechodzi kilku 

młokosów z Montowni. Śmieją się. 

Widzę, jak twarz Suzy tężeje i czuję 

palce zaciskające się na mojej dłoni. 

Chcę wstać, ale ona mnie powstrzymuje. 

Może i dobrze, bo ich było czterech. 

Nie mówiąc o tym, że cała sala, to 

ich koledzy. Mnie nikt by nie pomógł. 

Siadam ponownie na krześle. Byłoby 

fajnie przypieprzyć gnojowi pięścią 

w zęby, ale równie fajnie byłoby też 

w zęby nie dostać. Jest mi przykro, bo 

uświadamiam sobie, że wcale nie jestem 

dużo lepszy od nich. 

Wychodzimy z balu. Trzymam ją mocno 

w talii, a ona wtula się we mnie. 

Jest mi dziwnie przyjemnie. Niedorzecznie, 

niezrozumiale przyjemnie. 

Mój dziadek założył tę fabrykę. Nie 

wymienię jej nazwy, bo wtedy wszystko 

byście wiedzieli. O mnie i mojej 

rodzinie. Dlatego wam nie powiem. 

Nawet nie zdradzę nazwy miasta ani 

stanu, w którym fabryka się znajduje. 

Pomysłem mojego ojca było, żebym 

zaczynał od prostych prac, żebym rozumiał 

robotników. Bał się, że w fabryce 

mnie szybko rozszyfrują, więc 

ulokował mnie u Franka. On też nie 

wiedział. Jakoś to ojciec załatwił przez 

kogoś. Kilka dni temu przyszedł wreszcie 

czas na zmiany. Zostałem dyrektorem 

zarządzającym. Nie znam francuskiego, 

ale znam: niemiecki, rosyjski 

i mandaryński. Trochę też japoński. 

Idę z Margaret pod rękę. Dziewczyna 

jest radosna i ładnie pachnie. Może 

trochę zbyt intensywnie spryskała się 

perfumami, ale zapach jest przyjemny. 

Nie tak erotyczny, jak woń skóry 

Suzy, ale ładny. Przechodzimy tuż pod 

oknami mojego byłego szefa. 

– Przywitam się z Frankiem – mówię. 

– Musisz przestać zadawać się z plebsem 

– odpowiada moja Margaret, wyginając 

usta z pogardą. – Jestem twoją 

dziewczyną, więc przynosisz wstyd nie 

tylko sobie, ale i mnie. 

Wiem, że ma rację. Mijamy zakład 

Franka. Kątem oka widzę go przykrytego 

pióropuszem iskier ze szlifierki. 

Dobrze, że mnie nie widzi. Oddycham 

z ulgą. 

– Boję się – Suzy płacze w moich ramionach. 

– A jak się nie uda? 

Wtedy dalej będziesz się zataczać, 

idąc ulicą, a ludzie w dalszym ciągu 

będą cię nazywać „Pijaną Dziwką”. 

A ja nadal będę cię kochał. Tak myślę, 

ale tego nie mówię. Siedzimy na wielkim 

łóżku w naszym nowym domu. 

Suzy jest naga, a ja przytulam się do jej 

pleców i całuję ją w kark. Uwielbiam 

zapach jej skóry i włosów. Długo nie 

wiedziałem o jej chorobie. Frank mi 

nie powiedział. Rozmawiałem z nim 

o tym tylko raz, o ile można to nazwać 

rozmową. Zasugerowałem wtedy, 

że Suzy powinna mniej pić. Spojrzał 

na mnie z wściekłością. 

To było dziwne, bo mój były szef, 

to najłagodniejszy facet, jakiego znam. 

– Lubię cię, Josh – jego głos 

się zmienił, był szorstki jak papier 

ścierny do czyszczenia „tegesów”. 

– Jesteś przyzwoitym chłopakiem: 

bystrym i pracowitym. Dlatego będę 

udawał, że tego nie powiedziałeś. OK? 

I to była cała rozmowa na ten temat. 

W końcu się jednak dowiedziałem. 

Suzan nigdy w życiu nie była pijana. 

Po zwykłej grypie dostała powikłań, 

to znaczy zapalenia ucha środkowego, 

i ma uszkodzony błędnik. Dlatego 

chodzi jak pijana. Nie zawsze. Czasem 

idzie całkiem normalnie, a czasami nie 

potrafi utrzymać równowagi. Mam 

teraz dostęp do pieniędzy ojca i załatwiłem 

jej operację, która ma bardzo 

duże szanse przywrócić jej zdrowie. 

Tak, co najmniej, mówią lekarze. 

Napawam się zapachem skóry Suzan, 

przytulając ją do siebie jeszcze mocniej. 

A Margaret? 

– Musisz przestać zadawać się 

z plebsem – powiedziała wtedy przed 

zakładem Franka. 

I zrozumiałem, że ma rację. Minąłem 

duże, przybrudzone okna i wyciągnąłem 

ramię z jej objęć. 

– Do widzenia, Margaret. Odezwij się 

kiedyś! 

Spojrzałem w jej wielkie, zdziwione 

oczy i mimowolnie zacząłem się śmiać. 

Nie z niej się śmiałem. 

Z nikogo. Śmiałem się z radości, 

że wreszcie się od niej uwolniłem. 

I pobiegłem jak na skrzydłach do domu 

mojej „Pijanej Dziwki”, która właśnie 

pakowała lunch dla Franka.[JP] 


119 


OSTATNI RAZ 

Marta Krasnowska 

https://www.facebook.com/EyecoomshotArt/ 

120 


Wiersz miłosny 

Między drzewami a linią prześwitu 

porozwieszałeś brzęczące nadzieje 

świat w miękkim świetle nieśmiało bieleje 

kwitnąc hortensją wśród modrych zachwytów 

wiatr lekko wieje 

mówię dzień dobry bluszczowi i kotom 

puchowe niebo kładzie się na dachach 

słucham poszumu traw bujnych i Bacha 

słońce żółcieje i praży z ochotą 

tonąc w zapachach 

w oczach mam twoje głębokie źrenice 

twój głos mam w myślach a w sercu mam ciebie 

tkwię zawieszona w półskłonie pod niebem 

niczym nabrzmiałe od wina winnice 

w odcieniach sreber 

zdejmuję buty i drżę w tulipanach 

jestem westchnieniem płomieniem i miodem 

zjawisz się wreszcie jak ćma - mimochodem 

zagarniesz skrzydłem – ja w złocie skąpana 

nie dam ci odejść 

Renata Cygan 

Wyznanie 

Nie umiem pisać wiersa 

Poezja mnie odpycha 

bo moja miłosć piersa 

ządała erotyka 

a ja próc anonima 

nicego nie napise 

więc snurek w ręku cymam 

i natym snurku wisę 

Juliusz Watroba 


121

Ludzie wiersze piszą 

-akcja antyWalentynkowa 

Na Krechę 

„Ludzie wiersze piszą” to hasło ogólnopolskiej akcji 

pocztówkowej popularyzującej czytelnictwo poezji już po 

raz dziewiąty. Organizatorem jest FONT pod patronatem 

Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. Rozszerzamy znaną już 

w środowisku akcję antyWalentynkową Na Krechę, której 

kolebką jest Poznań, o działania podczas Światowego Dnia 

Poezji oraz w innych istotnych dla poezji miesiącach. 

Pomysł rozwinął się wśród poznańskich twórców związanych 

z Grupą Literyczną (literacko-artystyczną) Na Krechę 

i akcja od początku organizowana przez Łucję Dudzińską 

z małej, lokalnej (w pierwszych dwóch latach) stała się 

ogólnopolską, upowszechnianą dzięki współpracy z animatorami 

i poetami w około 50 miastach, miasteczkach. 

Do tej pory od 2012 roku własnym sumptem przygotowano 

ponad 580 wzorów pocztówek z erotykami, będących 

kompilacją: wierszy, obrazów, zdjęć, grafik, rysunków 

twórców związanych z grupą oraz zaprzyjaźnionych artystów 

i poetów. Kartki drukowano w nakładzie 200 sztuk, 

co oznacza, że grubo ponad 116 000 kolorowych (najczęściej) 

lirycznych pocztówek trafiało do potencjalnych 

odbiorców, gdyż robiliśmy również dodruk niektórych 

wzorów. 

Z akcją związane były wydarzenia towarzyszące: Wystawy 

wierszy (WierszYstwki), Spotkania poetyckie, Integracje 

Literackie – Hyde Park, a przede wszystkim – aktualnie VII 

edycja Ogólnopolskiego Konkursu Poetyckiego „Erotyk 

na krechę” im. Tadeusza Stirmera. 

Poetycka akcja „Ludzie wiersze piszą”, jak już wspomniano, 

w szerszym zakresie kontynuuje tradycję akcji 

122 


OD 2012 ROKU PRZYGOTOWANO PONAD 

580 WZORÓW POCZTÓWEK Z EROTYKAMI 

antyWalentynkowej, będąc formą popularyzacji czytelnictwa 

poezji – wychodzenia ze sztuką na ulice, do pubów, 

bibliotek, do zakładów usługowych, sanatorium (a nawet 

na stoki narciarskie w Wiśle, w Szczyrku, w Jańskich 

Łaźniach, jak miało to miejsce w ostatnich dwóch latach), 

aby odpoczynek również łączyć z czytaniem poezji i prozy. 

Na początku założeniem akcji poetyckiej była przede 

wszystkim odpowiedź na komercję i na wszędobylski „serduszkowy” 

kicz walentynkowy. Uważamy, że lepiej w tym 

czasie sięgnąć po tomik poezji – mamy przecież potężne 

źródła literatury i sztuki, z których nie tylko można, 

ale i należy czerpać przyjemność. 

Nie ukrywamy, że potrzebujemy większego wsparcia 

medialnego, bo akcja jest tego warta. 

Każda coroczna edycja odbywa się dzięki zaangażowaniu 

wielu, często ponad 100 twórców, artystów, 

animatorów, i na pocztówki z wierszami, w opracowaniu 

przede wszystkim Marii Kuczary (a także Jadwigi 

Włudarczyk, Małgorzaty Chwiła, kiedyś: Joanny Kulhawik, 

Jacka Wysockiego, Bronka Olachowskiego, Katarzyny 

Borczyńskiej, Renaty Cygan, Rafała Babczyńskiego, 

Projektu Ef Ef ...) można trafić w wielu miastach w Polsce. 

Dysponujemy różnymi wzorami pocztówek. Wśród publikowanych 

wierszy znalazła się poezja: Romka Honeta, 

Janusza Drzewuckiego, Łukasza Jarosza, Jacka Dehnela, 

Anny Nasiłowskiej, Karola Maliszewskiego, Uty Przyboś, 

Piotra Muldnera-Nieckowskiego, Mirki Szychowiak, 

Mariusza Grzebalskiego, Marka Czuku, Wojtka Banacha, 

Krzysztofa Szatrawskiego, Ewy Sonnenberg, Dawida Junga, 

Barbary Gruszki-Zych, Krystyny Lenkowskiej, Teresy Tomsi, 

Brahy Rosenfeld, Olgerda Dziechciarza, Wojciecha Borosa, 

Bartłomieja Siwca, Bogdana Prejsa … Autorów, gości, laureatów 

konkursu, członków Grupy Literycznej Na Krechę, 

naszych sympatyków uczestniczących w akcji – to kilkaset 

nazwisk, więc nie da się wszystkich wymienić. 

Podobnie jest z animatorami czy artystami, których prace 

graficzne, malarskie, fotograficzne stanowiły osnowę 

wierszy. Między innymi podziękowanie za artystyczne 

prace należą się dla: Marii Kuczary, Anny Ewy Klimowicz, 

Kazimierza Rafalika, Marka Koneckiego, Renaty Cygan, 

Joanny Kulhawik, Grażyny Kielińskiej, Witolda Zakrzewskiego, 

Andrzeja Hamery, Romy Klinkosz, Małgorzaty 

Chwiła, Marka Sobczaka, Henryka Wańka, Artura 

Groszkowskiego, Kornelii Chojnackiej Madejskiej, Jolanty 

Ciecharowskiej, Zbyszek Kresowaty, Elżbiety Wasiuczyńskiej, 

Katarzyny Michalewskiej, Dominika Lesiczki, Urszuli 

Król, Giny Jusięgi, Mariusza Partyki, Agnieszki Czyżewskiej, 

Mirosława Greluka, Janusza Biernackiego, Krzysztofa 

123 


Lalika, Ryszarda Zdunka, Wiesława Leszczyńskiego, 

Krzysztofa Schodowskiego, Renaty Brzozowskiej, 

Tadeusza Rolke/Agencja Gazeta, Anity Świrek, Arbena 

Brahimaj, Aleksandry Bujak... 

CZYTAJMY POEZJĘ – „Ludzie wiersze piszą” – ta ogólnopolska 

akcja ma o tym przypominać. 

Pokażmy, że dobra poezja istnieje i działa, nie tylko 

w walentynki! Może być z nami codziennie. 

Podstawowy termin rozdawania kartek z wierszami 

to 21 marca – Światowy Dzień Poezji 

Przypominam jako kurator akcji, że celem jest 

popularyzacja czytelnictwa poezji, reminiscencja tej 

niszowej dziedziny sztuki, aby znalazła swoje miejsce 

w naszej tzw. kulturalnej codzienności, aby nas zaskakiwać 

intelektualnie grą słów i znaczeń. 

Można czytać poezję, można rozwiązywać krzyżówki – 

to się nie wyklucza. 

Kurator akcji: Łucja Dudzińska / Kontakt: lucja.d@ 

op.pl 

Organizator: Fundacja Otwartych Na Twórczość 

(akronim FONT) pod patronatem Stowarzyszenia Pisarzy 

Polskich 

Patronat medialny: Kwartalnik FRAZA 

124 



125

*** 

Jeśli chcesz być ze mną, 

będziesz musiał pokochać 

poranki, 

co czasem wcześniejsze niż sen. 

Będę zabierać Cię tam, 

gdzie mgły sennie przecierają oczy. 

Potem będziemy wodzić po 

budzącym się świcie i 

malować nasz świat słowami 

na białej kartce dnia. 



moje roztargnienie. 

Pomylone skarpetki, 

niepomalowane usta, 

zapomniane kolczyki 

co pięknie opakowane 

nadal leżą w pudełku z kartką 

“od Gwiazki” 



mój świat 

Ze słowami na opak, 

z błędami życia, 

bez akapitów 

ze śladami ołówka i gumki, 

oraz niedzielnego rosołu 

na czystej koszuli 

Świat poskładany z kawałków 

rozbitego lustra 

Mój świat... 

Dorota Górczyńska-Bacik 

126 


Paweł Jaroniewski, IG: jaroni_thephotographer 


127

AGNIESZKA JARZĘBOWSKA 

fraszki 

O pragnieniach 

Pragnienie młodości w nich drzemie. 

Panowie szukają jej w młodszych, 

panie w kremie. 

Na dwie słodkie 

Ileż w nich słodyczy… 

Ta fałdki w spódnicy, 

ta na brzuchu liczy. 

One u niego 

Sądząc po frekwencji, 

jego libido było wyższe 

od ich inteligencji. 

Nieodwzajemniona miłość 

Marny widok 

na libido. 

Zakochani 

W niebo wzięci, 

choć nie święci. 

O łaskotkach 

Nie powiem, że nie chcę, 

kiedy mężczyzna próżność moją łechce. 

Ekologiczna fraszka z branży ciepłowniczej 

Jestem dogrzewana 

ciepłem pewnego pana. 

128 

POST SCRIPTUM RC

Dom drewniany 

Zbudowałeś sobie dom we mnie, 

drewniany, 

nie lubisz wszakże zimnych murów. 

Wymościłeś sobie fundament 

z gałęzi moich uczuć. 

Stoi teraz dumnie pałac 

dostojny, 

stabilny, 

w którym ty jesteś panem. 

I z kominkiem, w którym co wieczór 

rozpalasz tańczący ogień. 

A ja, cóż, 

jestem tylko domem 

drewnianym, 

według zamysłu twórcy. 

Uważaj więc z ogniem, kochany. 

Drewno zbyt szybko płonie. 

*** 

Dorota Górczyńska-Bacik 

gdzieś tam tłum 

przy czerwonym dywanie 

wielcy znów 

dzielą świat 

między sobą 

tyle we mnie miłości 


ile twoich powrotów 

ile telefonów z drogi 

ile pytań o obiad 

i listę zakupów 


ile troski o dzieci 

o wspólny czas kiedyś 

o wspólny czas teraz 

nie muszę się uczyć 

twoich ramion 

one zawsze mają 

kształt uśmiechu 

Agnieszka Jarzębowska 

nam wystarczy 

ta wyspa 

a na niej 

filiżanka 

i druga tuż obok 

Tadeusz Knyziak 

(Coobus), luty 2020 


129

Dziękujemy, że poświęciliście swój czas, żeby przeczytać 

magazyn Post Scriptum. 

Jesteśmy wdzięczni, że zechcieliście przyjąć nasze 

zaproszenie i poznać bardzo ciekawych artystów, 

którzy dla Was oderwali się od sztalug czy komputerów, 

by opowiedzieć o swojej sztuce. 

W następnym numerze – kolejna porcja sztuki przez duże S. 

Będzie Jarosław Jaśnikowski, będzie dużo dobrej poezji, 

zachwycający fotograf z Japonii, proza w wykonaniu Elżbiety 

Sidorowicz-Adamskiej i Katarzyny Brus-Sawczuk, rozmowa 

z Krzysztofem Bielińskim o tym, jak się fotografuje teatr 

i wiele innych artystycznych smakowitości. 

Przedstawimy Wam wielu nietuzinkowych Artystów. 

Serdecznie Zapraszamy. 

130

POST SCRIPTUM - 1 2020

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?