POST SCRIPTUM - 3 -2020

ISSN 2633-1292 

PROZA POEZJA PUBLICYSTYKA SZTUKI WIZUALNE 

PROZA POEZJA POEZJA PUBLICYSTYKA SZTUKI SZTUKI WIZUALNE WIZUALNE 

Wokółtwórczości 

Olgi Tokarczuk 

Jak się fotografuje TEATR? 

KRZYSZTOF BIELIŃSKI 

Polscy Gość specjalny poeci Post Scriptum 

w Indiach 

XII Międzynarodowy Festiwal Poezji w Guntur 

MIŁOŚĆ W SZTUCE 

MAGDALENA PIEKORZ 

Wrażliwa strona silnego charakteru 

Ekologia czy Ekologizm? 

SŁAWOMIRMIKAWOZ 

CO TO JEST ORAPIZM? 

Słów kilka o kosmosie 

MACIEJ PIEPRZYCA 

Dr MAREK STANISLAW ŻBIK 

TEATR SZTUK 

UNIKALNA METODA OBRAZOWANIA 

Haruhisa Terasaki 

Gość specjalny: PROF. IZOLDA KIEC 

O Ginczance 

ŚWIATY ALTERNATYWNE 

w malarstwie Jarosława Jaśnikowskiego 

Abchazja jest moim wspomnieniem 

TAMARA RAVEN- o muzyce i nie tylko 

fb: post scriptum 

fb: post 3/2020 scriptum 

2/2020 3/2020 

fb:post scriptum 

KATARZYNA PAKOSIŃSKA 

Dwie Katarzyny, dwa opowiadania. 

JAMRÓZ i SANIEWSKA - debiuty 

LOUI JOVER: 

Tusz, gwasz i stronice starych książek 

Co to jest ŁOZOWSKO WIELKIE? 

Cały urok leży w prostocie 

Foto: Krzysztof Bieliński DARIUSZ KLIMCZAK: Fotografia 1 

POST SCRIPTUM

ZAPRASZAMY 

DO POBRANIA ZA DARMO: 

https://www.yumpu.com/xx/document/view/ 

63157100/post-scriptum-1-2020 

SPIS TREŚCI: 

PROZA: 

18. Sarny – debiutanckie opowiadanie Katarzyny Saniewskiej 

36. Tiki tiki – fragment książki Katarzyny Jamróz 

48. Arcydzieła Literatury – Stanisław Lem 

60. Mistrz i Troglodyci – felieton Juliusza Wątroby 

76. Delikatność – opowiadanie Hanki Mody 

82. Życie spisane patyczkiem – recenzja książki Józefa Fronta 

SZTUKI WIZUALNE: 

20. Loui Jover – stare książki, tusz i gwasz 

30. Orapista Krzysztof Konopka w Wenecji – relacja 

38. Co to jest Łozowsko Wielkie? – Wywiad z Krzysztofem Łozowskim 

68. Marta Julia Piórko – malarstwo 

80. Master Class Krzysztofa Bielińskiego – relacja z wystawy 

86. Dariusz Klimczak – fotografia 

POEZJA: 

4. Prof. dr hab Izolda Kiec – O Zuzannie Ginczance 

16. Lubomir Lewczew – bułgarski poeta 

50. Alex Sławiński, Iza smolarek – wiersze 

66. Kącik satyryczny 

84. Wiersze – Arco Van Ieperen, Katarzyna Brus-Sawczuk 

96. Poezja – polecane – Grażyna Orlińska 

100. Poezja – Ela Adamiec 

ROZMAITOŚCI: 

11. Czarny Kruk z Abchazjii – Tamara Raven 

32. Maciej Pieprzyca – striptiz intelektualny 

52. Teatr Sztuk – wywiad z Eweliną Ciszewską i Robertem Balińskim 

62. Wywiad z Katarzyną Pakosińską 

98. Relacja z obchodów pierwszej rocznicy Post Scriptum – Książnica 

Beskidzka, Bielsko-Biała 

102. Relacja z Literackiego Sopotu 

Okładka - Foto: Dariusz 

ZESPÓŁ REDAKCYJNY: 

Renata Cygan (redakror naczelna), Jarosław Prusiński, Katarzyna Brus-Sawczuk, Joanna Nordyńska 

Ewelina Kwiatkowska-Tabaczyńska, Katarzyna Saniewska, Robert Knapik, Marcin Laskowski, Juliusz Wątroba. 

Rysunek satyryczny: Konrad Wieczorkowski 

Skład i opracowanie graficzne: Renata Cygan 

2 

fb: post scriptum 

POST SCRIPTUM 

email: postscriptum.mag@gmail.com

Wciąż (niestety) zamaskowani i pandemicznie zdezorientowani, 

prześlizgujemy się przez życie bez uważności i namysłu. Żyjemy w świecie 

rozpędzonym, skoncentrowani na rzeczach błahych, nazbyt często 

zapominając o wnętrzu. W świecie, w którym popkultura (a często 

podkultura) zdominowała kulturę wyższą. A nierzadko – kulturę, 

po prostu. Pandemia unaoczniła nam tę miałkość i nieistotność wyścigu 

szczurów. Stoimy w osłupieniu, bo ktoś zabrał nam bieżnię, na której 

ścigaliśmy się, drepcząc w miejscu. W tym dziwnym świecie to właśnie 

Sztuka pozwala nam przetrwać. Film, książka, obraz czy poezja. Jakże 

bardzo nam tego teraz potrzeba! 

WSTĘPNIAK 

Przygotowaliśmy dla Was, Drodzy Czytelnicy, kolejny numer 

magazynu, w którym znajdziecie artystyczne perełki. Starając się 

zachować charakter ogólnoartystyczny, przedstawiamy Państwu 

zróżnicowany materiał, w myśl zasady „dla każdego, coś dobrego”. 

Jak zagrać atom? Co to jest Łozowsko Wielkie? Dlaczego kwadrat? 

Kto napisał książkę patyczkiem? Jak dać drugie życie zniszczonym 

książkom? Ile wizytówek ma Katarzyna Pakosińska? 

Na te i inne pytania odpowiadamy na kolejnych kartach tego numeru. 

Gościem specjalnym jest Pani Profesor Izolda Kiec, która specjalnie 

dla Post Scriptum napisała artykuł o legendzie warszawskiej cyganerii 

dwudziestolecia międzywojennego – poetce Zuzannie Ginczance. To dla 

nas ogromne wyróżnienie i zaszczyt. 

O mistrzu i troglodytach, opowiada w swoim felietonie Juliusz Wątroba, 

którego (ku naszej ogromnej radości) udało nam się namówić do stałej 

współpracy. Mamy nadzieję na kolejne interesujące felietony. 

Warte wspomnienia są opowiadania – tym razem aż trzy, w tym 

dwa debiuty, nigdzie niepublikowane, które po raz pierwszy 

ujrzały światło dzienne właśnie u nas. 

Jest jeszcze dużo, dużo innych artystycznych doznań w postaci 

obrazów, wierszy, fotografii, czy całkiem nowego kącika satyrycznego. 

S E R D E C Z N I E Z A P R A S Z A M Y ! 

Renata Cygan – Redaktor Naczelna 

NUMER KONTA: IBAN: GB82 LOYD 3096 2657 4181 60 

UK: SORT CODE: 309626 ACC Number: 57418160 


3

Izolda Kiec o Ginczance 

Aleksander Rafałowski, Portret Zuzanny Ginczanki, 1937 

(ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie; wolna domena) 

„A za mną 

smugą 

surową 

wiersze 

znaczą 

mój ślad”, 

CZYLI O ZUZANNIE GINCZANCE 

Przetrwała jako legenda 

warszawskiej cyganerii dwudziestolecia 

międzywojennego. Jako egzotyczna 

piękność, która w połowie lat 30. rzuciła 

znudzoną stolicę na kolana. 

Mężczyźni rywalizowali o jeden spacer 

w towarzystwie urodziwej panny, kobiety 

mówiły o niej z przekąsem. Jan Kott wiele 

lat po wojnie napisał: „Miała jedno oko 

tak czarne, że aż tęczówka zdawała się 

przesłaniać źrenicę, a drugie brązowe 

z tęczówką w złote plamki. Wszyscy 

zachwycali się jej wierszami, w których jak 

w jej urodzie, było coś z kasydy perskiej”. 

Przez lata była obecna niemal 

wyłącznie we wspomnieniach pisarzy oraz 

poetów, także tych najwybitniejszych. 

Juliana Tuwima, który uchodził za jej 

promotora. Witolda Gombrowicza, 

którego pociągała jej tajemnicza 

osobowość. Józefa Łobodowskiego, 

który sobie próbował przypisać zasługi 

upamiętnienia współczesnej Sulamity. 

Kim była naprawdę? Dziewiętnastolatka, 

która w debiutanckim – jedynym – tomiku 

swoich wierszy zamieściła i ten – Obcość: 

Patrz: 

purpurowy trubadur święto obwieścił surmami – 

kupcy rozdają szkarłat i maści pachnącej miarki – 

na szklanych szczudłach sopranu chwieją się mdlejąc 

pieśniarki – 

tancerzom dzwonią torsy i ud błyszczący ornament – 

– a tyś spowszedniał sobie 

ulicą 

mierzoną 

co dzień, 

a w tobie jest śmierć nieuchronna 

jak igła krążąca w żyłach. 

Radość przepływa 

z dala 

w różowej świątecznej łodzi 

daleką obcą rzeką 

z ultramaryny i z iłu. 

Powiedzą o twoim żalu: „płaskostopy i karłowaty” 

powiedzą o twoim smutku: „bielidło, olejek, róż”. 

Ni liryka z tkliwych batystów 

ni ciężki epos z brokatu 

nie wyzna ciebie 

nikomu 

domysłem zza siedmiu mórz. 

4 


Moje malutkie miasto 

Zuzanna Polina Gincburg urodziła się 9 marca 1917 

roku w Kijowie. Prawdopodobnie już pod koniec roku jej 

rodzice – Cecylia (z domu Sandberg) i Szymon – podjęli 

decyzję o przeprowadzce do Równego Wołyńskiego, 

gdzie mieszkali Chaja i Abram Sandbergowie. I to właśnie 

oni, dziadkowie, wychowywali dziewczynkę, gdy jej 

ojciec wyjechał do Berlina, a matka na nowo układała 

sobie życie (kilka lat przed wybuchem II wojny wyszła 

za mąż za czeskiego piwowara Waltera Rotha, z którym 

wyemigrowała do Hiszpanii). 

Państwo Sandbergowie mieszkali przy głównej ulicy 

miasta – 3 Maja 132, w okazałym, jednym z niewielu 

tutaj murowanych domów. Jego parter zajmował skład 

apteczny – sklep, w którym można było kupić dosłownie 

wszystko: od lekarstw po bilety do kina. Sanka – bo 

tak mówiono na Zuzannę w domu – miała specjalne 

zadanie wyznaczone przez babcię. Oto, jak wspominał 

Kazimierz Brandys: „przed każdymi świętami Bożego 

Narodzenia ozdabiała wystawę sklepu swojej babki 

jako anioł. Klęczała w białej sukience, ze skrzydłami, 

srebrną przepaską na czole, a może złotą, i w białych 

pantofelkach”. 

To nie był dom ortodoksyjnych Żydów. Chaja była kobietą 

– dziś powiedzielibyśmy – nowoczesną, filantropką 

i działaczką organizacji kobiet żydowskich. Nic dziwnego, 

że zadbała o wykształcenie wnuczki, która uczęszczała 

do francuskiego przedszkola Madame Sauvage, pobierała 

lekcje muzyki i rysunku, prenumerowała lwowskie 

oraz warszawskie pisma literackie. Wreszcie – została 

uczennicą najlepszego rówieńskiego gimnazjum – 

polskiego Państwowego Gimnazjum im. Tadeusza 

Kościuszki. Dla dziewczyny wychowanej w domu, 

w którym mówiono wyłącznie w języku rosyjskim, 

musiało to być prawdziwe wyzwanie. Zuzanna sama 

uczyła się języka polskiego. Co więcej – będąc uczennicą 

klasy Vb zadebiutowała jako poetka. W gimnazjalnej 

gazetce „Echa Szkolne” Zuzanna Gincburżanka 

opublikowała wiersz zatytułowany Uczta wakacyjna: 

Na talerzu szarym ziemi, malowanym w zieleń trawy, 

Mam sałatkę, przyrządzoną z kwiatów wonnych i 

jaskrawych 

I z naczynia w kształcie słońca, które formy swej nie 

zmieni, 

Leje lato na nie ciepły i złocisty miód promieni. 

W innej misie z szkła czarnego, niby nocnych chwil kryształy 

Leży banan półksiężyca żółty, gruby i dojrzały; 

Lipiec suto obsypuje wnet firmament półksiężyca 

Cukrem gwiazdek, których pełna jest wszechświata cukiernica. 

Z przeźroczego dzbanu piję niebo z pianką chmur – oczyma; 

Lokaj – lato na swej tacy złotą dynię słońca trzyma. 

Wgryzam się zębami uczuć w kraśne jabłka dni czerwonych 

I do kosza serca chowam skórki wspomnień już zjedzonych. 


Te oficjalnie ogłaszane w szkolnym piśmie wiersze 

dotyczyły rzeczywistości szkoły, lekcji, lektur. Zdradzały 

niezwykły talent i ujawniały wyjątkową poetycką 

wyobraźnię. Ale to była tylko namiastka możliwości 

twórczych nastolatki. Ich skalę poznamy znacznie 

później – gdy w latach 90. ubiegłego wieku wydane 

zostaną z rękopisów najwcześniejsze utwory młodziutkiej 

równianki. Utwory, w których ujawnione zostaną 

nieprzystające wówczas nastoletniej dziewczynie: 

refleksja nad funkcjonowaniem własnego ciała, biologizm 

i żywioły natury. Więcej – zapowiedź prawdziwej 

rewolucji nastoletnich dziewcząt, Bunt piętnastolatek: 

My chcemy konstytucji, my chcemy swego prawa, 

że wolno nam bez wstydu otwarcie w świat wyznawać 

prawdziwość krwistych burz, 

że wolno wcielać w słowa odruchy chceń 

najszczerszych, 

że wolno nam już wiedzieć, że mamy ciepłe piersi 

prócz eterycznych dusz, – 

my chcemy konstytucji i praw dla siebie pełnych, 

że wolno nam zrozumieć: mężczyzna, to nie eunuch 

i wielbić mięśni hart, 

że wolno nam już pojąć, jak miłość ludzi wiąże, 

że wolno nam nie chować pod stos różowych wstążek 

biologicznych – prawd! – 

W 1934 roku Zuzanna wzięła udział w Konkursie Młodych 

Poetów Wiadomości Literackich. Ponoć za namową 

samego Tuwima, jemu to bowiem mama Sanki (albo 

i ona sama) wysłała wcześniej do oceny kilka wierszy. 

Debiutująca poetka otrzymała wyróżnienie za wiersz 

Gramatyka, który ujawniał jej zainteresowania językiem, 

traktowanym zmysłowo, cieleśnie niemal, i zapowiadał 

świadomą swojego rzemiosła twórczynię. 

Nic dziwnego zatem, że zaraz po maturze Zuzanna – już 

jako Ginczanka – przeniosła się do Warszawy… 

W samym 

śródmiejskim 

sercu stolicy 

Jako ulubienica Tuwima młoda Kresowianka bywała 

na pięterku w kawiarni Mała Ziemiańska przy ulicy 

Mazowieckiej w towarzystwie skamandrytów. 

Publikowała głównie w Skamandrze, a już w 1936 roku 

wydała tomik O centaurach, który, choć wcale nie 

wzbudził wielkiego zainteresowania krytyki, budował 

legendę bywalczyni warszawskich salonów. Z recenzji, 

jakie ukazały się w prasie po publikacji zbioru wierszy 

Ginczanki, wynika, że doceniano rzemiosło autorki, 

że dostrzeżono już wówczas odmienność, osobność 


5


Zuzanna Ginczanka, Anna Nogid (ciotka Zuzanny), Maria Zenowicz, (zona K.Brandysa). Równe 1938 (własność I. Kiec) 

i przepychanek sporo było w jej „szpilkowych” 

wierszach spraw obyczajowych, celnych obserwacji 

społecznych, ale też sporo obaw. Wiadomo 

bowiem ze wspomnień, że Ginczankę niejeden raz 

dotykały antysemickie napaści – na Uniwersytecie 

Warszawskim, gdzie studiowała pedagogikę, i wśród 

podejrzanych literatów oraz „panów dziennikarzy” 

zatrudnionych w brukowych pismach. Ci ostatni 

– anonimowi redaktorzy warszawskiej gazety 

„Wiem Wszystko” – opublikowali w lutym 1937 

roku obrzydliwy tekst pt. Koleżanko Gincburżanko! 

Nie bądźcie… Ginczanką. Być może odpowiedzią, 

przejmującą, na ten i inne ataki był wiersz Łowy: 

W gąszcze przeszłości, w zamierzchłe dzieje, 

w groźne, zawiłe bory i knieje, 

z dłonią wplecioną w uprząż i grzywy 

czarni na koniach pędzą myśliwi. 

Nozdrza rozdęte, tułów schylony 

usta zacięte, wzrok wytężony – 

pędzą jak wichry czarnym galopem 

za wątłym śladem, za nikłym tropem. 

Jakiż to zapał wzrok im rozszerza? 

Czegoż szukają? Jakiego zwierza? 

Jakiż to poryw pierś im wypręża 

godny rycerza i godny męża? 

6 

tej poezji. Kobiecość, która wymykała się wzorcom 

dopiero co stworzonym przez Marię Pawlikowską- 

Jasnorzewską. I wydaje się, że te elementy, które dzisiaj 

cenimy i podziwiamy w poezji autorki O centaurach, 

stanowiły kłopot dla recenzentów. Kłopot, z którym 

nie bardzo umieli sobie poradzić. Więc traktowali 

protekcjonalnie albo dyskredytowali. Jak choćby Stefan 

Napierski: „Przez każde zdanie jej dymi bowiem gorąca 

magma biologiczna, a pogański niepokój każe jej tworzyć 

dzikusoską kosmogonię, w której z Biblii pozostała 

jeno duszność i dekoracyjność Pieśni nad Pieśniami. 

Ta temperatura rozpławiania się, roztapiania, nie dla 

każdej wrażliwości będzie znośna, a zbyt zgęszczona 

esencjonalność takiej barbarzyńskiej w istocie miazgi 

przeżyciowej może wywołać reakcje niechęci – pomimo 

niepospolitych piękności artystycznych”. 

Być może dzięki znajomości z Tuwimem Zuzanna znalazła 

się w kręgu młodych twórców, którzy na przełomie 

1935 i 1936 roku zaczęli wydawać tygodnik satyryczny 

Szpilki. Redaktorem naczelnym pisma był Zbigniew 

Mitzner, najważniejszymi ilustratorami: Eryk Lipiński, 

Andrzej Siemaszko, Jerzy Zaruba, Henryk Tomaszewski, 

nadwornymi poetami: Światopełk Karpiński, Janusz 

Minkiewicz, Stanisław Jerzy Lec, Andrzej Nowicki, 

Edward Szymański. I w tym męskim gronie satyryków 

jedyna kobieta – Ginczanka. Oprócz towarzyskich żartów 


Pędzą myśliwi w zamierzchłe dzieje, 

gdzie ślad porasta i trop czernieje, 

w gąszczach przeszłości z uporem mrówki 

babki szukają, babki-żydówki, 

babki-żydówki bliźniego swego, 

wroga ciętego, druha dobrego, 

a gdy wywęszą babkę jak łanię, 

to w surmy, w trąby, w rogi i granie! 

O łowy piękne! O, dumne łowy 

w tajnych, sekretnych dziejach alkowy! 

O, wielkie, harde, wzniosłe tropienia, 

godne rycerzy i godne pienia! 

Krótko przed wybuchem wojny Zuzanna czuła 

się chyba najlepiej w towarzystwie młodych 

twórców skupionych wokół Witolda Gombrowicza, 

spotykających się w kawiarni Zodiak. Byli w tym 

gronie m.in.: Stanisław Piętak, Kazimierz Brandys, 

Stefan Otwinowski, Giza Ważykowa – grono 

wyznawców filozofii „pana Witołda”, akceptujące 

szczególne „stolikowe” formy i reguły gry. Być może 

rzeczywistość wykreowana przez ekscentryka


Okładka tomiku “O centaurach” Warszawa 1936) “Echa Szkolne” – debiut Zuzanny Gincburżanki, 1931 Poezje zebrane; Wyd. Marginesy, Warszawa 2019. 

i dziwaka pozwalała Ginczance na choćby krótki moment 

zapomnieć o łowach, wierzyć, że dzięki literaturze, dzięki 

artystycznej kreacji – można ocaleć? „Przypomniało 

mi się – pisał już po wojnie Witold Gombrowicz do 

Stanisława Piętaka – jak kiedyś na Mazowieckiej wracając 

do domu z Zodiaku tłumaczyłem Ginie, że na tę zbliżającą 

się wojnę trzeba koniecznie zaopatrzyć się w truciznę. A 

ona się śmiała”… 

Nie zostawiłam tutaj 

żadnego dziedzica 

W czerwcu 1939 roku Zuzanna wyjechała na wakacje 

do babci. Nie sądziła, że do Warszawy już nie wróci. 

Na początku 1940 roku przeniosła się do Lwowa, gdzie 

mogła być bliżej owego literackiego świata, za którym 

musiała bardzo tęsknić. W pismach wydawanych przez 

Związek Pisarzy Polskich i Ukraińskich publikowała własne 

wiersze oraz tłumaczenia (utworów m.in. Lesi Ukrainki, 

Pawła Tyczyny, Włodzimierza Majakowskiego). 

Ale podjęła też istotne decyzje dotyczące życia 

prywatnego. Wyszła za mąż za Michała Weinziehera – 

prawnika z wykształcenia, krytyka sztuki z zamiłowania. 

Choć dziwne to było małżeństwo, prawdopodobnie 

zawarte z rozsądku, a może lepiej powiedzieć – z chęci 

ratowania babci. Michał bowiem był znaną wśród 

sowieckich dygnitarzy osobistością, a Zuzanna chciała 

zapewne pomóc babci, przesiedlonej przez nową 

władzę z pięknego rodzinnego domu do niewygodnej 

przybudówki. Udało się, bo zaraz po ślubie wnuczki 

Chaja wróciła do mieszkania nad sklepem. 

Lecz to nie Michał Wienzieher był w owym czasie miłością 

Zuzanny. Janusz Woźniakowski – grafik, absolwent 

krakowskiej ASP i działacz komunistycznego podziemia – 

towarzyszył poetce w owych najtrudniejszych, najbardziej 

dramatycznych chwilach. We Lwowie, gdy po wkroczeniu 

do miasta wojsk hitlerowskich i po utworzeniu getta 

Ginczanka (teraz jako Ormianka o imieniu Marysia) 

ukrywała się w mieszkaniu w kamienicy przy ulicy 

Jabłonowskich 8a, oraz w Krakowie, gdzie zginęli oboje. 

Ucieczka ze Lwowa do Krakowa wymuszona została 

pogarszającą się sytuacją Zuzanny. Była dozorczyni 

kamienicy, w której mieszkała poetka, Zofia Chominowa, 

antysemitka i konfidentka, kilkakrotnie donosiła 

na gestapo, że w jej domu ukrywa się Żydówka. 

Uciekali stamtąd wszyscy znajomi Zuzanny – ona 

wciąż wracała do pokoju pilnie obserwowanego 

przez Chominową. To wtedy napisała swój ostatni 

wiersz, nawiązujący do Testamentu mojego Juliusza 

Słowackiego, a rozpoczynający się frazą z Horacego: 

Non omnis moriar – moje dumne włości, 

Łąki moich obrusów, twierdze szaf niezłomnych, 

Prześcieradła rozległe, drogocenna pościel 

I suknie, jasne suknie pozostaną po mnie. 

Nie zostawiłam tutaj żadnego dziedzica, 

Niech więc rzeczy żydowskie twoja dłoń wyszpera, 

Chominowo, lwowianko, dzielna żono szpicla, 

Donosicielko chyża, matko folksdojczera. 

Tobie, twoim niech służą, bo po cóż by obcym. 

Bliscy moi – nie lutnia to, nie puste imię. 

Pamiętam o was, wyście, kiedy szli szupowcy, 

Też pamiętali o mnie. Przypomnieli i mnie. 

Niech przyjaciele moi siądą przy pucharze 

I zapiją mój pogrzeb i własne bogactwo: 

Kilimy i makaty, półmiski, lichtarze – 

Niechaj piją noc całą, a o świcie brzasku 

Niech zaczną szukać cennych kamieni i złota 

W kanapach, materacach, kołdrach i dywanach. 

O, jak będzie się palić w ręku im robota, 

Kłęby włosia końskiego i morskiego siana, 

Chmury rozprutych poduszek i obłoki pierzyn 

Do rąk im przylgną, w skrzydła zmienią ręce obie; 

To krew moja pakuły z puchem zlepi świeżym 

I uskrzydlonych nagle w aniołów przemieni. 


7

8 



Eryk Lipiński, Karykatura Zuzanny Ginczanki (własność I. Kiec). 

Zuzanna i Janusz opuścili Lwów, gdy dotarła 

do dziewczyny informacja o śmierci babci – Chaja 

Sandberg zmarła na atak serca w drodze do miejsca 

straceń w Zdołbunowie albo w Sosenkach. Nic już nie 

zatrzymywało Sanki w rodzinnych stronach. Rozpoczął 

się najbardziej dramatyczny, ostatni etap ucieczki. 

W Krakowie Zuzanna początkowo ukrywała się przy 

ulicy Zyblikiewicza w mieszkaniu państwa Güntnerów, 

gdzie mieszkał już Michał pod przybranym nazwiskiem 

Danilewicz. Następnie kobieta przeniosła się do 

podkrakowskich Wróblowic i tutaj na początku 1944 roku 

zastała ją informacja o aresztowaniu Woźniakowskiego, 

które nastąpiło podczas przypadkowej łapanki albo 

w wyniku prowokacji mającej na celu likwidację 

komunistycznego podziemia w stolicy Małopolski. 

Zuzanna wróciła wówczas do Krakowa i znalazła 

schronienie u znajomej krakowskich artystów Elżbiety 

Mucharskiej przy ulicy Mikołajskiej. Stąd właśnie w lutym 

1944 gestapo zabrało Ginczankę do więzienia przy 

ulicy Montelupich, a następnie przy Czarnieckiego. 

Kobietom przebywającym z nią w celi mówiła, 

że wydała ją gospodyni, z którą była skłócona. 

Z powodu sukienki, a może innej, mało ważnej 

„rzeczy żydowskiej”… 

Ostatnie ślady Zuzanna Ginczanki to podpisane przez 

nią zapotrzebowania na żywność i odzież, wysyłane 

z więzienia do Polskiego Komitetu Opiekuńczego 

Kraków-Miasto. Najpóźniejsze z nich datowane jest 

na 18 kwietnia 1944 roku. Wiele wskazuje na to, że 

poetka została przewieziona ostatnim transportem 

więźniów z Krakowa do obozu w Płaszowie i tam 

rozstrzelana 5 maja 1944 roku. 

Post scriptum 

Po wojnie pisał Julian Tuwim do Zbigniewa Mitznera: 

„Innych, którzy zginęli, codziennie wspominam, 

co dzień wzdycham po nich, przede wszystkim po 

biednej mojej przyjaciółeczce Ginczance…” 

I Gombrowicz do Piętaka: „Proszę cię, napisz mi 

kiedy, jaka była śmierć tej biednej Giny. Dlaczego 

piszesz, że ją męczono?” 

Jan Śpiewak, Kazimierz Wyka i Juliusz Wiktor 

Gomulicki rozpoczęli przygotowania nad wydaniem 

wierszy wybranych Zuzanny Ginczanki. Julian Przyboś 

opublikował w Odrodzeniu jej ostatni wiersz – który 

już wkrótce stał się dowodem w procesie Zofii 

Chominowej, „donosicielki chyżej”, oskarżonej 

o wydawanie Żydów niemieckiej policji. 

Jednak obrady Szczecińskiego Zjazdu Pisarzy 

w 1949 roku nie były dla Zuzanny sprzyjające. 

Nazwano ją „Tuwimem w spódnicy”. burżuazyjną 

poetką, epigonką skamandrytów. Postanowiono 

zapomnieć. I dopiero lata 90. przywróciły Zuzannę 

naszej literaturze i świadomości czytelników. 

Wydane zostały wszystkie utwory Ginczanki – także 

te, których rękopisy ocalił Eryk Lipiński, likwidując 

warszawskie mieszkanie Zuzanny we wrześniu 

1939 roku. Ukazała się monografia poetki, zaczęły 

powstawać liczne prace artystyczne inspirowane 

jej biografią i twórczością. 

Po ukazaniu się w 1991 roku pierwszego po wielu 

latach wyboru poezji Ginczanki Wacław Oszajca 

urwał w pół zdania myśl, że bez wierszy los tej 

młodej dziewczyny… Dopowiem zatem za autora: 

bez wierszy tego losu by nie było. Zuzanna Gincburg 

byłaby jedną z milionów, anonimową, pozbawioną 

imienia, nazwiska, pozbawioną indywidualnych 

rysów i indywidualnej historii, ofiarą ludobójstwa. 

Czy to właśnie, dramat własnej śmierci i moc poezji, 

przeczuwała autorka pięknego i smutnego Żar-Ptaka, 

pisząc: „a za mną smugą surową wiersze znaczą mój 

ślad”? [IK]


Izolda Kiec 

Izolda Kiec - prof. dr hab. 

w zakresie kulturoznawstwa; 

literaturoznawczyni 

i teatrolożka; prezeska Fundacji 

Instytut Kultury Popularnej, 

zatrudniona w Uniwersytecie 

Artystycznym w Poznaniu 

(w Katedrze Kuratorstwa i Teorii 

Sztuki). Autorka artykułów 

i monografii książkowych 

poświęconych literaturze 

i teatrowi XX wieku oraz formom 

kultury popularnej, m.in.: 

– Zuzanna Ginczanka. Życie i twórczość (1994), 

– Halina Poświatowska (1994), 

– Teatr służebny polskiej emigracji. Z dziejów idei 

(1999), 

– Złodzieje szczęścia, czyli Agnieszki Osieckiej sposób 

na życie (2000), 

– Wyprzedaż teatru w ręce błazna i arlekina, czyli… 

o kabarecie (2001), 

– W kabarecie (2004), 

– W szarej sukience? Artystki i wokalistki 

w poszukiwaniu tożsamości (2013), 

– Historia polskiego kabaretu (2014), 

– Czy chce pan być powieszony w sympatycznem 

towarzystwie? Czyli poznańskie kabarety artystyczne 

w dwudziestoleciu międzywojennym (2015), 

– Szoszana znaczy Niewinna. Wokół poezji i biografii 

Zuzanny Ginczanki (2019), 

– Ginczanka. Nie upilnuje mnie nikt (2020). 

Izolda Kiec; fot. A. Wykrota 

Wyd. Marginesy, Warszawa 2020 

GINCZANKA 

NIE UPILNUJE MNIE NIKT 

SZOSZANA 

ZNACZY NIEWINNA 

Edytorka twórczości Zuzanny 

Ginczanki, Romana Tadeusza 

Wilkanowicza i Felicji 

Kruszewskiej. W 2015 r. 

wyróżniona przez minister kultury 

odznaką „Zasłużony dla Kultury 

Polskiej”. W 2016 i 2020 r. 

stypendystka Ministra Kultury 

i Dziedzictwa Narodowego 

w dziedzinie literatura. 

W roku 2017 stypendystka 

Marszałka Województwa 

Wielkopolskiego w dziedzinie 

Kultura i ochrona dziedzictwa 

narodowego. 

Wyd. Instytut Kultury Popularnej, Poznań 2019 


9

Tamara 

Raven 

10 


foto: Natan Petrelli

CZARNY KRUK 

Czasem śpiewam sobie przejmującą melodię abchaskiego płaczu, 

sylaby układające się w zawodzenie 

foto: Elina Papaskiri 

Tamara Woronowa (pseudonim sceniczny Raven – z ang. 

Kruk) to filigranowa brunetka obdarzona potężnym 

głosem i olśniewającym uśmiechem. Skromna, chociaż 

świadoma swojego talentu. Multiinstrumentalistka, 

ale to głos jest jej najcenniejszym instrumentem. 

Urodzona w Abchazji, długo szukała swojego miejsca 

pod słońcem. Początkowo w Moskwie, później 

w Warszawie, a od dwóch lat tworzy i śpiewa 

w Londynie. Po ukończeniu studiów na wydziale 

wokalno-aktorskim prestiżowej Rosyjskiej Akademii 

Szkoły Teatralnej w Moskwie (GITIS), rozpoczęła 

karierę jako śpiewaczka operowa. Jednak już 

w trakcie studiów zaczęła aktywnie występować 

na scenie jazzowej i klubowej. W 2010 roku wydała 

swoją pierwszą płytę Few of my Favourites, której 

promocja odbyła się w jazzowym Tygmoncie, klubie 

doskonale znanym z perfekcyjnego repertuaru 

i światowych muzyków. Mimo, że sentyment podpowiada 

jej rytmy jazzowe, chciałaby uniknąć zaszufladkowania, 

dlatego nie unika szerszego repertuaru. Płyta, nad 

którą obecnie pracuje, to właśnie różnorodność. 


11


Abchazja jest moim wspomnieniem, 

czasem bywa w mojej muzyce. 

Tamaro, jak to się stało, że nie mieszkasz już 

w Abchazji? W reportażu, emitowanym 

w 2006 roku przez program 1 Polskiego Radia, 

zatytułowanym Miejsce pod słońcem, opowiadacie 

z bratem (Nikolaiem Woronowem, mieszkającym 

i pracującym w Warszawie jako stomatolog – przyp. 

red) swoją historię „Apsny” – kraina duszy. Kaukaski 

temperament i równocześnie niezwykła wrażliwość. 

– Brak Ci Abchazji? Tęsknisz? 

Abchazja jest moim wspomnieniem, czasem bywa 

w mojej muzyce. Tęsknię, bo tam nadal jest moja 

rodzina, ale z drugiej strony wiem, że teraz jestem 

w dobrym miejscu i dobrym momencie mojego życia. 

Londyn to tygiel, który daje ogromne możliwości. 

Muzyka jest generalnie bardzo wymagająca, 

potrzebuje ogromnej samodyscypliny, codziennego 

ćwiczenia, dbania o głos. Czasem ważny też jest 

łut szczęścia, np. spotkany przypadkowo człowiek. 

Historia mojej rodziny jest długa i burzliwa. Mam 

korzenie polskie, rosyjskie, gruzińskie, ormiańskie, 

greckie… Ojciec prababci, pochodzący z Wilna, 

12 


po Powstaniu Styczniowym został zesłany na Kaukaz, 

zwany wtedy południową Syberią. Moja rodzina tam 

pozostała. Do dzisiaj część posiadłości (utraconej 

podczas wojennych zawirowań) istnieje wysoko 

w górach. Polacy, którzy mieli okazję odwiedzić 

to miejsce mówią, że jest to kaukaski przyczółek 

dawnej polskości. Wojna z Gruzją spowodowała, 

że nasza rodzina musiała uciekać. Znaleźliśmy się, 

jako uchodźcy, w Moskwie. Potem wiele lat tam 

mieszkałam, skończyłam szkołę średnią i studia. 

W 1996 roku mój brat dostał się na studia medyczne 

w Polsce. Moskwa była dla mnie zbyt trudnym 

do życia miastem, dołączyłam do brata. Zawsze 

chciałam wyjechać na zachód. Polskie korzenie 

pomogły mi odnaleźć się pod tym kawałkiem nieba. 

Przez wiele kolejnych lat mieszkałam i tworzyłam 

w Polsce. Tutaj też nagrałam i promowałam moją 

pierwszą i dotychczas jedyną płytę. 

Jak się dorasta w umuzykalnionej rodzinie, dobrze 

wykształconej, nobilitowanej? Twoja piękna 

mama, to nauczycielka muzyki, babcia również,

ojciec — wybitny historyk, specjalista od spraw 

Wschodu, obdarzony także mocnym 

i ciekawym głosem, założyciel Związku Polaków 

w Abchazji. Jako historyk zapraszany był na różne 

kontrakty zagraniczne, prowadził wykłady, 

ale na stałe nie chciał opuścić Abchazji. 

Od 1991 roku angażował się aktywnie w politykę, 

co w efekcie doprowadziło go do piastowania 

funkcji wicepremiera kraju (zginął tragicznie, 

zastrzelony 11 września 1995 roku; sprawców 

ujęto, jednak nigdy nie osądzono – przyp. red). 

W Waszym domu gościło dużo znanych 

i ciekawych ludzi. 

Tak, mama wiedziała o muzyce wszystko – miała 

świetny słuch, ale nie potrafiła dobrze śpiewać. 

Tata obdarzony był świetnym głosem, z kolei nie 

miał słuchu. Obydwoje doskonale się uzupełniali. 

Prawdopodobnie udało mi się odziedziczyć po 

nich ich najlepsze cechy… Rodzice od początku 

chcieli zainteresować mnie muzyką, która w sposób 

naturalny była w naszym domu. Mój brat, mimo 

iż poszedł zawodowo w zupełnie innym kierunku, 

również śpiewa, gra przepięknie na pianinie. 

W czasie działalności politycznej mojego taty, było 

niestety trudniej. Często byliśmy obserwowani, 

„na świeczniku”. Rodzina miała mniej czasu dla 

siebie. A potem, wskutek zmiany sytuacji politycznej, 

musieliśmy uciekać. Poszukać innego miejsca. 

Czasem śpiewam sobie przejmującą melodię 

abchaskiego płaczu, sylaby układające się 

w zawodzenie: „O-ua-ri-raa-o” „o- raj-da -ri”. 

To pewnie mój płacz nad Abchazją. 

Masz staranne wykształcenie. Szkoła średnia 

przy Konserwatorium Moskiewskim im. Piotra 

Czajkowskiego w klasie skrzypiec, studia 

w Rosyjskiej Akademii Sztuki Teatralnej. 

Kim miała zostać Tamara? Aktorką? 

Piosenkarką? Skrzypaczką? 

Chyba jednak od początku najwięcej serca miałam 

do śpiewu i to najbardziej grało mi w duszy. 

Początkowo myślałam o karierze operowej. Wielu 

muzyków i krytyków muzycznych zauważa, że ten 

element możliwości wokalnych jest obecny w mojej 

twórczości i że to odróżnia mój głos od innych 

kobiecych głosów. Teraz bardziej po drodze mi 

z jazzem, ale w swoim repertuarze, mam różnorodne 

piosenki: funk, r’n’b, house, disco, pop i rzecz jasna 

utwory klasyczne, a nawet rosyjskie romanse, 

a także piosenki w wielu innych językach. 

Mówisz biegle kilkoma językami: rosyjskim, 

polskim, angielskim. Masz jakieś marzenie, 

Ja muzykę czuję, 

dotykam jej. 

w jakim jeszcze języku chciałabyś zaśpiewać? 

Poza ormiańskim – krew ormiańska jest w moich 

korzeniach – chciałabym zaśpiewać po hebrajsku. 

Taki mam plan. To emocjonalny język duszy. 

Niesie niesamowitą ekspresję. 

Jesteś multiinstrumentalistką. Skrzypce, fortepian, 

do tego piękny głos. 

Moim instrumentem jest stanowczo głos. Często 

śpiewam, akompaniując sobie przy fortepianie. 

Myślę, że potrafię zagrać na wielu instrumentach. 

Od skrzypiec na jakiś czas odeszłam, teraz wracam 

do nich. To dodatkowa umiejętność, szczególnie tutaj 

ceniona wśród muzyków (w Londynie – przyp. red). 

Głos jednak, według mnie, daje najcudowniejszą 

możliwość niesienia emocji. To jednak równocześnie 

ciężka praca i codzienne ćwiczenie. 

Teraz, na co dzień mam możliwość nagrywania 

w profesjonalnym studiu. 



13

Czy Ty „widzisz” muzykę? 

Ja muzykę czuję, dotykam jej. Muzyka to emocja. 

Masz słuch absolutny? 

Nie…, słuch mam dobry, prawie absolutny, lecz nie 

absolutny. 

To przeszkadza czy pomaga? 

Często przeszkadza, bo słyszę niedociągnięcia, jakieś 

fałszywe nuty. Szczególnie, kiedy występuję 

z nowymi muzykami, z którymi nie znamy się dobrze, 

a ponadto każdy ma swoje własne ograniczenia. 

W Londynie jest ogromny potencjał, ale nie oznacza 

— Sting stanowczo jest moim pragnieniem, 

w kontekście muzycznym oczywiście. 

Poprzeczka wysoko postawiona, ale cele, nawet 

te, wydawałoby się na dany moment nierealne, 

mobilizują do działania. A sala koncertowa? 

Jest miejsce w którym chciałabyś zaśpiewać? 

Nie mam wątpliwości — Wembley. Ilość miejsc na 

widowni to 1% mieszkańców Londynu. To byłoby coś! 

A sala? (zastanowienie) — Royal Albert Hall. 

I byłaby to opera? 

Raczej nie. Choć opera czasem pojawia się w 

moich sennych marzeniach. Tak poważnie... głos 

od początku najwięcej serca 

miałam 

do śpiewu 

to, że każdy, nawet ten, który miał okazję grać 

z największymi, jest tak samo starannie wykształcony, 

że muzycznie jest na najwyższym poziomie. 

Współpracowałaś z wieloma znanymi postaciami. 

Wśród nich: Toni Cimorosi, Nicole Henry, Juliusz 

L. Green, Igor Butman, Boris Frumkin, Anatolij 

Gierasimow, Didier del Aguila, Adam Lewandowski, 

Wojciech Gogolewski. Jakie jest Twoje marzenie, 

z kim chciałabyś zaśpiewać/zagrać? 

Z żyjących jazzowych artystów odnalazłabym się 

na scenie z Bobbym McFerrinem. Uwielbiam 

improwizację. Wśród moich marzeń jest też artysta, 

z którym chyba każdy z muzyków chciałby zaśpiewać 

14 



operowy trzeba ćwiczyć, a ja jestem różnorodna, 

chcę robić muzykę dla różnej publiczności. Ważne, 

aby ta publiczność była wymagająca. Nie lubię 

kompromisów, nie lubię chodzenia na łatwiznę. 

Nauczyłam się też cierpliwości i systematyczności 

w swoich zawodowych działaniach. 

Jaki jest Twój ulubiony instrument? Jaki powinien 

być w zawsze na scenie? 

Moim ulubionym instrumentem jest chyba bas. 

Wymagający. Zdarzyło mi się zagrać koncert 

jedynie przy akompaniamencie basu. Oczywiście 

każdy instrument może być szczególny, dawać coś 

niepowtarzalnego. Ważne, kto jest mózgiem danego 

instrumentu. Ja osobiście lubię grać na fortepianie,

ale teraz wracam do skrzypiec. Wiele lat temu nie 

były moim instrumentem. Czułam, że do gry na nich 

zostałam w jakiś sposób zmuszona. 

Podkreślasz, że potrafisz zaśpiewać wszystko. 

Nie chcesz się ograniczać, zostać zaszufladkowana. 

Wiem, że ostatnio robi furorę w internecie Twoje 

nagranie operowe do muzyki filmowej. Zgłosiłaś to 

nagranie do konkursu (https://www.youtube.com/ 

watch?v=VGcZl2thsCM). Marzenia się spełniają. 

Tak, miałam przyjemność wyprodukować ten utwór 

z moim znajomym kompozytorem i faktycznie widzę, 

że pojawiło się duże grono tzw. followersów 

w mediach społecznościowych. Dodam, że 

operowym głosem nie śpiewałam już chyba 10 lat. 

Jesteś niesamowicie skromna. I olśniewająco 

piękna. Powiedz, czy w opanowanej w wielu 

sytuacjach przez mężczyzn branży muzycznej 

jesteś postrzegana jako charyzmatyczna, obdarzona 

niesamowitym głosem, zdolna Tamara Raven, czy 

raczej próbują traktować Cię jak piękną maskotkę? 

Niestety zdarza się, iż mężczyźni, zwłaszcza w branży 

aktorskiej, muzycznej, telewizyjnej, nie chcą widzieć 

umiejętności. Traktują artystki powierzchownie 

i bez należytego profesjonalizmu. W czasach #metoo, 

coraz więcej kobiet, sławnych i wartościowych, 

przyznaje się do doświadczeń molestowania czy 

złego traktowania. Staram się ucinać znajomości, 

które nie przynoszą profesjonalnej współpracy. 

Stwarzam dystans. Oddalam się. Jestem więc 

postrzegana jako artystka z trudnym charakterem. 

Ostatnio nawet słyszałam o sobie, że jestem harda 

(śmiech). To oczywiście jest nieprawda, choć upór 

i stawianie granic odziedziczyłam po przodkach. 

Z drugiej strony jestem bardzo emocjonalna. 

Tamaro, 7 marca tego roku, tuż przed pandemią 

i całkowitym lockdown odbył się niezwykły 

koncert. Tu wracam do Twojego ulubionego 

instrumentu. Zaśpiewałaś przy akompaniamencie 

jedynie gitary basowej, na której grał francuski 

basista Didier del Aguila. To Wasz drugi wspólny 

koncert. Inicjatorka przedsięwzięcia zgromadziła 

na nim ludzi wielorako uzdolnionych, z pasją. 

Kilka dni później świat wyglądał zupełnie inaczej, 

a dystans społeczny stał się najważniejszą 

zasadą egzystencji. W wydarzeniu uczestniczyło 

kilkadziesiąt osób, dwoje z Was przyleciało 

specjalnie z zagranicy. Nikt nie zachorował. 

Szczęście? Dobra energia? 

szczęścia, że praktycznie w ostatniej chwili przed 

pandemią wydarzenie doszło do skutku. I było 

cudowne. Mimo tego, że ja już miałam problemy 

z drogą powrotną do Anglii i moja podróż trwała 

bardzo długo, to nie żałuję. Ostatni koncert na żywo, 

przed innym światem. Nie zapomnę go. Mam też 

nadzieję, że publiczność bawiła się doskonale. 

Plany na przyszłość? Nowa płyta czy media 

internetowe? 

Płyta na pewno. Różnorodna. Ostatnio współpracuję 

z różnymi muzykami i producentami, dużo nowych 

projektów jest w realizacji. W międzyczasie trwa 

promocja nowych utworów na platformach 

internetowych. Internet to potężne medium, 

a we współczesnym świecie szczególnie dobre 

narzędzie promocji. Zapraszam przy okazji na moją 

internetową stronę: www.tamararaven.com. 

Tamaro, kim jest dla Ciebie Mila? 

(Szeroki, ciepły uśmiech). 

Mila to moja polska babcia. Najserdeczniejsza dla 

mnie osoba. U Mili, a w zasadzie Emilii, obecnie 91- 

letniej prężnej i pięknej kobiety o artystycznej duszy 

bywało, że abchaska młodzież grała na fortepianie 

Chopina. Po wojnie z Gruzją Mila zaangażowana 

była w pomoc uchodźcom. Los zesłał Milę mojemu 

bratu. Zaproponowała mu zamieszkanie w jej 

pięknym, podwarszawskim, artystycznym domu, 

kiedy po studiach przyjechał do Warszawy, aby robić 

specjalizację. Centralnym punktem tego domu jest 

do dzisiaj fortepian. Mila często siada do niego 

i gra. Jak gra! Ogromne okna sprawiają, że zielony 

ogród wchodzi do środka, a muzyka płynie… Sąsiedzi 

przyzwyczaili się, że mają koncerty za darmo. 

Do Mili przyjeżdżam, jak do swojego domu. Ona 

tworzy jego niezwykłą atmosferę. To moje polskie 

miejsce pod słońcem. A ona traktuje mnie i mojego 

brata, i moją córkę, która urodziła się w Polsce 

i spędziła dzieciństwo w tym domu, jak najbliższą 

rodzinę. W tym roku, jeśli tylko będzie możliwość 

zamierzam przyjechać do niej z córką. Ona też 

uwielbia Milę. 

Muzyka jest dla Ciebie…? 

Życiem. Poszukiwaniem. 

Trzymam za Wembley. [KBS] 

Myślę, że dobra energia przede wszystkim. I sporo 


15

LUBOMIR 

LEWCZEW 

„Stary dom dziadka 

miał dach z kamiennych płyt. 

I nawet pamiętam, że rosły jakieś trawy 

tam wysoko… 

-Gdzie jest – 

pytam się, - 

stary dom dziadka?” 

Redaktor: Елка Няголова 

Wydawcy: KaMPe i Akademia Słowiańska 

„ROZŁĄKA NIE CZYNI CIĘ WOLNYM” 

16 

Tymi słowy rozpoczynają się „Dachy” Lubomira Lewczewa, wybitnego bułgarskiego poety, pisarza 

i myśliciela, który pozostawił głęboki ślad nie tylko w bułgarskiej, lecz również w europejskiej kulturze. 

Wiersz ten powstał w roku 1971, a więc na długo przed moim pierwszym bliższym spotkaniem 

z Bułgarią, jej kulturą, językiem, tradycjami i wszystkim tym, co składa się na dzisiejszą „bułgarskość”. 

Bułgarskość, która na przestrzeni lat stała mi się niezmiernie bliska i w pewnym stopniu wymieszała się 

z moją „polskością”. I choć wiem, że „Dachy” osadzone są w zupełnie odmiennym kontekście, czytając 

słowa otwierające ten utwór, dokonuję swoistej „parafrazy myśli” w nim zawartej i powracam do czasu 

spędzonego w Bułgarii – wpierw Warnie, do której wraz z moją rodziną przybyłem przeszło 20 lat temu, 

by objąć funkcję Konsula Generalnego RP, a następnie w Sofii, gdzie spędziłem cztery wspaniałe lata, 

piastując urząd Ambasadora RP. Był to bardzo ważny okres w moim życiu, nie tylko zawodowym, lecz 

również prywatnym. W Warnie oraz w Sofii poznałem bowiem wiele osób, które zostały i wciąż są moimi 

przyjaciółmi. Ten „Stary dom dziadka” przypomina mi chwile spędzone z moimi bułgarskimi przyjaciółmi 

w ich starych, rodzinnych domach „na wsi”, czy to pod Warną, czy to koło Sofii. Był to też okres 

wytężonego poznawania wspomnianej „bułgarskości”. Wówczas po raz pierwszy zetknąłem się 

z twórczością Lubomira Lewczewa, który zwrócił moją uwagę metaforycznością języka, pewnym 

mistycyzmem oraz stylem, które udało mi się docenić dopiero po upływie lat, gdy moja znajomość 

języka bułgarskiego była już na tyle dobra, by uchwycić jego niuanse. 

Dziś z nieskrywaną przyjemnością i – przyznaję to – po dłuższej przerwie, mogę powrócić do tych czasów 

dzięki niniejszemu tomikowi. I choć Lubomir Lewczew był już tłumaczony na język polski, to od tego czasu 

upłynęło wiele lat. Dlatego cieszy mnie, iż nie tylko ja, lecz również wszyscy polscy czytelnicy będą mieli 

okazję ponownie zapoznać się z twórczością poety, co niezmiernie ważne, w bardzo dobrym przekładzie 

autorstwa Aleksego Wróbla i Teresy Moszczyńskiej-Łazarowej. Cieszy mnie też, że literatura bułgarska 

jest w ostatnich latach coraz częściej tłumaczona na język polski, dając nam możliwość bliższego poznania 

Bułgarii, która, jak sam się o tym przekonałem, jest krajem nie tylko pięknej przyrody lecz również bogatej 

kultury nieustępującej swoim bardziej znanym europejskim „kolegom”. I zanim pozostawię czytelników 

sam na sam z twórczością Lubomira Lewczewa, pozwolę sobie na jeszcze jedną parafrazę jego myśli 

zawartej w wierszu „Bez łez”, gdzie czytamy, iż „rozłąka nie czyni cię wolnym”. 

Albowiem, choć z Lubomirem Lewczewem rozstaliśmy się na zawsze w 2019 r., to ku naszemu szczęściu, 

to pożegnanie nie stanowi rozłąki z jego twórczością. 

Krzysztof Krajewski 

Dyrektor Protokołu Dyplomatycznego MSZ RP 

Konsul Generalny RP w Warnie (1998 - 2003) 

Ambasador RP w Bułgarii (2014 - 2018) 

Kawaler Orderu Stara Płanina I Stopnia (2018) 

Honorowy obywatel Warny i Aksakowa 


Fotografie udostępnione przez rodzinę Lubomira Lewczewa 

Lubomir Lewczew Любомир Левчев 

Pora samotnego świerszcza Сезонът на самотния щурец 

PIEŚŃ O GARCII LORCE 

PO WYPITYM KONIAKU 

KAPRYS № 1 

Gdy umrę… 

pochowajcie mnie z gitarą… 

(F.G. Lorca) 

Gdzie jest ta krwawa Grenada? 

Gdzie jest twój grób? 

Kogo mam zapytać? 

Czyżby ogierów, które rżą 

i ryją kopytami piasek, 

czy orłów białobrodych 

zе szczytów Nevady… 

Daleko, 

daleko jest Grenada!… 

Czy niebo jest tam błękitne? 

A mirty zielone?… Nie wiem. 

Ale ty przecież umarłeś za 

Grenadę. 

Tam, gdzie śpiewają seguidillę, 

w tej ziemi hiszpańskiej zgniły 

skrwawione koszule moich 

braci. 

Daleko, 

daleko jest Grenada!… 

Ale ty jesteś bliski! 

Nie szukam twojego grobu, 

by cię opłakiwać. 

Nad twoim grobem zaśpiewam 

pieśń, 

gitara zabrzmi wesołą nutą. 

A na twojej nagrobnej płycie 

naostrzę kastylski sztylet – 

na następny bój! 

Teraz idźcie sobie wszyscy 

życzliwi, 

doradcy, 

zatroskani kim będę!… 

…Chcę być blaszanym kapslem 

od butelki z lemoniady. 

Chcę, by moja córka, 

ubierając się rano, 

schowała mnie 

w kieszonce fartuszka. 

Aby w przedszkolu 

miała przy sobie coś z domu. 

Ponieważ tam 

nie wolno wnosić takich rzeczy. 

A są tak niezbędne!… 

W razie potrzeby 

nagle zabłysnę – 

zębaty, 

srebrny 

niczym gwiazda. 

A moja córka się uśmiechnie… 

Złamiemy ten zakaz! 

Jeśli kiedyś zrobię karierę 

(a twierdzą, że to nieuniknione) 

gdy zajdę tak wysoko, 

że z zewsząd będą dzwonić, 

wtedy 

śmierć uczynię moją 

sekretarką. 

I gdy będziecie mnie szukać, 

ona odpowie, że mnie nie ma. 

– Ale mimo wszystko… 

tylko na chwilę… 

– Nie! – 

powie. – 

W ogóle go nie ma! 

A ja przez całą tę nieskończoność 

czasu 

będę patrzył przez okno 

jak spadają liście 

lub rozkwitają zielenią, 

jak odległa kopuła kościoła 

przypomina filiżankę kawy, 

odwróconą do wróżenia, 

jak dziewczyny przeglądają się 

w szklanych drzwiach 

i jak wy myślicie, 

że mnie już w ogóle nie ma. 

Tłumaczenie z języka bułgarskiego: Teresa Moszczyńska-Łazarowa i Aleksy Wróbel 

17 


Kochał sarny. Były takie 

piękne i miały takie ufne 

oczy. Onieśmielały go tą 

swoją ufnością, oddaniem, gdy tak 

leżały bez ruchu, czekając aż z nimi 

skończy. 

Kiedy pierwszy raz strzelił do 

sarny, poczuł, że ona wie o nim 

wszystko i przeraziło go to bycie 

prześwietlonym na wylot w swoim 

człowieczeństwie. 

W domu nigdy nie opowiadał 

o pracy. Żaden z nich nie 

opowiadał. Między sobą zresztą 

też nie rozmawiali o robocie. Bo 

robota, to była wielowymiarowa 

śmierć. Z zaskoczenia, zza węgła, 

z ręki starej kobiety w przeżartych 

brudem szmatach, z ręki dziecka 

jedynie trofeami, które ktoś, na 

wojnę z kim cię wysłali, i kto tę wojnę 

prowadzi, wypreparuje z wyższych 

sensów, opluje i powiesi na ścianie. 

Ciągły strach to rak. To erozja umysłu. 

Wyższe uczucia redukują się do zera. 

Liczy się instynktowna umiejętność 

odczuwania mikro-sygnałów, niczym 

pająk, który wie, że w sieci właśnie 

znalazła się ofiara. Ważne staje się 

to, by nawet we śnie cenzurować 

swoje myśli. Taki strach wchodzi w 

fazę przewlekłą, wydawałoby się 

wręcz oswojoną. Robi z naszej twarzy 

szczelną maskę, a z oczu kamery, 

rejestrujące wszystko, co może stać 

się potencjalnym zagrożeniem. Ciało 

zamienia w napiętą sprężynę, gotową 

do skoku zawsze, nawet w chwili 

największego odurzenia, czy to seksem, 

czy wódką. Tyle emocji. Adrenalinowy 

haj. Później nic już nie cieszy. Wszystko 

i zawiązać na supeł, żeby płynne 

ekskrementy, nie zalały tuszy. 

Przecinam skórę i mięśnie brzucha, 

od spojenia łonowego aż do mostka. 

Całuję jej brzuch. Język wędruje 

po delikatnej skórze, wślizguje się w 

zagłębienie pępka. 

Żeby nie przeciąć jelit w otwór 

po cięciu przy spojeniu łonowym 

wsuwam dwa palce, odciągam skórę 

i tnę ją nożem prowadzonym do dołu 

między palcami. Przecinam przeponę 

wzdłuż żeber. Sięgam w głąb klatki 

piersiowej, wyrywam tchawicę, 

przełyk, płuca i serce. 

Pieszczę jej sutki, słyszę miarowy i 

coraz szybszy stukot pod jej żebrami, 

rwący się oddech. 

Wkładam ręce w ciepłe ciało. 

Łania. Jedwabisty porządek 

wnętrzności, po dotknięciu którego 

ręce pachną jeszcze przez długi czas 

o uśmiechniętych oczach, czaiła 

się w szepcie na bazarze i w twarzy 

urzędnika konsulatu. Żeby zagłuszyć 

nieprzyjemne szumy w świadomości 

i dać wyobraźni pożywkę inną, niż 

wizja krwawej pulpy, w którą potrafi 

zmienić się ciało, gadali, wygłupiali 

się, klęli, snuli wciąż doprawiane 

detalami opowieści o tym, jak się 

kozakowało, jadąc na kolejną akcję, 

jak się piło, co się paliło, jak się 

bajerowało miejscowe dupy, jak 

zakładając po trzy prezerwatywy, 

drżało się ze strachu, że wszystkie 

na pewno mają hifa, bo za hifa 

dostaje się tutaj paczki żywnościowe, 

a lepiej przecież kojfnąć na hifa niż 

z głodu. Zgorzkniałym, wytrawionym 

przez stres futerałem na ego. 

Tym się stał. Umięśnionym, gibkim 

i wielozadaniowym pokrowcem, 

na broń, którą jest zimna kalkulacja 

i wygimnastykowany intelekt. O kilka 

razy za wiele udawał, że strach to 

tylko emocja. Szkolą cię tak, byś miał 

przeświadczenie, że jesteś myśliwym, 

a okazujesz się być zwierzyną łowną. 

Tak, jak cała twoja kultura i ideały, 

w które wierzyłeś. One stają się 

18 


jest zbyt mało ekscytujące. Nawet 

ból. Jest. Po prostu zwykły, do 

zniesienia. Panowanie nad sobą to 

podstawa. A ciało wymusztrowane 

w wykonywaniu poleceń, bez 

sprzeciwu potrafi zwyczajnie 

zepchnąć go w najdalszy kąt 

świadomości. Tylko, że z bólu 

nie rodzi się nic. Nic, prócz 

przeświadczenia, że ciało, ten 

niezawodny instrument nagle się 

zacina, zawodzi. To niebezpieczne. 

Niebezpieczne, ponieważ rozwiera 

się pustka. A taka pustka, to pole 

do przemyśleń i wątpliwości. Do 

pytań. Świat przestaje być jasny. 

Się ściemnia. Bezkompromisowa 

zerojedynkowość zostaje przesłonięta 

cieniem klepsydralnej ósemki, która 

położyła się na nieskończoność. 

Ciało sarny. Ułożone na grzbiecie. 

Ostry nóż. Podłużne cięcie od mostka 

do gardła. 

Mała leży pode mną na plecach. 

Język sunie po szyi, okrąża obojczyki 

i wraca w zagłębienie pod żuchwą... 

Krtań, tchawicę i przełyk należy 

wyciągnąć i odciąć przy samej 

głowie. Przełyk oddzielić od tchawicy 

bardzo intensywnie – mieszaniną 

tego, co odrażające i pociągające 

zarazem. Tak, jak po wyjęciu palców z 

ciała kobiety. 

Mówił do nich “suko”. I wszystkie 

się karnie zgadzały. Od tlenionej 

cycatej z barku przy sejmie, przez 

długonogą z poczty, po panią 

doktor z kliniki szoku wojennego. Ta 

trochę się opierała, że to wulgarne 

i odczłowieczające, ale gdy brał ją 

od tyłu, trzymając za włosy tylko 

nabijała się na niego mocniej, jęczała 

i odwracała głowę, jak ranna sarna, 

która spojrzeniem prosi by ją dobić. 

– Zrób mi tak jeszcze – mówiły, 

wyginając się w łuk pod jego 

dotykiem i pod jego słowami. Lubił 

kiedy na nim siadały, wpadały 

w ten swój galop. Każda inaczej. 

Tańcząc na nim, kreśląc biodrami 

ósemki, po swojemu uciekając przed 

niespełnieniem. Bawiło go to, że 

wydaje im się, że nad nim panują, że 

mogą go na chwilę ujarzmić. Ale to on 

je kontrolował. I kontrolował siebie, 

ani na chwilę nie zamykając oczu, ani 

na mgnienie nie spuszczając z nich 

wzroku. Wydawał polecenia. Krótko,

zwięźle. Jak do psa. Ale dotykał ich 

delikatnie, prawie z czułością, jak 

cennych trofeów, których nie chce 

się zepsuć nieodpowiednim ruchem 

ręki czy cięciem. Lubił kiedy były takie 

gładziutkie, dziewczęco niewinne, 

wydawały się wtedy bardziej uległe. 

Obielone sarny. 

Kochał strzelać. Do nich i w nie. 

I tylko to go jeszcze było w stanie 

ucieszyć. Gdyby je tak wszystkie 

ułożyć obok siebie, pokotem, 

zostałby niekwestionowanym królem 

polowania. Jednak w emocjach był 

zdecydowanie królem pudlarzy. 

Kiedyś wyobraził sobie, jak Mała 

pieści się z inną kobietą, a on patrzy 

na nie, a później jest raz w jednej, 

raz w drugiej. Ich smaki i zapachy 

mieszają się, a one na przemian 

kosztują to jego, to siebie nawzajem. 

Opowiedział o tym Małej. Strasznie 

się obraziła. A przedtem zapytała go, 

z przekąsem, czy nie wolałby jednak 

pary, bo ona też chętnie popatrzy, 

jak jakiś fajny koleś robi mu dobrze. 

Było mu głupio, bo pierwszy raz 

tak bardzo odkrył się przed kimś 

ze swoimi fantazjami i od razu dostał 

za to po głowie. Patrzyła na niego 

długo, tymi wilgotnymi, czarnymi 

oczami. Wszystko przez to, że kiedyś 

uległ durnemu czułostkowemu 

impulsowi i poprosił ją, żeby go 

podrapała po plecach, poczuł się 

wtedy taki rozkosznie bezbronny, 

ufny. Wszystko przez to, że bez sensu 

zabrał ją ze sobą do lasu, pokazał 

jak się podkłada jedzenie sarnom, 

pozwolił prowadzić po wertepach 

swojego terenowego Forda, aż 

piszczała z radości, a wieczorem 

naprawił z kolegami dymiący kominek 

i w domku myśliwskim siedzieli sobie 

przy rażącej w głowę śliwowicy. 

Chłopaki przechwalali się historiami 

z polowań i starali się nie kląć. Potem 

po chłopaków poprzychodziły ich 

żony, wkurzone, że ich mężowie 

gdzieś się zawieruszyli. Na widok 

Małej stroszyły się nieprzyjaźnie, 

ale po drugiej lufie zwierzały jej 

się z problemów małżeńskich 

i rodzicielskich, narzekały na swoich 

wielkich, muskularnych i kanciastych 

chłopów, jakby byli małymi 

niesfornymi dzieciakami, których 

trzeba wychować, a ona mrugała do 

niego porozumiewawczo i co jakiś 

Obraz Marty Julii Piórko 

czas podchodziła żeby się przytulić. 

Kiedy towarzystwo się już rozchodziło, 

Grzesiek, jego serdeczny przyjaciel, 

odwrócił się nagle i pogłaskał Małą po 

rozczochranych włosach. 

– Pilnuj się, dobrze? – powiedział 

do Małej, a jemu pogroził palcem. 

A potem siedzieli jeszcze we 

dwoje, w ciepłym świetle, nad ciepłą 

wódką, a on jej opowiadał, o swoim 

psie, suce którą ojciec mu zastrzelił, 

bo słuchała się tylko jego, a nie ojca, 

o miejscach w których był i o strachu, 

o tym że nigdy nie mógł mówić 

bliskim dokąd jedzie, i że zawsze czuł 

się jak w podróży dokądś, i że to było 

po coś, dla kogoś, a teraz podróżuje 

bez celu, drogą donikąd i strasznie się 

tej bezcelowości boi. 

– Wiesz, co mnie zachwyciło? 

Że nigdy nie pytałaś o nic… Nigdy 

nie naciskałaś, żebym ci o czymś 

opowiedział, czekałaś aż sam 

powiem… A jednocześnie, po prostu 

wiedziałaś o mnie wszystko. 

Całowała go wtedy tak czule, liżąc 

jego usta i, badając każdy skraweczek 

skóry na karku. Przypomniała mu, 

jak to jest po prostu odczuwać. 

Zamknąć oczy i wsiąknąć w czyjeś 

ręce, zapominając o narzuconym 

sobie podziale na sfery dotykalne 

i niedotykalne, na niezgłębione 

strefy, w które nigdy nie pozwalał 

wślizgnąć się niczyim palcom, czy 

językowi, trwać tak, aż do momentu, 

gdy gorącą strugą wybuchnie się, 

między ciepłymi piersiami, a ktoś 

otuli wargami i otoczy językiem 

najwrażliwsze, pulsujące miejsce 

i pozwoli ci tak zasnąć. 

Obudził się na kanapie sam, 

otulony kocem. Mała spała na 

antresoli, w podwójnym łóżku. Była 

śliczna, zakopana w kołdrę po uszy, 

z policzkami zaróżowionymi od 

snu. Podszedł. Patrzył na nią długo. 

Zalała go czułość. Wyciągnął rękę 

w kierunku jej twarzy. Cofnął. 

Zerwał z niej tę kołdrę jednym 

gwałtownym ruchem i nie czekając 

aż się obudzi zerżnął ją od tyłu, 

wciskając jej głowę w poduszkę i nie 

pozwalając na siebie spojrzeć. 

Leżała całkiem nieruchomo. 

Jak manekin. Nie płakała. 

Nie odzywała się. 

Bał się jej od pierwszego 

momentu, gdy ich spojrzenia się 

skrzyżowały. Bał się kiedy wziął 

ją na ręce i zaniósł do łóżka. 

Pomyślał, że tak mogłaby w zasadzie 

wyglądać jego śmierć. Tyle razy nosił 

ją na rękach. 

Mała bez jednego słowa 

patrzyła wprost na niego. 

Kochał ją. Była taka piękna 

i miała takie ufne oczy. Onieśmielała 

go tą swoją ufnością, oddaniem, 

gdy tak leżała bez ruchu, czekając 

aż z nią skończy. [KS] 


19

LOUI JOVER 

20 



21

22 


Loui Jover 

Loui Jover, australijski artysta i utalentowany portrecista, 

urodził się w 1967 roku w niewielkim europejskim mieście, 

w małym domku z zielonymi drzwiami. Wraz z rodzicami 

wyemigrował do Australii jako małe dziecko. Maluje i rysuje 

od najmłodszych lat, a jego sztuka jest żywa i klarowna, pełna 

spontanicznej świeżości. Tusz, gwasz, pożółkłe stronice starych 

książek, zestawienie mocnych, czarnych atramentowych linii z 

rzędami wydrukowanych słów, nadają jego pracom niezwykłej 

głębi, wydają się nabierać dodatkowego znaczenia. 

Wzajemne oddziaływanie tych środków wyrazu wywołują 

napięcie w kompozycji, tworzą emocjonalne historie, nawet 

jeśli elementem jest tylko twarz. Zwykle jest to twarz kobieca 

— piękna, intrygująca, niepokojąca. Kobiety na obrazach 

Jovera niosą miłość, są silne, pewne siebie, świadome swojej 

urody, ale jednocześnie pełne delikatnego wdzięku i ulotnego 

powabu. W kameralnych ujęciach kryje się melancholia oraz 

zawoalowana, a przez to intrygująca erotyka. 

Ile znaczeń 

może się mieścić 

w kobiecym portrecie? 


23

24 


F iguratywizm 

z pewną skłonnością do 

abstrakcji 

Swoją przygodę ze sztuką rozpocząłeś od 

klasycznego oleju na płótnie, ale w pewnym 

momencie postanowiłeś przerzucić się na 

malowanie tuszem na papierze. Dlaczego? 

Dawno temu malowałem w zupełnie innym stylu, 

używając farb olejnych, ale szybko doszedłem 

do wniosku, że bardziej lubię rysować niż 

malować. Malowanie jest żmudne i pracochłonne, 

wymaga dużo więcej cierpliwości, której mi brak. 

Rysowanie jest szybkie, płynne, atrament wysycha 

prawie natychmiast i nie trzeba długo czekać na efekt 

końcowy. 

Mówisz, że Twoje rysunki nie zawierają historii. 

Ja definitywnie widzę w Twoich pracach 

wzruszające opowieści. Nawet jeśli dzieło 

przedstawia tylko twarz lub jej fragment. 

Są w nich emocje, jest pasja, jest ruch. 

Zauważyłam też, że na wielu Twoich pracach 

pojawia się mały niebieski ptaszek. 

Oczywiście każdy artysta opowiada jakąś historię, 

bez względu na to, czy używa minimalnych środków, 

czy całego ich zestawu. Chodziło mi bardziej o to, 

że nie narzucam interpretacji. Niech widz tworzy 

swoją własną opowieść. Lubię sztukę, która pozwala 

odbiorcy wyobrazić sobie własną historię. 

Niebieski ptaszek (Bluebird) stanowi przeciwwagę 

dla postaci, które czasami mogą wydawać się 

samotne, oderwane, pogrążone w smutku. Ptak 

symbolizuje nadzieję. W niektórych pracach stanowi 

także element tajemnicy, a i dodaje kolorytu 

monochromatycznym rysunkom. Jest to też taki mój 

„znak firmowy”. 

25 


26 


Czy utrzymujesz się ze swojej sztuki? 

Tak, zarabiam na życie rysowaniem. Jestem 

szczęściarzem, bo mój zawód jest jednocześnie 

moją pasją. Ale mam w sobie dużo pokory, nigdy nie 

traktowałem tej sytuacji jako pewnik. 

Wiem, że w każdej chwili fortuna może się obrócić 

w całkiem inną stronę. 

Rysujesz mnóstwo pięknych kobiet — głównie 

twarze. Kim one są? Czy ludzie pozują do Twojej 

sztuki? Czy pracujesz z modelami? 

Zostawiam sobie dużo swobody, jeśli idzie o tematykę, 

ponieważ interesuje mnie sam rysunek, a przede 

wszystkim proces jego powstawania. Moje postaci/ 

twarze czasami są rysowane life, przy pomocy 

pozującego modela/modelki, czasami inspiracje 

czerpię z otaczającego mnie świata, także z mediów, 

a bardzo często są one po prostu zmyślone, 

wyobrażone w mojej własnej głowie. Dla mnie 

najbardziej ekscytująca jest sama podróż, a nie cel. 

Gdzie tworzysz? Czy masz własne studio? 

Pracuję w dwóch studiach: jedno przeznaczone jest do 

tworzenia większych prac, znajduje się ono niedaleko 

mojego domu, a to drugie, mniejsze, gdzie powstają 

drobniejsze rysunki, jest w moim ogrodzie.

Domyślam się, że miłośnicy książek mogą być 

zszokowani, że rysujesz na stronach wyrwanych z 

książek. Wiem, że używasz do tego celu tylko starych 

i zniszczonych książek, którym tak naprawdę dajesz 

drugie życie. Ale dlaczego książki? Skąd ten pomysł? 

Wpadłem na pomysł rysowania na stronach książek 

wiele lat temu, kiedy zauważyłem, że lokalny sklep 

charytatywny wyrzuca góry niechcianych, starych, 

zniszczonych, niepotrzebnych nikomu książek, które 

zwykle były przekazywane przez krewnych zmarłych 

właścicieli domów. Zainteresowałem się tymi książkami, 

zbierałem je ze stosów śmieci i zacząłem na nich 

szkicować. Tak to się zaczęło. 

Czyli uratowałeś je od zniszczenia… 

Kiedyś powiedziałeś, że tworzysz swoją sztukę na 

pożółkłym, delikatnym papierze ze względu na jego 

kruchość: „wiatr może je w każdej chwili zdmuchnąć”. 

Czy nie przeszkadza Ci myśl, że Twoje kreacje nie 

wytrzymają próby czasu? 

Nie chodziło mi o „dosłowne” zdmuchnięcie. Chodziło 

mi tylko o to, że prace, które tworzę, mają ten 

swoisty eteryczny, kruchy wygląd. Zawsze pociągały 

mnie rysunki mistrzów z odległej historii. Mają taki 

wyblakły koloryt, a to jest coś, co mi się podoba. Moje 

zamierzenie było takie, by zaczerpnąć trochę tego 


27

Sztukę trzeba utrzymywać 

w stanie snu, w przeciwnym razie stanie się 

ona tylko bezdusznym rzemiosłem 

lub co gorsza, bezsensowną komercją. 

28 


klimatu i przełożyć na swoją własną twórczość. Być może 

źle sformułowałem tę myśl, co mi się często zdarza, ale nie 

robię tego celowo (śmiech). Poza tym uważam, że nic nie 

jest wieczne i tak jest to tylko kwestia czasu, zanim rzeczy 

się rozpadną i odrodzą w elementach, z których zostały 

stworzone. 

Wiele dzieł muzealnych wymaga ciągłej uwagi, wyglądają 

one świeżo i żyją wiecznie dzięki wielu osobom, które 

na co dzień o nie dbają i chronią przed zniszczeniem. 

Moje prace są spryskiwane utrwalaczem odpornym na 

promieniowanie UV i zawsze zalecam, aby szkło UV na 

pracach w ramach nie było wystawiane na bezpośrednie 

działanie słońca, dotyczy to wszystkich dzieł sztuki. 

Zwłaszcza teraz, gdy słońce jest coraz silniejsze. 

Którego ze znanych artystów na świecie podziwiasz 

najbardziej? 

Kiedy byłem dużo młodszy, podziwiałem Picassa za jego 

pomysłowość i zdolności twórcze, ale z biegiem czasu 

doceniałem różnych artystów, których jest zbyt wielu, 

by ich wymienić. A i moje gusta ciągle się zmieniają. 

Jakie jest Twoje zaplecze edukacyjne? Co studiowałeś? 

Mam dyplom z komunikacji wizualnej, w młodości 

studiowałem sztukę komercyjną, w wojsku byłem 

ilustratorem, a także uczestniczyłem w kursach z grafiki 

i modelarstwa. Przez pewien czas pracowałem jako grafik 

i brałem udział w zajęciach z praktyk sztuki współczesnej. 

To jest wszystko, do czego wystarczyło mi cierpliwości. 

Opowiedz nam o swojej służbie w armii australijskiej. 

Służyłem w Royal Australian Survey Corp, będącym częścią 

armii australijskiej. Byłem ilustratorem reprograficznym 

i zajmowałem się tworzeniem map, grafiką wizualną 

i fotografią, ze wszystkimi procedurami w ciemni. 

Jak opisałbyś swój styl? 

Figuratywny z pewną skłonnością do abstrakcji. 

Mieszkasz w Australii, w Twoich żyłach płynie węgierska 

krew, ale gdzieś wyczytałam, że urodziłeś się w Serbii. 

Jaka jest Twoja historia? 

Moja matka była Serbką, mój ojciec jest węgierskiego 

pochodzenia, wyemigrowali do Australii, kiedy byłem 

jeszcze dzieckiem. To cała moja historia. 

Pięknie dziękuję Ci za rozmowę i życzę samych sukcesów. 

[RC] 


29

Wystawa Aqvart 

o r a p i s t a 

w pałacu Scuola Grande di San Teodoro 

RELACJA 

W e n e c j a 

2 0 2 0 

30 


Jako magazyn artystyczny promujący kulturę, jesteśmy wszędzie tam, 

gdzie dzieje się coś ciekawego i wartościowego. Tym milej nam, 

jeśli dotyczy to kogoś, kto gościł na naszych łamach. We wrześniu 

w Wenecji odbyły się trzy równoległe wydarzenia: festiwal filmów, 

wystawa niezwykłego malarstwa oraz historyczne regaty. Przepiękne 

dwa polskie akcenty: Małgosia Szumowska w konkursie głównym 77 

Festiwalu Filmowego i nasz Orapista, Krzysztof Konopka, na otwarciu 

Międzynarodowej Wystawy Aqvart, w pałacu Scuola Grande di San 

Teodoro. Materiał autorstwa Katarzyny Brus-Sawczuk o Krzysztofie 

Konopce ukazał się w poprzednim numerze Post Scriptum. Jeśli jeszcze 

nie czytaliście, koniecznie zajrzyjcie. Warto, bo Orapizm jest nowym 

oficjalnym głosem w sztuce abstrakcyjnej. 

Co działo się w Wenecji? Wystawa Aqvart narodziła się z potrzeby 

podkreślenia, jak ważna była od zawsze woda w 

rozwoju urbanistycznym miasta. Została zainicjowana 

przez architekta i krytyka sztuki Margheritę Blonską 

Ciardi, która od wielu lat prowadzi Studio Artemisia 

zajmujące się sztuką i architekturą. Woda dawała 

życie, umożliwiała rozwój, handel i przemysł, 

a przemyślana konstrukcja i forma budynków 

połyskujących w świetle słońca, znajdowała odbicie 

w wodzie. Cała sztuka wenecka powstawała dzięki 

bliskości człowieka i wody. A woda od wieków była 

inspiracją malarzy. W pałacu San Teodoro, który 

jest jednym z najstarszych budynków Wenecji i 

równocześnie miejscem koncertów muzyki Vivaldiego, 

swoje obrazy zaprezentowali twórcy z USA, Izraela, 

Polski, Luksemburga, Anglii, Szwecji, Chorwacji. 

W sobotę, 5 września, niezwykłą wystawę, przy 

dźwiękach muzyki Ennio Morricone, otworzyła 

czerwona, plastyczna kreacja galowa zainspirowana 

Orapizmem – obrazem “Podróże weneckie” Krzysztofa 

Konopki. Pokaz mody florenckiego atelier Alta Moda 

Giuliacarla Cecchi i prezentowane obrazy zachwyciły znakomitych gości. 

Wystawa, która została umieszczona na liście narodowych wydarzeń 

kultury włoskiej nazwanych “ Le citta’ in festa” (“Miasto Sztuki “), odbyła 

się pod patronatem Miasta Wenecji. Jednym z gości honorowych był 

architekt i artysta Gianni Arico, autor fasady weneckiego teatru Goldonii 

i pomników dedykowanych Vivaldiemu. 

Wydarzenie było transmitowane przez telewizję wenecką. Towarzyszyły 

mu nocne koncerty Vivaldiego grane przez weneckich muzyków ubranych 

w siedemnastowieczne kostiumy. Mimo wielu ograniczeń związanych 

z pandemią, do miasta przyjechało wiele ważnych osobistości ze świata 

sztuki, kina i kultury, a także dużo turystów. Udowadnia to jeszcze raz, 

że dla Włochów życie jest silniejsze od śmierci, a maksyma humanistów 

“carpe diem” jest głęboko zakorzeniona w tutejszej kulturze. Wystawa 

została entuzjastycznie przyjęta przez publikę – obecną na miejscu i tę 

online. Może do Wenecji? Krzysztofie dziękujemy Ci, że mogliśmy Cię 

gościć na naszych łamach. [PS] 


31

Striptiz intetektualny 

Rok 2013 – powstaje wzruszający film o młodym 

człowieku, którego umysł zamknięty jest 

w niewładnym ciele. Temat, który pojawiał się 

już na ekranie. Trudno jest zagrać taką rolę, 

jeszcze trudniej prowadzić aktora, który ma grać 

niewładnym ciałem, niewładnym głosem, a jeszcze 

trudniej, kiedy bohater w wielu scenach filmu gra 

jako dziecko. Z tym wyzwaniem zmierzył się jeden 

z charyzmatycznych polskich reżyserów – Maciej 

Pieprzyca, a niepełnosprawnego chłopca po 

porażeniu mózgowym zagrało dwóch aktorów – 

w wieku dziecięcym Kamil Tkacz, a rolę 

dorastającego chłopca odtworzył Dawid Ogrodnik. 

Skąd pomysł na ten poruszający film? Czy trudno go 

było zrobić? (Pytam Macieja w trakcie naszej rozmowy 

na zoomie). 

Film ten jest dedykowany Ewie Pięcie. 

To koleżanka, młoda reżyserka, która w latach 

dziewięćdziesiątych zrobiła dokumentalny film Jak 

motyl. Była to historia chłopca z porażeniem mózgowym. 

Nagle, tragicznie zmarła. O swoim projekcie opowiadała 

mi wielokrotnie, miała też nadzieję, że może kiedyś na 

bazie tego dokumentu powstanie film fabularny. Kilka lat 

później zobaczyłem jej film, przypomniałem sobie nasze 

rozmowy i pojawił się pomysł… Długo dokumentowałem, 

zbierałem informacje, spotykałem się z bohaterem 

filmu Ewy, ale również z rodzinami, które miały dzieci 

z porażeniem mózgowym. W mojej pracy i warsztacie 

reżyserskim generalnie ta cała droga dokumentacyjna 

przed filmem jest długa i najważniejsza. 

Bardzo starannie przygotowuję się, analizuję całą 

historię, pracuję też długo z aktorami. Praca na planie 

jest jedynie konsekwencją tych przygotowań. Trzeba 

było zastanowić się, jak opowiedzieć ten film, żeby ktoś 

chciał go wyprodukować i ktoś go chciał oglądać. Główny 

bohater ani nie mówił, ani nie chodził, więc trudne jest 

skupienie zainteresowania widzów przez dwie godziny 

nad taką historią. Nie było łatwo na początku przekonać 

producentów do tego filmu. Ponieważ proces ten trwał 

długo, więc aby samemu ułożyć sobie to w głowie, 

zacząłem pisać książkę (o tym samym tytule Chce się żyć 

przyp. red), Zygmunt Miłoszewski, którego znałem, a który 

był już wtedy znanym pisarzem, przeczytał scenariusz 

filmu i powiedział Beacie Stasińskiej z wydawnictwa 

WAB, że jest taki scenariusz i pomysł, ona skontaktowała 

się ze mną i zaproponowała mi napisanie książki. Wtedy 

powstała pierwsza, jeszcze surowa wersja. Zacząłem 

realizację filmu i zarzuciłem pisanie. Książkę dokończyłem 

po zrealizowaniu filmu. 

32 


Maciej Pieprzyca i Katarzyna Brus-Sawczuk 

Maciej Antoni Pieprzyca 

– polski reżyser filmowo-telewizyjny scenarzysta, dziennikarz 

dokumentalny. Profesor sztuk filmowych. Absolwent 

dziennikarstwa na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach (1989), 

Studium Scenariuszowego Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, 

Telewizyjnej i Teatralnej w Łodzi (1990) i reżyserii na Wydziale 

Radia i Telewizji Uniwersytetu Śląskiego (1993). Reżyseruje filmy 

dokumentalne, fabularne, sztuki filmowe, seriale. 

Filmy w reżyserii Macieja Pieprzycy były wielokrotnie nagradzane 

na licznych festiwalach polskich i międzynarodowych. 

nie od razu wiedziałem, 

że chcę być reżyserem 

Dlaczego powierzyłeś tę rolę Dawidowi Ogrodnikowi? 

Dawid Ogrodnik był świeżo upieczonym 

absolwentem Akademii Teatralnej w Krakowie. Przyszedł 

na zdjęcia próbne. Był najlepszy wśród grupy 70/80 

młodych aktorów, których sprawdzaliśmy do tej 

roli. Przygotowania do filmu trwały długo. Ponadto 

oprócz dorosłego aktora musieliśmy znaleźć odtwórcę 

młodocianego Mateusza i muszę powiedzieć, że było to 

dużo trudniejsze. Musiałem przesuwać termin zdjęć, 

bo długo nie miałem kandydata, który dałby radę zmierzyć 

się z rolą niepełnosprawnego dziecka. Myślę, że miałem 

duże szczęście, iż trafiłem na Kamila Tkacza, który zagrał 

małego Mateusza w sposób niesamowicie wiarygodny. 

Obie role przejmujące. Masz swoich ulubionych 

charakterystycznych aktorów. Jakie trzeba mieć cechy, 

żeby być aktorem Macieja Pieprzycy? 

Myślę, że nie będę oryginalny, jeśli powiem, 

że zwykle reżyserzy, jeśli pracowało im się dobrze z jakimś 

aktorem, lubią do niego wracać. Rzecz jasna, jeśli mają dla 

niego propozycję roli. Nie wszystkie role są odpowiednie 

dla konkretnego aktora. Jak reżyseruję, to cały oddaję 

się filmowi, więc równocześnie oczekuję tego samego od 

aktorów. Lubię pracować z aktorami, którzy są kreatywni, 

bardzo poważnie traktują to, co robią i podchodzą do 

odtwarzanej postaci indywidualnie, Lubię ten proces, 

jak przygotowują się do roli na długo wcześniej, zanim 

wejdą na plan filmowy. 

Czy aktorzy odgrywający rolę pensjonariuszy ośrodka 

opiekuńczego to prawdziwi pacjenci? 

Tak, było to możliwe dzięki temu, 

że współpracowaliśmy z ośrodkiem opiekuńczym 

w Międzylesiu, za zgodą rodziców i opiekunów wystąpili 

oni w filmie. Znaliśmy ich, spędziliśmy z nimi sporo czasu, 

więc chcieliśmy, żeby zagrali w filmie. 

Dlaczego reżyserię skończyłeś w Katowicach? 

Ja nie od razu wiedziałem, że chcę być reżyserem, 

raczej chciałem pisać. I od dziennikarstwa zacząłem. 

Potem dowiedziałem się o studium scenariuszowym 

w Łodzi i tam wysłałem swoje opowiadania. 

Zakwalifikowałem się do egzaminów, zdałem i to był 

pierwszy krok w kierunku filmu od strony literackiej. 

I wtedy złapałem bakcyla, postanowiłem, że jednak 

moje życie nie będzie związane z dziennikarstwem. 

Uświadomiłem sobie, że chcę robić filmy. Dlaczego 

Katowice? Tam na reżyserię można było zdawać już po 

studiach. Kiedy zdawałem miałem 24 lata i edukację 

w dwóch szkołach wyższych, nie chciałem konkurować 

z maturzystami. 


33

Masz jakiegoś szczególnego nauczyciela, którego 

wspominasz? Który wpłynął na to, jaką poszedłeś drogą? 

Studiowałem w trudnych czasach, na początku 

lat 90. Na naszych oczach zmieniał się ustrój, stare zasady 

finansowania uczelni artystycznych upadły, a nowych 

jeszcze nie było. Zmieniały się też zasady finansowania 

szkół artystycznych. Brakowało pieniędzy na realizację 

etiud filmowych. Przez dłuższy czas nie robiliśmy żadnych 

praktycznych ćwiczeń, nie realizowaliśmy etiud. Jednak 

oczywiście byli mistrzowie, którzy mieli na mnie wpływ. 

Szczególnie wspominam Wojtka Marczewskiego, z którym 

miałem zajęcia na ostatnim roku w szkole. Rozmowy 

z nim na pewno wpłynęły na moją pracę i sposób, w jaki 

tworzę filmy. Jeżeli chodzi o film dokumentalny, to ważna 

dla mnie była postać ówczesnego dziekana Andrzeja Jurgi, 

pod którego opieką zrobiłem swój pierwszy w życiu film – 

Inna. 

Twoje filmy były wielokrotnie pokazywane na 

festiwalach polskich i międzynarodowych i nagradzane. 

Jaka nagroda była dla Ciebie najważniejsza? 

Najważniejsza nagroda…? W 1993 roku na 

Międzynarodowym Festiwalu filmowym w Turynie 

dostałem pierwszą nagrodę za mój debiut dokumentalny 

– Inną. Myślę, że pozostanie dla mnie jedną z najbardziej 

cennych. Dała mi wiarę i motywacją do tego, by wytrwać 

w postanowieniu, że chcę, jednak i mimo wszystko, 

robić filmy. Rynek pracy w drugiej połowie lat 90. dla 

debiutantów był trudny. Z mojego roku, ja jako jedyny 

robię filmy. 

A jaka byłaby najważniejsza? 

(Śmiech). 

To trudne pytanie. Tych nagród prestiżowych 

jest bardzo dużo. Ale pewnie podświadomie każdy reżyser 

marzyłby, jeśli nie o Oskarze, to przynajmniej o nominacji 

do niego. 

Czyli nie obraziłbyś się? 

Z jakim aktorem zagranicznym chciałbyś popracować? 

Kto mógłby u Ciebie zagrać? 

Jest wielu znakomitych aktorów. Trudno wymienić 

jednego, bo to jest kwestia historii, którą chce się 

opowiedzieć. Role męskie, które wywarły na mnie 

w ostatnim czasie ogromne wrażenie to Joaquin 

Phoenix w roli Jokera i Casey Affleck w filmie Manchester 

by the sea. 

Czy współpraca z aktorami może być trudna? 

34 


Współpraca z aktorami to z jednej strony 

profesjonalizm, z drugiej strony umiejętność stworzenia 

dobrej atmosfery. Reżyser i aktor grają do tej samej 

bramki, obu stronom zależy na jak najlepszym filmie. 

Zwykle w okresie przygotowawczym do filmu prowadzę 

z aktorami rozmowy, wspólnie oglądamy materiały 

dokumentalne, filmy, podpowiadam źródła, które 

pomogłyby odtwórcy głównej roli ją zbudować. Przed 

samymi zdjęciami, to aktor wie o roli więcej niż reżyser. 

Przepuszcza ją przez swoje własne doświadczenia. Staje 

się graną przez siebie postacią. To aktor obnaża się 

w swojej roli. Jest to trochę jak intelektualny striptiz. 

Ja mogę tylko pewne rzeczy korygować na planie, 

pomagać. Najważniejszy jest dobrze przepracowany okres 

przygotowawczy. Proces powstawania filmu to długa 

i pracowita droga. Ale owszem, pomiędzy reżyserem 

a aktorami powinna być też chemia. 

Macieju, Twoim pierwszym, pełnometrażowym filmem 

fabularnym były Drzazgi (2008). Scenariusz napisałeś ze 

ś.p. scenarzystą Bartoszem Kurowskim. Czy trudno Ci 

było wejść na rynek z filmem fabularnym? 

To był film dość niszowy, a kina takich filmów 

nie lubią. Większa publiczność obejrzała go później, 

w telewizji. Historia dzieje się w jednym ze śląskich 

miast, w ciągu kilku dni. Specyficzny klimat. Życie trójki 

bohaterów jest uporządkowane i przewidywalne, jednak 

każdemu z nich przydarza się coś, co każe mu poważnie 

się zastanowić nad dotychczasowym sposobem myślenia 

o sobie i swojej przyszłości. To nie był łatwy film. 

Jednak został zauważony. I nagrodzony za debiut 

reżyserski na 33 Festiwalu Filmów Fabularnych w Gdyni 

(2008). Film wzbudził emocje, było sporo recenzji. 

„Pieprzyca miesza realizm magiczny z opowieścią 

o dojrzewaniu w pejzażu jakże ukochanego przez polskich 

filmowców Górnego Śląska. Film zgrabny, momentami 

zaskakujący”. (Michał Burszta) 

„W debiucie fabularnym Macieja Pieprzycy Drzazgi, 

istotny element filmu stanowi trójka młodych aktorów: 

Karolina Piechota, Marcin Hycnar i Antoni Pawlicki. Dzięki 

tej trójce aktorów, trzy z pozoru przeciętne pod względem 

fabularnym nowele nabierają ciepłego, magicznego 

charakteru. To za pośrednictwem aktorów i ich 

umiejętności film ogląda się z niekłamaną przyjemnością, 

mimo że zaprezentowane w filmie historie nie są czymś 

niezwykłym lub oryginalnym”. 

(Katarzyna Magiera WP. film) 

Ten mój pełnometrażowy fabularny debiut był 

późny. Zrealizowałem wcześniej dwa filmy telewizyjne,

ale nie pełnometrażowe (Inferno i Barbórka), robiłem 

sztuki teatralne, czy seriale. W tym zawodzie często tak 

bywa, że na taki prawdziwy pełnometrażowy debiut 

trzeba poczekać, dorosnąć do niego. Taki był też taki 

czas, że nie przyszło to łatwo. 

Zrealizowałeś też seriale. Skąd pomysł na Kruka? 

Dobry kryminał, który ma osadzenie 

psychologiczne, to bardzo ciekawy gatunek filmu. 

Kruk nie jest moim autorskim pomysłem. 

W 2016 roku zrealizowałem film Jestem mordercą. 

Był to thriller polityczno-psychologiczny. Film został 

bardzo dobrze przyjęty, miał dobrą oglądalność. Bardzo 

spodobał się Piotrowi Dzięciołowi z firmy producenckiej 

Opus i on zaproponował mi projekt, który ostatecznie stał 

się Krukiem. Nie byłem więc autorem scenariusza, 

ale znalazłem swój pomysł na ten serial. Zżyłem się z nim. 

Film Jestem mordercą zdobył liczne nagrody. 

W uzasadnieniu Grand Prix festiwalu w Tarnowie: za 

“imponująco konsekwentny artystycznie, zanurzony 

w świecie lat 70., a jednocześnie uniwersalny i bardzo 

dziś aktualny portret człowieka zarażonego złem”. 

Obraz ten został doceniony w Polsce i za granicą, był 

wielokrotnie nagradzany: należy wspomnieć Srebrne Lwy 

na Festiwalu Filmowym w Gdyni, uzyskał także nagrodę 

za najlepszy scenariusz, Cottbus na Festiwalu Młodego 

Kina Wschodnioeuropejskiego za reżyserię, w Szanghaju 

na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym 

dla najlepszego reżysera. 

Muszę powiedzieć, że masz imponujące wykształcenie. 

Dziennikarz, scenarzysta, reżyser mający w swoim 

dorobku filmy dokumentalne, fabularne, sztuki 

teatralne, seriale. W roku zostałeś profesorem sztuk 

filmowych. A więc również nauczyciel. 

To jest wypadkowa wielu rzeczy. Dla mnie jako 

praktyka, moja praca na uczelni polega na uczeniu przede 

wszystkim warsztatu, praktycznej reżyserii. Prowadzę 

zajęcia ze scenariusza, dramaturgii i reżyserii filmowej. 

A ta profesura to konsekwencja długiej drogi uczelnianej. 

Jesteś również autorem sztuki telewizyjnej Fryzjer – 

to twój debiut reżyserski w Teatrze Telewizji (2003). 

Zgrabnie opowiedziana historia kryminalna 

„z życia”, zakorzeniona w środowisku małego śląskiego 

miasteczka. Scenariusz napisaliście wspólnie 

ze wspomnianym wcześniej Bartoszem Kurowskim. 

Doskonała rola Krzysztofa Pieczyńskiego. 

po realizacji Inferno (2001), ten scenariusz również 

pisaliśmy z Bartkiem, Teatr Telewizji zaproponował 

mi realizację jakiegoś projektu. Wpadłem na pomysł, 

że mógłby to być Fryzjer. Tak scenariusz filmowy zmienił 

się na teatralny. 

Z ciekawości: Rynek miasteczka to Pszczyna? 

(Śmiech). 

No tak, ryneczki śląskich miast są podobne i dość 

charakterystyczne Nie – to Toszek koło Rybnika. 

Tak, ostatnio na podobnym rozmawialiśmy bodajże 

dwa lata temu, w trakcie festiwalu filmowego Kino 

na Granicy, w Cieszynie. Żal tych spotkań festiwalowych 

na żywo… 

Ostatnia twoja fabularna produkcja to znów rola 

Dawida Ogrodnika (Ikar – legenda Mietka Kosza 2019). 

I nagroda. Kolejne Srebrne lwy. Czy to była od początku 

rola dla Dawida? 

Historia Mieczysława jest prawdziwa. To był 

wybitnie uzdolniony ociemniały pianista, który pod koniec 

lat 60. stał się objawieniem na polskiej scenie jazzowej. 

Podświadomie, od początku widziałem w tej roli Dawida. 

Było nawet pewne fizyczne podobieństwo pomiędzy 

nim, a Mietkiem Koszem. Wiedziałem również, że Dawid 

ukończył szkołę muzyczną, co też jest istotne, jeśli ma 

powstać film o muzyku. 

I co dalej? Powiedziałeś mi, że w przyszłym tygodniu 

wchodzisz na plan. Co to będzie i kiedy możemy 

spodziewać się czegoś nowego? 

Po trzech latach wracam do Kruka. Pierwszy Kruk 

podobał się widzom, więc powstanie drugi sezon serialu. 

Spodziewam się, że produkcja zostanie zakończona 

w styczniu, więc publiczność jeszcze chwilę musi 

zaczekać. Przede mną pracowity czas. 

Co potem? 

Chciałbym wydać swoje opowiadania. 

Pewnie jeszcze wielokrotnie nas zaskoczysz. [KBS] 

Fryzjer był nietypowym teatrem telewizyjnym. 

Scenariusz, który napisaliśmy z Bartkiem, to był pomysł na 

film, jednak nie mogliśmy go zrealizować. I dopiero 


35

RC 

Renata Cygan 

Katarzyna Jamróz 

TIKI TIKI 

– Mamy dosyć powiększoną macicę. Nie wiem. 

Nie jestem pewien, ale... nie wykluczam ciąży. 

Doktor S. patrzył na mnie zatroskanymi 

oczami zza zamglonych okularów. Pod okularami 

rozpościerały się sumiaste wąsy, a pod wąsami... 

moje bladosine z przerażenia i dyskomfortu całej tej 

sytuacj, kolana... 

– To niemożliwe. Mam przecież spiralę. Sam mi 

pan ją zakładał... 

– Tak, pamiętam... Ale, wie pani, pani Ewo, 

że zawsze jest jakieś ryzyko, jakiś margines błędu... 

A poza tym jej nie wyczuwam... 

Poczułam, że albo natychmiast ucieknę albo 

zemdleję. Jedno i drugie było słabym rozwiązaniem, 

zważywszy na pozycję, w której leżałam, wróć. 

Siedziałam? No, w każdym razie tkwiłam... 

– Nie dam sobie głowy uciąć, ale raczej mamy tu 

ciążę. 

„No pewnie, że nie dasz , Doktorku, bo to ja, 

osobiście, zaraz ci tę głowę zmiażdżę kolanami!“– 

36 


to były moje chwilowe, kryminalne marzenia, ale 

żadne mądre słowa nie przychodziły mi do głowy. 

A poza tym jacy „my“, do cholery?! To moja 

macica, mój brzuch, moje nerwy!!! No i moja ciąża... 

Nie! To żart!!! – przecież to wszystko niemożliwe!!! 

– Jeżeli ma pani czas, pani Ewo, to zrobilibyśmy 

USG i KTG w szpitalu. Mam dzisiaj dyżur. Dobrze się 

składa. 

Nic się dobrze nie składało, ale za parę 

minut jechałam już za skodą octavią Doktora 

S. Kraków o tej porze był już trochę wyciszony. 

No, może nie do końca. Ale przejezdny. 

Nie wiem kiedy i którędy dotarłam pod 

szpital. Zaparkowałam obok skody Doktora S. 

Piękny budynek, stary , monumentalny szpital 

ze starodrzewiem przed frontem, i klimatem 

sprzed lat. Wciągnęłam sporą dawkę czerwcowego 

powietrza, nasyconego akacjami, jaśminem 

i całą resztą alergenów, i przypomniałam sobie 

natychmiast po co tu przyjechałam...

Z uchylonych okien na drugim piętrze dobiegały 

jęki i krzyki kobiet, a co chwilę wtórował im 

płacz i krzyk tych... dopiero co urodzonych tych… 

noworodków, osesków, czy jak to się, do cholery, 

nazywa... No, w każdym razie, kurwa, sielankowy 

nastrój!!! 

Doktor S. był już na drugim piętrze, a ja z trudem 

pokonywałam stare schody. Na półpiętrze złapałam 

zadyszkę... To z nerwów. Na pewno z nerwów, 

no bo z czego innego. Kondycję mam niezłą. 

Zasapana weszłam do szpitalnego gabinetu. 

– O, jest pani, pani Ewo! 

– Tak, trochę zabłądziłam po schodach. 

Doktor S. usiłował ukryć rozbawienie moim 

kłamstwem, ale chyba nie miał świadomosci, że 

zdradzały go, podskakujące rytmicznie wąsy! 

– Czy mam się rozebrać? 

– Nie, pani Ewo. Proszę się położyć i tylko 

odsłonić brzuch. 

„Tylko odsłonić brzuch“– czyli spokój, zwłaszcza, 

że już wcześniej w gabinecie odsłoniłam absolutnie 

wszystko, co się dało. No, to teraz zupełny luz i relaks. 

Gabinet szpitalny był wysoki, wypełniony sprzętem, 

zupełnie inny od prywatnego gabinetu Doktora S. 

Tam były na ścianach jakieś kojące obrazki, kwiaty. 

Tam przede wszystkim były ściany!!! Tu królowały 

wszechobecne białe kafelki. Kafelki, wypalane chyba 

jeszce za komuny, rządziły. Dosłownie wszędzie. 

A tam, gdzie z jakichś powodów nie dało się ich 

położyć, całości dopełniała smutnozielona lamperia. 

– Może być teraz przez chwilę uczucie zimna na 

brzuchu. 

– „Ależ oczywiście... Byleby to już było ostatnie 

na dzisiaj ekstremalne uczucie“– pomyślałam. 

Doktor S. starał się, jak mógł. Chciał zrobić 

wszystko, żebym poczuła sie jak w gabinecie odnowy 

biologicznej albo jakimś innym SPA. 

– „Tikitikitikitikitikitikitikitikitkitikik“– doszło 

z głośników KTG. 

– Boże! Co to jest??? 

– Serduszko! 

– Jak to? – lamperie z kafelkami wirowały mi 

przed oczami. Było mi niedobrze. 

– Jakie serduszko?? W brzuchu??!! – może nie 

było to najmądrzejsze pytanie, biorąc pod uwagę 

wszystkie okoliczności, ale przecież trudno zadawać 

mądre pytania, gdy się człowiekowi nagle wali sufit 

na głowę! 

Doktor S. patrzył na mnie spokojnie 

odparowanymi już okularami. Jemu się wszystko 

zgadzało. Pewnie już nie takie rzeczy widział. 

– Tak. Gratuluję. Jesteśmy w ciąży. 

Boże! Znowu to „ MY“! Co oni sobie myślą, do 

ciężkiej cholery... To mój brzuch! Moje życie! I Moje... 

– „Tikitikitikitikitiki“– rozległo się w tym 

wykafelkowanym, do bólu zmywalnym, gabinecie. 

To było „tikitiki“ dziecka. 

Mojego dziecka. 

*** 

Deszcz padał w zasadzie bez przerwy. Od rana 

do rana. Groźba powodzi była coraz bardziej realna. 

Po ciężkiej i, co tu dużo mówić, nudnej próbie, 

do jakiegoś kolejnego oratorium na głosy aktorskie, 

orkiestrę symfoniczną i wytrzymałość całego 

kworum, wsiadłam w samochód i ruszyłam do stolicy. 

Tam czekał na mnie Bartek. I rozwiązanie 

wszystkich problemów, jakie do tej pory spędzały 

mi sen z powiek. Rozmowa na temat „tiki tiki“ była 

dosyć krótka. Bartek nie był przygotowany na „tiki 

tiki“, a jego mama, której do tej pory wciąż nie 

poznałam, nie była gotowa do roli babci. No cóż… 

Trzeba więc będzie „załatwić sprawę“. 

Jechałam jak w malignie. W mózgu wszystko 

już miałam, dzięki Bartkowi, poukładane. W sercu 

miałam totalną rozsypkę. Jutro o dwunastej nie 

będzie już problemu. Nie będzie „tiki tiki“. Tak! Tak 

będzie dobrze! W każdym razie lepiej dla wszystkich. 

Lepiej dla Bartka, dla mnie, dla jego, niedojrzałej do 

roli babci, mamy, dla wszystkich! 

Sting śpiewał, że kobiety tańczą same. „They 

dance alone... they dance alone...“. Płyta działała 

terapeutycznie. Tylko ten deszcz. Ten deszcz. Ciągle 

padał. 

Nie wiem kiedy i jak to się stało, ale nagle moje 

volvo zaczęło tańczyć po autostradzie. Uderzyło 

w słupek, zaczęło się obracać w różnych kierunkach, 

nie miałam poczucia, że to ja prowadzę, to było coś 

innego. „Nie wolno ci hamować!, Pamiętaj, że nie 

wolno hamować, musisz... musisz ratować... swoje...“. 

Huk był straszny. 

Wreszcie udało mi się zatrzymać samochód. 

Patrzyłam na to, co wyrosło przed moimi oczami. 

Na klapę od maski mojego samochodu, która 

rozprzestrzeniała się przed przednią szybą niczym 

głaz narzutowy. Zaraz to zamknę i pojadę dalej. Nie 

ma problemu. Trochę mi się nogi trzęsą i jest mi 

słabo. Ale to normalka w takiej sytuacji. Chyba. [KJ] 

Fragment niewydanej powieści. 


37

38 


ŁOZOWSKO WIELKIE ZAKOCHAŃCE WODA ŁĄKA BYŁO SOBIE DRZEWO MAKOWE DAMY ZALOTNIKI 

KRZYSZTOF 

SYLWESTER 

ŁOZOWSKI 

Urodził się w 1970 roku w Sosnowcu. 

Po ukończeniu Państwowego Liceum Sztuk 

Plastycznych w Katowicach studiował animację 

filmową w Policealnym Studium Artystycznym 

w Bielsku-Białej. Jest także absolwentem plastyki 

w Studium Nauczycielskim w Katowicach. Studia 

z malarstwa i rysunku rozpoczął w 1993 roku 

na Wydziale Artystycznym w Instytucie Sztuki 

Uniwersytetu Śląskiego, które z dyplomem 

ukończył w 1998 roku. Artysta zajmuje się 

wieloma technikami: malarstwo olejne i akrylowe, 

rysunek, malarstwo na starym drewnie, akwarela, 

(eksperymenty z papierem czerpanym z całego 

świata), projektowanie lalek, techniki autorskie, 

fotografia, projektowanie graficzne. Stworzył wiele 

cykli, m.in.: Miasto Łozowsko Wielkie, Makowe 

damy, Wybierz swoje drzewo, Bajki dla dorosłych, 

Drewniany świat, Woda. Jest autorem wielu 

indywidualnych i zbiorowych wystaw w kraju 

i za granicą. Ponadto jego prace znajdują się 

w prywatnych kolekcjach na całym świecie. 

Art Gallery 

www.lozowski.art.pl 

lozowski.krzysztof@gmail.com 


39

40 


“Blejtramy są stanowczo za małe, by zamknąć w sobie 

magię Miasta Łozowsko Wielkie. To miasto-paleta, 

rozlewa się szeroko poza granice płótna, wodzi na 

pokuszenie wyobraźnię i bawi się zagadkami. Posłuchaj 

tylko, jak szepcze, śpiewa, chichocze... Rozjarzone 

opiekuńczymi Duszkami powietrze, jest leciutkie, jak one 

same. W ulicach, kipiących rozdokazywanymi kolorami, 

Mamidła bawią się w chowanego, Ptaki-Pokraki gadają z 

księżycem, a westchnienia Makowych Dam mieszają się 

z niewinnymi kłamstewkami, przycupniętymi na długim 

nosie drewnianego chłopca. Nie wiadomo, czy istnieje tu 

noc, bo nawet fiolety, zawieszone nad dachami pędzlem 

artysty, są ledwie zapowiedzią zmysłowego zmierzchu. 

To Baśniowa Kraina. Kraina obietnic, pokus, ale i tajemnic 

zamkniętych w drzemiących, w półuśmiechach, domach. 

Domy – nie domy żyją, oddychają... W półśnie na jawie, 

śnią Łozowsko Wielkie. Zajrzyj w źrenice ich okien. 

Przyłóż ucho do ich sekretów. Którym Domem jesteś...?” 

Grażyna Orlińska 

MIASTO ŁOZOWSKO WIELKIE 

Domy mogą być ludźmi, 

kwiaty w kapeluszach 

mówią, śmieją się, 

pajace mają 

zbyt duże 

buty i nosy. 


41

WODA 

Jak to się stało, że zostałeś artystą-malarzem? 

Będąc dzieckiem przyglądałem się, jak 

brat maluje i rysuje. Janusz jest 12 lat starszy, jest 

malarzem. Bardzo mi się podobało wyciskanie farb 

olejnych z tub i proces powstawania czegoś na 

białym płótnie. Nic nie było i nagle jest. 

Zapełniałem bazgrołami wszystko, co tylko możliwe: 

kartki, okładki zeszytów, stoły, ściany. Pamiętam, 

że poprawiałem obrazy wiszące na ścianach 

kredkami świecowymi. Pewnego dnia wywołałem 

sporą awanturę – zniszczyłem bezpowrotnie kilka 

religijnych obrazów. Postanowiłem dodać im 

dynamiki i dorysowałem ogień wokół postaci. 

Zawsze, jak sięgam pamięcią, było to 

bardzo impulsywne bazgrolenie, wręcz rzucanie, 

niszczenie. Śpiewałem przy tym, krzyczałem. To był 

taki mały dziecięcy teatr malowania. Gdy chciałem 

narysować prostą wieżę, a zawsze w którąś stronę 

się przechylała, za karę rysowałem ją do góry nogami. 

Albo ludzi umieszczałem do góry nogami. 

Brat widząc moje zainteresowanie, podsuwał mi 

kartki papieru, zadawał tematy do namalowania, 

wyszukiwał konkursy (do tej pory zachował się jeden 

obraz z tego okresu). Może to właśnie pierwsza 

praca cyklu Miasto Łozowsko Wielkie. Podczas 

nieobecności brata oglądałem wszystkie albumy, 

jakie miał o malarstwie oraz książki poświęcone 

42 


historii sztuki. Ustawiałem sztalugę, paletę i jak on 

stawałem się malarzem. I tak zostało do dzisiaj. 

W świecie, który wtedy sobie stworzyłem, 

mogłem budować przeróżne domy, miasta, mówiące 

zwierzęta, ptaki opowiadające bajki. Mogłem się tam 

bawić do woli. Rzeczywistość, w której się wtedy 

znajdowałem, była bardzo trudna dla dziecka, a świat 

malowania pozwalał uciec i znaleźć się w bezpiecznej 

krainie. 

Kim są mieszkańcy Łozowska Wielkiego? 

Miasto Łozowsko Wielkie to świat fantazji, 

niespełnionych marzeń, radości i smutku. Dzieje 

się tu wszystko. Narodziło się w smutnym i bardzo 

trudnym okresie dzieciństwa. Nie ma tu reguł, 

wszystko jest możliwe. Domy mogą być ludźmi, 

kwiaty w kapeluszach mówią, śmieją się, pajace mają 

zbyt duże buty i nosy. Myśli się przenikają, chmury 

śpiewają, ludzie spacerują po obłokach. W ścianach 

tajemniczych kamienic mieszkają przeróżne głosy, 

patrzą na nas przez setki niedomkniętych okien. 

Może oceniają, może chcą dać dobrą radę, czekają, 

obserwują, wpatrują się. Okna będące czekaniem 

na kogoś, kto przyjdzie, przejdzie obok, zatrzyma się, 

popatrzy ukradkiem. Zdobędzie się na odwagę 

i wejdzie do domu z Miasta Łozowsko Wielkie. 

Ptaki Pokraki przywitają go mową nigdy nie słyszaną,

N iekończąca się woda 

w milionach odcieni, 

malowana szeroko, 

różnymi rodzajami szpachli 

kot popatrzy znudzonym wzrokiem i ostentacyjnie 

się odwróci. Ktoś robi pranie, ktoś szuka motyli, ktoś 

obserwuje wszystko z daleka. Może miasto to my 

sami, samych siebie tam możemy zobaczyć. Własne 

radości, nadzieje, kłamstwa, intrygi i próżność. Może 

Miasto tylko z pozoru wydaje się krainą radości… 

Zdaniem krytyków Twoja twórczość jest 

ekspresyjna. Jak Ty sam określiłbyś swój styl? 

Mój styl to przede wszystkim ekspresja. 

Duża dynamika pociągnięć pędzla, szpachli, ołówka, 

chlapanie, rozcieranie. Wszystko jest możliwe: 

każde narzędzie, owoc, warzywo może być farbą 

czy ołówkiem. Każda powierzchnia jest dobra na 

stworzenie obrazu. Zniszczenie kartonu w czasie 

malowania nie jest niczym złym, po prostu papier 

mało współpracował, trzeba go bardziej przekonać, 

przekupić. Czasami zdarza się, jak to nazywam, 

„przysypianie”: małe i dokładne pociągnięcia pędzla, 

również bardzo potrzebne. Jednak bez konieczności 

staram się ich unikać. Przebudzić się i szybko, bez 

zbędnego zastanawiania się godzinami, np. jakiego 

użyć koloru, malować. 

To ja rządzę płótnem, a nie ono mną. 

Jednocześnie bardzo ważne jest dla mnie szukanie 

harmonii koloru tak, aby każdy pojawiający się 

w obrazie współgrał z pozostałymi. Tworzył całość. 

Cykl obrazów „Woda”, nad którym obecnie pracuję, 


43

daje mi takie możliwości – niekończąca się woda 

w milionach odcieni, malowana szeroko, różnymi 

rodzajami szpachli. 

„Piekło artysty to wieczne szukanie siebie” – na ile 

ten cytat dotyczy Ciebie? 

Cytat bardzo ważny i prawdziwy. Szukam 

siebie przez całe życie. Jak wspominałem wcześniej, 

wszystko zaczęło się w dzieciństwie. Zagubiony mały 

człowieczek chciał się schronić, znaleźć bezpieczne 

miejsce. I zaczął budować swój świat z wieloma 

pytaniami. Dlaczego tak jest, dlaczego oni tacy są, 

dlaczego tutaj jestem? Co będzie jutro, czy będzie 

jakieś jutro? 

Wieczna niepewność, strach, lęk. Z jednej strony 

proces twórczy cały czas popycha do szukania 

nowych rozwiązań, nowych odpowiedzi, tematów. 

Powstaje wiele cykli obrazów, jednak w jednej 

chwili mogą się oblec w szarość. Coś pcha mnie, aby 

dalej szukać, myśleć, nie poddawać się, i cały czas 

podnosić. To taka niekończąca się opowieść. 

Powiedziałeś mi, że dużo jest Ciebie prawdziwego 

w Twoich rysunkach. Twoje rysunki są mroczne 

i ponure. Widzę w nich strachy, złośliwe twarze, 

wścibskie oczy, czarne drzewa mają szponiaste 

dłonie. Widzę niepokój i nieprzystosowanie. 

44 


Czy dobrze czytam? Co myślisz o mojej 

interpretacji? 

Rysunki są bardzo ważne. Powstają przez 

całe moje życie nieprzerwanie od dziecka. Był czas, 

kiedy nie malowałem przez dłuższy czas, a rysunki 

powstawały. To się dzieje bez mojej specjalnej 

uwagi jak picie herbaty czy kawy. Przychodzi samo. 

Najpełniej oddają moje nastroje, wszystkie stany 

ducha. Są prawdziwe: kreska sama szaleje po 

papierze, buduje, kreśli, rozdziera, często krzyczy. 

Zwykle pojawiają się przeróżne głowy, typy, jak je 

nazywam, o wydłużonych twarzach, wielkich nosach, 

w kapeluszach, opatulone wielkimi kołnierzami 

i z wielkimi dłońmi. Czy to strachy dzieciństwa, 

a może i dorosłego życia, nie wiem, ale są cały czas 

ze mną. Wychodzą z mojej głowy. To często straszne 

sny, ponure myśli. Autoportrety, cykl Było sobie 

drzewo dziwią i cieszą, płaczą i zadają pytania. 

Jesteś magikiem, malujesz z pasją, masz ciekawość 

świata i świeże spojrzenie dziecka. Chyba wciąż 

dużo w Tobie małego chłopca... 

Jak wynika z wcześniejszych wypowiedzi, 

cały czas jestem małym chłopcem. Teraz już ze 

świadomością, że nie chcę do końca dorosnąć, 

stać się poważnym panem. Dziecięce spojrzenie

...kreska sama szaleje po papierze, 

buduje, kreśli, rozdziera, często krzyczy. 

na świat jest czymś wspaniałym, rodzi dziesiątki 

ciekawych pytań, a odpowiedzi jak bardzo 

potrafią być zaskakujące i wręcz niewyobrażalne. 

Zarówno w sztuce, jak i we wszystkich innych 

dziedzinach. Każdego namawiam, aby stał się 

trochę dzieckiem, rozluźnił się, pozwolił sobie na 

odrobinę szaleństwa, powyginał się w lewo i prawo, 

czasami niespodziewanie krzyknął, zaśpiewał 

mało umiejętnie. W ten sposób często zderzają 

się przeciwstawne idee, a to może być początkiem 

czegoś nowego i wspaniałego. 

Bądźmy dziećmi na ile jest to możliwe. 

W jednym z wywiadów powiedziałeś: „Tworzę bez 

dni i godzin” – czy możesz rozwinąć tę myśl? 

Zdarza mi się całkowicie zatracić 

w tworzeniu. Dni i godziny przestają istnieć, 

a wszystko jest podporządkowane pracy twórczej. 

Taki stan może całkowicie pochłonąć. Życie niejako 

przenosi się do obrazu, tam jest codzienność. 

Tam są również dyskusje i kłótnie. 

Może się to wydawać szaleństwem, ale tak właśnie 

wygląda proces twórczy. 

Parasz się rysunkiem, karykaturą, tworzysz 

akwarele, malujesz akrylami, olejem, na desce, 

płótnie, pędzlami, szpachlą. Czy masz ulubioną 

technikę? 

Cały czas poszukuję nowych technik, nowych 

możliwości wyrazu. Bardzo lubię wyzwania. Lubię się 

uczyć, krok po kroku zdobywać nowe umiejętności. 

Pozwalają mi one później na swobodne poruszanie 

się w moich nowych tematach i cyklach. 

Aktualnie pracuję szpachlami. Maluję szybko, 

spontanicznie. Szukanie harmonii, o co zawsze się 

troszczę, jest jak układanie z klocków. To szpachle 

dają możliwość budowania z takich „klocków”. 

I oczywiście nieodłączne ołówki: noszę je w każdej 

kieszeni. Nigdy nie wiadomo, kiedy zaatakuje mnie 

jakiś rysunek 

Od dłuższego czasu śledzę i podziwiam Twoją 

twórczość. W Twoich obrazach słychać muzykę 

i dzieje się teatr. Ile jest w Twojej sztuce 

planowania a ile czystej improwizacji? Chodzi mi 

o opowieść. Czy zasiadając przed czystym płótnem, 

masz w głowie gotową historię? 

Jak to trafnie określiłaś „czysta improwizacja”, 

szaleństwo, wariacje i próby dominują w mojej 

sztuce. Nie szkicuję przed malowaniem – od razu 

kładę farby. Nie boję się białego płótna. Często daję 

się prowadzić pędzlom czy szpachli. Tylko wtedy 

wychodzą najbardziej zaskakujące efekty, całkowicie 

nieprzewidywalne, czy wręcz niemożliwe. Harmonia 

pojawia się w najmniej oczekiwanym momencie. 

Przed malowaniem staram się wyciszyć umysł, 


45

niejako odsunąć od siebie otaczającą mnie 

rzeczywistość. Musi przyjść odpowiedni czas, 

by pomysły, które tkwią w mojej głowie, mogły 

zaistnieć na papierze czy płótnie i ja temu nie 

przeszkadzam. Raczej czekam na odpowiednią 

chwilę, nie przyspieszam. 

Tak czeka na przykład cykl rysunków poświęconych 

dzieciństwu. Dodam jeszcze, że każdy obraz 

„prowokuje” powstanie następnego. 

Myślę, że w głowie mam pomysłów na kilka żyć. 

Ulubiony artysta Krzysztofa Łozowskiego? 

Jeśli mam możliwość wybieram się na łąkę lub do lasu. 

Tam tworzę. 

Wśród ptaków i mrówek. 

Czym dla Ciebie jest sztuka? 

Sztuka to mój sposób na życie. Trwać 

pomimo lęku i zła, które były i będą. Sztuka to 

uśmiech, radość. To poczucie spełnienia. To również 

oczekiwanie jutra, szczególnie poranku. Często wstaję 

bardzo wcześnie i od razu zaczynam malować. Wtedy 

mam ciszę i spokój. Obrazy powstają, rozmawiają – 

o tak wczesnej porze można je usłyszeć. 

Ci ulubieni zmieniali się przez lata. Zawsze 

pociągali mnie Bosch i Bruegel oraz ich wizja świata. 

Sposób, w jaki obnażali lęki, słabości i ułomności 

ludzkie. Przeglądając albumy, odwiedzając muzea, 

zwracam uwagę na kolor, a raczej na zestawienie 

kolorów. Tutaj ukłony w stronę Claude’a Moneta. 

Gdzie najchętniej malujesz? 

Maluję i malowałem właściwie wszędzie, 

aktualnie najczęściej w pracowni. Jeśli mam 

możliwość wybieram się na łąkę lub do lasu. 

Tam tworzę. Wśród ptaków i mrówek. 

46 


Jesteś artystą bardzo płodnym. Czy wiesz, 

ile obrazów namalowałeś? Prowadzisz jakąś 

ewidencję? 

Chyba dużo. Nie znam jednak liczby 

namalowanych przeze mnie obrazów. Jak 

wspomniałem, najwięcej jest ich jeszcze w mojej 

głowie, czyli tych, które dopiero powstaną. 

Jak długo powstaje jeden obraz? 

Pierwsze próby malarskie z dzieciństwa 

Ostatnie obrazy powstały bardzo szybko. 

Mam wrażenie, że im mniej poprawek, tym lepiej. 

Bywa, że złoszczę się na płótno, coś zmieniam, 

by ostatecznie wrócić do tego, co było na początku. 

Czasem obraz, aby zaistnieć, potrzebuje jednej 

godziny, a czasami całego dnia. 

Nie lubię poprawek. Wolę zacząć coś od nowa. 

Zawsze jest możliwość, że tym razem pojawi się 

coś całkiem nowego, niespodziewanego, a ja sam 

zostanę przez obraz zaskoczony. 

Życzę Ci samych zaskoczeń. [RC] 


47

ŚLEDZTWO 

Śledztwo: 

Stanisław Lem w kryminalnej odsłonie 

– Stanisław Lem 

w kryminalnej odsłonie 

Zanim zabiorę się za opisywanie 

tej książki, chcę się Wam do 

czegoś przyznać: 

Nie lubię kryminałów! 

Są po temu dwa powody. 

Pierwszy jest taki, że wyleczyłem 

się z romantycznej wizji dzielnych 

inspektorów, takich jak: Columbo 

czy Kojak, którzy bazując na 

swojej niezwykłej inteligencji 

pieczołowicie rozwikłują, 

rozsupłują najbardziej zmyślne 

przestępcze intrygi i w końcu, 

po nitce do kłębka, demaskują 

czarny charakter, gdy się tego 

najmniej spodziewał. 

To miła, ale niestety naiwna 

wizja czerpana z filmów i książek. 

Mając na karku kilka dekad wiem, 

że prawdziwi policjanci działają 

trochę inaczej. Zwykle wsadza się 

do aresztu pierwszego z brzegu 

delikwenta, który miał kontakt 

z ofiarą (przyjaciela, męża, żonę, 

rodzica), a potem stara mu się 

udowodnić winę za wszelką 

cenę. W życiu realnym rzuca się 

protestujące kobiety na bruk 

48 


i dociska kolanem albo aresztuje 

demonstrującą panią wraz 

z rowerem, powołując się na 

(zdaje się niezgodny z Konstytucją) 

zakaz zgromadzeń, choć kobieta 

była (uwaga!) sama, zgromadzona 

jedynie z własnym pojazdem 

mechanicznym, jednośladowym. 

Sympatyczny porucznik 

Columbo nie występuje 

w naturze, za to występują inni. 

Ci inni występują z krzaków 

(w pięknych okolicznościach 

przyrody) z radarem przy oku, 

bo choć teren zabudowany kończy 

się oficjalnie sto metrów dalej, 

to akurat w tym miejscu jedyne 

zabudowania, to drzewa 

i krzewy. Oni to wiedzą i kierowcy 

to wiedzą, ale przecież nie chodzi 

o wiedzę, czy zdrowy rozsądek, 

ale o przepisy i statystyki (żeby 

ilość wykrytych przestępstw się 

zgadzała, bo nic nie daje takiego 

szybkiego efektu, jak kierowca 

co przekroczył). 

Wiedząc o tym wszystkim, 

co napisałem powyżej, 

przestałem lubić (a może nigdy na 

dobre nie zacząłem?) kryminały 

i zachwycać się niezwykłą 

bystrością umysłów wymyślonych 

policjantów. Wolałbym, żeby 

tacy występowali w przyrodzie. 

No, dobrze – nie chcę się czepiać. 

Pewnie występują i tacy, ale są 

okazami niezwykle rzadkimi, a ich 

działania zwykle nie przebijają się 

do mediów. 

drugi powód jest taki, że nie 

A lubię też śledzić poczynań 

przestępców, których nie cierpię 

daleko bardziej od najmniej 

lotnego, policyjnego umysłu. 

Te dwa powody powodują, 

że omijam kryminały szerokim 

łukiem. Na szczęście czasem, 

to moje omijanie nie jest 

wystarczająco staranne. Dzięki 

temu w moje ręce wpadły: 

Chemia Śmierci, Simona Becketta, 

trylogia Roberta Galbraitha 

(pseudonim J.K.Rowling) oraz 

(i o tej ostatniej książce chcę teraz 

napisać – o dwóch pozostałych 

też bym chciał, ale w jednym

photo: Pixaby 

artykule nie starczy na to miejsca) 

Śledztwo, Stanisława Lema. 

Są dwa powody, dla których 

nie lubię kryminałów i trzy 

powieści, które temu przeczą. 

Stanisław Lem przenosi nas 

do XIX wiecznego Londynu. 

Dzielny inspektor dostaje 

do rozwikłania zagadkę, 

która nie daje się rozwikłać. 

prosektoriów zaczynają znikać 

Z zwłoki. Na początku jedynie 

się przemieszczają. Jedne zwłoki 

tylko spadły ze stołu sekcyjnego, 

inne znaleziono przy oknie, jakby 

próbowały się wydostać. Zjawisko 

się nasila, każdy kolejny incydent 

jest dziwniejszy od poprzedniego. 

Hipoteza postawiona przez 

Scotland Yard jest taka, że 

ktoś usiłuje ukraść zwłoki w 

sobie tylko znanych celach, ale 

z powodu nieudolności, to mu 

się nie udaje. Policja obstawia 

wszystkie prosektoria w okolicy, 

ale to nie powstrzymuje złodzieja 

ciał. Zagadka wciąż nie daje się 

rozwiązać, w świetle nowych 

dowodów upadają kolejne, 

całkiem prawdopodobne 

hipotezy. 

Arcyciekawa i przewrotna jest 

scena rozmowy inspektora 

z przyjacielem. W mieszkaniu 

policjanta od jakiegoś czasu 

słychać trudne do wyjaśnienia 

szurania, które wdzierają się, 

ku wyraźnemu zakłopotaniu 

gospodarza, w racjonalną, 

naukową dysputę o możliwych 

przyczynach przemieszczania 

się ciał. Te szurania stanowią 

wyraźny dysonans między 

światem racjonalnych 

argumentów i światem 

mistycznym, światem wierzeń 

i zabobonów. 

Nie będę Was trzymał 

w niepewności. Zagadka 

zostanie na koniec rozwiązana. 

Jednak czy aby na pewno? 

Lem pozostawia uchylone 

drzwi do innych interpretacji, 

do innego wyjaśnienia całej 

sprawy. Czytelnik sam musi 

zdecydować, w co chce 

wierzyć. Czy przekonają go 

racjonalne argumenty, czy 

podda się zabobonnym lękom? 

Sami musicie to sprawdzić. 

Choć powieść kryminalna 

Stanisława Lema stanowi 

wyjątek w jego twórczości 

pozostaje jednak wybitnie 

„lemowska”. Jest to powieść 

niezwykle inteligentna, zadająca 

mnóstwo pytań, nie dając 

w zamian ani jednej 

rozstrzygającej odpowiedzi. 

Dokładnie tak, jak to bywa 

w życiu. 

powodu swojej niezwykłości, 

Z zręcznie oddanego klimatu 

opowieści, jakby wzorowanej 

na powieściach Doyle’a 

i filozoficznych rozważań o naturze 

świata, książka Lema trafiła 

do Arcydzieł Literatury naszego 

magazynu. 

Wszystkim, którzy nabrali 

ochoty na Śledztwo, życzę 

przyjemnej lektury. [ML] 


49

ALPERTON 

Pół księżyca tonie w ścieku. 

Kaczka z puszką gra w pokera. 

Wszystko płynie: papier, szmata... 

Dumny Londyn tonie w gównie. 

Pierwsza kwadra. Jasna ścieżka 

Prowadzi wzdłuż Regents Canal. 

Kaszlesz w krzakach... I już lepiej. 

Butelki lądują w wodzie. 

Ciągle budujemy nowe, lepsze światy. 

Otwieramy małe okna ciasnych kanciap, 

Z których nigdy nie wyjdziemy, oglądając 

Świat płynący tuż za progiem. Tęskniąc, marząc... 

Geniusz leży w płytkim grobie. Zapomniany. 

Na cmentarzu, po drugiej stronie kanału. 

Westminster nadal roi się od łajdaków, 

Dlatego wolę opłotkowe zadupie. 

Lubię te ciepłe, letnie noce. 

Mogłyby być choć trochę dłuższe. 

Zbędna bielizna ginie w krzakach. 

Obserwujemy blade gwiazdy. 

Nad mrocznym ściekiem unosi się mgła. 

Po twojej nodze wędruje robak. 

Stadion w Wembley pojaśniał. Kończymy. 

Zmęczone nogi niosą na stację. 

Alex Sławiński 

ZA KURTYNĄ 

Moje buty na deszczu piszczą jak myszy. 

Każdy nieco inaczej. W antykadencjach. 

Mam dziurawe lato. I nielepszą wiosnę. 

Granatowe światy jakoś mi nie służą. 

Oglądam obłoki. Kot też patrzy w niebo. 

Właśnie tutaj znalazł najpiękniejsze chmury. 

Deszczowa kurtyna cięższa od stalowej. 

Kolejne dni spędzam w malutkim więzieniu. 

Mogę każdą książkę nasączyć olejem 

I poprawić wszystkie błędy tego świata. 

I filozofować z pieprzonym sierściuchem, 

Kręcić porno, szydełkować, dźgać patelnię. 

Czas tonie w rynsztoku. Piwo wywietrzało. 

Cisza, harmonia i śmierć. Labilny układ. 

But suchy. Nie piszczy. Niebo czyste. Chcę wyjść. 

Nie mam dokąd. Już nie umiem spojrzeć w słońce. 

Alex Sławiński 

50 


R Y S U N K I 

A l e x a S ł a w i ń s k i e g o 

BORDEAUX 

jak jest kiedy zaprzyjaźniona kobieta 

obca od końca do końca 

przechadza się po szpitalnym korytarzu 

krokiem zbitej przez życie kotki 

najpierw wygłodzonej a potem rudej 

odrywa ciebie od framugi od pędzla 

niczym wytrawna zielona papuga woła 

albo inna wiewiórka przekonując mnie 

że nie to wstrętne co się na wstręcie kończy 

i już zaczynam ją lubić 

ale potem powstaje coś co sprawia 

że po raz dwunasty wchodzę do rzeki 

tej samej w której na trzeźwo nigdy 

nie zanurzyłabym nawet palca 

Iza Smolarek 


51

SEKRETY SZEKSPIRA, foto: Przemek Wiśniewski 

Ewelina Ciszewska 

– aktorka, mim, lalkarka. Absolwentka Wydziału Historii 

Sztuki na Uniwersytecie Wrocławskim. W 2006 r. 

ukończyła Wydział Lalkarski Akademii Sztuk Teatralnych 

w Krakowie, filia we Wrocławiu (PWST) , w maju 

2009 r. uzyskała tytuł doktora, a we wrześniu 2014 r. 

habilitację. Od 2006 r. związana z uczelnią, w której 

obecnie jest dziekanem Wydziału Lalkarskiego. 

Laureatka Stypendium przyznawanego „Młodym, 

utalentowanym Wrocławianom”. Debiutowała w 

1998r., w autorskim spektaklu J.Markockiego Alternacje 

przestrzeni. /Teatr Formy, Poitiers, Francja 1998/. Od 

kilku lat zajmuje się sztuką performance /Survival 

Sztuki, czyli Przegląd Młodej Sztuki w Ekstremalnych 

Warunkach we Wrocławiu: pre-tekst /2004, akt 168 

/2005, uczta romska /2008 r. zrealizowany wspólnie 

z Moniką Konieczną, powtórzony w BWA Tarnów 

podczas TAJSA 2014/, Z głową w chmurach /Festiwal 

Rity Baum/, Sympatyczna Pani Krysia/mieszkanie 

Gepperta, Wrocław, Ommaggio Russolo/Dalla Pologna, 

Rzym 2014/. Jako reżyserka zadebiutowała w maju 

spektaklem Love story czyli defekt miłości (Wrocław 

2004). W marcu 2011 r. wyreżyserowała spektakl 

Pinokio w Teatrze Lalki i Aktora w Wałbrzychu, a rok 

później monodram Maria S., który przyniósł jej kilka 

nagród i wyróżnień. Jako choreografka współpracuje 

z wieloma teatrami w Polsce. Jest laureatką Nagrody 

52 


za choreografię podczas 22’Ogólnopolskiego Konkursu 

na Wystawienie Polskiej Sztuki Współczesnej do 

spektakli: Smoki w Połońskiego (Teatr Maska w 

Rzeszowie) oraz Księga dżungli w reż. E. Piotrowskiej 

(Teatr Lalek Banialuka, Bielsko-Biała). Prowadzi warsztaty 

pantomimy i ekspresji ruchowej w kraju i za granicą. 

Robert Baliński 

– operator filmowy, reżyser, dokumentalista, performer, 

twórca teledysków i wizualizacji do przedstawień 

teatralnych, operowych. Laureat nagrody Yach za zdjęcia 

do teledysku O sole mio. W 2002 otrzymał wyróżnienie 

za reżyserię w „VIII Ogólnopolskim Przeglądzie Filmów 

Ekologicznych” /Przysieka/. W 2003 r. został nagrodzony 

Złotą Maską za najlepszą oprawę scenograficzną 

sezonu 2002/2003 – reżyseria światła i efekty filmowe 

wykreowane w spektaklu Mężczyzna, który pomylił żonę 

z kapeluszem /reż. Ł. Kos, Teatr Wielki w Łodzi/. 

W 1989 r. ukończył Wydział Operatorski i Realizacji 

Telewizyjnej PWSFTViT w Łodzi. Od tego czasu na 

zlecenie Programów 1 i 2 TVP zrealizował ponad 100 

filmów dokumentalnych, m.in.: W drodze. Allen Ginsberg 

w Łodzi /1993/, Konstrukcja w procesie - Izrael /1995 

zdjęcia, w reż. M. Waśko/ oraz filmy autorskie, wśród 

nich: Mózg - ludzkie poznanie /1999/, Angelo Pistoletto 

/1996/, czy Przestrzeń wolności /1998/. W latach

SEKRETY SZEKSPIRA, foto: Przemek Wiśniewski 

1992 - 1999 współpracował przy realizacji 

cyklu programów p.t. „ART NOC” PR.2 TVP 

/ realizacja artystycznych form filmowych/. 

Wyreżyserował 100 odcinków teleturnieju 

Nowożeńcy oraz 40 filmów dokumentalnych 

z serii Przyrodnicy. Swoje ambicje muzyczne 

spełniał realizując teledyski dla takich 

artystów jak: Urszula Dudziak, Magda Femme, 

Tadeusz Nalepa, Mathias Reim, Michał 

Wiśniewski, Sambor Dudziński oraz dla 

zespołu T-Love czy Dezerter. 

Od kilkunastu lat specjalizuje się w tworzeniu 

obrazu filmowego i reżyserii świateł do oper 

(współpraca m.in. z M. Łazarkiewiczem, 

Ł. Kosem, H. Baranowskim, Phaon, M. Weiss), 

do przedstawień baletowych (G. Veredon, R. 

Komassa, B. Vollack, M. Munso), teatralnych 

(J. Klata, J. Szczepkowska, A. Grabowska, 

G. Bral) oraz koncertów (Pociąg Towarowy 

- Warszawska jesień 2002). Jest autorem 

i kuratorem widowisk multimedialnych, wśród 

nich: Mandala Sztuki, Dech Łodzi, Wariacje 

operowe (Falstaff, Purytanie, Halka, Nabucco), 

Wiersz medialny, Koncert na 4 słowa, Scena 

wirtualnej Galerii Ciała. Od kilku lat reżyseruje 

Oscary Jazzowe w Teatrze Wielkim w Łodzi. 

Teatr Sztuk został założony przez 

Ewelinę Ciszewską i Roberta Balińskiego 

w 2007r. z potrzeby połączenia światów 

znajomych i odkrywania nowych, tych 

jeszcze nierozpoznanych. Teatr Sztuk 

(w domyśle wielu sztuk) zaprasza do 

współpracy artystów z różnych dziedzin 

wierząc, że ta artystyczna fuzja stworzy 

nowy język na polu sztuki. Teatr ma na 

swoim koncie sporo realizacji i prezentacji 

festiwalowych. Wyreżyserowany przez 

Roberta Balińskiego i Ewelinę Ciszewską 

spektakl p.t. AKT 1925 na podst. Procesu 

F. Kafki zdobył w grudniu 2010 r. Grand 

Prix Festiwalu oraz nagrodę za najlepszą 

reżyserię na Międzynarodowym Festiwalu 

SKEPNA UP FESTIVAL (Kosovo, Prishtina 

2010). 

www.teatrsztuk.pl 


53

FRUWAJĄCY WIERSZ - performance Teatr Sztuk + OSJAN fot.Robert Baliński 

T E A T R S Z T U K 

maria s - fot. Robert Baliński maria s - fot. Robert Baliński Omaggio a Russolo, Foto Adam Pietrusiak 

Teatr Sztuk – co to takiego? 

Kto go tworzy? 

E: Teatr Sztuk powołaliśmy do 

życia wspólnie, tj. ja i Robert, 

ponad dziesięć lat temu. To taki 

twór wynikający z naszych potrzeb 

artystycznych, duchowych, z potrzeby 

zetknięcia w obszarze sztuki czegoś, 

co znamy z czymś, co jest nowe. 

Doświadczenia, które wcześniej 

nabyliśmy, ja na polu pantomimy 

i teatralnej formy, a Robert 

w dziedzinie filmu i performance’u, 

postanowiliśmy ze sobą połączyć 

i tak powstał związek wielogatunkowy 

nazwany przez nas Teatrem Sztuk. 

Taka fuzja różnych światów. 

54 


R: Inaczej ujmując, jest to platforma 

do spotkań różnych dziedzin sztuki, 

nauki i w ogóle wielu aspektów życia. 

Studiowałaś historię sztuki. 

Co skierowało Cię w stronę 

aktorstwa? Czy to było Twoje ukryte 

marzenie i jak studia uniwersyteckie 

wpłynęły na obecną pracę? 

E: Zawsze ciągnęło mnie do 

aktorstwa. Ciekawiło mnie chowanie 

się za jakąś postacią i zderzanie 

własnego ja z innym punktem 

widzenia czy odczuwania. 

Nie poszłam jednak na egzaminy 

do szkoły teatralnej. Dostałam się 

na historię sztuki, ale cały czas ta 

potrzeba we mnie tkwiła. Uczeń 

Henryka Tomaszewskiego, Józek 

Markocki, prowadził wówczas 

warsztaty z pantomimy we 

Wrocławiu. Poszłam na nie 

i odkryłam, że można wyrażać 

siebie poprzez ciało i że to ciało, 

jeśli je dobrze poznam, może być 

fascynująca podróżą. W końcu 

odważyłam się i po skończeniu 

historii sztuki, w wieku 25 lat 

zdawałam na dwa kierunki – lalkarski 

i aktorski. Dostałam się na Wydział 

Lalkarski we Wrocławiu. Pytasz, czy 

korzystam z tej wiedzy wyniesionej 

z pierwszych studiów? Oczywiście 

tak. Napatrzyłam się na setki dzieł 

sztuki, przyglądałam się proporcjom 

i wszystkiemu, co w tej dziedzinie

Byłam 

tempem, 

rytmem, 

byłam muzyką, 

dynamiką, 

energią 

Omaggio a Russolo, Foto Adam Pietrusiak 

– ZWIĄZEK WIELOGATUNKOWY 

wymyślili wielcy tego świata. 

To w człowieku zostaje i tworzy 

pewien poziom estetyki i refleksji. 

Wykorzystałam to przy pracy nad 

monodramem Maria S., do którego 

zaprojektowałam kostium, będący 

jednocześnie scenografią. 

Dodam, że to bardzo ciekawy 

i wielokrotnie nagradzany spektakl, 

do sukcesu którego przyłożył się 

także Robert piękną grą świateł. 

Pantomima jest z gruntu niemym, 

a zatem ponadnarodowym 

językiem wyrazu. Braliście, i to 

z sukcesem, udział w różnych 

międzynarodowych festiwalach 

teatralnych. Czy mimo różnic 

kulturowych i mentalnych wasze 

spektakle są wszędzie jednakowo 

dobrze rozumiane, czy może 

z założenia kierujecie je do 

konkretnej publiczności? 

E: Pantomima jest bardzo 

uniwersalna, bo operuje znakiem, 

symbolem, ale przede wszystkim 

my, jako ludzie, komunikujemy się 

za pomocą naszych ciał, energii, 

gestu, spojrzenia. To przecież tzw. 

pierwsze wrażenie, a zatem język do 

odkodowania pod każdą szerokością 

geograficzną. To sztuka wizualna, 

ale wymagająca od aktora techniki, 

a od widza skupienia, zatrzymania 

i gotowości na taki odbiór. Tu nie 

można zamknąć oczu, bo umknie 

ważny szczegół... 

Czyli musicie być także dobrymi 

psychologami, by ten twórczy 

zamysł najpierw zakodować. 

R: W wieku szesnastu, może 

siedemnastu lat trafiłem na „swój” 

pierwszy spektakl Tomaszewskiego, 

w Teatrze Polskim we Wrocławiu. 

Oglądając pantomimę niczego wtedy 

nie rozumiałem. Postanowiłem 

jeździć na te przedstawienia, 

by pojąć ich sens. Zakochałem 

się w tym gatunku sztuki. Co do 

uniwersalizmu języka pantomimy, 

mam teorię, że pantomima wbrew 

pozorom jest sztuką najbardziej 

współczesną w dzisiejszych czasach, 

czasach komunikacji obrazkowej. 

Jest sztuką wirtualną. Wyobraźmy 

sobie taki prosty przykład: gdy aktor 

dramatyczny wchodzi na scenę 

i udaje, że trzyma w ręku szklankę, 

widz mu nie wierzy. Podobnie 

w filmie. Natomiast, kiedy robi to 

mim, albo więcej – udaje, że coś 

z niej pije, to widz nie tylko potrafi 

to sobie wyobrazić, ale też odczuć 

pragnienie. Totalna magia. 

Czyli mózg ludzki tak pracuje, 

że uzupełnia sobie brakujące puzzle, 

co w przypadku pantomimy jest 

dużo łatwiejsze niż w przypadku 

przekazu aktora dramatycznego, 

w którym widz odbiera rolę 

całościowo, łącznie z tekstem? 

R: Tak, w pantomimie wspaniałe jest 

to, że jest jakiś rodzaj obrazu, którego 

tak naprawdę nie ma, a który tworzy 

się wewnątrz, w człowieku, w nas, 

a co ciekawsze – w każdym zapewne 

nieco inaczej. 

E: Tak, ale pamiętaj, że za sztuką 

pantomimy stoją setki godzin 

treningu. To jest konkretna technika 

55 


Pantomima rozgrywa się 

na poziomie wyobraźni, czyli… 

mogę być ciastkiem z kremem, 

wodą, mogę też być atomem. 

wyobraźni człowieka, poruszamy 

ją, dając widzowi możność 

indywidualnej interpretacji. Gdyby 

przekaz był całkiem jednoznaczny, 

byłoby to najzwyczajniej nudne. 

Ewelina, wspomniałaś o godzinach 

technicznej pracy nad ciałem, 

o lustrzanych neuronach. Opowiedz, 

jak przygotowywałaś się do jednej 

z najbardziej zaskakujących ról, 

jakie można sobie wyobrazić, 

mając nawet zdolność myślenia 

abstrakcyjnego, czyli do roli atomu. 

jak np. identyfikacja z przestrzenią 

czy z przedmiotem, tj. gdy moja 

ręka przyjmuje kształt trzymanego 

przedmiotu lub kiedy moje ciało 

przyjmuje ciężar jakiegoś przedmiotu. 

Inaczej przecież będę się poruszała 

z jedwabnym szalem, a inaczej 

z kamienną kulą. Stopień mojej 

identyfikacji wpływa na widza, 

na jego postrzeganie sytuacji. Jest 

oczywiście pewien rodzaj umowy 

pomiędzy widzem a mimem. Widz 

chce widzieć to, czego nie ma. Chce 

też wyobrazić sobie jakąś historię. 

W świecie nauki istnieje teoria, 

że ruch mima uruchamia tzw. 

neurony lustrzane. Taki przykład: jeśli 

ja zatrzymam w napięciu rękę płasko 

w powietrzu, to widz zobaczy blat 

stołu, a jeśli tak ułożoną dłoń ustawię 

pionowo, widz zobaczy jakąś barierę 

w przestrzeni, ścianę lub okno, 

zależnie od kontekstu i ustawienia 

ciała. Na stopień rozumienia wpływa 

też ogólna percepcja świata (zmysły), 

56 


CZŁOWIEK MOŻE by_KDziedzic 

którą każdy z nas posiada. Stwarzamy 

coś, ale na finalny obraz w wyobraźni 

widza mają wpływ również jego 

wcześniejsze przeżycia i doznania. 

Jest to duża kreacja po obu stronach 

i odwołanie się do życiowych 

doświadczeń, które kolekcjonuje 

nasza pamięć. 

No właśnie! A przy tym jeszcze 

Teatr Sztuk z zasady łączy wiele 

form kreacyjnych, zarówno 

muzycznych, jak i wizualnych. 

Widać, że nie zależy Wam na 

konkretnym przekazie, ale raczej na 

indywidualnym odbiorze, przeżyciu 

estetyczno-filozoficznym, czy tak? 

R: Bardziej mnie intryguje ta różnica. 

Jeśli porozmawiamy z kilkoma czy 

kilkudziesięcioma osobami, to 

okazuje się, że każdy z nich zobaczył 

de facto co innego. Są ogromne 

różnice w odczuciach i indywidualnej 

narracji i to jest wspaniałe. Mnie 

to właśnie fascynuje, że dotykamy 

E: To jest właśnie fascynujące 

w pantomimie, że możesz być 

wszystkim. Pantomima rozgrywa 

się na poziomie wyobraźni, czyli… 

mogę być ciastkiem z kremem, wodą, 

mogę też być atomem. Atom to mój 

debiut. W Poitier, we Francji. Miałam 

być najmniejszą, elementarną 

cząstką kosmosu, dryfować ciałem 

w przestrzeni. Byłam tempem, 

rytmem, byłam muzyką, dynamiką, 

energią. Bardzo ciekawe przeżycie. 

Aktor „ściągnięty” do roli czegoś 

niewidocznego, a z drugiej strony 

bardzo konkretnego. To abstrakcja, 

ale ciało bardzo dobrze ją znosi. 

Współistnieliśmy zespołowo kreując, 

na szczęście, też jakąś bardziej 

rozpoznawalną materię. Byliśmy 

drzwiami, stołem, pulsującą magmą. 

To była wymagająca, ale fascynująca 

praca zespołowa. 

Czujecie kiedy budzicie w widzach 

taki poziom wrażliwości, że oni 

reagują współodczuwaniem 

Waszych emocji? Czy to widać? 

Współgrają z Wami? 

E: W momencie rozpoczęcia 

spektaklu pomiędzy widzem 

i aktorem powstaje rodzaj umowy, 

porozumienia. Jeśli swoje ciało 

wypełnię prawdziwą emocją, 

a nie będzie to beznamiętny zestaw 

wyuczonych gestów, istnieje szansa, 

że dotknę czułego punktu, tego 

co „boli”. Każdy ma w sobie jakiś 

obszar bólu, a ból jest zjawiskiem 

uniwersalnym. Teatr zawsze 

traktuje o miłości, o nienawiści, 

o śmierci, o lęku. Eksploatujemy

to od tysiącleci. Przyzwolenie widza 

na wspólne przeżycie lub odczucie 

tego w sobie jest wyzwaniem 

i obcowaniem z delikatną materią. 

Tak, to porozumienie może być 

odczuwalne. Powietrze staje się 

wtedy gęstsze i wszystko wokół jakoś 

tak szlachetnieje. 

METAlive fot. Robert Baliński 

Jesteśmy ostatnio w środku 

pandemii, kiedy to część teatrów 

przechodzi w miarę możliwości na 

transmisje on-line. Czy teatr może 

istnieć bez widza? Kiedyś przecież 

powstawały spektakle w Teatrze 

Telewizji. 

R: Dla nas jest to bardzo trudne. 

Spontaniczna reakcja, oddech widza, 

jego uwaga to dla nas konkretna 

zwrotna energia. Istotą naszych 

działań jest performowanie tu 

i teraz. Musimy się czuć nawzajem. 

Ekran tego nie zapewnia. Granie 

przed kamerą to już inny gatunek 

przedstawienia. Znaleźliśmy się 

w niezwykle trudnej sytuacji w tym 

momencie. 

Ewelina, czy jako pedagog, 

przekazując swoje doświadczenie 

w pracy nad ruchem i ciałem, 

liczysz także na kontynuację swoich 

twórczych eksperymentów 

w działaniach młodego pokolenia? 

Wymaga to abstrakcyjnego, 

a jednocześnie syntetycznego 

myślenia. Czy młodzi ludzie są 

na to gotowi, czy to dłuższy proces 

kreacyjny? 

E: Jako pedagog lubię prowokować 

i obserwować, ale nigdy nie stosuję 

żadnej presji. U każdego taki proces 

przebiega inaczej. Każdy samodzielnie 

i w różnym czasie odkrywa w sobie 

różne potencjały. Ja uchylam drzwi, 

ale zdaję sobie sprawę, że mój świat 

wcale nie musi spotkać się z innym 

światem. 

Jeśli dochodzi do takiego spotkania, 

staje się n o w e. Absolutnie nie 

chciałabym, żeby ktoś mnie kopiował. 

To złe zjawisko, a w pantomimie 

szczególnie szybko widoczne. 

Pożyczone ruchy mogą niechcący 

stać się manierą. Jeśli uda mi 

się uruchomić w kimś potrzebę 

Inspiracja może pojawić się 

całkiem niespodziewanie, 

nawet w banalnych sytuacjach. 

eksperymentu, jakiegoś 

przekraczania, to uważam to za swój 

sukces dydaktyczny. Stąd już tylko 

krok do szaleństw. 

Dla studentów to Ty jesteś 

autorytetem, a czy Wy sami 

też opieracie się na jakichś 

autorytetach? Czy ktoś jeszcze 

poza Henrykiem Tomaszewskim 

wywarł na Was wpływ w sensie 

artystycznym? 

E: Kantor zawsze budził moją 

fascynację. Czuję tę estetykę i jego 

sposób opowiadania o świecie. 

Podoba mi się temporytm jego 

spektakli, mantrowe przywoływanie 

tematyki śmierci, a stąd z kolei blisko 

do prozy Schulza czy Kafki i pojęcia 

czasu. Schulz, Kafka, Kantor – tak, 

z nimi czuję mocną duchową więź... 

R: Z racji mojego wykształcenia 

mam oczywiście swoich mistrzów 

filmowych, ale nie tylko. Uwielbiam 

klimaty Davida Lyncha, podziwiam 

Arystotelesa, bardzo podobają mi się 

działania niedawno zmarłego Christo. 

Mógłbym wymieniać dalej, ale to, 

że podoba mi się czyjaś twórczość, 

nie oznacza, że czerpię z niej pomysły 

dla siebie. Uważam, że mistrz to nie 

jest ktoś, kogo należy naśladować. 

Rozszerzając tę myśl, tzw. mistrzem 

może być np. trawa w ogródku, 

pogoda, takim mistrzem bywa 

przypadkowo spotkany człowiek, 

który mnie zafascynuje 

i utkwi w pamięci. 

Rozumiem, że to są wasze 

inspiracje, coś co was stymuluje 

artystycznie. 

R: Tak, oczywiście. Ja raczej uciekam 

od tych ludzkich mistrzów, żeby się 

od nich za bardzo nie uzależnić. 

E: No właśnie, inspiracja może 

pojawić się całkiem niespodziewanie, 

nawet w banalnych sytuacjach. 

Padnie słowo – klucz, które nagle 

otwiera ci głowę, daje impuls. 

R: Teatr Sztuk powstał m.in. po to, 

żeby nie szukać inspiracji w takim 

sensie, o jakim mówisz. Nasz teatr 

nie ma spektakli repertuarowych. 

Poza kilkoma, z założenia nasze 

spektakle są performatywne. 

Wrócę do określenia „platforma 

spotkań”. To agora dla różnych 

artystów, różnych dziedzin sztuki. 

Chodzi o to, aby tworzyć sytuacje, 

tworzyć spektakl, w którym różni 

57 


ludzie dopowiadają coś od siebie, 

interpretują po swojemu to, 

co chcemy razem opowiedzieć. 

Wiem, że pora dnia i nocy nie ma 

dla Was znaczenia, jeśli chodzi 

o twórcze pomysły. Zapraszacie 

do siebie różnych artystów 

i prowokujecie do wyzwalania 

kreatywnej energii. Czy zatem praca 

nad kolejnymi performatywnymi 

tworami przebiega już na etapie 

takich spotkań poprzedzających 

to zasadnicze, czy jest to działanie 

na deskach teatru z wcześniej 

opracowanym scenariuszem 

w ręku? 

R: To nie jest improwizacja w sensie 

spontanicznych, chaotycznych 

ruchów. Wcześniejsze dyskusje 

z twórcami biorącymi udział 

w naszym spektaklu są po to, 

by omówić jego „kręgosłup”. 

My ten szkielet czy ideę tworzymy 

wcześniej i przedstawiamy artystom 

instrukcję obsługi, ale każdy z nich ma 

świadomość tego, że trzymając się 

wyznaczonego pomysłu może dodać 

od siebie tyle, ile sam uważa 

za stosowne. To rodzi dialog, ktoś 

zadaje pytanie, ktoś odpowiada. 

E: Jeśli np. spotykamy się z Kiniorem 

czy Antymosem Apostolisem, 

nie wiemy, jakie dźwięki finalnie 

usłyszymy na scenie. Mam więc 

wyznaczoną przestrzeń i np. 

przypisany do mojego działania 

instrument. Do tego dochodzi 

wypowiadany przez kogoś tekst, 

którego też nie znam i projekcja. 

Obserwujemy siebie nawzajem. 

To spotkanie na najwyższych 

obrotach skupienia, odczuwania 

i gotowości do działania i reagowania. 

Tak było np. w Metalive (9 aktorów 

na scenie, 3 muzyków plus video live) 

czy w Paradzie. 

Umówione tylko punkty styczne. 

R: Przytoczę taką anegdotę. Kiedyś 

zaprosiliśmy pana Jana Nowickiego, 

przedstawiliśmy mu nasz zamysł, ten 

„kręgosłup”, a on na to: „Słuchajcie, 

ja nic z tego nie kapuję, ale podoba 

mi się idea, więc zrobię to”. Efekt 

był zaskakujący, ale rewelacyjny. 

58 


Otóż poprosiliśmy go, żeby w trakcie 

spektaklu wypowiadał tylko dwa 

słowa „tak” i „nie” w momentach, 

w których poczuje taką potrzebę, 

ale też jeśli uzna, może dodać 

swoje teksty. Jan Nowicki pisze 

poezję. I tak się stało. Fragmenty 

swoich wierszy wykorzystał w tym 

spektaklu tworząc dodatkowe 

konteksty idealnie pasujące do 

całości. Podobnie dzieje się z innymi 

artystami, którzy znając tylko 

„kręgosłup”, kreują interaktywnie całe 

wydarzenie. Wkładają w to całe swoje 

doświadczenie, swoją wrażliwość. To 

jest w naszym teatrze najciekawsze. 

Nie obawiacie się porażki? 

E: Zawsze istnieje jakieś ryzyko mniej 

udanych akcji, ale to jest bardzo 

ludzkie. Pozornie ta słabość właśnie 

może okazać się atutem, może być 

ciekawsza niż perfekcyjne wykonanie. 

Widz jest obserwatorem zdarzeń 

i nawet jeśli czuje, że coś nie wyszło, 

to mając świadomość, że to się dzieje 

„tu i teraz”, okazuje rodzaj wsparcia 

i zaczyna podświadomie kibicować 

jak na zawodach sportowych. 

R: Nasze spektakle performatywne 

nie odbywają się na zasadzie jam 

session. To nie jest tak, że mamy 

temat, a wy teraz róbcie, co chcecie. 

Mamy główną linię scenariusza. 

Po to ją tworzymy, aby dać artystom 

poczucie bezpieczeństwa. Ponadto 

zapraszamy artystów, do których mamy 

zaufanie, których osobowości znamy 

i znamy ich potencjały. Pamiętasz 

spektakl Parada, prawda? Na każdej 

próbie Lars Danielsson grał co innego 

i wcale nie chodziło o to, żeby 

powtarzał coś z gotowej partytury. 

To jest niewątpliwie miara 

profesjonalizmu, czyli umiejętności 

wykreowania sztuki w nieznanej 

sytuacji. 

E: Powiem więcej. To „nie wiem” 

jest ekscytujące, ale może budzić 

lęk. Człowiek w swoim instynkcie 

samozachowawczym najpierw 

posługuje się tym, co zna, a jeśli 

się ośmieli, potrafi wykrzesać 

TEATR_SZTUK__198_by_KDziedzic 

z siebie o wiele więcej, niżby się tego 

spodziewał. To fascynujące. Kiedyś, 

podczas otwarcia Dalla Polognia 

w Rzymie (Festiwal Isola del Cinema), 

tworzyliśmy performance oparty na 

partyturze Bogusława Schaeffera. 

Jako mim potrzebuję zawsze jakiegoś 

konkretu, punktu wyjścia. Marcin 

Krzyżanowski, wybitny muzyk, który 

performował tego wieczoru ze mną, 

nie przekazał mi wcześniej żadnych 

wskazówek! Na godzinę przed 

występem nie wytrzymałam i pytam: 

„Marcin, co ja mam robić?”, a on 

wyjmuje ksero partytury. Zdębiałam. 

Ta partytura nie składała się z nut!…

Kółko, szlaczek, krzyżyk, trójkąt. 

No i co ja mam z tym zrobić???, 

a Marcin tylko: „no co – GRASZ!”. 

Publiczność siedząca dookoła 

fotoplastikonu podglądała nas 

przez szczelinę. Napięcie rosło. 

Samo podglądanie jest już aktem 

przekraczania czyjejś intymności. 

Spoglądałam na partyturę 

i improwizowałam na temat tych 

znaków. Tworzyłam nowy język. 

W ogóle wszystko tego wieczoru 

było totalnie nowe. 

R: Dotyczyło to każdego z nas 

biorących w tym udział. Piotrek 

Żyła, który grał dziwne dźwięki, 

skreczował, Paulina Owczarek grała 

na saksofonie, czy wreszcie ja robiąc 

wizuale, musieliśmy zinterpretować 

tę partyturę i przełożyć na swoje 

obszary twórcze. Wracając do idei 

Teatru Sztuk chodzi nam właśnie o to, 

aby każdy z zaproszonych twórców 

miał prawo do wyrażenia w nim 

siebie. 

TEATR_SZTUK__198_by_KDziedzic 

Spontaniczna reakcja, 

oddech widza, jego uwaga to dla nas 

konkretna zwrotna energia. 

To jaki „kręgosłup” teraz 

przygotowujecie? 

R: Teraz nie wiemy do końca, co 

nas czeka, ale przygotowujemy 

dwie rzeczy: Ewelina pracuje nad 

swoim monodramem, a ja myślę 

o pewnym szerszym projekcie, 

wymagającym obecności wielu osób, 

więc pewnie najwcześniej uda się 

to zrealizować pod koniec roku, ale 

w tym momencie nie będę jeszcze 

zdradzał kulis. Minimum ruchu – 

to taka kanwa. 

Zarówno na scenie, jak i w życiu 

prywatnym jesteście partnerami. 

Nawzajem się uzupełniacie, a to, 

że funkcjonujecie po przeciwnych 

stronach kamery pewnie akurat 

pomaga w spięciu całości. Czy 

kłócicie się w trakcie pracy? 

R: W trakcie tworzenia scenariuszy 

dyskusje miedzy nami są bardzo 

żywiołowe, bywa że dochodzi do 

kłótni, ale przynajmniej nie trzaskamy 

drzwiami, bo ich nie mamy (śmiech). 

A co się dzieje u Was poza 

teatrem? Czy macie jakieś wspólne 

pozaartystyczne pasje? 

E: Odkąd przyjęłam funkcję dziekana 

Wydziału Lalkarskiego w AST we 

Wrocławiu, czas mam całkowicie 

wypełniony. Ale tak... zdarza się, że 

jadamy wspólnie! W tej chwili żyjemy 

trochę technicznie, ale jeśli uda nam 

się wspólnie usiąść i porozmawiać 

o sztuce lub odpłynąć w stronę 

nowych projektów, oddychamy 

głębiej. To jest nasza pożywka, 

chwilowo dość luksusowa niestety, 

ale mam nadzieję, że wrócimy 

do naszych rozmów. 

R: Rozmawiamy nie tylko o sztuce... 

z punktu widzenia kosmosu, 

cokolwiek robimy, nie ma znaczenia, 

jest niewidoczne. Generalnie jest 

tak, że często dokumentuję nasze 

rozmowy. Robię skany rysunków, 

którymi czasami się porozumiewamy, 

zapisuję słowa, by później 

wykorzystać je w pracy, 

ale też traktuję te nasze kartkowe 

opisy jako sztukę samą w sobie. 

Dlatego je zbieram. 

A jak spędzacie wakacje? Lubicie 

wyjeżdżać? Potraficie spędzać czas 

w oderwaniu od sztuki? 

E: Piękne są Mazury. Może uda nam 

się tam znowu wyjechać i złapać 

oddech. Namiot, kajak, łódka... to 

działa. Dobrze przewietrzyć głowę. 

Nie mamy na koncie egzotycznych 

podróży. 

R: Ja podróżuję we śnie. 

Nie przepadam za dalekimi 

wyjazdami. Nie myślę o tym. 

Nie planuję. 

E: Ja zaś nie znoszę rutyny i cieszę się 

z sytuacji nieoczekiwanych. 

Czyli wasze życie też jest rodzajem 

sztuki performatywnej. 

Życzę zatem wielkiego oddechu 

i kolejnych wspaniałych zdarzeń 

artystycznych. [JN] 


59

Kultury i taktu nie da się nauczyć 

w żadnej szkole i na żadnym uniwersytecie. Można 

się co najwyżej dowiedzieć, jak maskować wrodzone 

i nabyte naganne ciągoty. Bo też chamem może być 

i prostaczek, i profesor, i sprzątaczka, i minister. 

Dobre wychowanie jest jedynie kamuflażem 

pierwotnych instynktów i nic nie można na to 

poradzić. Fałsz tak się w nas wtopił i zrósł z nami 

w jakiejś dziwnej symbiozie, że aż trudno sobie 

wyobrazić bliźnich i siebie jako istoty: szczere, 

bezpośrednie, taktowne, tym prawdziwym taktem, 

który jest zawsze – niezależnie od okoliczności, 

nawet najbardziej sprzyjających, by o nim zapomnieć 

i wskrzesić w sobie jaskiniowca z maczugą, 

likwidującego przeciwników skutecznie, krwawo 

lub bezkrwawo acz definitywnie. 

Opowiadał mi kiedyś wybitny intelektualista 

z Warszawy, internowany w stanie wojennym, jak 

wyglądało jego pierwsze zetknięcie z aresztem. 

Kilkunastu zatrzymanych zaprowadzono do 

wieloosobowej celi. Tam skazani rzucili się jak głodne 

lwy na pierwszych chrześcijan, by dorwać się do … 

jak najlepszych prycz: a to przy oknie, by było jasno, 

a to na dole, nie na piętrze, bo tak wygodniej. 

„Pomyślałem sobie wtedy – mówił mój rozmówca – 

że tak samo jak o te prycze, będą się bić o stanowiska 

w nowej Polsce”. Prorok czy jasnowidz? 

Co skłoniło mnie do takich kategorycznych 

stwierdzeń? Wiele sytuacji, w których 

uczestniczyłem, bądź jako postronny obserwator, 

bądź aktywny winowajca. I to w każdej dziedzinie 

życia, bez wyjątku. Nawet w kolejce do skarbca na 

Jasnej Górze, tuż pod czujnym spojrzeniem Matki 

Boskiej Częstochowskiej, wierni tak się przepychali, 

by jak najprędzej wejść do środka i takich używali 

słów, że to nie do wiary, choć byli wiernymi. Nawet 

w kościele, gdzie przeciwnicy polityczni, wierzący 

w tego samego Boga, na Jego oczach dosłownie 

by się pozarzynali, gdyby uwierzyli, że dzięki temu 

przejmą władzę i dokopią poprzednikom! By jednak 

nie poruszać się po grząskim terenie polityki, która 

jest najwdzięczniejszym obiektem felietonistów, będę 

wędrował po bardzo mi bliskim poletku kulturalnym. 

W one dni zostałem zaproszony do odległej 

metropolii, wraz z precyzyjnie wybranymi i starannie 

wyselekcjonowanymi przez zaradną rodzinę 

osobnikami, na jubileusz dziewięćdziesięciolecia 

urodzin Wybitnego Artysty. Artysta był zaiste 

wyjątkowy – tak w swoich oryginalnych dziełach 

60 


Mistrz i troglodyci 

(choć niewielu z obecnych wiedziało, o co w nich 

tak naprawdę chodzi, ale za to krytycy wiedzieli), 

jak i w wyglądzie – nosił zawsze pochylony na jedną 

stronę beret i pełną fantazji siwą brodę. Co jeszcze 

odróżniało go od innych artystów? Jego radość 

i optymizm: był zawsze pogodny, uśmiechnięty oraz 

pogodzony ze sobą i ze światem. Jeżeli mówi się 

o złotej jesieni życia, co jest najczęściej wierutnym 

nadużyciem i kłamstwem, nasz Wybitny Artysta był 

żywym przykładem, że tak w istocie może być. 

Wolnostojący domek na przedmieściach 

tonął w zieleni, w kwiatach oraz w błękicie nieba, 

na którym właśnie malowniczo zachodziło słońce. 

W progu przywitał nas sam bohater spotkania 

z otwartymi rękami i sercem… Zaś mieszkanie tonęło 

w obrazach Artysty. Znajdowały się one dosłownie 

wszędzie: obraz przy obrazie: na ścianach, szafach, 

sufitach… Każdy centymetr kwadratowy powierzchni, 

za wyjątkiem podłóg, zajmowały obrazy… 

Gdy to zobaczyłem, przypomniało mi się 

mieszkanie znanego, stołecznego literata. Było ono 

podobne, lecz w miejscu wiszących obrazów stały 

książki. Znajdowały się w każdym pomieszczeniu, 

łącznie z kuchnią, przedpokojem i łazienką, w której 

prócz książek, wyeksponowane były… akty jego 

kolejnej żony. 

Wróćmy jednak do naszego spotkania. Kogoż 

tam nie było!? Wszyscy ważni, z tytułami i funkcjami. 

W związku z ograniczoną pojemnością mieszkania 

Mistrza, na wyjątkowe święto zaproszeni zostali 

rzeczywiście tylko najważniejsi. Moja obecność była, 

można rzec, przypadkowa, choć też niezbędna, bo 

Córka Mistrza wymyśliła (i słusznie!), że imprezę 

może ubarwić nieco wiersz i obecność lichego 

poety, który przeczyta i uroczyście wręczy Jubilatowi 

specjalnie na tę wyjątkową okazję napisany utwór. 

Wszystko odbyło się z precyzyjnie 

zaplanowanym scenariuszem: kwiaty, przemówienia, 

wzruszenia, wspomnienia, prezentacja dorobku, 

popis wokalny diwy operowej, wierszyk, życzenia, 

kwiaty, odznaczenie, toast, dwieście lat… 

Później sam leciwy i dobrotliwy Mistrz, głaszcząc 

siwą brodę, czerstwym i rześkim głosem opowiadał 

z wielkim przejęciem o swoim długim i niełatwym 

życiu oraz pracy twórczej. Po zaprezentowaniu 

obrazów na parterze wybitny Gospodarz 

zaprowadził nas na strych, gdzie miał pracownię 

i dalszą ekspozycję imponującego dorobku. 

Opowiadał zajmująco o powstawaniu kolejnych

dzieł, o miłości do Sztuki, o swoim przygodach 

z pędzlem i bez pędzla… Wybrani, na najwyższym 

poziomie goście (dzisiaj by się powiedziało, że 

towarzystwo z górnej półki) słuchali zauroczeni formą 

fizyczną i psychiczną Artysty, pamięcią krótkotrwałą 

i wsteczną, swadą, z jaką rześki staruszek, 

gestykulując żywo jak staroświecki aktor, opowiadał. 

Właśnie wspominał pożar pracowni, gdy spłonęło 

kilkadziesiąt jego obrazów, aż się popłakał, gdy 

mówił: 

- To była kara boska za to, że przed tym nieszczęściem 

sprzedałem święty obraz do kościoła, zamiast go 

podarować – tu otarł białą chusteczką łzy skruchy 

za popełniony grzech, czy też może łzy żalu za 

utraconymi ostatecznie dziełami – od tamtej pory 

wszystko, co maluję dla Kościoła, robię na Chwałę 

Bożą i nieodpłatnie, za darmo… 

I oto nagle, a niespodziewanie, z dołu rozległo się 

wołanie: 

- Wjechała świnka! Zapraszamy! 

Na te słowa zebrane towarzystwo rzuciło 

się do schodów tak nagle, jakby wybuchnął kolejny 

pożar, by tylko być pierwszym i zająć jak najlepsze 

miejsce w kolejce po świeżą wieprzowinkę. Docent 

wyprzedził profesora, wiceprezydent staranował 

prezydenta, pan przy tuszy odepchnął brutalnie 

filigranową śpiewaczkę, która przykleiła się do 

jeszcze nie wyschniętego płótna… Słowem Sodoma 

i Gomora… Wtedy to okazało się, że pieczone 

niemowlęce zwłoki prosiaczka z wetkniętym 

w niewinny martwy ryjek jabłkiem są po stokroć 

ważniejsze niż sam Mistrz. Jego dostojny wiek 

i wyjątkowe dzieła. Wszyscy jak jeden mąż (i jedna 

żona, partnerka czy kochanka) widzieli już tylko 

jedno: smaczne zwłoki nieszczęsnej, zamordowanej 

u progu życia świnki… 

Leciwy Mistrz, którego wyjątkowo barwna 

opowieść została przerwana w najtragiczniejszym 

miejscu, zdębiał albo zbaraniał, bo nie wiedział co się 

stało. Czy podłożyli bombę? Czy obwieścili kolejny 

koniec świata? 

Zrobiło mi się wtedy naprawdę bardzo 

smutno. Wielka Sztuka przegrała z maleńką świnką, 

wysoka kultura musiała ulec najniższym instynktom 

najwyżej postawionych osób w mieście, a osłupiały 

Mistrz został na „placu boju” w swoim królestwie 

zupełnie sam jak palec, jak pędzel malujący na 

płótnie, jak zużyta tubka farby wyrzucona w kąt, 

jak pęknięta, niepotrzebna już paleta, łkająca 

wielobarwnymi łzami. A chciał się tym królestwem 

podzielić z okazji dziewięćdziesiątych urodzin… 

Próbowałem pocieszać malarza jak umiałem 

najlepiej. Czułem się zawstydzony i zażenowany 

zachowaniem (typowym?) ludzi wysokiej kultury, 

a niskich obyczajów, którzy zjawili się tu, by złożyć 

hołd Wielkiemu Człowiekowi, zacnemu Obywatelowi 

i dumie tego miasta. Niestety, złoty cielec, 

a właściwie świnka, przypieczona na złoto, jeszcze raz 

zatriumfowała. 

Mistrzowi opadły skrzydła i sztuczna szczęka, 

a mnie ręce i ochota na spotkania z oficjelami, 

dla których świnia – tak im podrzucona – była 

najważniejsza i sprawiła że po świńsku się zachowali. 

Pan Tadeusz, bo tak miał na imię ten zacny człowiek, 

pokazał mi rzeźbę Chrystusa, którą stworzył dla 

siebie, by po jego śmierci rodzina postawiła ją na 

grobie. Wtedy też pierwszy i ostatni raz rozmawiałem 

z Mistrzem… 

I nie była to wesoła rozmowa. Gdy schodziliśmy ze 

strychu do pomieszczeń na parterze, skąd dochodził 

gwar i mlaskania, po śwince został już tylko dymiący 

szkielecik, a po spotkaniu z niezwykłą postacią, 

niesmak, mimo smakowitego (jak przypuszczam) 

poczęstunku… 

Artysta zmarł wkrótce po hucznie 

obchodzonym jubileuszu. Było to jakiś czas temu, 

lecz do dzisiaj męczy mnie pytanie: jaki wpływ na 

stan jego zdrowia miała tamta impreza? Czy Mistrz 

żyłby dłużej, gdyby nie niekulturalne, nietaktowne, 

bezczelne i chamskie zachowanie ludzi ze świecznika, 

na którym świeczki musiał zapalać chyba tylko sam 

diabeł… [JW] 


61

62 


foto: Dominika Woźniak

Scena na żywo, 

to mój żywioł totalny. 

Dzięki niej chyba nigdy 

mentalnie się nie zestarzeję. 

To niezapomniane, jedyne w swoim rodzaju, 

spotkania z publicznością. 

Kim jest Katarzyna Pakosińska? Aktorką, artystką 

kabaretową, piosenkarką, czy może pisarką? 

Przede wszystkim sobą. To mój największy sukces. 

Pomimo tylu doświadczeń życiowych udało mi 

się osłonić swoją wrażliwość, empatię i mnóstwo 

„-izmów”, jak optymizm, romantyzm, idealizm… 

Oj, lista długa. Niekoniecznie popularna 

w dzisiejszych czasach. Jestem więc sobie Katarzyną 

Pakosińską. Mam wielką satysfakcję, kiedy 

na przykład podczas telewizyjnych wywiadów 

pojawia się dylemat, jak podpisać mnie na tzw. 

pasku. Aktorka? Artystka komediowa? Dziennikarka? 

Pisarka? Animatorka? Nawet filantropka! Kiedyś moja 

przyjaciółka powiedziała w tej sytuacji: „niech cię po 

prostu podpiszą z imienia i nazwiska. Jesteś marką”. 

Dodam, że pracuje ona w korporacji i wie, co mówi 

I chyba jest to rozwiązanie. Sama nie potrafię 

wskazać najbliższej mi wizytówki, choć myślę, 

że wszystkie moje aktywności łączy słowo i próba 

pogodnego opisania świata. 

Zgadzam się. Katarzyna Pakosińska, to 

bezdyskusyjnie marka. Wiem, że wszyscy o to 

pytają, więc ja nie spytam, jak Pani wspomina 

czas spędzony z chłopakami z Kabaretu Moralnego 

Niepokoju. No, chyba że jakiś komentarz się 

Pani wymknie, to zamieszczę. Przyznam, że 

swego czasu był to mój najulubieńszy kabaret 

(nie do przecenienia jest Pani wkład w tę moją 

niegdysiejszą afektację). No, może był jeszcze jeden 

ulubiony, ale o tym Ani Mru Mru. 

Niedługo minie dziesięć lat odkąd nasze drogi się 

rozeszły, a często jeszcze słyszę o sobie „moralna 

Pakosa”. Wspólnie spędzony czas wspominam 

wspaniale, pełnia młodzieńczości i entuzjazmu, 

zdobywanie szlifów w byciu satyrykiem. 

Dziś po dwudziestu pięciu latach mogę stwierdzić, 

że uprawiam naprawdę fenomenalny zawód. Param 

się profesją tak misterną i metafizyczną, że nawet 

sami jej twórcy mają często problem z jej definicją. 

Ostatnio postanowiłam zmierzyć się z niemożliwym 

i uchylić rąbka tajemnicy wielbicielom tej sztuki. 

Także tym, którym marzy się kariera estradowca. 

Napisałam ebook pod tytułem: Jak strugać wariata. 

Minikompendium sztuki kabaretowej. 

Jak najpoważniej. Powiedzmy sobie jednak szczerze, 

że to było tylko założenie. Pisząc nawet najbardziej 

serio o tej ulotnej twórczości, od anegdot i podróży 

po przeżyciach osobistych, uciec się nie da. 

Zachęcam więc do przeczytania. 

Zaraz sobie wygooglam i zamówię. 

Brzmi arcyciekawie. 

Czy tęskni Pani za kabaretem? Wydaje mi się, 

że to „akwen” wręcz dla pani stworzony, dający 

możliwość pokazania: inteligentnego humoru, 

talentu aktorskiego, ale też zdolności wokalnych. 

Nie tęsknię, bo ze sceny kabaretowej nie zeszłam. 

Teraz nawet spełniło się moje największe marzenie 

– zostałam szefową warszawskiej sceny satyrycznej. 

Raz w miesiącu, w każdy drugi czwartek, zapraszam 

publiczność do Sceny Relax na Złotą 8, na 

premierowe Wytworne Wieczory Satyryczne. 

Każde spotkanie jest indywidualnie przygotowywane 

z moim gościem. Zenon Laskowik, Jacek Federowicz, 

Artur Andrus to pierwsze nazwiska. Emocji i dobrej 

zabawy mnóstwo. Stworzyłam również tamże 

specjalne miejsce dla młodych talentów. Będą mieli 

szansę zaprezentować się widzom… Napisałam 

„tamże”? Muszę popracować nad komunikacją. 

Sztuka kabaretowa na pewno wiele z moich pasji 

połączyła. Prócz pisania tekstów, budowania 

postaci, śpiewania – bardzo lubiłam myśleć zawsze 

o warstwie muzycznej, plastycznej, o pięknej 

scenografii. Proszę przypomnieć sobie pierwszy 

plakat Kabaretu Moralnego Niepokoju, czarnobiałe 

postaci w poświacie księżycowej. Specjalnie 

wymyślone liternictwo. Magia. Kostiumy pomagała 

nam wówczas projektować Viola Śpiechowicz, 

reżyserował Andrzej Chyra. Dziś również mam 

wspaniały, utalentowany zespół. 

Scena na żywo, to mój żywioł totalny. Dzięki 

niej chyba nigdy mentalnie się nie zestarzeję. 

To niezapomniane, jedyne w swoim rodzaju, 


63

Mam marzenie 

o dobrych ludziach. 

Dobrym świecie. 

O byciu razem, w jakiejś 

wspierającej się wspólnocie, 

która potrafi 

ze sobą rozmawiać 

64 


foto: Dominika Woźniak

spotkania z publicznością. Podróże, przejechane 

tysiące kilometrów, znajomość wszystkich stacji 

benzynowych na polskich drogach. To także 

zmęczenie, które znika, gdy widzi się efekt swojej 

pracy – uśmiechniętych ludzi z nową, dobrą energią. 

Wiem oczywiście, że nie zeszła Pani ze sceny 

kabaretowej. Chodziło mi o to, że kiedyś mogła 

się Pani skupić wyłącznie na satyrze, a teraz jest 

przed Panią tyle nowych wyzwań, jak aktorstwo 

chociażby. No i wyszło na to, żem głupiec, co się 

nie przygotował do rozmowy, ale to nic, to się 

pozmienia i wyjdzie lepiej. Sobie tylko zapiszę: 

„przeredagować pytanie o kabaret”. O! Już. 

Gdyby mogła pani cofnąć czas, to co zmieniłaby 

Pani w swoim życiu? A może odtworzyłaby Pani 

każdy dzień dokładnie taki jakim był, tylko bardziej 

doceniając ulotne chwile? 

Niczego bym w swoim życiu nie zmieniła. Wszystko, 

co mnie spotkało, zbudowało świat, który mnie teraz 

otacza. I sukcesy i lekcje pokory, bo tak nazywam 

wszelkie potknięcia życiowe. I to tu i teraz bardzo 

mi się podoba. Moja rodzina, przyjaciele, znajomi, 

moje zajęcia, a najbardziej niezależność. I taki spokój, 

który przyszedł z wiekiem. Łatwo mi podejmować 

dziś decyzje, dążyć do efektu, który chcę uzyskać, 

odpuszczać kiedy trzeba. 

Gdyby mnie jednak Niemcy gonili, to przyznaję, 

że chciałabym wcześniej jeszcze zaufać swojej intuicji, 

bardziej wierzyć w siebie i w swoją siłę. 

No i na pewno przykładniej podeszłabym do gry na 

instrumencie. Ukończyłam klasę fortepianu, ale z tej 

gry niewiele zostało i czasem bardzo za nią tęsknię. 

Czego nie wiedzą inne media o Katarzynie 

Pakosińskiej? 

Przyznaję, że nigdy o media nie zabiegałam. 

To dobrze i źle. Ale wynikało to w dużej mierze 

z mojej nieśmiałości. Mówiłam sobie, kto chce mnie 

poznać – zobaczy mnie w akcji. Na scenie, na ekranie, 

na kartkach pisanych książek. Jednak o tym trzeba 

mówić, a przy okazji odsłaniać ciut prywatności, 

bo takie są zasady. Nie pasowało mi to. Może dlatego 

media często hulały w swoich domysłach na mój 

temat. Najzabawniejszą rzecz jaką przeczytałam 

o sobie było o moim rzekomym kryzysie, cytuję: 

„znajoma gwiazdy donosi o załamaniu artystki, 

gdyż widziała ją na balkonie, gdy melancholijnie 

patrzyła w dal”. Toż mi robotę dowcipnisie zabierają, 

pomyślałam. Ale melancholijna jestem, przyznaję. 

Przez dłuższy czas chroniło mnie przekonanie, 

że satyryka się nie tyka. Zainteresowanie totalne 

pojawiło się, gdy odłączyłam się od grupy Moralnej. 

Myślę, że wciąż pokutuje na forach mój wizerunek 

śmiejącej się panny z kabaretu. Na szczęście jestem 

cierpliwa. Odkąd pojawiły się media społecznościowe 

osoby publiczne mogą z lepszym skutkiem 

kontrolować przepływ informacji na swój temat. 

Mogą również bardzo szybko skomentować jakiś 

„gorący news”, dać dobrej jakości zdjęcie. To duży 

plus Instagrama czy Facebooka. 

Marzenie Katarzyny Pakosińskiej? 

foto: Dominika Woźniak 

Mam marzenie o dobrych ludziach. Dobrym świecie. 

O byciu razem, w jakiejś wspierającej się wspólnocie, 

która potrafi ze sobą rozmawiać, szanować 

odmienne poglądy. O tym, by do normalności 

i oczywistości wróciły pewne zachowania 

międzyludzkie: wdzięk, klasa, szlachetność, dobre 

słowo. Niepoprawna optymistka? Zawsze. 

Jak to pięknie Pani powiedziała! To ja się dopisuję. 

Gdzie w najbliższym czasie można będzie zobaczyć 

Katarzynę Pakosińską? 

Nie pytam oczywiście o balkon. :) 

Zachęcam do odwiedzenia Sceny Relax w Warszawie. 

I Wytwornych Wieczorów Satyrycznych, które proszę 

wierzyć, nie kończą się wraz z opadnięciem 

kurtyny. Na scenach w całej Polsce pojawiam się 

w kabaretowym monodramie lub jak kto woli: „one 

woman show” pt. Dobry wieczór z Pakosińską. 

Wkrótce również w projekcie muzycznym z grupą 

Poparzeni Kawą Trzy. Zapraszam też do oglądania 

TOK SHOŁ w Superstacji w każdy wtorek i czwartek 

o 18.30, gdzie prowadzę rozmowy na niezwykle 

intrygujące i poważne tematy, a ponieważ od natury 

nie da się uciec…coś wam tam pokażę. [JP] 


65

Satyra prawdę mówi, względów się wyrzeka – Ignacy Krasicki 

Wariacje na temat 

Satyra zabija, nie obraża – Stanisław Jerzy Lec 

Utopiłbym się, utopił 

chociażby w łyżce wody. 

Lecz z wodą ostatnio krucho, 

więc mnie ominie ta słodycz. 

Powiesiłbym się na sznurku 

– to nie zuchwała przechwałka – 

ale chłop by mnie przeklął 

i jego snopowiązałka! 

Położyłbym się na torach, 

by pociąg mnie przejechał, 

ale znam nasze koleje: 

pewnie bym nie doczekał… 

Z chęcią bym sobie w łeb palnął, 

wszak tęskno mi do nieba, 

ale mnie w wojsku uczyli: 

naboi oszczędzać trzeba! 

Otrułbym się, że aż miło, 

aby się od was uwolnić, 

ale że wszystko zatrute 

zdążyłem się uodpornić. 

Odziany w sweter rozpaczy 

wódkę goryczy piję, 

więc mi musicie wybaczyć, 

że piszę i jeszcze żyję. 

Juliusz Wątroba 

Rysunki: Konrad Wieczorkowski 

66 


ADAM GWARA 

Pewien rogacz nieszczęsny z Kadzidła, 

gdy do reszty chęć życia mu zbrzydła, 

po wielokroć zdradzony, 

skacząc z okna głos żony 

słyszał – Głupku, masz rogi, nie skrzydła! 

Pewien krętek, co mieszka nad Padem, 

prokreuje już trzecią dekadę. 

Swojej progenitury 

dając obraz ponury, 

bo te krętki są wciąż, kurcze, blade! 

Chciał wziąć sobie Jan żonę nie z Ręczna, 

gdyż nie lubił on Ręczna, a wręcz na 

Ręczno wypiął się raczej. 

Ale wyszło inaczej. 

Sytuacja, przyznacie, niezręczna... 

Taką płaską ma żonę Maks z Laxen, 

że nie sposób nie zgodzić się z Maksem, 

kiedy twierdzi, że taniej 

i wygodniej jest dla niej, 

gdy na wczasy wysyła ją faksem. 

Mawia pewien marynarz z Nairobi – 

Nic tak bardzo mężczyzny nie zdobi, 

jak ze słoniem tatuaż, 

który kończy się tu aż... 

Długość trąby różnicę tu robi. 

Gdy przez Bydgoszcz przepływa Brdą kra, 

wrona kracze zdziwiona: “wkra, wkra”! 

Czasem ptak sobie ubrda, 

że to Wkra. Wrono, tu Brda 

płynie w kranie, a Wkra nie. To Brda. 

Jest poetka z Dąbrówki Szlacheckiej 

rozkochana w poezji niemieckiej. 

Wielbiąc język i kraj ten, 

w wiersza rytm – reiten, reiten! 

galopuje w pozycji jeździeckiej. 

Pewna pani - ogólnie Trójmiasto, 

ma z lenistwa kochanka. Niech was to 

nie oburza – skromnego. 

On chce tylko jednego. 

Nie jak mąż. Zupa, drugie i ciasto. 

Buchnęli babci nóż 

Ciepełko pełga i się snuje 

słońce rozgrzewa pelargonie 

babcia w ogrodzie znów króluje 

lecz wzrok w bok błądzi niespokojnie 

ktoś babci buchnął nóż! 

nie dla niej brzytwy sekatory 

nożyce z utwardzonej stali 

miała swój nożyk niezbyt spory 

lecz go ukradli i nawiali 

bezczelnie wzbiwszy kurz! 

babcia z nożykiem w pocie czoła 

parła na oślep jak z maczetą 

tnąc i pustosząc dookoła 

z iskierką w oku i podnietą 

któż jej nóż buchnął któż? 

bez tego noża pozarasta 

chaszczem i perzem i pokrzywą 

i z gąszczy się nie wykaraska 

i pozamartwia głowę siwą 

trzeba jej oddać nóż! 

teraz nieboga niewydajna 

ręka bezwiednie szuka trzonka 

i złość dopada biedną skrajna 

żółć ją zalewa myśl się błąka 

by odwet wziąć i już! 

więc zaczaiła się w krzaczorach 

nienawiść szczerą w trzewiach płożąc 

tężeją mięśnie dusi zmora 

rośnie chęć by złodziei noży 

rozłupać wszerz i wzdłuż! 

już się sposobi niczym ninja 

(walki wręcz nie są babci obce) 

barwy wojenne w ręku klinga 

postanowienie zemsty mocne 

trwóż się złodzieju trwóż! 

łypie z przyczajki wsród gałęzi 

głucha na drwiny i uśmiechy 

czeka na tego co nóż zwędził 

aby rozpłatać mu bebechy 

i wrócić do swych róż 

Renata Cygan 

DIETETYK 

Mag 

Od wag. 

OSTRZEŻENIE 

Jak już raz jej dasz nazwisko, 

Potem sama weźmie wszystko. 

OPOWIEŚĆ PREZERWTYWY 

O POCZĄTKACH ŻYCIA NA ZIEMI 

Och!!! Ach!!! 

Trach!!! 

*** 

Ja tylko chciałam twojego dobra. 

Kobra. 

*** 

Najbardziej boli 

Utrata woli. 

I TAK WSZYSTKO Z AZJI 

To dopiero wybór i adrenalina, 

Czy lepsza chińska kopia, 

czy chiński oryginał. 

DENTYSTKA 

To niezatarte są wspomnienia: 

Dobrała mi się do korzenia. 

ADORATOR 

Najpierw kląkł, 

Potem wsiąkł 

NARZECZONY 

Gdy nastał świt, 

Prysł jego mit. 

JERZY HANDZLIK 

A ONA MU WIERZYŁA 

Mowił, że ma kasę, 

Lecz problem był taki, 

Że miał zaskórniki, 

A nie zaskórniaki. 

MOTTO ALKOHOLIKA 

Co ci w grobie 

Po wątrobie? 


67

Malarka urodzona w Gdańsku.Jest autorką 

epickich portretów. Dzięki połączeniu 

przekonywającej, realistycznej techniki 

z pop-surrealistyczną narracją, wykreowała 

niepowtarzalny styl.O bok portretów ludzi 

w jej pracach pojawiają się przedstawienia 

zwierząt. Dzięki personifikacji artystka 

przedstawia ludzkie uczucia i namiętności. 

Jej pracom towarzyszy aura subtelnego 

niepokoju i melancholii. Są to sugestywne 

wizje, w których, jak w marzeniach sennych 

przeszłość miesza się z teraźniejszością, 

a postaci z różnych epok odnajdują się 

w tej samej przestrzeni dzięki wspólnym 

obawom i pragnieniom. Swoje umiejętności 

doskonaliła w pracowni prof.M.Świeszewskiego. 

Jest absolwentką Wydziału Malarstwa 

Gdańskiej Akademii Sztuk Pięknych. 

68 



69

70 


i tajemniczej naturze, kobieta jest bardziej 

interesującym tematem malarskim. 

Nie jest jednak tak, że maluję tylko kobiety. 

Inspiruję się między innymi fotografią z epoki 

wiktoriańskiej i edwardiańskiej. Podpatruję stroje 

z tamtych czasów, mnogość dekoracji i koronek, 

które uwielbiam malować. Moje obrazy są pełne 

detali, maluję kwiaty, zabytkową biżuterię, 

haftowane suknie, koronkowe kryzy, ornamenty. 

Taka estetyka pasuje mi bardziej do postaci 

kobiecych. Mężczyzna w moich pracach zazwyczaj 

pojawia się jako nieco wycofany, stonowany 

dżentelmen, kontrastujący z rozbudowanymi 

postaciami kobiecymi. Nie jest on jednak 

pozbawiony fantazji, ma swoje ukryte żądze 

i pragnienia. 

Czy jesteś malarką na pełen etat? 

Udaje Ci się z tego przeżyć? 

Dziś naszym gościem jest przepiękna kobieta malująca 

cudowne, zachwycające, pełne detali obrazy. Jej płótna 

są jakby z innej epoki, pokazują świat, którego już 

nie ma. Świat do którego tęsknimy: nasycony formą, 

naturalnym światłem, dbałością o szczegóły. 

Z największą przyjemnością przedstawiamy 

Martę Julię Piórko. 

Twoje obrazy są bardzo wyraziste, emocjonalne, wręcz 

erotyczne. Czy erotyka jest dla Ciebie ważna? 

Cieszę się, że te prace nie pozostają obojętne. 

Tematem moich obrazów jest człowiek, a erotyka 

jest częścią naszej natury. Przyznaję, elementy 

zmysłowości pojawiają się na moich płótnach. 

Nie maluję jednak wyzywających aktów. 

Przedstawiam nagie części ciała, ale tylko we 

fragmentach. Resztę pozostawiam wyobraźni widza. 

Bardziej podpowiadam pewne sugestie niż pokazuję 

wszystko. Jest to obietnica czegoś, co może 

się zdarzyć, ale wcale nie musi. 

Tematem Twoich prac są głównie kobiety. Dlaczego? 

Motyw kobiety w sztuce jest niezwykle popularny. 

Prawdopodobnie, dzięki swojej zmiennej 

W czasach schyłku kultury wysokiej, takie pytanie 

rzeczywiście ma sens. Tak, jestem malarką na pełen 

etat i żyję z malarstwa. Myślę, że jest to kwestia 

znalezienia sobie odpowiedniej niszy. 

Wiem, że moje obrazy nie będą podobać się 

każdemu. Są ekscentryczne, wyraziste, tajemnicze, 

niekiedy mroczne z nutką makabry, ale jest grupa 

odbiorców, która właśnie takiego klimatu poszukuje. 

Te osoby nie poprzestają na kupnie jednego obrazu, 

budują całe kolekcje tego typu sztuki. 

Ważne jest, żeby artysta miał osobowość 

i indywidualny, rozpoznawalny styl. 

Jak powstaje obraz? Czy zanim weźmiesz pędzel do ręki, 

pojawia Ci się w głowie gotowe dzieło, które należy 

jedynie odtworzyć jak na kopiarce, czy ono tworzy się 

podczas malowania? 

Nigdy nie miałam takiego momentu, że stoję 

bezradna przed białym płótnem. Pomysłów mam 

zbyt dużo. Zbieram inspiracje przez cały czas. 

Uważnie obserwuję otaczający mnie świat. Swoje 

spostrzeżenia „kolekcjonuję” w głowie, układam 

z nich historie i kompozycje na zasadzie kolażu. 

Kiedy mam już wszystkie elementy, zabieram się 

za malowanie. Nie jest to mechaniczne przenoszenie 

wizji na płótno. Proces kreacji nadal trwa. 

Nie zmieniam ogólnej koncepcji, raczej rozbudowuję 

całość kolejnymi elementami. 

Czy masz jakieś głęboko skrywane marzenia? 

O tych głęboko skrywanych marzeniach nie 

opowiada się w wywiadach, prawda (śmieje się)? 


71

Tematem moich obrazów 

jest człowiek, 

erotyka 

a 

jest częścią naszej natury. 

72 


A tak na poważnie, to mam marzenia podróżnicze. 

Od kilku lat marzy mi się Islandia, gdzie miałam 

okazję być tylko przez chwilę. Wydaje mi się, 

że krajobrazowo jest to najpiękniejsze miejsce 

na świecie. Bardzo inspirujące dla artysty. Pełne 

surowości, zróżnicowanych tekstur i wyszukanych 

barw. Ostatnio eksploruję też Włochy. Zupełnie inne 

niż Islandia, słoneczne, tętniące życiem, z pysznym 

jedzeniem i wspaniałą sztuką. Miejsce, w którym 

chciałabym zamieszkać. Z takich podróży wracam 

pełna natchnienia nie tylko do pracy twórczej, 

ale też do tego jak lepiej i piękniej żyć. 

Kim byłaby Marta Julia Piórko, gdyby nie została 

malarką? 

Od zawsze byłam malarką. Mówiłam, że jestem 

malarką, od kiedy nauczyłam się mówić. 

Muszę robić coś kreatywnego: tworzyć, malować, 

przerabiać, poszukiwać piękna. 

Gdyby mi to zabrać, byłabym nikim. 

Czy podglądasz prace swoich kolegów i koleżanek 

po pędzlu (jakkolwiek to brzmi)? 

Kogo cenisz najbardziej z polskiego podwórka, 

ale też z europejskiego i światowego? 

Uważam, że uczyć należy się od najlepszych. Jeżeli 

już kogoś podpatruję, to są to dawni mistrzowie 

malarstwa. Ostatnio lubię niderlandzkie martwe 

natury przedstawiające bukiety kwiatów, które 

symbolizują przemijanie. Inspirują mnie obrazy 

z motywami Vanitas: czaszki, przejrzałe owoce, 

gasnące świece, zwierzyna łowna, kolekcje kuriozów, 

wszystko co dziwne, tajemnicze i z dreszczykiem. 

Tematów szukam w baśniach, mitach, zabobonach, 

przedmiotach kultu religijnego. Religia chrześcijańska 

73 


74 


ealistyczna 

technika 

połączona 

z pop-surrealistyczną 

narracją 

jest prawdziwą kopalnią tego typu makabrycznych 

opowieści, np. Święta Łucja, która wyłupiła sobie 

oczy, aby pozostać czystą. Zwróciłam uwagę 

na ten motyw podczas moich podróży do Włoch. 

Zainspirował mnie do tego stopnia, że powstał obraz. 

Interesują mnie takie zestawienia, rodem z powieści 

gotyckiej, niewinność kontra okrucieństwo, 

jasność kontra mrok. 

Bardzo dziękujemy za rozmowę i życzymy wielu 

sukcesów w pracy twórczej. No i tego, o czym tak 

pięknie powiedziałaś chwilę wcześniej; pełnego 

i pięknego życia. 

Ja też dziękuję. Pozdrawiam Czytelników i redakcję 

Post Scriptum. [PS] 


75

D 

HANKA V. MODY 

ELIKATNOŚĆ 

Zgubiłam kubek. A raczej sam zniknął. 

Przetrząsnęłam wszystkie szafki w kuchni, i nic. 

W zmywarce też nie. W końcu przeszłam przez wszystkie 

pokoje i pozaglądałam we wszystkie kąty. Kubka brak. 

A chciałam zrobić sobie herbatę. Nie, to nie tak, że mam 

w domu tylko jeden kubek, a jego brak powoduje, że nie 

ma w czym zrobić napoju. Kubków są setki, małe i duże, 

poupychane na półkach i w szafkach kuchennych. 

Tylko wiecie jak to jest, gdy wymyślicie sobie, że właśnie 

w tym konkretnym chcecie dziś pić herbatę, najlepiej 

earl grey, i czytać książkę przed kominkiem. Wszak sam 

środek zimy zobowiązuje. 

Do tego koniecznie ciepłe skarpety. No i koc na kolanach. 

Znacie ten sielski obrazek? Wprawdzie nie wiem, jak 

to zrobię, bo dom ma ogrzewanie i jest dość ciepło, 

kominek podgrzeje atmosferę jeszcze bardziej, więc 

pod kocem i w skarpetach mogę się ugotować. No i ten 

nieszczęsny kubek, którego nie ma. To wcale nie oznacza, 

że jest on jakoś szczególnie wyjątkowy. Nie dostałam go 

od ukochanego czy nieżyjącej babci, ani nie przywiozłam 

z dalekich podróży. Przeciwnie, podróż była niedaleka. 

Wybraliśmy się z Niemężem do miasta i tam zaszliśmy 

do biedronki, by poczynić zapasy. Tam też, w jakimś koszu 

z przecenami, były kubki świąteczne. W choinki, mikołaje 

i hoł hoł hoł. Ponieważ było już po świętach, więc kubki 

jakby się zdewaluowały i staniały na miarę naszych 

kieszeni. 

– Bierzemy! – krzyknęłam uradowana 

i spojrzałam z nadzieją na Niemęża. 

– Nie mamy kubków? – zapytał, co było do 

przewidzenia, bo przecież mamy. Mamy masę 

przeróżnych kubków. Pytał, choć przecież wiedział, 

że w tej sprawie nie da się nic zrobić. Ale są pytania, 

które po prostu trzeba zadać. Same cisną się na usta 

i pozostawione tam mogą powodować ucisk 

i problemy w oddychaniu. 

– No takich jeszcze nie mamy – odrzekłam zgodnie 

z zasadami tej gry i uśmiechnęłam się do niego, starając 

się jak najbardziej przypominać dziewczynkę, która 

musi, po prostu musi mieć właśnie te kubki, bo jak nie, 

to położy się na podłodze i będzie walić rękami i nogami, 

płacząc w niebogłosy. 

– Jak nie mamy, to weźmy – westchnął 

zrezygnowany, ale w kącikach jego ust zadrgał uśmiech, 

a w szarych oczach zobaczyłam czułość. Tak naprawdę 

te kubki były duże i mieściło się w nich duuużo herbaty. 

Potrzebowałam ich. 

No i właśnie teraz pragnęłam zaparzyć sobie ten 

cudowny napar w jednym z nich. W drugim już była 

herbata, ale inna. English breakfast, czyli mieszanka 

gatunków assam i cejlon. Mogłam ją pić na zmianę 

z bergamotkowym earl greyem, nie zważając na to, 

czy jest to śniadanie czy może już obiad. W każdym razie 

było już dawno po kolacji. Wyjrzałam przez okno. Na wsi 

ciemność jest dwa razy ciemniejsza. 

Przekonałam się o tym, gdy wprowadziliśmy się 

do tego starego, pruskiego domu gdzieś na granicy 

Warmii i Mazur Zachodnich. Mało kto wie, że istnieje 

taka kraina jak Mazury Zachodnie. Wszyscy wiedzą, gdzie 

są Mazury i wielkie jeziora, a nikt nie wie, że jest jeszcze 

zachodnia ich część. Równie piękna i malownicza. Mało 

kto wie także, że Warmia jest takim malutkim cyplem 

wdzierającym się pomiędzy nie. I nikt naprawdę nie wie, 

gdzie to dokładnie jest. Nasz dom stoi na granicy. 

To znaczy tak nam się wydaje, bo trudno ocenić to 

z dokładnością do jednego metra. Ale mogę spokojnie 

mówić ludziom, że nasze jabłka są z Mazur i jednocześnie 

z Warmii. Jabłonie Schrödingera. Teraz jabłonie majaczyły 

w ciemności, wyglądając jak zawsze złowieszczo. Deszcz, 

który spływał po szybach, rozmywał ich obraz w moich 

oczach. Spojrzałam jeszcze na termometr zewnętrzny. 

Pięć stopni na plusie. Czyli wszystko w normie jak na 

koniec stycznia. Dziwię się ludziom, których wciąż jeszcze 

zaskakuje brak śniegu w Boże Narodzenie. 

– Ojej, znów nie będzie śniegu na święta – mówią 

zdumieni, a przecież to jest już norma. Śniegu nie ma od 

dobrych paru lat i raczej nie spodziewałabym się nagłego 

powrotu dawnego klimatu. Osobiście nie narzekam. 

Przeżyłam w swoim życiu kilka zim ze śniegiem. Z całym 

tym odśnieżaniem samochodu. Najpierw trzeba zrzucić 

to wszystko z pojazdu, a później jeszcze przebić się przez 

zaspę, którą się samemu stworzyło. Pal licho, jeśli to 

tylko nasza zaspa, gorzej gdy sąsiad kilka minut wcześniej 

zostawił swoją. Więc trzeba było wstać pół godziny 

wcześniej i wyjść, by odczynić to, co trzeba odczynić. 

Do tego cały ten zimny puch wciskający się pod ubranie 

i do butów. 

Od kiedy skończyłam wiek, gdy z entuzjazmem 

zjeżdżałam na sankach, śnieg nie był już taką radością. 

Wszystkie zimy spędziłam w mieście, ale na szczęście 

76 


Gdy stanął pod moim oknem z książką w ręku 

i winem, jeszcze tego nie wiedziałam. 

Wiedziałam natomiast, że zupełnie mnie 

zaskoczył. A byłam w dresie, z tłustymi włosami, 

bez makijażu i z łuszczącym się lakierem na 

paznokciach. Cud, że nie śmierdziałam. Wszystko 

za sprawą tego, że lubię wylegiwać się w wannie 

z solą i pianą, co też uczyniłam, zanim się pojawił 

niespodziewanie. Rozmawialiśmy od jakiegoś 

miesiąca zupełnie niezobowiązująco na fejsie, 

i nagle się zmaterializował. Postanowił odnaleźć 

mnie w mojej małej mieścinie, co było 

wystarczająco romantyczne, zważywszy, iż nie 

znał mojego adresu, a był jedynie posiadaczem 

zdjęć z mojego balkonu. Wybrał do tego wolny 

grudniowy dzień tuż po świętach. Normalnie 

kazałabym mu stać tam pod blokiem, zanim 

się nie ogarnę do warunków umożliwiających 

pokazanie się ludziom, ale oświadczył, że chce 

mu się siku. Nie mogłam trzymać go w tym stanie 

na deszczu. A że wcale nie oczekiwałam, 

że zostanie miłością mojego życia, zlitowałam 

się nad nim i wpuściłam do mieszkania, tak 

jak stałam. Może i to mało odpowiedzialne 

wpuszczać obcego faceta do domu, ale ja dobrze 

rozumiem, co znaczy chęć zrobienia siku. 

Nie nawykłam do znęcania się nad ludźmi. 

Tak więc wszedł i został. Zupełnie jak mój kot, 

którego też znalazłam zimą. Wtedy naprawdę 

padał śnieg i było potwornie zimno, ale to było 

czternaście lat temu. Zrobiłam mu herbatę. 

Niemężowi, kot pija wodę z kranu. 

Tak siedzieliśmy przy tej herbacie z cytryną 

i rozmawialiśmy. Godzinę, dwie, trzy. Świat 

naprawdę przestał istnieć. Faktycznie w takich 

chwilach wszystko dookoła blednie, a wzrok 

i słuch ogniskujesz na tej jednej osobie. 

Na jego szarych oczach, łysej głowie i lekkim 

uśmiechu. Słyszysz i rozumiesz każde słowo. 

Rena- 

I nie widzisz, że wcale nie jest tak wysoki jak 

wymarzony książę czy ma trochę za duży brzuch. 

Myślę, że ta sama siła zadziałała tak, że on nie zobaczył 

mojego dresu czy braku makijażu, o tłustych włosach nie 

wspomnę. Później dowiedziałam się, że za to doskonale 

zobaczył moje cycki, ale kulturalnie udawał, że nie widzi. 

Czyli wszystko w normie, ja oszalałam na punkcie jego 

oczu, głosu, intelektu i opowiadanych historii, a on 

na punkcie moich cycków. Tak mu zostało do tej pory, 

za co Bogu dziękuję, bo nie zauważa, gdy palnę jakąś 

głupotę. Nasz związek jest zakałą dzisiejszego feminizmu. 

To ja piorę, gotuję i sprzątam. Nie tam, że lubię sprzątać, 

ale po prostu zaroślibyśmy brudem. Sprzątać nie lubię, 

ale żyć w syfie też nie. Niemężowi zupełnie nie 

przeszkadza dziesięć kubków, pięć talerzy i skarpetki oraz 

kubek po jogurcie i ogryzek na jego biurku. Zdaje się 

tego w ogóle nie zauważać. On jest od wyższych celów, 

ja jestem od prania tych skarpet. Wiem, zgroza i olaboga. 

Do tego nigdy nie wiem, gdzie jest i kiedy wróci, bo może 

na moim osiedlu istniało sporo górek, z których można 

było radośnie zjeżdżać.Najpierw chodziłam z tatą, 

a później z dzieciakami z osiedla. Człowiek wracał 

zmarznięty i zadowolony. Teraz zadowolona jestem, 

gdy śniegu nie ma. Na wsi to dopiero byłaby radocha. 

Odśnieżać cały podjazd, by dostać się do drogi trzeciej, 

czyli żadnej kategorii odśnieżania. Dziękuję, pomoknę. 

Tym bardziej, że cała ta zabawa zapewne spadłaby 

na mnie. 

Żyję z facetem, którego nie ma. I nie jest to jakiś 

mój wyimaginowany przyjaciel. Jeszcze nie zwariowałam. 

Po prostu Niemąż nie ogarnia rzeczywistości. Nie, jego 

także nie dopadła choroba psychiczna ani inna niemoc, 

wręcz przeciwnie, jest nad wyraz inteligentny 

i żyje w niedostępnym zwykłym śmiertelnikom 

świecie swojego umysłu. Umysłu oraz obowiązków 

pozadomowych. W świecie wykładów i wystaw. Inteligent 

i artysta w jednym. Wyobraźcie sobie tę mieszankę. 


77

Stałam tak przed tym 

mokrym zimowym oknem bez 

kubka i gorącej herbaty, w 

piątkowy, styczniowy wieczór, aż 

zadźwięczał telefon... 

właśnie ratuje świat, lub przekazuje studentom prawdy 

tego świata, a oni słuchają go z otwartymi ustami. 

Bo właśnie tak potrafi mówić. Ma dar porywania tłumów, 

a do tego talent i ciepło, które sprawia, że ludzie chcą być 

blisko. Za to my, fizycznie, jesteśmy ciągle daleko. 

„Bo męska rzecz być daleko, a kobieca…”, ale ja też 

mam swoją pracę i swoje wyjazdy. I jedna rzecz w tym 

wszystkim jest niezmienna. Nasze łóżko, do którego 

wracamy, i w którym się spotykamy. W którym mówimy 

sobie dobranoc i w którym witamy się pocałunkiem. 

W którym budzimy się leniwie, ja zanurzając palce w jego 

włosach na klacie, a on gładząc moje piersi. 

Od kilku lat nic zupełnie się w tej kwestii nie zmienia. 

Dryfujemy tam sobie, oderwani od świata, a on pyta 

niezmiennie „Jak ci minął dzień?”. 

I słucha, co do niego mówię. Tych wszystkich opowieści, 

że byłam z kotem u weterynarza, a nasz biały pies upaćkał 

się w błocie, bo przecież taka zima, że tylko błoto. 

I że tęskniłam, mówię mu, a on bierze mnie 

w ramiona i kołysze. I wtedy przychodzi kot, kładzie 

się obok i mruczy nam swoje historie. Tylko nie ma 

komu wstać zrobić herbaty, więc pijemy tę zimną, którą 

postawiliśmy wieczorem na szafce nocnej i śmiejemy się. 

Bo przecież mamy siebie i nie trzeba odśnieżać 

samochodu. 

Stałam tak przed tym mokrym zimowym oknem bez 

kubka i gorącej herbaty, w piątkowy, styczniowy wieczór, 

aż zadźwięczał telefon. 

– No hej – uśmiechnęłam się do niego, choć nie 

mógł tego widzieć. 

– Wracam do domu, będę za godzinę – usłyszałam, 

że jest bardzo zmęczony. 

– A skąd? – zapytałam ciekawa, bo mógł być 

wszędzie. 

– Z Warszawy, załatwiałem wystawę, musiałem 

się spotkać z kilkoma ludźmi. – Kiedyś bym się zdziwiła, 

bo gdy wychodził rano, jechał na wykłady do Gdańska, 

a teraz wraca z Warszawy. Głodny, zmęczony 

i zestresowany. Przez kilkanaście godzin był 

w innym świecie, ale teraz wraca do naszego, tego 

pośrodku. „Jesteś moją axis mundi”, powtarza mi czasem 

i ja mu wierzę. 

– Jak się czujesz? – pyta mnie. 

– Dobrze, opowiem wszystko, zrobić ci herbaty? 

– też go pytam, choć wiem, że tak. Zawsze chce, a ja 

zawsze chcę mu ją zrobić. Będzie chciał też kąpiel. 

Zanurzyć się w ciepłej wodzie i oczyścić głowę. 

Zabierze mnie tam ze sobą i będziemy tak nurzać się 

w milczeniu i bliskości. Po prosu. 

– Poproszę, jeśli możesz, to zrób, dziękuję. – 

Zawsze grzeczny, zawsze ciepły. 

– Tylko jest jeden problem – przypomina mi 

się – gdzie jest jeden kubek, który kupiliśmy ostatnio 

w biedronce? – Męczy mnie ten temat, jakby od tego 

zależały losy świata. 

– Ach – wzdycha. – Potłukłem, spadł 

z biurka. 

– I nawet posprzątałeś dowody zbrodni? – 

zaczepiam. 

– Przecież kot albo pies mogły się zranić – 

odpowiada. 

Śmiejemy się. 

– Już niedługo będę – szepcze. 

– Czekam – odpowiadam. 

78 


OGŁOSZENIE PŁATNE 

FACE DRAW 

A R T 

Profesjonalne portrety ze zdjęć 

na zamówienie 

Portrety indywidualne, rodzinne lub portrety 

ukochanych zwierząt. 

Rysowanie ołówkiem na wysokiej jakości 

papierze lub malowane na płótnie farbami 

akrylowymi lub olejnymi. 

Doskonała pamiątka lub prezent dla 

ukochanej osoby. 

Wiecej informacji na Facebook: 

Face Draw Art 

Kontakt: agnihapainting@gmail.com 


79

POZA RZECZYWISTOŚCIĄ 

„W naturze teatru leży ulotność, a fotografia jest najczęściej 

wykorzystywana do rejestrowania rzeczywistości. Jaka powinna być 

fotografia teatralna, żeby przybliżyć nas do efemerycznej natury 

spektaklu? Nakładając na zastaną realność filtr własnej wrażliwości, 

świadomie ją przekształcając i tworząc własną narrację, a nie jedynie 

rejestrując rzeczywistość, jesteśmy w stanie uchwycić ulotną naturę 

teatru. Temu przyglądaliśmy się przez 10 tygodni trwania Master Class 

online, zgłębiając temat wolności twórczej i odkrywając wrażliwość 

uczestników warsztatów, ich sposób widzenia świata i obrazowania. 

Pandemia narzuca pewne ograniczenia, jednak samoograniczenie 

daje możliwość skupienia i rozwoju autonomicznej wypowiedzi oraz 

poszukiwania głębszych stanów emocjonalnych. 

Efekty tych poszukiwań możecie Państwo obejrzeć na wystawie, 

na którą serdecznie zapraszam.” 

Krzysztof Bieliński, kurator wystawy 

Piotr Kubic 

Andrzej Wencel 

M A S T E R C L A S S F O T O G R A F I A P L A K A T 

80 

Radosław Hebal 


Anna Tomczyńska 

Paweł Janicki 

Olga Cieślar

Renata Cygan, Krzysztof Bielinski, Katarzyna Brus-Sawczuk 

WYSTAWA FOTOGRAFICZNA 

w Starej Galerii ZPAF, Warszawa, Pl. Zamkowy 8 

Renata Cygan, Katarzyna Brus -Sawczuk 

Marianna Kulesza 

Małgorzata Wakuluk 

Master Class Krzysztofa Bielińskiego, (mistrza fotografii teatralnej, 

gościa specjalnego ostatniego numeru Post Scriptum) doczekało 

się wystawy złożonej z dzieł uczestników wirtualnego kursu fotografii. 

24 wybrane osoby, 10 tygodni spotkań online, na których zgłębiano 

fotograficzne techniki, sztuczki i tajemnice pod okiem mistrza, 

zaowocowały tą wyjątkową ekspozycją, której wernisaż miał miejsce 

13 września, w Starej Galerii ZPAF-u. Iwona Bandzarewicz, Joanna 

Draszawka, Maciej Dziaczko, Olga Cieślar, Joanna Gałuszka, Greg Goodale, 

Grzegorz Gut, Radosław Hebal, Paweł Janicki, Tomasz Jeziorski, Jacek Kadaj, 

Kinga Klimczak, Sylwia Księżopolska, Piotr Kubic, Marianna Kulesza, Marcin 

Osman, Izabela Rogowska, Dawid Stube, Wojtek Szabelski, Agnieszka 

Świat, Anna Tomczyńska, Małgorzata Wakuluk, Andrzej Wencel, Barbara 

Woźniczka to autorzy zdjęć zaprezentowanych w Starej Galerii. 

Przedstawione prace są niezwykle intrygujące, zróżnicowane 

stylem i pełne niedomówień. Widać, że uczestnicy czerpali inspiracje nie 

tylko od samego Krzysztofa Bielińskiego, nie tylko od polskich fotografów 

takich jak Edward Hartwig, ale również od mistrzów malarstwa. Obrazy 

są niejednokrotnie przekształcone przy użyciu współczesnych technik. 

Ale techniki to sprawa drugorzędna. Najważniejsze jest indywidualne 

uchwycenie tematu i przefiltrowanie go przez własną wrażliwość artysty. 

Widać tu przekraczanie granic, jest gra na nieuświadomionych emocjach 

odbiorcy, tworzenie własnej, niepowtarzalnej artystycznej narracji 

i zaskakujące, nowe zasady budowania obrazu. Sukcesem każdego dzieła 

sztuki jest prawda i wierność sobie. Pomimo że uczestnicy warsztatów 

tworzyli swoje dzieła pod „jedną banderą”, to można zauważyć, że starają 

się mówić własnym głosem, co jest niewątpliwą zasługą prowadzącego, 

bo właśnie zerwanie z kanonem, wyjście poza strefę własnego komfortu 

było głównym celem Master Class. Serdecznie gratulujemy Krzysztofowi 

Bielińskiemu, studentom i organizatorom. Wystawę można oglądać 

do 11 października, kto nie był – niech przybędzie. Naprawdę warto. [PS] 


81

W połowie czerwca Wydawnictwo 

Feniks ogłosiło nabór na recenzentów 

książki pod tytułem 

Życie spisane patyczkiem. 

Po zapoznaniu się z opisem książki, 

bardzo chciałam ją przeczytać. 

Z radością przyjęłam fakt, 

iż znalazłam się w gronie 

recenzentów. 

ŻYCIE 

SPISANE PATYCZKIEM 

Autobiografia Józefa Stanisława 

Fronta, który wskutek 

niefortunnego skoku do wody złamał 

kręgosłup. 16 lipca 1973, mając 19 

lat, pod wpływem chwili podjął złą 

decyzję. Choć przeczucie szeptało, 

aby tego nie robił, skoczył do jeziora. 

Dwóch chłopaków wyciągnęło go na 

brzeg, został przewieziony do szpitala 

powiatowego, gdzie lekarze 

i pielęgniarki dopuścili się ogromnych 

zaniedbań. Czytałam i nie wierzyłam, 

jak można tak traktować człowieka 

w takim poważnym stanie. 

Nikt nie wróżył mu długiego życia, 

sam podupadał psychicznie, 

przechodził załamania, próbował 

odebrać sobie życie. Jednak odnalazł 

w sobie siłę, żeby żyć. Spotkał 

na drodze wielu pomocnych, 

opiekuńczych i troskliwych ludzi. 

Zafascynowana osobą Józefa 

postanowiłam dotrzeć do ludzi, którzy 

otoczyli go opieką i zapragnęłam 

poznać go bliżej i dowiedzieć się, 

jak doszło do wydania książki. 

Dotarłam do dwóch pań: Martyny Ryś 

i Iwony Czarnynogi, prowadzących 

na Facebooku profil. 

„Poznałam go na przełomie 

stycznia/lutego 2006 roku podczas 

dwutygodniowej praktyki studenckiej 

w Domu Pomocy Społecznej Św. Anny 

w Tychach. Od chwili rozpoczęcia 

praktyki zostałam zapoznana 

z mieszkańcami tego Domu, między 

82 


innymi z Józefem Frontem. 

Po wejściu do Sali Mieszkańca 

zostałam przedstawiona Józefowi, 

a on przyjął mnie mile, z uśmiechem, 

obserwując mnie swoimi intensywnie 

niebieskimi oczyma. Od razu 

wywiązała się rozmowa na różne 

tematy i od pierwszego kontaktu 

znajomość zaczęła się rozwijać 

w przyjaźń”. – wspomniała Iwona 

Czarnynoga. 

„Pewnego dnia, słuchając 

z zaciekawieniem jego opowieści 

o perypetiach zdrowotnych, 

pomyślałam, że jego życie byłoby 

dobrym materiałem na książkę 

o nietypowej niepełnosprawności. 

Nigdy nie spotkałam się 

z takim przypadkiem całkowitej 

Oto kącik Zaczytanej Ewelki, 

czyli naszej koleżanki redakcyjnej 

– Eweliny Kwiatkowskiej- 

Tabaczyńskiej. Ewelina dzieli 

się z nami swoimi fascynacjami 

literackimi, przedstawiając 

książki, które są według niej warte 

pokazania na łamach 

Post Scriptum i godne polecenia. 

Serdecznie zapraszamy. 

niepełnosprawności i nietypowym 

położeniem, a przy tym dużą 

aktywnością życiową 

i samodzielnością, przy mocno 

ograniczonych możliwościach. 

Byłam pod wielkim wrażeniem tego 

człowieka. Ku mojemu zaskoczeniu, 

po jakimś czasie otrzymałam od niego 

pierwszy, wystukany rozdział. Od tego 

momentu wspierałam go 

w dalszym pisaniu kolejnych 

rozdziałów, aż do zakończenia 

tworzenia. Z trudem powracał 

myślami do tego koszmarnego, 

początkowego okresu załamania 

powypadkowego. Wróciły złe 

wspomnienia: ból i ogromny żal do 

samego siebie za spowodowanie 

życiowego błędu. Z każdym kolejnym 

rozdziałem było coraz lepiej 

i z niecierpliwością czekałam 

na zakończenie”. – mówi Iwona. 

Józef dał się poznać jako wyjątkowy 

człowiek. Góral z Zawoi, którego 

silny i twardy charakter przeplatał 

się z pogodą ducha, cierpliwością 

i wrażliwością na piękno przyrody. 

Największą radość sprawiało mu 

przebywanie w górach, na łonie 

natury, a później w miejskim 

ogródku DPS-u. Józef był łącznikiem 

pokoleniowym. Łączył zwaśnioną 

rodzinę przy jednym ognisku, łączył 

także młodych ze starszymi. Swym 

doświadczeniem i pogodą ducha 

wzbudzał zaufanie, otwartość 

i szczerość, okazując wparcie 

drugiemu człowiekowi. Duchem 

był zawsze młody i pełen energii. 

Dostosowywał się do zmian 

społecznych i ciągle uczył się nowości.

Martyna Ryś: „Poznaliśmy się 

z Panem Józefem przez panią 

ze szkolnego wolontariatu 

w gimnazjum. Od zawsze lubiłam 

pomagać. Pewnego razu poszliśmy 

całą grupą do Domu Pomocy 

Społecznej Św. Anny w Tychach. 

Organizowaliśmy zabawy, 

odwiedzaliśmy osoby starsze 

w pokojach. Na sam koniec poszliśmy 

do Józefa. Za każdym razem 

wracałam do Józefa. Zaczęłam 

chodzić do niego nawet w czasie 

wolnym. Bardzo go polubiłam. Mimo 

swojej niepełnosprawności cieszył 

się życiem i zarażał uśmiechem. 

Słyszałam, że często odwiedzali 

go absolwenci szkoły, do której 

chodziłam. Poznałam wtedy Iwonę, 

która uczęszczała tam na praktyki 

studenckie. 

Dowiedziałam się, że Józef pisze 

książkę. Jak skończył, podarował 

mi ją w wersji papierowej. 

Przeczytałam. Z Iwoną spotkałam 

się poza DPS i stwierdziłyśmy 

razem, że zaproponujemy Józefowi, 

żeby ją wydać, aby wspomóc go 

finansowo. Pierwszą myślą była 

zrzutka. Szukałam wydawnictwa, 

które zgodziłoby się wydać te książkę. 

Było ciężko, ale się udało. Książką 

zainteresowało się Wydawnictwo 

Feniks. Niestety, nie zdążyłyśmy 

jej wydać przed śmiercią Józefa. 

Dzięki wspólnej pracy wielu osób 

możecie teraz czytać Życie spisane 

patyczkiem”. 

Anna Fiałkowska- Niewiadomska: 

„Niestety, nie znałam osobiście 

Józefa. Z propozycją wydawniczą 

zgłosiła się do nas Martyna Ryś. 

Wraz z mężem przeczytaliśmy zapiski 

pana Fronta i podjęliśmy decyzję 

o wydaniu. Wzbudziły one w nas 

wiele emocji i gdy dowiedzieliśmy 

się, że nikt wcześniej nie chciał ich 

wydać, stwierdziliśmy, że zrobimy 

to my. Chociaż pośmiertnie, ale 

spełnimy jego największe marzenie. 

Nie ingerowaliśmy zbytnio w tekst, 

zostawiając go w większości tak 

surowym, jakim był. Chcieliśmy, 

aby jego przesłanie dotarło do 

Czytelników tak, jak sam tego chciał”. 

...podupadał psychicznie, 

przechodził załamania, 

próbował 

odebrać sobie życie. 

Ania Siwa: 

„Martynę znałam jako 

początkującego blogera, dopiero 

zaczynała stawiać swoje pierwsze 

kroki w blogosferze. Od początku 

się zaprzyjaźniłyśmy, to taka moja 

mała siostrzyczka. Wspaniała 

osoba. Podczas którejś rozmowy 

wspominała o Józefie. W tym czasie 

dostałam propozycję współtworzenia 

Wydawnictwa Feniks. I tak od jednej 

rozmowy do drugiej, zachęciłam 

Martynę do przesłania propozycji 

wydawniczej. 

Wiedziałam, że nie jest to lektura 

łatwa, pożądana na rynku. A to ze 

względu na sposób wykonania bądź 

samą treść… Jednak nie mogliśmy 

przejść obok tej historii obojętnie. 

Razem z Anią przeczytałyśmy 

całą biografię. Łzy nam ciekły 

strumieniami, a i śmiechu było 

co niemiara. 

Stwierdziłyśmy, że musimy to wydać, 

bo lektura ma wartościowy przekaz. 

To taki intymny zapis czyjegoś 

trudnego życia. Nie poznałam 

jeszcze do tej pory drugiego takiego 

człowieka, może dlatego, że Józef był 

idealnie nieidealny. Ze swojej strony 

mogę tylko dodać, że mało kto ma 

odwagę powiedzieć, a co dopiero 

ubrać w słowa, że coś „spieprzył” 

w swoim życiu. On tak potrafił, za to 

należy mu się szacunek. I ze względu 

właśnie na szacunek i ogromny 

podziw, postanowiliśmy nie zmieniać 

jego historii, niech będzie taka jak On. 

Prosta, szczera i z błędami. Bo kim my 

jesteśmy, by poprawiać czyjeś życie?” 

Życie spisane patyczkiem, 

to książka z przesłaniem – to 

niezwykła opowieść o niezwykłym 

człowieku, który w obliczu śmierci 

stoczył heroiczną walkę o godny 

byt, wybrał życie, by swoją biografię 

spisać trzymanym w zębach 

drewnianym patyczkiem. Wystukał 

ją na klawiaturze komputera, leżąc 

na brzuchu. Autor pokazuje nam, że 

bez względu na to jak ciężko los nas 

doświadcza, nie należy się poddawać. 

„Na tej drodze spotkały mnie różne przeciwności lecz 

nawet niekompetentni lekarze, pielęgniarki, nieżyczliwi 

ludzie, nie mogli wygrać z moją siłą życia i dobrem 

jakiego doświadczyłem. Dostałem kolejną szansę by żyć. 

Musiałem nauczyć się wielu rzeczy na nowo. Była to droga 

powrotu do równowagi ducha po bardzo głębokim upadku.“ 

Kochani, serdecznie polecam Wam 

przeczytanie tej wartościowej 

książki. Jest to przepiękne 

świadectwo niełatwego życia Józefa 

Stanisława Fronta. 

Z całego serca dziękuję Wszystkim 

za podzielenie się z nami opowieścią 

o tym niesamowicie wytrwałym 

mężczyźnie. 

Martyna Ryś – za rozmowy, 

wymieniane wiadomości, za czas 

i za dobre serduszko. 

Iwona Czarnynoga – dziękuję 

za przemiły kontakt. 

Ania Siwa – za całokształt, to co 

robisz i z jaką pasją, jest fascynujące 

i niezmiernie motywujące. 

Pani Ania Fijałkowskia- 

Niewiadomska – za otwartość 

i wyłowienie tej perełki. 

Dziękuję. [EKT] 


83

RZEKA 

płynie przeze mnie niewidzialna rzeka. codziennie bezskutecznie 

próbuję odnaleźć jej brzegi i spinające je mosty które by połączyły 

mnie ze sobą. jak to uczynić gdy co chwila odnajduję nowe 

dorzecza ? moja rzeka nie ma źródła ani ujścia. jest tylko 

rwącym strumieniem obaw i lęków których nie potrafię oswoić 

przejść ponad nimi. patrzę na swoje odbicie w lustrze 

i widzę zmęczonego życiem człowieka. w nocy 

budzę się z krzykiem. rozpaczliwie szukam łódki na której 

mógłbym przedostać się na brzeg którego nie ma . 

muszę więc odnaleźć drogę do ujścia 

lub do źródła. 

JULIA 

julia ma osiemdziesiąt siedem lat. ciągle pamięta 

potajemne schadzki z romeo i kradzione pocałunki 

na parkowej ławce. jej ukochany wyjechał 

tak daleko gdzie światy się kończą lśniącym karawanem. czasem 

czyta od niego listy ukryte pod marmurową płytą. niekiedy 

przychodzi do niej kobieta z dwójką dzieci mówiąc że to jej 

prawnuki. podsuwa kolorowe cukierki na lepszą pamięć. julia 

chowa je na dnie wazonu z zasuszonymi kwiatami 

które dostała od ukochanego. nie ma prawnuków ani problemów 

z pamięcią. ciągle jest młodą dziewczyną. przed oczyma 

ma wciąż roześmianą twarz swojego romeo który powróci 

TADEUSZ 

ZAWADOWSKI 

lśniącym karawanem. 

MOJE WIERSZE 

coraz częściej to ja jestem pisany swoimi wierszami. nie 

pytają mnie o zgodę. wydzierają mi komputer i bawią się 

słowami. czasem wysyłają się do moich znajomych 

podszywając pode mnie mnie. innym razem 

lądują w pocztach redakcyjnych by następnie przeglądać się 

w stronicach pism literackich. w nocy budzi mnie 

ich chichot gdy przychodzi im ochota 

po raz kolejny zadrwić ze mnie. kiedy indziej 

opowiadają mi do znudzenia swoje dzieciństwo i zapomniane 

miłości. moje wiersze piszą mnie 

swoimi oczyma. coraz częściej. 

84 

84 


Renata Cyg

ARCO Van IEPEREN 

GAME OVER 

mój czas w tej grze dobiega końca. 

nie dam już rady być częścią 

społeczeństwa w którym brak miejsca 

dla odłamów. mózg wciąż przegrzany 

niewygodnymi myślami. nie spełniam 

oczekiwań – twoich, moich, czyichkolwiek. 

mam emocjonalne zaparcie. jestem tak pełny 

słów, że zaraz pęknę. niedługo zasypię świat 

czarnymi wierszami; gorzkie, ciężkie, 

załadowane bagażem, którego nie mam 

siły dźwigać. myślałem, że umiem 

grać jak reszta, lecz znajduję się 

na straconej pozycji. 

wyloguję się. 

KATARZYNA BRUS-SAWCZUK 

Sygnał międzymiastowej 

nauczył go czekania 

co drugi piątek 

późnym wieczorem 

w jej strefie czasowej 

było dopiero południe 

los rozdzielił ich 

dla rozsądnego bytu 

nieznanej przyszłości 

braku dnia dzisiejszego 

wyrwane słowa wyobrażenia 

bez seksu z powtarzanym rytmicznie 

odgłosem podsłuchu 

dziś na końcu wirtualnego światłowodu 

pozostaje samotność 

można wszystko [ODLEGŁOŚCI] 

Po dziesięciu latach 

zanim odleciał 

do ciepłych krajów 

z zamiarem 

niezamorskiego ptaka 

powiedział 

ty nie masz nic do stracenia 

wrażliwość najwyżej boli 

mocniej 

nie traci się i nie znika 

do stracenia mam tylko 

czas 

całe mnóstwo 

nie zawraca nie zagina się 

jak obiecywali fizycy 

w przemnożeniu na morskie mile 

powoduje oddalenie 

świetlne lata 

nie wraca 

jak te ptaki [MIGRACJE] 

an 

Renata Cygan 


85

86 86 


DARIUSZ 

KLIMCZAK 


87 87

Cały urok leży w prostocie 

Dariusz Klimczak urodził się 

w 1967 r. w Sieradzu. Jest malarzem, 

dziennikarzem, poetą, muzykiem 

i fotografikiem. Ma na swoim koncie 

udział w wystawach zbiorowych oraz 

kilkanaście indywidualnych wystaw 

fotograficznych w kraju i za granicą. 

Ostatnie dziesięciolecie to praca nad 

surrealistycznymi fotomontażami na 

bazie własnych zdjęć. 

Artysta preferuje kwadratowe kadry 

oraz kontrasty czerni i bieli, choć nie 

stroni też od koloru. 

W swoich “fotomanipulacjach” 

poszukuje nastroju, anegdot 

i uniwersalnych symboli, które będą 

w stanie poruszyć oglądającego, 

zmusić go do refleksji lub uśmiechu. 

88 


Nie wierzę w natchnienie, 

ale w regularną pracę. 

Dziennikarz, malarz, aforysta, były perkusista 

w zespole rockowym, kompozytor. Jak do tego 

doszło, że poświęcił się Pan fotografii? 

Fotografuję od ponad 30 lat. Zaczynałem oczywiście 

analogowo, zenitem z jednym obiektywem. 

W liceum plastycznym eksperymentowaliśmy 

w ciemni z nakładaniem na siebie kilku klatek 

filmowych, a nawet z tworzeniem fotomontaży. 

Brakowało im jednak precyzji, jaką można osiągnąć 

dzięki komputerom. Kiedy dostrzegłem możliwości 

Photoshopa, dość szybko przestawiłem się na zdjęcia 

cyfrowe i ich obróbkę. Zaczęło się od zabawy – 

wkleiłem koledze głowę psa. Wyglądało to na tyle 

realistycznie, że postanowiłem iść tym tropem 

i kreować własne światy na podstawie powycinanych 

ze zdjęć obiektów. Od samego początku zależało mi 

na stworzeniu wiarygodnej iluzji. 

W świecie internetu, komputerów i masowego 

dostępu do darmowych zdjęć stockowych, 

właściwie każdy mógłby sobie tworzyć 

fotomontaże, używając Photoshopa lub 

innych programów. Pan uczynił z fotografii/ 

fotomanipulacji sposób na życie. Na czym polega 

Pana sukces? 

Myślę, że na konsekwencji i systematyczności. 

I na tym, że z tego żyję. Rzadko robię prace na 

zamówienie, nie fotografuję ślubów ani komunii. 

Kilkanaście lat temu postawiłem sobie za cel 

stworzenie jednej kompozycji dziennie, choćby 

się waliło i paliło. Nie wierzę w natchnienie, ale 

w regularną pracę. Z czasem – w miarę nabierania 

wprawy w obsłudze Photoshopa, mojego głównego 

narzędzia – tych kompozycji powstawało dziennie 

nawet kilka. Wychodzę z założenia, że skoro ma to 

być fotografia autorska, wszystkie elementy muszą 

być sfotografowane przez mnie. Nie korzystam 

z żadnych darmowych zdjęć. 

Otwarta przestrzeń, wolność, harmonia, czystość, 

przejrzystość obrazu, magia, contrast w tonacji 

i kompozycji – tym charakteryzują się Pana prace. 

Jak określiłby Pan styl swojej twórczości? 

Nazwałbym go chyba neosurrealizmem. Bazuję na 

klasyce, co widać choćby w kompozycji wielu moich 

89 


prac. Nie lubię chaosu, przeładowania pracy zbyt 

wieloma elementami. Rzeczywiście dążę do harmonii, 

staram się, by moje opowieści były klarowne 

i czytelne. I proste, bo cały urok leży w prostocie. 

Nawiązuję do surrealizmu, znam dokonania większości 

z jego twórców, ale żadnym z nich się nie inspiruję. 

Proszę nam opowiedzieć jak powstają Pana dzieła. 

Interesuje mnie proces. 

Najczęściej zaczynam od pejzażu. Szukam w nim 

jakiegoś punktu zaczepienia – rytmu, ciekawej 

faktury, niezwykłości. Następnie wklejam chmury, 

które fotografuję wręcz obsesyjnie. Staram się, 

by dopełniały wizualnie to, co się dzieje na ziemi. 

Lubię powtarzalność rytmów. Kolejnym etapem jest 

poszukiwanie głównego elementu (człowieka, 

„Na bazie symboli i obrazowych archetypów staram się 

kreować własne światy, 

opowiadać historie, dawać widzowi początek bajki, 

której rozwinięcie dopowie sobie sam. 

Jeśli uda mi się kogoś zmusić do refleksji lub uśmiechu 

uznaję, że osiągnąłem swój artystyczny cel”. 

zwierzęcia, rośliny), wokół którego zbudowana 

będzie anegdota. Szukam prostych symboli, 

zrozumiałych dla każdego. Zależy mi na tym, by nie 

były to przypadkowo wklejone elementy, ale takie, 

które ze sobą korespondują, tworzą napięcie lub 

się wzajemnie uzupełniają. 

Co to jest fotografia kolekcjonerska? 

Fotografia to twórczość powtarzalna. Z oryginalnego, 

cyfrowego pliku można zrobić setki, a nawet tysiące 

wydruków, tak jak kiedyś z jednej kliszy można było 

wykonać wiele odbitek. To wpływa na cenę (im 

więcej, tym taniej). By taki powielony obraz miał 

wartość dla odbiorcy, dobrze, żeby tych kopii było jak 

najmniej. Zdarzyło mi się kilka razy, że sprzedałem 

unikatowy, pojedynczy egzemplarz danej pracy. 

Kolekcjoner ma wtedy przeświadczenie, że jest 

90 


posiadaczem jedynej kopii. Najczęściej jednak oferuję 

serie 30 sygnowanych egzemplarzy. 

Dlaczego kwadrat? 

Z dwóch powodów. Pierwszy, to sentyment do 

formatu 6x6cm, jaki oferowało wiele analogowych 

aparatów z mojej młodości (m.in. Start, Pentacon Six, 

Rolleiflex). Taki format łatwiej zakomponować. Drugi 

jest taki, że kwadrat ma w sobie spokój, harmonię, 

której – jak wspomniałem wcześniej – szukam 

w twórczości. No i kwestia wyróżnienia się, gdyż 

większość aparatów ma klatki prostokątne. 

Jest Pan twórcą nowych, surrealistycznych 

światów, skąd czerpie Pan inspiracje? 

Najczęściej z natury. Wiele podróżuję, wciąż szukam 

nowych motywów do swoich prac, a przyroda jest

tak różnorodna i bogata, że jestem pewien tego, 

że inspiracji mi nie zabraknie. Mam kilka swoich 

ulubionych miejsc w Polsce, które za każdym razem 

wyglądają inaczej i wciąż mnie zaskakują. Pierwszym 

z nich są wydmy w Czołpinie k. Łeby. Byłem tam 

już kilkadziesiąt razy, o różnych porach dnia i roku, 

za każdym razem znajdując pomysły do nowych 

kompozycji. Drugie z tych miejsc, to okolice zalewu 

Jeziorsko na Warcie. Wyjątkowy krajobraz, czasem 

wręcz nierealny. Posłużył mi za pożywkę dla wielu 

prac. 

Pana twórczość jest porównywana do malarstwa 

Salvadora Dali, czy ma Pan lubionego artystę? 

Tak, spotkałem się z takimi opiniami, choć bliżej 

mi zdecydowanie do René Magritte’a. Przez 

wiele lat byłem malarzem, wykorzystuję teraz 

te doświadczenia w pracy przed komputerem. 

Bardzo lubię malarstwo Jacka Malczewskiego, jego 

wykorzystanie czerwieni w cieniach jest wyjątkowe. 

Uwielbiam Beksińskiego, z którym też niektórzy 

porównują moje mroczniejsze prace, co jest dla 

mnie wielkim komplementem. Oczywiście lubię 

impresjonistów, ale też Francisa Bacona. Lista jest 

bardzo długa, nie sposób wymienić wszystkich. 

Przeczytałam gdzieś, że Pana prywatną ambicją 

jest stworzenie wizualnego esperanto. Proszę 

rozwinąć tę myśl. 

Mówi się, że jeden obraz potrafi zastąpić tysiąc słów. 

Tym sposobem, używając prostych obrazowych 

symboli, typu drzewo czy drzwi, można dotrzeć 

do bardzo różnorodnych odbiorców, nie znając 

nawet ich języka. Esperanto miało być w założeniu 

językiem uniwersalnym, jak kiedyś łacina. Pozwalało 

się porozumieć ludziom z każdego zakątka globu. 


91

Dążę do HARMONII, 

staram się, by moje opowieści 

były klarowne i czytelne. 

92 


kwadrat ma w sobie spokój 


93

“Najczęściej spotykanym błędem, jaki 

zauważam u ludzi tworzących montaże, 

jest – jak ja to nazywam - Kraina 

Dwóch Słońc. Co ciekawe, zdarza się 

nawet najlepszym. Polega on na tym, 

że obiekt wstawiony na tło oświetlony 

jest z innej strony niż ono. Taki zabieg 

od razu dyskwalifikuje pracę w moich 

oczach. Wynika to prawdopodobnie 

z pośpiechu i zaaferowania samą 

wizją. Autor, zachwycony tym, co mu 

w duszy gra, zapomina w ferworze 

tworzenia o podstawowych prawach 

fizyki. Zdarzały mi się podobne wpadki, 

dlatego jestem na nie wyczulony. 

Owszem, surrealizm rządzi się swoimi 

prawami, zaburza proporcje, nagina 

grawitację, ale w moim przekonaniu 

nawet latające hipopotamy powinny 

być oświetlone z tej samej strony, co 

pejzaż, nad którym się unoszą. Od 

początku przygody z komponowaniem 

obrazków moim celem było stworzenie 

iluzji rzeczywistości. Tak wiarygodnej, 

by oglądający nabrał wątpliwości, czy 

ogląda fotomontaż.” 

94 


Moje prace wiszą na ścianach w domach niemal 

na każdym kontynencie, więc chyba muszą być 

zrozumiałe i przemawiać nawet do egzotycznych 

odbiorców. 

Pana fotografie, czy raczej obrazy, wymagają 

niezwykłej cierpliwości, realistycznej precyzji, 

dbałości o detal. Jak długo powstaje jeden obraz? 

Wielką uwagę przykładam do tego, by poszczególne 

elementy były wycięte jak najprecyzyjniej. Oglądam 

je w dużym powiększeniu, sprawdzam każdy 

fragment krawędzi, żeby nie zdemaskować iluzji. 

Po latach pracy nabrałem biegłości, a nawet pewnej 

rutyny, dzięki czemu udaje mi się skończyć pracę 

w ciągu jednego dnia. Jednak, jeśli elementów 

składowych jest więcej, wymaga to dłuższego czasu. 

Mój rekord to 7 dni, ale musiałem wtedy poukładać 

w kadrze kilkaset postaci. 

A teraz pytanie techniczne: Jakiego aparatu 

i obiektywów Pan używa? 

Od lat jestem wierny Canonowi. Posiadałem już 

kilka modeli, obecnie pracuję na Canonie 5D Mark 

3. To pełna klatka, oferuje świetną plastykę i jakość. 

Do moich potrzeb w zupełności wystarczy. Nie 

jestem „sprzętowcem”, korzystam tylko z dwóch 

obiektywów: portretowej 50-tki ze światłem 1.4 

i zwykłego canonowskiego kit-a 24-105mm, 

którym fotografuję pejzaże. 

Artystyczne plany na przyszłość? 

Przez ostatnie kilkanaście lat nie oszczędzałem 

się, pracowałem świątek-piątek, więc teraz 

postanowiłem nieco zwolnić. Skoncentrowałem 

się na promocji i sprzedaży tego, co już mam 

w magazynie. Chciałbym w najbliższym czasie wydać 

dwa kompleksowe albumy fotograficzne (jeden 

czarno-biały, drugi kolorowy), podsumowujące mój 

dotychczasowy dorobek. 

Pięknie dziękuję za rozmowę i czekam na albumy. 

[RC] 


95

POEZJA 

Polecane 

Grażyna Orlińska 

– poetka, autorka tekstów piosenek, 

scenarzystka, jurorka festiwali 

muzycznych, członek ZAKR i ZAiKS. 

Muzykę do jej tekstów tworzyli m.in.: 

Ryszard Poznakowski, Włodzimierz 

Nahorny, Mirosław Czyżykiewicz, Marcin 

Nierubiec, a piosenki z jej tekstami 

ma w swoim repertuarze wielu czołowych 

wykonawców polskiej estrady (m.in. 

Zbigniew Wodecki, Andrzej Zaucha, Maryla 

Rodowicz, Halina Frąckowiak, Andrzej 

Dąbrowski, Bohdan Łazuka). 

Spod jej pióra wyszło wiele popularnych 

przebojów (m.in.: Chałupy welcome to, 

Baw się lalkami, Dla mnie ty, czy Nie 

bój się żyć). 

W swoim dorobku ma 9 płyt autorskich 

(i wiele współautorskich), 5 tomików 

poezji (Kształt nieistnienia, Życie do 

dna, Herbaciany zapach róż, Lubczyk 

sopocki i Naga) oraz 3 dramy muzyczne. 

W tym roku świętuje 35-lecie pracy 

twórczej. 

96 


* * * 

przekolebał się dzień 

bez obiecanego zmartwychwstania 

kap kap - 

zapłakał kieliszek zdrowaśkami 

(anieli słyszeli 

lecz nie przylecieli) 

draśnięty naskórek 

rozlazł się purpurową pajęczynką 

odejdź spod drzwi 

nosorożec 

już tu nie mieszka 

* * * 

ostatni raz 

zgaszę światło 

wcisnę pod głowę 

kamień poduszki 

pomodlę się 

do strzępu księżyca 

dopijając miętowy czas 

musnę cię kołysanką 

ostatni raz 

wtedy się obudzisz 

* * * 

wilkołaczę 

za twoimi plecami 

każdej pełni 

wgryzam się 

we własne nadgarstki 

by nie ranić twego snu 

nie słyszysz 

gdy wyję ci 

kołysanki 

POEZJA 

* * * 

któreś z nas 

jest tylko zmyśleniem 

cieniem 

rzuconym nie wiadomo czemu 

a może 

wymyśliłeś mnie 

tylko po to 

żeby kształt nadać 

* * * 

u kresu bezkresu 

czekaj 

dopłynę 

do końca ślepa 

rozpoznam cię 

po milczeniu 

którego płacz mój 

nie zranił 

otrząsnę się z życia 

i trawę 

* * * 

dziś będę silna 

i opowiem ci swoją niemoc 

położę głowę 

na twoim dalekim ramieniu 

(nie bój się 

ledwie je musnę 

kamienną gorączką) 

a potem 

jeśli starczy ci odwagi 

uratujesz mnie 

przed sobą 

* * * 

nie rymuję się ze światem 

białym wierszem bywam 

czasem 

w którym rym za rymem 

gubię 

labirynty niedomówień 

garby znaków zapytania 

za pointę 

martwe zdania 

co wczorajszy rozum 

tracą 

nim narodzą się 

już płaczą 

w krajobrazie 

z bratem-katem 

nie rymuję się ze światem 

* * * 

nie myślcie o mnie za wiele 

zawodzę 

spóźniam się 

zapominam 

lub nie chcę pamiętać 

zaczynam nie kończąc 

kończę na początku 

bez związku z wami 

ze sobą bez związku 

zza horyzontu zdarzeń 

nie rzucam cienia 

nie myślcie o mnie za wiele 

bo może 

mnie już nie ma 


97

RELACJA 

Reportaż 

z obchodów pierwszej rocznicy 

działalności POST SCRIPTUM 

Książnica Beskidzka, Bielsko-Biała 

Osiem numerów pisma, 

trzy języki, kilkudziesięciu artystów, 

kilkaset stron materiału 

Po roku działalności 

wyszliśmy z wieku niemowlęcego 

i dumnie wkroczyliśmy w wiek 

dziecięcy. Co się zdarzyło w ciągu 

tego roku? Pięć numerów Post 

Scriptum w języku polskim, dwa po 

angielsku i jeden w języku rosyjskim. 

Dziesiątki artystów z kraju 

i ze świata, setki stron materiału. 

Pisały o nas gazety, mówiono o nas 

w radiu. 

Ten rok działalności, to też 

ludzie tworzący pismo. Ludzie z pasją, 

zaangażowaniem, poświęcający swój 

czas całkowicie za darmo, tylko po to, 

żeby promować Sztukę. 

Poza aktualnym składem 

redakcji warto wspomnieć przy 

tej okazji: Agnieszkę Biardzką – 

założycielkę pisma, Iwonę Niezgodę 

oraz tłumaczy: Annę Król i Magdalenę 

Lesiak. Wspomnieć i podziękować za 

wszystko, co zrobiliście dla pisma i dla 

promocji Kultury. Dziękujemy! 

Dzięki przemiłym 

pracownikom Książnicy Beskidzkiej, 

98 


którzy otworzyli dla nas drzwi 

biblioteki, udało się tę naszą rocznicę 

świętować w odpowiedniej oprawie. 

Dziękujemy przede wszystkim 

pani Katarzynie Ruchale (to kobietaanioł: 

piękna, cierpliwa, inteligentna, 

rzeczowa, wrażliwa) i panu 

dyrektorowi Książnicy Beskidzkiej, 

Bogdanowi Kocurkowi. 

Dziękujemy też wszystkim 

Czytelnikom, którzy pomimo 

pandemii odważyli się przyjść, żeby 

świętować z nami oraz tym wszystkim 

(a było ich prawie dwa tysiące), którzy 

oglądali nas on-line. 

Mieliśmy przygotowany 

drobny poczęstunek, ale niestety 

pandemiczne obostrzenia nie 

pozwoliły wyciągnąć tego wszystkiego 

z torby. Ciasteczka i czekoladki 

spożyliśmy sami, ale za rok, mamy 

nadzieję, będzie już normalnie, bez 

wirusa, za to z ciasteczkami i kawą. 

Już teraz wszystkich zapraszamy, choć 

nie wiemy jeszcze gdzie. 

Dziękujemy naszej Redaktor 

Naczelnej – Renacie Cygan. To na jej 

barkach przede wszystkim spoczywa 

ciężar prowadzenia pisma. To dzięki 

jej: talentowi, zaangażowaniu, 

pasji i nieprzespanych nocach 

możemy pochwalić się tym, co 

mamy: wybitnymi artystami, którzy 

opowiadali dla Was o swojej Sztuce, 

prozą, poezją, fotografią, malarstwem 

i wieloma innymi dziedzinami Sztuki. 

A wszystko to w pięknej oprawie 

graficznej. 

Dziękujemy darczyńcom 

i sponsorom. Każdemu, kto wpłacił, 

choćby 50 zł, żebyśmy mieli z czego 

pokrywać bieżące rachunki. 

A jak to wyglądało możecie 

Państwo obejrzeć na fotografiach 

obok, dzięki uprzejmości pana 

Andrzeja Omylińskiego z Gwiazdki 

Cieszyńskiej. 

Dziękujemy za to, że nas 

czytacie, wspieracie i jesteście z nami. 

To dla Was robimy ten magazyn. [PS]

Autor zdjęć: Andrzej Omyliński (Gwiazdka Cieszyńska) 

Robert Knapik i Ewelina Kwiatkowska-Tabaczyńska 

Do zobaczenia za rok! [PS] 

Renata Cygan 

J. Prusiński R. Knapik, E. Kwiatkowska-Tabaczyńska, J. Nordyńska, K. Brus-Sawczuk, R.Cygan 

Katarzyna Brus-Sawczuk 

Dyrektor Książnicy Beskidzkiej; Bogdan Kocurek, 

Joanna Nordyńska, Renata Cygan 

Joanna Nordyńska 

Jarosław Prusiński 

K.Brus-Sawczuk, R.Cygan, E. Kwiatkowska-Tabaczyńska, 

R.Knapik, J. Prusiński 

Robert Knapik 


99

liść na dłoni 

kołysankę nucę dla siebie samej 

znam kształt rzeczy wagę serca i kamienia 

nie zamykam dnia nie zamykam pór roku 

słucham czasu spacerując mleczną drogą 

jesień pachnie jabłkami i cynamonem 

główną ulicą wędrują samotni ludzie 

to tutaj ziszczają się tęsknoty w noc dojrzałą 

wszechwiedzącą mądrą rodzącą jesień 

ptaki kładą na wadze małe piórko odlatują 

wrócą gdy będę rzeczywista niepłosząca myśli 

noc się ulatnia jak zapach kwiatów 

jeszcze tylko gwiazdy pasą się na trawie 

gdzieś tam ognisko pachnie na polanie 

zapach chleba i wosku w kandelabrach 

na dłoni mały liść kolorowy dar jesieni 

ciebie nie ma 

a moje włosy wierszem się stają 

Ela Adamiec 

100 


zdjęcia: Renata Cygan 

RC 


101

Biegnij koniku przed siebie, 

uciekajmy... 

Tętent końskich kopyt. „Biegnij koniku przed siebie, 

uciekajmy z Montrealu”. Psychodeliczne, powtarzane 

przez aktorów zdania, a przy tym urzekająca sceneria 

RELACJA 

skansenu archeologicznego – Grodzisko w Sopocie 

nieoczekiwanie wpisujące się w tajemniczą aurę 

z dramatu kanadyjskiego pisarza Daniela Damisa 

Kamień i popioły w reżyserii Justyny Bartoszewicz. 

Historia wydawałoby się, jak wiele innych, nieco 

być może powikłana i pełna zakrętów, ale również 

emocjonalnych blizn, z którymi mierzą się porozrzucani 

po terenie skansenu artyści. Clermont, w tej roli Marek 

Tynda, próbuje pozbierać się po śmierci ukochanej żony 

Eleonory. W tym celu wyjeżdża z miasta razem z córką 

Pascale (Agata Wożnicka) w gruncie rzeczy po to, 

aby odzyskać siebie na nowo, postarać się o inne 

spojrzenie na gorzkie doświadczenia. Gdzieś w tle 

rzucają się w oczy nieustannie układane kamienie. 

Clermont siedzi i buduje, być może wyimaginowane 

schronienie, które pomoże mu odzyskać siły. Wymowa 

tego działania, ale też nagłe zawalenie się leciwej 

wieżyczki, ma zapewne znaczenie symboliczne. 

Clermont jest kamieniarzem, jego zadaniem jest 

budowanie, stwarzanie czegoś stałego. Niestety, 

przeciwieństwo stanowi jego życie, któremu towarzyszy 

bezustanny rozpad i zwątpienie. Uciekajmy koniku, 

uciekajmy, ale od siebie nie da się uciec. Całe 

rozczarowanie życiem, zwątpienie w sens jakichkolwiek 

poczynań podkreślone jest jeszcze przez zapach 

palonego drewna, dym unoszący się znad ogniska 

w sopockim grodzisku. 

O tej pustce opowiada między innymi 

Pascale. O nieistniejących relacjach z ojcem, trudzie 

komunikacji, czy kłopotliwych doświadczeniach 

z własną seksualnością. Można nawet podejrzewać, 

że niezwykle trudne kontakty z ojcem rzutują na obraz 

partnerów Pascale. Spustoszenie w życiu dziewczyny, 

to też rezultat braku matczynej opieki. Pascale 

przygotowuje się do egzaminów, potrzebuje wsparcia 

w trudnym okresie dorastania, musi się zakotwiczyć, 

poszukać swojej przestrzeni do egzystencji. To 

ona, jako pierwsza, rytmicznie zaczyna powtarzać: 

„Biegnij koniku przed siebie, uciekajmy z Montrealu”. 

Te słowa zostaną ze mną już do końca trwania 

102 


– o edycji kanadyjskiej 

Literackiego Sopotu 

festiwalu. Jakby ucieczka miała coś zmienić, nadać inny 

porządek wydarzeniom, pozwolić na dystans wobec tego, 

co rani i upokarza. 

Jest jednak inny biegun tej historii – Shirley 

(Dorota Androsz), bibliotekarka i przywódczyni 

lokalnego gangu. To ona, można powiedzieć, tnie na 

kawałki ustalony rytm dnia, wywraca do góry nogami 

rutynę i powtarzalność. Clermont traci dla niej głowę, 

niepohamowane żądze dają początek tragedii. Między 

Shirley a Clermontem rodzi się uczucie, na którego 

drodze staje jednak Jajco (Michał Jaros), obsesyjnie 

przywiązany do Shirley członek gangu. W czasie wieczoru 

kawalerskiego dochodzi do pożaru wskutek czego 

w płomieniach ginie cały dobytek Clermonta i jego córki 

Pascale. Górę biorą emocje, do głosu dochodzą pretensje 

i wzajemne roszczenia. Wcześniejszy szał i euforia 

zamieniają się w żal i lament. Nie ma tak naprawdę 

do czego wracać. 

Biegnij koniku przed siebie, uciekajmy 

z Montrealu. Uciekamy z arterii wielkich miast, galerii 

handlowych, dworców. Chowamy się do swoich ciasnych 

mieszkań, fortec, pustych domów, a to wszystko 

w obawie przed szalejącą wkoło pandemią. Przed czym 

jednak tak właściwie uciekamy? Być może przed sobą, 

bo nie chcemy zanadto wnikać, analizować, dzielić 

włosa na czworo. Ironia losu sprawia, że uciekając przed 

zagrożeniem potykamy się o nas samych, odziedziczone 

lęki, frustracje, nieprzetrawione traumy. Dlaczego o tym 

piszę? Mam dobitne wrażenie, że tegoroczna edycja 

Literackiego Sopotu, pokiereszowana nieco przez reżim 

sanitarny, pokazuje jedną fundamentalną rzecz: tęsknotę 

za zwyczajnością, niczym nieograniczonymi kontaktami 

międzyludzkimi czy potrzebę wspólnoty, dzielenia się 

własną historią. Zachowanie dystansu społecznego, 

opaski dla osób wypełniających oświadczenia o stanie 

zdrowia, maseczki, dezynfekcja rąk, nie grupowanie 

się przy wejściach na spotkania, no i oczywiście, 

wcześniejsze na nie zapisy, miały pomóc i zapewnić 

poczucie bezpieczeństwa. W istocie przyczyniło się do 

swego rodzaju zmęczenia spowodowanego nieustannym 

zachowaniem kontroli, aby czasem nie wypaść z roli 

i być może na chwilę zapomnieć się w rzeczywistości 

pełnej zakazów i nakazów. No i z tego względu wielkie 

słowa uznania dla organizatorów, że pomimo tylu 

obaw udało się chociaż na chwilę przypomnieć aurę 

festiwalowych wrażeń z zeszłych lat, a doprawdy nie 

było to łatwe. 

W ramach festiwalowych spotkań nie zabrakło 

intrygujących tematów, ciekawych gości, czy też po 

prostu zwyczajnej satysfakcji z uczestnictwa w świecie 

kultury. Jeśli edycja kanadyjska, no to oczywiście nie 

może obyć się bez gości z Kanady. W spotkaniach 

z czytelnikami udział wzięli między innymi: Patrick De 

Witt, Michael Crummey czy Medelaine Thien. Sporo 

uwagi poświęcono wpływowi działalności człowieka 

na dewastację przyrody, świata, w którym żyjemy. 

Z tego też względu zainteresował mnie 

cykl spotkań zatytułowany „Antropocen”. W jego 

ramach odbyło się kilka rzeczywiście cennych 

rozmów. Stanisław Łubieński opowiadał o swojej 

jeszcze premierowej publikacji Książce o śmieciach. 

Podjął w niej niełatwy temat rozpoznania tego, 

co leży na sercu zatroskanym o los środowiska. 

Wyjaśnił na czym polega efekt zbitej szyby. Otóż, 

jeśli jedna osoba wyrzuci śmieci, dajmy na to 

w lesie czy poboczu drogi, druga, trzecia zrobi to 

samo z większym prawdopodobieństwem i zapewne 

z mniejszymi wyrzutami sumienia. W dużym 

uproszczeniu, jeden śmieć przyciąga drugi, trzeci 

i kolejny. W tym względzie niezwykle ważne jest, 

aby nie dopuszczać do zaniedbań na masową skalę, 

które już mają miejsce. Na pozór urocza łączka, we 

wnętrzu niekończące się warstwy śmieci, szkło, odzież, 

bielizna, plastiki. Irytacja, gniew nawet frustracja 

towarzyszy tym, którzy działają na rzecz ekologii 

czy ochrony środowiska. Nerwica ekologiczna to, 

można rzec, przypadłość ludzi odpowiedzialnych i 

świadomych niebezpieczeństwa. Część społeczeństwa 

segreguje śmieci, lepiej lub gorzej sobie z tym 

radzi, a reszta ignoruje, lekceważy, gotowa 

103 


powiedzieć: „są ważniejsze sprawy”. 

Być może właśnie czas epidemii 

niejako zmusił mieszkańców ziemi 

do baczniejszego spojrzenia na 

kwestię śmieci, segregacji, ale 

również możliwości ponownego 

odtwarzania niektórych surowców. 

O gwałtownym przyspieszeniu, 

zmianach widocznych gołych okiem, 

wspomniała Dorota Masłowska 

w czasie jednej z dyskusji 

„Antropocen. Był sobie człowiek”. 

Język nie nadąża za zmianami, 

nowe formy ekspresji dopiero się 

tworzą, jesteśmy tego świadkami 

każdego dnia, obserwując przekaz 

medialny, do którego przedostaje 

się całe mnóstwo kolokwializmów, 

niezrozumiałych konstruktów 

językowych. Ludzie przyzwyczajają się 

do anomaliów, być może z bezsilności 

albo po prostu wypierają najgorsze 

scenariusze. Cokolwiek powiedzieć, 

życie w atmosferze przedednia końca 

świata nie jest dobrym rozwiązaniem. 

Można zacząć od małych kroków: 

ograniczenia lub rezygnacji spożycia 

mięsa, korzystania z foliówek, 

a zamiast wody butelkowanej pić 

tę z kranu. W przyszłości warto 

też zadbać o bardziej rozsądne 

dokonywanie zakupów (nie na zapas), 

chociaż życie w przededniu katastrofy 

z narastającym lękiem raczej temu 

nie sprzyja. 

W niełatwych czasach 

nadszedł moment, aby pomyśleć 

o ptakach, dlatego donośnie 

wybrzmiał tutaj głos Jacka 

Karczewskiego, znawcy ptaków 

oraz działacza na rzecz ochrony 

przyrody. Na festiwalu prezentowana 

była najnowsza publikacja autora 

Noc sów. Fascynacji światem 

fauny i flory nie było końca. Jacek 

Karczewski podkreślił kilkakrotnie 

ważny problem: człowiek 

nieustannie myli naturę z kulturą. 

Z tego względu mamy do czynienia 

z niezrozumieniem prawideł 

w świecie przyrody, a trzeba dodać, 

sami jesteśmy tego świata częścią. 

Lepszemu poznaniu towarzyszy 

wzajemna troska i wkład we wspólne 

104 


dobro. Przyczynił się do tego 

w dużym stopniu spacer 

ornitologiczny, na którym Jacek 

Karczewski po raz kolejny pokazał 

niezwykły kunszt słowa i swadę, 

z jaką można opowiadać o świecie 

ptaków. Sopockie wędrówki 

nadmorskim brzegiem oraz przez 

parkowe alejki, tym uraczyli nas 

organizatorzy oraz oczywiście 

sam Jacek, przewodnik po ptasich 

zwyczajach. Co prawda, okazało się, 

że nie jest to może wyjątkowy okres, 

jeśli chodzi o podglądanie ptaków, 

ale i tak uczestnicy pełni byli 

ciekawości i smaczków z życia 

ptaków. 

Na plaży, na plaży fajnie 

jest, można na chwilę zapomnieć 

o restrykcjach, poczuć powiew 

wiatru i nagrzać się w słońcu, 

a przy okazji posłuchać Michała 

Nogasia i jego gości, wśród których 

znaleźli się: Mikołaj Łoziński, 

Urszula Zajączkowska, czy Maciej 

Zaremba-Bielawski. W ogniu pytań 

prowadzącego stanęła również Olga 

Gitkiewicz. Reportażystka zajęła gości 

tematem komunikacji publicznej, jej 

mankamentów, dziwactw i bolączek. 

Nie zdążę to opowieść nie tylko 

o rozkładach jazdy, zapisach na 

autobus, niedopasowaniu połączeń 

do potrzeb ludności, ale chyba 

najbardziej o zwyczajnych ludziach 

popadających w ruinę dworcach, 

perspektywy innej niż tylko ta 

metropolitalna, wielkomiejska. 

W planach autorki jest biografia 

historyczna. 

Na Literackim Sopocie pojawił 

się w tym roku nowy cykl „Debiuty”, 

w ramach którego początkujący 

artyści mogą zaprezentować swoje 

książki. Tak też uczyniła Natalka 

Suszczyńska, autorka opowiadań 

Dropie, nominowana do Nagrody 

Literackiej im. Witolda Gombrowicza 

oraz do Literackiej Nagrody Gdynia. 

Nowatorstwo tej prozy, to przede 

wszystkim próba ujęcia świata, który 

ulega zepsuciu, jest jakby wtórny, 

wymięty w zmęczonym świecie. 

Prekariat, dość eksplorowany ostatnio 

motyw, absurd, no i duża dawka 

humoru. Suszczyńska stworzyła 

w tej książce dystopię, chociaż 

mam wrażenie, że niektóre obrazy 

niepokojąco przystają do scen 

z codziennego życia współczesnych 

ludzi. Obnażenie fałszu, niby zawody, 

przynależność do pozornego ładu, 

samotność, postacie jakby wyjęte 

z serialu animowanego. O Dropiach, 

jak też innym debiucie Życiu 

grobowym Małgorzaty Żerwe 

opowiem wkrótce. 

Tegoroczna, 9. edycja 

festiwalu odbyła się w dniach 

od 20 do 23 sierpnia. Tymczasem 

zapraszam już na przyszłoroczną 

edycję Literackiego Sopotu 

(19.08.21-22.08.21). Tym razem 

zawitamy do Włoch. Ci vediamo 

l’anno prosimo... [RK] 


105

W tym wydaniu Post Scriptum – to już wszystko. A w zasadzie 

– prawie wszystko. Na koniec, małe pro domo sua. 

Z wielką przyjemnością i nieukrywaną pasją od roku staramy 

się Państwu przybliżać różne dziedziny sztuki i jej twórców, 

którymi sami, jako Zespół redagujący to pismo, jesteśmy 

zainspirowani i oczarowani. A tworzyć Sztukę przez duże S, 

to w tych czasach rzecz tyle ambitna, co niełatwa. Podobnie 

trochę jest z naszą rzemieślniczą robotą: dostarczaniem 

naszym Szanownym Czytelniczkom i Czytelnikom tego 

skromnego produktu, który zwie się Post Scriptum. 

Dlatego, żyjąc w tak skomercjalizowanym świecie, w którym 

jako rodzaj posłannictwa postanowiliśmy prezentować Wam 

trochę ambitniejszą strawę duchową, mamy dla Państwa 

rodzaj małej oferty biznesowej (dla wielu wszak, nie tylko 

sztuka jest biznesem, ale i biznes sztuką bywa). 

Zapraszamy wszystkich, którzy prowadzą mniejsze, bądź 

większe przedsiębiorstwa lub instytucje związane z szeroko 

rozumianą kulturą, sztuką, twórczością artystyczną i ich 

propagowaniem do zamieszczenia ogłoszeń na naszych 

łamach. Drobnych i... większych. Zatem ktokolwiek organizuje 

warsztaty artystyczne, prowadzi specjalistyczne sklepy dla 

artystów, twórców gatunków wszelkich, posiada galerie 

sztuki, lub wydaje książki itp., znajdzie miejsce na naszych 

elektronicznych łamach na swą reklamę i promocję. 

Za niewygórowaną opłatą. 

Zapraszamy także firmy i osoby prywatne, które zechciałyby 

objąć mecenatem nasze Pismo i mieć udział w promowaniu 

wartościowej Sztuki i Artystów, którzy ją tworzą. 

Wszystkich zainteresowanych prosimy o kontakt emailowy: 

postscriptum.mag@gmail.com. 

Każda kwota się liczy. Z góry dziękujemy. 

106 


NUMER KONTA: IBAN: GB82 LOYD 3096 2657 4181 60

POST SCRIPTUM - 3 -2020

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?