bare kaste sig ud i det..

0.3.
íslenska
Útdráttur
Markmið: Rannsóknin á að leiða í ljós hvernig það gengur fyrir sig þegar ungir Norðurlandabúar
þurfa að eiga í samskiptum við aðra Norðurlandabúa sem tala eitt grannmálanna.
Hún sýnir þar með hvernig farið er að því að tileinka sér kunnáttu í grannmálum og hvaða
aðferðir reynast vel. Rannsóknin er tilraunaverkefni og á því að varpa ljósi á hvort grundvöllur
sé fyrir viðameiri rannsókn á grannmálasamskiptum ungs fólks í reynd.
Aðferð: Rannsóknin byggir á hálfstöðluðum viðtölum við 31 ungmenni frá Svíþjóð, Danmörku,
Noregi, Finnlandi, Íslandi, Grænlandi og Færeyjum sem búsett eru og starfandi
í nágrannalandi (Svíþjóð, Noregi eða Danmörku). Viðmælendurnir eru búsettir í þrettán
mismunandi borgum í Skandinavíu. Þeir hafa ólíka menntun að baki og hafa allir verið
að minnsta kosti hálft ár í dvalarlandinu. Í tengslum við rannsóknina hefur jafnframt
verið búinn til spurningalisti til að kanna tungumálalegan bakgrunn viðmælendanna og
svörin við honum eru hluti af rannsóknargögnunum. Um er að ræða eigindlega könnunarrannsókn
þar sem leitast er við að greina sameiginleg einkenni og þemu á grundvelli frásagnar
viðmælen-danna af eigin reynslu.
Í skýrslunni er varpað ljósi á þrjú meginviðfangsefni sem fjallað er um á grundvelli þriggja
almennra spurninga: Hvaða aðferðum er beitt í upphafi? Hvaða aðferðum beita þeir sem hafa
náð hæfni í grannmálasamskiptum? Hvaða hlutverki gegnir enskan í samskiptunum? Auk þess
að svara ofangreindum spurningum er fjallað stuttlega um ýmis önnur viðfangsefni sem
komu ítrekað við sögu í viðtölunum, til dæmis sálfræðilegar hindranir í vegi samskipta á
nágrannamálum og skrifleg samskipti á grannmálum.
Niðurstöður: Ellefu af 31 viðmælanda höfðu strax frá upphafi haldgóðan skilning á
grannmálinu, hinir sögðust að jafnaði hafa urft 2–3 mánuði til að öðlast málskilninginn,
að Íslendingum og finnskumælandi Finnum undanteknum, en þeir þurftu að meðaltali
fimm mánuði ár til þess. Í upphafi er skilningurinn ótraustur og krefjandi og oft er notast
við „viðgerðaraðgerðir“ (e. repair strategies) á borð við endurtekningu, umorðun og beiðni
um skýringar.
Eftir að hafa tileinkaðsér skilning á grannmálum (e. receptive competence) hefst aðlögun
orðaforðans og framburðarins að móðurmálinu/erlenda skandinavíska málinu. Avlögunarstigið
fer eftir þörfum hverju sinni. Tjáningarhæfnin (e. productive competence) er því
nokkuð sveigjanleg.
Þeir sem einnig nota ensku í samskiptum tengja hana helst formlegum og faglegum
aðstæðum (þar sem ekki gefst tími til að nota viðgerðaraðgerðir og þar sem skilvirkni og
nákvæmni er mikilsverð). Skandinavíska tengist aftur á móti félagslegu samhengi og
stuðlar að frjálsari og persónulegri samskiptum. Þeir sem ekki geta átt í grannmálasamskiptum
eiga því á hættu að verða útilokaðir úr félagslegu samhengi. Eftir því sem skilningur
og tjáningarhæfni eykst dregur úr notkun ensku. Enska er því í hugum margra tengd
byrjendastiginu. Viðmælendurnir lýsa hagnýtum kostum enskunnar en nota hugmyndafræðileg
og tilfinningaleg rök fyrir notkun skandinavísku; margir þeirra leggja mikið upp
úr grannmálaskilningi á Norðurlöndum vegna þess að þeir telja að hann tryggi og viðhaldi
menningarlegri samkennd.
Lykilorð: Grannmálaskilningur, hálfstöðluð, eigindleg viðtöl, spurningalistakönnun, enska
sem samskiptamál, aðlögun, Norðurlönd, skandinavíska.
Verkefnið er fjármagnað með styrkjum frá Norrænu ráðherranefndinni og Norræna tungumálasamstarfinu
(NOSK). Norræna tungumálasamstarfið og Samband norrænu félaganna hafa
umsjón með verkefninu.
12 13