Land mit Aussicht - Berlin-Institut für Bevölkerung und Entwicklung
Land mit Aussicht - Berlin-Institut für Bevölkerung und Entwicklung
Land mit Aussicht - Berlin-Institut für Bevölkerung und Entwicklung
Erfolgreiche ePaper selbst erstellen
Machen Sie aus Ihren PDF Publikationen ein blätterbares Flipbook mit unserer einzigartigen Google optimierten e-Paper Software.
KL E<br />
HS<br />
AC<br />
VI E<br />
BI T<br />
MG<br />
DN<br />
WE S<br />
KR<br />
EU<br />
TR<br />
NE<br />
MZ G<br />
BM<br />
DA U<br />
TR<br />
SL S<br />
BOR<br />
BO T GE<br />
OB HE R<br />
E BO<br />
MH<br />
EN<br />
ME<br />
W<br />
SG RS<br />
AW<br />
WI L<br />
SB<br />
NOH<br />
RE<br />
COC<br />
WN D<br />
NK<br />
COE<br />
SU<br />
MY K<br />
BI R<br />
NR<br />
HA<br />
GM<br />
SI M<br />
KUS<br />
AU R<br />
EL<br />
KL<br />
LER<br />
LÖ<br />
ST<br />
HAM<br />
UN<br />
KH<br />
MK<br />
KL<br />
AK<br />
WW<br />
EM S<br />
EM<br />
WT M<br />
WA F<br />
OE<br />
RÜD<br />
AZ<br />
SO<br />
LM<br />
SI<br />
HSK<br />
MZ<br />
LD K<br />
HG<br />
MT K<br />
GG<br />
KI B WO<br />
FT<br />
LU<br />
DÜW<br />
LU<br />
NW SP<br />
LD<br />
LD<br />
SÜW<br />
GE R<br />
OG<br />
OS<br />
FR<br />
WT<br />
FR I<br />
WS T<br />
CL P<br />
RA<br />
VEC<br />
BAD<br />
GT<br />
KA<br />
FD S<br />
BRA<br />
OL<br />
RW<br />
HP<br />
KA<br />
CW<br />
DE L<br />
HF<br />
MR<br />
HD<br />
DH<br />
MI<br />
PB<br />
GI<br />
OF<br />
OF<br />
HD<br />
PF<br />
PF<br />
KN<br />
DA<br />
FB<br />
ER B<br />
TÜ<br />
BL<br />
CUX<br />
OHZ<br />
HP<br />
KB<br />
HN<br />
LI P<br />
LB<br />
NF<br />
HE I<br />
VE R<br />
NI<br />
MI L<br />
MO S<br />
HN<br />
SHG<br />
HX<br />
VB<br />
HU<br />
AB<br />
AB<br />
FN<br />
ROW<br />
RT<br />
HM<br />
KS<br />
HR<br />
WN<br />
SL<br />
IZ<br />
ST D<br />
H<br />
HOL<br />
KÜN<br />
UL<br />
RV<br />
PI<br />
FD<br />
MS P<br />
TBB<br />
BC<br />
RD<br />
HE F<br />
SF A<br />
WL<br />
NOM<br />
GÖ<br />
KG<br />
SHA<br />
LI<br />
NM S<br />
HH<br />
HI<br />
ES W<br />
WÜ<br />
CE<br />
SE<br />
AA<br />
HDH<br />
WA K<br />
NE S<br />
KT<br />
NU<br />
MM<br />
OA<br />
PL Ö<br />
OD<br />
SZ<br />
WF<br />
EI C<br />
GS<br />
OHA<br />
WA K<br />
SM<br />
SW<br />
SW<br />
GZ<br />
BS<br />
NEA<br />
AN<br />
MN<br />
AN<br />
DL G<br />
OH<br />
RZ<br />
LG<br />
UE<br />
UH<br />
GF<br />
WF<br />
GTH<br />
SHL<br />
HAS<br />
DON<br />
A<br />
KF<br />
OAL<br />
WR<br />
NDH<br />
HBN<br />
HE<br />
KYF<br />
IK<br />
CO<br />
ERH<br />
ER<br />
WU G<br />
LL<br />
NW M<br />
DA N<br />
HBS<br />
SC<br />
LW L<br />
SA W<br />
QL B<br />
SGH<br />
SÖ M<br />
SO N<br />
LI F<br />
FO<br />
AI C<br />
WM<br />
BÖ<br />
RH<br />
ND<br />
FFB<br />
GAP<br />
WE<br />
AP<br />
SL F<br />
HW I<br />
EI<br />
ASL<br />
KC<br />
LA U<br />
ST A<br />
ML<br />
KU<br />
DA H<br />
BT<br />
BL K<br />
BT<br />
NM<br />
PA F<br />
TÖ L<br />
DBR<br />
PCH<br />
SDL<br />
SBK<br />
MQ<br />
SHK<br />
SOK<br />
AS<br />
M<br />
FS<br />
SK<br />
PR<br />
HO<br />
HO<br />
NEW<br />
AM<br />
MB<br />
WS F<br />
KEH<br />
GRZ<br />
WU N<br />
TI R<br />
ED<br />
EBE<br />
GÜ<br />
AZ E<br />
DE<br />
PL<br />
BT F<br />
RO<br />
V<br />
WE N<br />
L<br />
SAD<br />
ABG<br />
Z<br />
R<br />
LA<br />
LA<br />
RO<br />
MÜ R<br />
BRB<br />
DZ<br />
MÜ<br />
HST<br />
NVP<br />
OPR<br />
HVL<br />
PM<br />
GC<br />
WB<br />
MT L<br />
ASZ<br />
CHA<br />
SR<br />
TS<br />
SR<br />
DGF<br />
DM<br />
STL<br />
AÖ<br />
TO<br />
MW<br />
DL<br />
ANA<br />
PA N<br />
RÜG<br />
OHV<br />
DEG<br />
BGL<br />
HGW<br />
MS T<br />
TF<br />
ME K<br />
REG<br />
FG<br />
OVP<br />
EE<br />
PA<br />
RG<br />
ME I<br />
UM<br />
BAR<br />
DW<br />
FR G<br />
PA<br />
UE R<br />
LD S<br />
MO L<br />
OSL<br />
KM<br />
LO S<br />
PI R<br />
HY<br />
FF<br />
SPN<br />
BZ<br />
NOL<br />
ZI<br />
GR<br />
Nordhessen 9 <strong>mit</strong> seinen <strong>Land</strong>kreisen<br />
Waldeck-Frankenberg <strong>und</strong> Kassel sowie<br />
dem Werra-Meißner- <strong>und</strong> Schwalm-Eder-<br />
Kreis ist weder peripher noch besonders<br />
dünn besiedelt. Hier finden sich ländliche,<br />
intermediäre <strong>und</strong> städtische Siedlungsräume.<br />
Die Region ist stark vom Schrumpfen<br />
betroffen. Nach dem Wegfall der ehemaligen<br />
Zonenrand förderung hat die Region viele<br />
nicht mehr wettbewerbsfähige Betriebe<br />
verloren. Durch eine weitere Schließung<br />
von B<strong>und</strong>eswehrstandorten dürften sich die<br />
demografischen Probleme verschärfen. Bis<br />
zum Jahr 2025 ist in den genannten <strong>Land</strong>kreisen<br />
ein Bevölkerungsrückgang zwischen<br />
neun <strong>und</strong> 18 Prozent zu erwarten. Besonders<br />
der Werra-Meißner-Kreis verliert Teile seiner<br />
Bevölkerung, die zudem noch stark altert.<br />
Diese <strong>Entwicklung</strong> könnte bis zum Jahr 2025<br />
zu einem Durchschnittsalter von 50 Jahren<br />
führen. 12<br />
Auch die Südwestpfalz 10 ist von ländlichen<br />
<strong>und</strong> intermediären Gebieten geprägt. Ebenso<br />
wie in der Region Nordhessen schrumpft ihre<br />
Bevölkerung <strong>und</strong> es werden auffällig wenige<br />
Kinder geboren. Es bestehen enge wirtschaftliche<br />
Verflechtungen zu den beiden kreisfreien<br />
Städten Zweibrücken <strong>und</strong> Pirmasens,<br />
welche komplett vom <strong>Land</strong>kreis Südwestpfalz<br />
umschlossen sind. Die Schuhindustrie<br />
war bis in die 1970er Jahre einer der wichtigsten<br />
Arbeitgeber der Region. Nachdem<br />
es in diesem Bereich zu einem erheblichen<br />
Stellenabbau kam, sank die Einwohnerzahl<br />
merklich. Die ungünstige Verkehrsanbindung<br />
<strong>und</strong> eine unterdurchschnittliche wirtschaftliche<br />
<strong>Entwicklung</strong> tun ihr Übriges. Die beiden<br />
letztgenannten Regionen sind Beispiele dafür,<br />
dass ländliche Räume nicht gr<strong>und</strong>sätzlich<br />
in sich geschlossene Einheiten bilden.<br />
Anteil der Gemeinden in<br />
Prozent <strong>mit</strong> einer Bevölkerungsdichte<br />
unter 150<br />
Einwohner je km 2 2005<br />
unter 15<br />
15 bis unter 50<br />
50 bis unter 60<br />
60 bis unter 70<br />
70 bis unter 80<br />
80 bis unter 100<br />
(Datengr<strong>und</strong>lage: Düsseldorf<br />
LEV GL<br />
B<strong>und</strong>esamt für<br />
Raumordnung <strong>und</strong><br />
Bauwesen)<br />
BOR<br />
KL E<br />
RE<br />
WE S<br />
BO T GE<br />
OB HE R<br />
E BO<br />
MH<br />
KR<br />
EN<br />
VI E<br />
ME<br />
W<br />
MG<br />
SG RS<br />
NE<br />
Düsseldorf<br />
HS<br />
LEV GL<br />
AC<br />
BI T<br />
DN<br />
EU<br />
BM<br />
DA U<br />
AW<br />
Saarbrücken<br />
HOM ZW<br />
PS<br />
PS<br />
NOH<br />
COE<br />
SU<br />
MY K<br />
NR<br />
AU R<br />
EL<br />
LER<br />
HA<br />
GM<br />
HAM<br />
UN<br />
MK<br />
AK<br />
WW<br />
EM S<br />
WA F<br />
OE<br />
SO<br />
LM<br />
SI<br />
HSK<br />
LD K<br />
HG<br />
MR<br />
COC<br />
RÜD MT K<br />
OF<br />
SI M<br />
OF<br />
WI L<br />
GG<br />
Mainz MZ DA<br />
KH<br />
TR<br />
AZ<br />
TR<br />
BI R<br />
HP<br />
ER B<br />
KI B WO<br />
KUS<br />
FT<br />
MZ G WN D<br />
LU<br />
KL KL DÜW<br />
HP<br />
NK<br />
LU HD<br />
SL S Saarbrücken NW SP<br />
SB HOM<br />
LD<br />
HD<br />
ZW<br />
PS LD<br />
PS SÜW KA<br />
HN<br />
GE R<br />
LÖ<br />
Mainz<br />
ST<br />
10<br />
EM<br />
Wiesbaden<br />
WT M<br />
OG<br />
FR<br />
WT<br />
FR I<br />
VS TU T SI G<br />
WS T<br />
OS<br />
CL P<br />
RA<br />
Die Hälfte Deutschlands gehört dem ländlichen Raum<br />
Vor allem in Bayern <strong>und</strong> Mecklenburg-Vorpommern finden sich dünn besiedelte,<br />
ländliche Kreise, wo die Mehrheit der Gemeinden weniger als 150<br />
Kiel<br />
Einwohner je Quadratkilometer hat (grün). In verdichteten Regionen (gelb)<br />
sind immerhin Hamburg noch 15 bis 50 Prozent der Gemeinden so dünn besiedelt. In<br />
Schwerin<br />
einem Drittel aller Kreise in Deutschland, entlang des Korridors zwischen<br />
Bremen<br />
Nordrhein-Westfalen <strong>und</strong> Stuttgart, liegen überwiegend dicht besiedelte<br />
Gemeinden (blau).<br />
<strong>Berlin</strong><br />
BB ES GP<br />
1<br />
VEC<br />
BAD<br />
GT<br />
KA<br />
FD S<br />
Hannover PE OK JL<br />
Stuttgart<br />
BRA<br />
OL<br />
RW<br />
PF<br />
CW<br />
DE L<br />
HF<br />
DH<br />
MI<br />
PB<br />
GI<br />
PF<br />
FB<br />
LB<br />
MI L<br />
MO S<br />
HN<br />
WN<br />
KÜN<br />
BB ES GP<br />
TÜ<br />
BL<br />
VS TU T SI G<br />
KN<br />
5<br />
CUX<br />
OHZ<br />
KB<br />
Wiesbaden<br />
Erfurt NF<br />
BA BA HE I<br />
FÜ<br />
FÜ<br />
Bremen<br />
LI P<br />
VE R<br />
AB<br />
NI<br />
VB<br />
HU<br />
AB<br />
FN<br />
RT<br />
SL<br />
IZ<br />
ST D<br />
München<br />
ROW<br />
SHG<br />
HX<br />
9<br />
Magdeburg<br />
HM<br />
KS<br />
HR<br />
BBG KÖT<br />
H<br />
HOL<br />
FD<br />
MS P<br />
TBB<br />
UL<br />
RV<br />
Kiel<br />
PI<br />
BC<br />
RD<br />
HE F<br />
Leipzig<br />
SF A<br />
WL<br />
NOM<br />
GÖ<br />
KG<br />
SHA<br />
LI<br />
NM S<br />
HH<br />
HI<br />
ES W<br />
WÜ<br />
CE<br />
SE<br />
AA<br />
HDH<br />
EI C<br />
WA K<br />
NE S<br />
SW<br />
KT<br />
NU<br />
MM<br />
OD<br />
WA K<br />
SW<br />
OA<br />
PL Ö<br />
Hamburg<br />
Hannover<br />
Stuttgart<br />
Dresden<br />
SZ<br />
WF<br />
GS<br />
OHA<br />
SM<br />
NEA<br />
GZ<br />
Cottbus<br />
UH<br />
AN<br />
MN<br />
SHL<br />
HAS<br />
AN<br />
DL G<br />
OH<br />
RZ<br />
LG<br />
UE<br />
GF<br />
WF<br />
NDH<br />
GTH<br />
HBN<br />
DON<br />
A<br />
KF<br />
OAL<br />
WR<br />
KYF<br />
IK<br />
CO<br />
BA BA<br />
ERH<br />
HBS<br />
ER<br />
FÜ<br />
FÜ<br />
WU G<br />
LL<br />
NW M<br />
DA N<br />
SO N<br />
LI F<br />
SC<br />
LW L<br />
SA W<br />
QL B<br />
SGH<br />
SÖ M<br />
FO<br />
AI C<br />
WM<br />
SL F<br />
RH<br />
ND<br />
FFB<br />
GAP<br />
WE<br />
AP<br />
HW I<br />
KC<br />
LA U<br />
EI<br />
ASL<br />
DA H<br />
ST A<br />
ML<br />
KU<br />
BT<br />
BL K<br />
BT<br />
NM<br />
PA F<br />
TÖ L<br />
DBR<br />
PCH<br />
SDL<br />
PE OK JL<br />
BS HE<br />
Erfurt<br />
SBK<br />
BBG KÖT<br />
MQ<br />
SHK<br />
SOK<br />
AS<br />
M<br />
HO<br />
FS<br />
SK<br />
PR<br />
BÖ<br />
Magdeburg<br />
HO<br />
NEW<br />
AM<br />
KEH<br />
München<br />
MB<br />
WS F<br />
GRZ<br />
WU N<br />
TI R<br />
ED<br />
EBE<br />
GÜ<br />
Schwerin<br />
2<br />
3<br />
AZ E<br />
DE<br />
PL<br />
BT F<br />
WE N<br />
SAD<br />
LA<br />
RO<br />
ABG<br />
V<br />
L<br />
Z<br />
R<br />
LA<br />
RO<br />
6<br />
MÜ R<br />
BRB<br />
DZ<br />
OPR<br />
HVL<br />
MÜ<br />
NVP<br />
PM<br />
MT L<br />
GC<br />
WB<br />
ASZ<br />
CHA<br />
SR<br />
DGF<br />
TS<br />
HST<br />
STL<br />
SR<br />
DM<br />
Leipzig<br />
MW<br />
AÖ<br />
TO<br />
DL<br />
ANA<br />
PA N<br />
RÜG<br />
MS T<br />
OHV<br />
TF<br />
ME K<br />
REG<br />
DEG<br />
BGL<br />
HGW<br />
FG<br />
OVP<br />
EE<br />
ME I<br />
PA<br />
RG<br />
BAR<br />
DW<br />
FR G<br />
PA<br />
4<br />
UM<br />
7<br />
UE R<br />
<strong>Berlin</strong><br />
LD S<br />
MO L<br />
OSL<br />
KM<br />
Dresden<br />
8<br />
LO S<br />
PI R<br />
HY<br />
FF<br />
Cottbus<br />
SPN<br />
BZ<br />
NOL<br />
ZI<br />
GR<br />
Kapitel 1<br />
<strong>Berlin</strong>-<strong>Institut</strong> 11