Polityka i historia - Zbliżenia Interkulturowe

Jubileusz Güntera Grassa
antyfaszystowskiego młodzieńca. Zdawał
sobie sprawę nie tylko ze swojej dziecinnej
głupoty, lecz także ze swego udziału
w niemieckiej winie. Dlaczego wobec tego
nigdy dotąd nie przyznał się do epizodu
w swym życiorysie, który wiązał go z Waffen-SS?
Nie zgłosił się do tej formacji dobrowolnie,
został wcielony do wojska i
trafił akurat do dywizji Frundsberg. Grass
otwarcie przyznaje, dlaczego te dwie literki
– SS – nigdy nie ukazały się w jego dotychczasowych
wspomnieniach: nie mogły
mu przejść przez gardło. Wydaje się,
że można to zrozumieć: Grass wstydził się
i nie wiedział, jak ma się przyznać do czegoś,
co w oczach opinii publicznej uchodziło
za największą zbrodnię, co taką
zbrodnią też – choć popełnioną z chłopięcej
głupoty – faktycznie było. Ten
wstyd należy uszanować. Należy ponadto
przypomnieć, że pisarz w sposób wręcz
zajadły atakował nie tylko nazistowską
przeszłość swego kraju, lecz także wszelkie
przejawy „nawrotu”, jak to nazywał.
Niezwykle istotny był głos Grassa w
debacie, która rozpętała się na początku
lat 90., gdy prawicowa, nacjonalistyczna
młodzież zaczęła atakować i podpalać
domy dla azylantów. Nie były to jedynie
chuligańskie wybryki, bo zginęli ludzie.
Martin Walser pisał wówczas w „Der
Spiegel”, że ten wybuch agresji ma swe
podłoże w wakuum, jakie powstało po
odebraniu Niemcom – przez ich własną
elitą intelektualną, przez takich moralistów
jak Grass – prawa do tożsamości
narodowej. Mordujących cudzoziemców
skinów nazwał „błądzącymi dziećmi”,
którym należy wreszcie dać szansę do
dumy z Niemiec.
Inaczej Grass. W mowie opublikowanej
pod tytułem O tym, co utraciłem (Rede
28
vom Verlust) napiętnował nie tylko młodych
neonazistów, lecz także przyglądających
się ekscesom „zwykłych obywateli”.
Wskazywał na związki pomiędzy
zbrodniami na tle rasowym okresu Trzeciej
Rzeszy a płonącymi domami azylantów
w Rostocku, na antysemityzm pierwszej
połowy XX w. i współczesną ksenofobię.
Uważał, że historia zaczyna się powtarzać.
W 1993 roku wystąpił z SPD, którą
popierał bardzo aktywnie w latach 60.
i 70. 3 Powodem było przyzwolenie partii
na propozycje zmiany prawa do azylu 4 .
Przyszły noblista był zdania, że Niemcy
po Holocauście mają zobowiązania wobec
obywateli innych krajów, przede
wszystkim wobec wszystkich prześladowanych,
ściganych, poszkodowanych gospodarczo,
tych, którzy z racji swego koloru
skóry mają mniejsze szanse na asymilację
w Europie niż biali. Ponadto obcy
przybysze wzbogacają niemiecką kulturę.
Apel o przyjęcie Cyganów do niemieckiej
społeczności był w 1992 roku jeszcze dość
utopijny, ale w 1997 pisarz założył fundację
dla Romów i Sinti i proponował w
kilku wystąpieniach, m.in. Ohne Stimme
(Bez głosu) i Zukunftsmusik. Der Mehrwurm
spricht (Muzyka przyszłości), konkretne rozwiązania,
polegające przede wszystkim na
nadaniu Cyganom praw mniejszości oraz
na publicznym uznaniu ludobójstwa dokonanego
na tym narodzie, o którym
według Grassa dotąd mówi się jedynie z
3 W drugiej połowie lat 90. Grass pogodził
się ponownie z SPD i poparł Gerharda Schrödera
w jego walce o urząd kanclerza.
4 Chodzi o plany zmiany artykułu 16 Ustawy
Zasadniczej, dotyczącego prawa do azylu.
Zmiana została w końcu dokonana 26 maja 1993
roku.