Polityka i historia - Zbliżenia Interkulturowe

Artykuły
wsze odznaczają się sporymi rozmiarami,
co z kolei wiąże się ze skomplikowanym
podziałem pracy sterowanym przez jakąś
centralną jednostkę. Istnienie takich scentralizowanych
jednostek politycznych
przyczynia się do powstania, choć nie w
każdym przypadku, nacjonalizmu. Nacjonalizm
objawia się więc tylko w sytuacjach,
w których istnienie państwa przyjmowane
jest za rzecz naturalną i niepodlegającą
dyskusji.
Choć we współczesnym świecie istnienie
państwowości traktuje się jako rzecz
oczywistą, możliwe jest, głównie dzięki
pracy antropologów, wyobrażenie sytuacji,
w której mamy do czynienia z brakiem
państwowości (Gellner przytacza tu
przykład różnych form organizacji plemiennych,
które należy uznawać za bezpaństwowe).
Inaczej przedstawia się sytuacja
z narodem; we współczesnym świecie
trudno jest wyobrazić sobie sytuację
braku narodowości. Czym jednak tak
naprawdę jest narodowość? Wydaje mi
się, że w tym wypadku definicja, jaką dostarcza
nam Gellner, nie różni się zbytnio
od definicji Ernesta Renana. Według
niego „dwie osoby należą do tego samego
narodu, jeżeli – i tylko jeżeli – uczestniczą
w tej samej kulturze” (Gellner 1991,
s. 16). Przez kulturę rozumiemy tutaj pewien
system znaków, idei, skojarzeń bądź
też sposobów zachowania i porozumiewania
się. Oprócz tego „dwie osoby należą
do tego samego narodu, jeżeli – i tylko
jeżeli – uważają, że należą do tego samego
narodu” (Gellner 1991, s. 16). Innymi
słowy, to człowiek stwarza narody, są one
efektem jego lojalności, poczucia więzi ze
swoimi „rodakami”.
Gellner stwierdza jednak, że podejście
Renana – sugerujące, iż narody to grupy,
70
które same z siebie chcą tworzyć wspólnoty
– jest zbyt szerokie. Owszem, narody
z pewnością są grupami, które dążą do
uzyskania własnej odrębności, chcą rządzić
się swoimi własnymi prawami, ale:
[T]o samo da się powiedzieć (na nieszczęście
dla definicji) o wielu klubach,
gangach, konspiracjach, partiach, zespołach,
nie wspominając już owych
licznych zrzeszeń i społeczności epoki
preindustrialnej, które powstawały i
określały się nie według zasad narodowościowych,
a często wręcz w opozycji
do nich. Wola, zgoda, utożsamianie się
są czymś, co wychodzi często na ludzką
scenę, jakkolwiek prawie zawsze w towarzystwie
strachu, kalkulacji i interesu
(Gellner 1991, s. 70).
Widzimy więc, że element woli, chociaż
ważny, nie wystarcza do zdefiniowania
narodu. W obecnych czasach, zdominowanych
przez nacjonalizm, preferuje
się grupy narodowościowe, zaspokajające
potrzebę identyfikacji i przynależności,
pomniejsza się jednak niejednokrotnie
znaczenie grup innego typu.
Podobnie, według Gellnera, przedstawia
się sprawa z kategorią kulturową, drugim
z elementów zaproponowanych
przez Ernesta Renana. Gellner zwraca
uwagę na to, iż:
Historia naszego gatunku obfitowała i
obfituje w zróżnicowania kulturowe.
Ich granice są czasem wyraźne, czasem
zaś rozmyte; wzorce bywają proste i dobitne,
bywają też złożone i zagmatwane
[…] to bogactwo zróżnicowań nie pokrywa
się – i nie może się pokrywać – z
granicami całości politycznych (jurysdykcjami
faktycznych władz), ani też z
granicami całości powstałych w wyniku
demokratycznego sakramentu woli i
zgody (Gellner 1991, s. 71).