environment

Ingeokring Newsletter
ENVIRONMENT
Arseen in de Nederlandse Kustprovincies
J.Gunnink, NITG-TNO
Inleiding
In de nederlandse ondergrond bevinden zich chemische
stoffen die door natuurlijke processen in de grond of
het grondwater terecht zijn gekomen; een bekend
voorbeeld is arseen.
In bijna alle provincies komen gebieden voor waar van
nature voorkomende stoffen in hoge gehalten worden
aangetroffen. Grond en grondwater bevatten soms hoge
concentraties Arseen, waarbij de huidige normen (streef
en interventiewaarden) plaatselijk fors worden
overschreden. De oorzaak en de omvang van deze -
van nature - verhoogde gehaltes Arseen worden
beschreven De resultaten zijn met name op de
kustprovincies gericht, maar de algemene principes die
aan de natuurlijke aanrijking ten grondslag liggen gelden
ook voor andere provincies.
Om de omvang van de natuurlijk verhoogde Arseen
gehaltes in bodem en grondwater te bepalen is het eerst
nodig het mechanisme te achterhalen waardoor Arseen
in verhoogde gehaltes voorkomt. Een aantal
vakgebieden hebben daarbij samengewerkt: geologie
voor de opbouw van de ondergrond, geohydrologie
voor de modellereing van de grondwaterstroming -zowel
de huidige als de paleo-stroombanen en de
geochemische karakterisering van de lagen waar Arseen
in voorkomt (geochemie).
De huidige wet- en regelgeving houdt geen rekening
met de natuurlijke oorsprong van de verhoogde gehaltes
Arseen. Om op een verantwoorde manier met van nature
verhoogde gehaltes om te kunnen gaan is een raam-
Bodembeheerplan opgesteld. In dit plan wordt een visie
geformuleerd, en worden voorstellen gedaan voor een
beleid, waarin de verschillende beleidskaders voor
bodem en grondwater worden gebundeld. De nadruk
ligt op risicogericht gebiedsbeleid, waarbij een
systeemgerichte aanpak wordt voorgestaan. Ingrepen
in het natuurlijke systeem beinvloeden het vrijkomen of
juist de vastlegging van Arseen. Door kennis en begrip
van de relaties en interacties die bestaan tussen de
verschillende onderdelen van het systeem te gebruiken,
kan een duurzaam bodembeheer worden vormgegeven.
1.1 Algemeen
In de diepere ondergrond van Nederland komt arseen
over het algemeen voor in relatief lage concentraties.
Het gemiddelde gehalte in de zandige Pleistocene
sedimenten bedraagt 3.7 mg / kg d.s. (90-percentiel 7.4
µg/l); de gemiddelde concentratie in het diepe
grondwater (5-25 meter beneden maaiveld) bedraagt 1.3
µg/l (90-percentiel 2.2 µg/l). De verschillen in de
gemiddelde arseengehaltes tussen de verschillende
geologische sedimenten zijn over het algemeen gering.
In Nederland zijn echter gebieden aan te wijzen waar in
de ondergrond arseen van nature in verhoogde gehaltes
voorkomt. De accumulatie van arseen in deze gebieden
is veroorzaakt een specifieke combinatie van
geologische, geo-hydrologische en geochemische
processen. In deze gebieden, waar sedimenten en
grondwater aangerijkt zijn met arseen, kunnen de
gehalten oplopen tot meer dan 800 mg / kg droge stof
(d.s.) en enkele duizenden µg/l in het grondwater.
1.2 Arseen in de vaste fase en het grondwater
Arseen komt in Nederland zowel in de vaste fase als in
het grondwater voor. In de vaste fase komt arseen
voornamelijk voor in pyriet (het zgn. "pyriet-type") en
in combinatie met ijzerhydroxides (het zogenaamde
"roest-type"). Tevens komt arseen voor in het mineraal
glauconiet; sedimenten met glauconiet komen in
Nederland slechts op grote diepte voor, behalve in
Zeeuwsch-Vlaanderen en in het oosten van Nederland.
Figuur 1. Pyriet-kristal
1.2.1 Arseen in pyriet: "Pyriet-type"
Pyriet (FeS2) wordt gevormd uit ijzerhydroxides en
sulfaat. Pyrietvorming vindt plaats onder de volgende
voorwaarden:
16