environment

Vol. 11 No. 1 2004
gedimensioneerde pilaren, eventueel in combinatie met
roofbouw. Van oktober t/m december 1992 waren op de
plaats van de instortingskrater al enkele malen beperkte
verzakkingen opgetreden. Daarvóór, in augustus van
dat jaar, was ondergronds al lekkage geconstateerd in
de gang ten noordoosten van de latere verzakkingen.
Het dak van deze gang stortte die maand nog in,
waardoor de doorgang werd versperd (Fig.2; zwarte
cirkel in gang getekend). Het is niet duidelijk of
instroming van water in de ondergrond of instabiliteit
van het gangenstelsel op zich toen de primaire oorzaak
was van de verzakkingen en de ondergrondse
instorting. In januari 1993 werd de verzakking opgevuld,
met op 1 meter diepte een betonnen plaat en nieuwe
bestrating aan het oppervlak.
Fig. 3. Veel voorkomende geometrie van een
grootschalige instorting.
Situatie bovengronds en in de krater
In krater was te zien dat de mergel door 2 tot 2.5 m grond
wordt bedekt. De kraterwanden helden aan de west- en
zuidkant 60° tot 70° naar binnen, maar aan de
noordoostkant werd de krater door een breuk begrensd
(Fig. 2) en helde de kraterwand circa 75° naar buiten
(noordoosten). Het mergel- en grondpakket was langs
deze breuk afgegleden. De breuk had een opening van
plaatselijk meer dan een decimeter. Deze breuk ligt in
het verlengde van- en maakt deel uit van een stelsel
breuken dat het onbegaanbare deel van het
instortingsgebied begrenst volgens de geometrie van
Fig. 3. De gietijzeren waterleiding, die parallel aan- en
onder de oostzijde van de Luikerweg op een diepte van
circa 4 meter ligt, was afgebroken op de intersectie met
de breuk aan de noordkant van de krater, terwijl aan de
zuidkant een leidingsegment uit de pakking getrokken
leek te zijn.
Vanuit de krater was een nauwe doorgang in
noordoostelijke richting die eerder door de
ondergrondse instorting van 1992 was versperd. Bij
inspectie in de krater door GEO BV bleek ook dat de
gang in zuidwestelijke richting, ongeveer onder de
westrand van de Luikerweg, geheel versperd was door
mergelblokken met daarboven op modder, die tijdensen
mogelijk ook vóór de vorming van de
instortingskrater was binnengestroomd. Aan het
groevedak, ongeveer onder de westrand van de
Luikerweg, waren recent gevormde kalkafzettingen,
zoals stalactieten met een lengte tot 1 cm, zichtbaar.
Eerste opvulling
Op 3 november was door de Gemeente Maastricht een
poging gedaan om de krater op te vullen met een zandcement
mengsel. Deze poging werd al snel gestaakt
omdat de te hoge viscositeit een adequate opvulling
onmogelijk bleek te maken. Op 13 november werd door
GEO Organisation de krater tot de bovengenoemde
blokkades met succes opgevuld tot iets onder het
niveau van de waterleiding. Hiervoor werd 350 m 3
dämmer gebruikt, een vulmiddel dat speciaal voor
opvulling van ondergrondse ruimtes is ontwikkeld. Door
de samenstelling aan te passen kan de gewenste E-
modulus, druksterkte en uithardingstijd worden
verkregen. De hier gebruikte dämmer had een
consistentie die is te vergelijken met die van karnemelk,
waardoor het materiaal de kleinste openingen in de
ondergrond binnendringt. Tevens vertoont dit vulmiddel
bij uitharding niet of nauwelijks krimp. Meteen vanaf
het begin had de krater een overweldigende -wat
overdreven- aandacht van de media gekregen. Tijdens
deze opvullingen stond het parkeerterrein onder Chalet
Bergrust helemaal vol met TV-wagens. Geen enkele
omroep leek dit “evenement” te willen missen.
Situatie in de ondergrondse groeve in de directe
omgeving van de krater
Zoals reeds is opgemerkt is de instortingskrater ontstaan
boven een oud instortingsgebied. Het onderzoek diende
antwoord te geven op de vraag in hoeverre er gevaar
bestond voor verdere instortingen en verzakkingen in
de directe omgeving van de krater, met name onder de
Luikerweg en onder Chalet Bergrust.
Een begaanbaar deel strekte zich uit van het zuidoosten,
dat in verbinding staat met de toeristische ingang van
het Noordelijk Gangenstelsel, naar het noordwesten,
dat in verbinding staat met het Fort Sint Pieter (Fig. 2).
Dit begaanbare gedeelte is deels instortingsgebied
(pilaren 2-14), in Fig. 2 begrensd door zwarte
stippellijnen. Hier is tijdens de grootschalige instorting
van ruim 200 jaar geleden het mergel- en grondpakket
als geheel enkele decimeters naar beneden gekomen
(Fig. 4). Hierbij zijn de pilaren sterk in elkaar gedrukt en
is ernstige scholvorming opgetreden (Fig. 5). De pilaren
zijn over een groot deel van hun oorspronkelijke hoogte
omgeven met puin uit de pilaren zelf en uit het dak.
Plaatselijk ligt het puin tot boven het oorspronkelijk
dakniveau, en was doorgang alleen mogelijk dankzij
koepelvorming in het dak.
Het gangenstelsel bij pilaar 1, vlakbij het fort, is nog
geheel intact, terwijl pilaren 16-26, hoewel eveneens niet
ingestort, wél sterk zijn beschadigd. Op diverse locaties
stuit men in zuidwestelijke richting op het onbegaanbare
deel van instortingsgebied, dat door een stelsel van
circa 75° naar het noordoosten hellende breuken wordt
begrensd volgens de geometrie van Fig. 3.
31