environment

Vol. 11 No. 1 2004
De krater in de Luikerweg bij Maastricht
Dr. R.F. Bekendam
GeoControl, Meidoorn 93, 6226 WG Maastricht, tel:+31 (0)43-3628523
E-mail: geocontrol@planet.nl
Inleiding
In de nacht van 2 op 3 november 2003 daalde, tijdens
een routinepatrouille, een politiebusje de Pietersberg af
richting Maastricht. Plotseling zag de chauffeur een gat
in de weg, dat zij maar nèt kon ontwijken. Bij nadere
inspectie bleek het gat 4 bij 6 meter groot te zijn. Ook
was een waterstroom hoorbaar. Toen de chauffeur en
haar collega de telefoon pakten om te weten te komen
waarom deze “wegwerkzaamheden” aan de Luikerweg
niet waren afgezet, schoof het talud vlakbij het restaurant
“Chalet Bergrust” het gat in en ontstond uiteindelijk
een 8 meter diepe krater van 10 bij 10 meter. Een
gietijzeren waterleiding bleek te zijn gebroken, waardoor
circa drie miljoen liter water uit de hoger op de berg
gelegen drinkwaterreservoirs in het gangenstelsel was
gestroomd. De patrouille sloeg alarm, en het gat werd
door politie en brandweer afgezet (Fig. 1).
Inmiddels werd duidelijk dat er sprake was van een
instorting in een “mergelgrot”. In Nederlands en Belgisch
Limburg zijn namelijk in de zachte, tijdens het Boven-
Krijt (Maastrichtien) afgezette, kalksteen in totaal meer
dan 400 ondergrondse gangenstelsels uitgezaagd en -
gekapt 1 . Instortingen in deze gangenstelsels treden met
enige regelmaat op, welke, afhankelijk van het type
instorting en de geologische configuratie, gepaard
kunnen gaan met ernstige verzakkingen aan het
oppervlak 2 . De krater in de Luikerweg lag boven een
instabiel en niet voor het publiek toegankelijk gedeelte
van het Noordelijk Gangenstelsel. Voor alle zekerheid
werden toeristische rondleidingen in het gangenstelsel
voorlopig stopgezet. In opdracht van de door de
Gemeente Maastricht ingeschakelde gespecialiseerde
aannemer GEO Organisation BV heeft GeoControl
onderzoek gedaan naar de stabiliteit van het
gangenstelsel in de directe omgeving van de krater en
de mogelijke gevaren onder- en bovengronds [1]. Bij
alle aspecten van stabiliteit en veiligheid is het
Staatstoezicht op de Mijnen nauw betrokken geweest.
Voorgeschiedenis
De instortingskrater heeft zich gevormd boven een oud
instortingsgebied (Fig. 2), dat op een bijzondere manier
is ontstaan. In 1794 heeft het Franse leger geprobeerd
om de stellingen van de verdedigers een slag toe te
Fig. 1. De nèt gevormde instortingskrater (Dagblad De
Limburger, 4-11-2003). Op de achtergrond Chalet
Bergrust.
brengen door de daaronder gelegen gangenstelsels te
doen instorten met behulp van enkele vaten buskruit
[2]. Deze acties waren in zoverre “succesvol” dat een
grootschalige pilaarinstorting is opgetreden, waarbij
binnen enkele secondes enkele hectares gangenstelsel
werden verwoest. In 1813 zouden de Fransen op dezelfde
wijze nog een instorting hebben veroorzaakt [3].
Waarschijnlijk ten gevolge van roofbouw en de door de
ontploffingen aangerichte schade zijn in de eerste helft
van de negentiende eeuw nog één of meer grootschalige
pilaarinstortingen opgetreden.
Bij een grootschalige pilaarinstorting komen het
mergeldak en de bovenliggende grondlagen enkele
decimeters tot enkele meters naar beneden en worden
de pilaren sterk in elkaar gedrukt [4]. De instorting doet
altijd een krachtige drukgolf ontstaan die ook voor
personen in andere delen van het gangenstelsel, en zelfs
buiten de groeve bij de ingang, dodelijk kan zijn (bij
kleinschalige, lokale dak- of pilaarinstortingen treedt een
dergelijke drukgolf uiteraard niet op). Het
instortingsgebied wordt meestal door schuifbreuken
begrensd die van het instortingsgebied af hellen onder
een hoek van rond de 70° (Fig. 3). Bovengronds ontstaat
dan altijd een verzakkingsgebied. In Nederlands en
Belgisch Limburg zijn tot nu toe minstens tien (niet door
explosieven geïnduceerde) grootschalige instortingen
van ondergrondse mergelgroeves opgetreden. De
oorzaak is meestal kruipvervorming van te klein
1
De benaming “mergel” is strikt genomen onjuist. Het gaat hier namelijk om een vrijwel pure kalksteen, terwijl mergel officieel een
mengsel is van klei en kalk. Omdat “mergel” zo sterk is ingeburgerd, wordt deze benaming in dit artikel toch aangehouden.
2
Overigens dient te worden opgemerkt dat de voor toeristen toegankelijke gangenstelsels regelmatig op stabiliteit en veiligheid worden
geïnspecteerd.
29