Forn skriðuföll á Suðurlandi

Hallgímsson, Geologisk dagbog, ført på en rejse langs Íslands syd–og østkyst
sommeren 1842, Rit III, 1933).
– Lómagnúpur: ...Við riðum yfir leirurnar neðan við bæinn og yfir smákvíslir, er
þar renna, að stórri skriðu, sem fallið hefir úr Lómagnúpi, vestanverðum. Skriða þessi
féll fyrir rúmum 100 árum, líklega um 1790, og skalf þá og nötraði bærinn á
Núpsstað, er öll þessi ódæmi hrundu úr berginu. Skriðan er ákaflega stór, margir hólar
af grjóti og urð og stóreflis björgum, allavega tildrað saman (Þorvaldur Thoroddsen,
Rannsóknarferðir sumarið 1893, Ferðabók III, 2. útg. 1958–60).
– Lómagnúpur: ...Við riðum inn eftir grænum grundum og þangað, er skriða mikil
er fyrir neðan núpinn og nær langt fram á graslendið. Hér varð bjarghrun í jarðskjálfta
1784. Stór fylla úr tuga faðma háu bjarginu losnaði þá og hrundi niður. Smali frá
Núpstað var þá að reka kindur þarna og slapp nauðulega unda. Heljarbjörgin, stærri en
nokkur hús, komu niður með ógurlegum gný, þrumum og brestum, svo að jörðin
nötraði eins og í jarðskjálfta og brakaði og brast í hverju tré í bænum á Núpstað. Svo
var fallhraðinn mikill og fallið þungt, að björgin hófust á loft aftur eins og knetti hefði
verið varpað, og hentust langar leiðir. Af þeim er mynduð þessi skriða, og má þar nú
glöggt sjá, hvernig topphólaþyrpingar myndast. ...Þar sem skriðan féll, var áður stór
tjörn, sem Lómatjörn hét. Skriðan fyllti hana, svo að hún hvarf alveg. En þar sem
bjarghrunið kom fyrst niður, mynduðust stórar dældir, og safnaðist síðan vatn í þær og
eru þar nú þrjár tjarnir fyrir ofan hólana (Árni Óla, Blárra tinda blessað land, 1949).
– Lómagnúpur: …um eða rétt fyrir 1790 hljóp afarstór skriða úr Lómagnúpi og nær
um 1 km vestur á Leirur. Hún er kölluð hlaupið. Rétt austan við Hlaupið eru tveir
geysistórir klettar uppi í hlíðinni og eru skútar undir þeim báðum, venjulega nefndir
Hellar. Vera má að kletturinn hafi komið um leið og hlaupið. (Gísli Gestsson, Gömul
hús á Núpsstað, Árbók Fornleifafélagsins, 1969).
– Lómagnúpur: ...Sjálfsagt tekur margur ferðamaðurinn eftir skarði því sem er í
Lómagnúpi framanverðum. Skarð þetta heitir Tittlingaskarð og er raunar suðurhliðin á
sigdal eða sigspildu, sem þarna gengur þvert gegnum núpinn. Vel sér fyrir þessum
sprungum niður gegnum bergið allt til þess að skriða og brekka tekur við. Á þessum
stað féll skriðan mikla, Hlaupið, úr núpnum í júlí 1789 (Árbók FÍ, 1983).
– Lómagnúpur: ...Lómagnúpur (671m) gnæfir við himin austur af Núpsstað, eitt
hæsta strandberg á Íslandi og sést vangi hans víða að. ...Niður af hánúpnum
vestanverðum hefur fallið mikil skriða úr 600 metra hæð niður á sandinn og nær fast
að þjóðvegi; heitir hún Hlaup, og verður því stórgrýttari sem nær dregur fjallinu.
Vestast í skriðuhaugnum eru tvær Haugstjarnir og umhverfis þær stórgrýtisbjörg.
Meðfram Hlaupi vestanverðu er mýri sem heitir Veita og þar norður af eru Selhólar.
Skriðan kom niður í júlí 1789. ...Frá því að Sveinn (Pálsson) reið hér um fyrir 200
árum hafa ár borið sand að skriðunni og fyllt upp í svelgina sem hann lýsir en annars
er hér allt með svipuðum verksummerkjum. Hermt er að Lómatjarnir hafi orðið undir
skriðunni. ...Annað berghlaup er um einum km innar með hlíð Lómagnúps að vestan;
það er langt um eldra og að miklu leyti sandorpið (Árbók FÍ, 1993).
– Núpstaður: ...Þar (Núpsstað) vorum við um daginn ...Alla þessa nótt var ég
ákaflega uggandi um, að háir hamrar, sem risu rétt fyrir ofan tjaldið og slúttu nærri
fram yfir það, kynnu að hrapa niður, því að ég sá, að hin mikla úrkoma undanfarið
10