Forn skriðuföll á Suðurlandi

– Kálfafellsstaður (og hjáleigur): …Jörðin er mjög kostalítil og að kalla
beitislandslaus, túnin undirlögð stórskriðuáhlaupum og standa öll á skriðu með þunnri
grasrót, og þegar ég kom hér fyrir 12 árum, sáust hér (að ég kalla) engin tún. Fengust
þá einir 40 hestar töðu, en nú í hverju meðalári 180–200. Líka hafa ei skriður síðan
komið til muna (Sýslu og sóknarlýsingar Bókmenntafélagsins – Kálfafellsstaðarsókn,
1855).
– Kálfafell: ...Á tún og engjar falla oft skriður. (Johnsens Jarðatal, 1847).
– Innra–Kálfafell: …tún nokkuð stór og grasgefin, en grjóthlaupin mjög sem hér,
þar bærinn stendur undir sama fjalli (og Kálfafellsstaður) (Sýslu og sóknarlýsingar
Bókmenntafélagsins – Kálfafellsstaðarsókn, 1855).
– Sléttaleiti (fyrrum Steinar): …Bærinn Sléttaleiti var fluttur nokkuð lengra með
fjallinu hér um fyrir 20 árum frá Steinum vegna vatnsærsla úr Köldukvísl á
Steinasandi, er næst lá bænum, sem og vegna stórhlaupa úr fjallinu fyrir ofan. Tún eru
þar lítil og stórum skemmd af grjóthlaupum, á hvor og bætist árlega. Neðan undir
túninu er mýrlendi lítið grasgefið en grjótugt af grjóti því, sem veltur ofan úr fjallinu
yfir túnið of staðnæmist þar (Sýslu og sóknarlýsingar Bókmenntafélagsins –
Kálfafellsstaðarsókn, 1855).
– Steinar: ...Þegar kemur yfir Steinasand, er riðið út fyrir Steinafjall. Þar eru hamrar
miklir og berg uppi í fjallinu, og hafa ótal björg hrunið niður. Liggja þau á víð og
dreif um hlíðina kringum götuna og sum nýhrunin í henni. Fyrir 60 árum var bær
undir fjallinu, sem hét Steinar. Hann lagðist í eyði af grjóthruni úr fjallinu og af
ágangi Köldukvíslar úr Steinadal (milli 1830–40). Bærinn var fluttur vestur í
fjallshlíðina, og heitir þar nú á Sléttaleiti. Kaldakvísl hljóp í bæjarlækinn og eyddi
túnið, en litlu síðar féll skriða á bæinn (Þorvaldur Thoroddsen, Rannsóknarferðir
sumarið 1894, Ferðabók III, 2. útg. 1958–60).
– Steinar: …Austan við Breiðabólstað heitir fjallið Steinafjall. Það er mikið og
hrikalegt standberg með vallgrónum urðum framan undir, en víða eru þar heljarbjörg,
sem hrunið hafa úr hömrunum. Bær er þar einn í skriðunni og heitir Sléttaleiti. Áður
stóð bærinn austan undir fjallinu á Steinasandi, en var fluttur vegna grjóthruns. Sjást
enn tættur af Steinabænum. Þar er nú bjarg mikið sem smiðjan kvað hafa staðið, og er
jarðvegurinn framan undir því mjög litaður járnbrá (Árbók FÍ, 1937).
– Steinar: …um 15 mínútna gang fyrir austan Sléttaleiti, stóð forðum daga bærinn
Steinar. Hann lagðist í eyði á fyrri hluta 19. aldar sakir vatnagangs austan af
Steinasandi og grjóthruns úr Steinafjalli, en bærinn stóð á sléttu undir rótum fjallsins.
Þá var byggðin flutt vestur í fjallshlíðina og bærinn kallaður Sléttaleiti. Tættur af
Steinabænum sáust glöggt í mínu ungdæmi, og einhverjar minjar þeirra munu enn þá
sýnilegar (Þórbergur Þórðarson, Gráskinna hin meiri, 1962).
– Breiðibólstaður, Gerði og Hali (sama jörð): …Tún eru þar stór og grasgefin, því
bæirnir standa á sléttum flöt lengra niður frá fjallinu en Sléttaleiti, svo fjallhlaupin ná
ei til. En sem búfjárhaga um sumar brúka ábúendurnir brekkurnar fyrir ofan sig fram
með fjallinu, sem er þó lítið land og grjóthlaupið mjög (Sýslu og sóknarlýsingar
Bókmenntafélagsins – Kálfafellsstaðarsókn, 1855).
7