Forn skriðuföll á Suðurlandi

…nú inn með lengra tekur við allt að Torfmýri sá mannskæði Ofanleitishamar, með
stórgrýti feiknarlega, úr honum hröpuðu, neðan undir hömrunum. Hann er geysihár,
með lausagrjóti innanum grastoddana, sem oft hrapar af sjálfsdáðun, að ég ei tali um,
þegar á þá er stigið, hvílíka varúð slíkt útheimtir.
…fyrir austan það gagnvart Stóraklifinu, fáa faðma frá landi, eru 2 drangar, annar utar
en annar nær landi. Sá innri er mjög langur og lítill ummáls og heitir Litla–Örn. Ytri
kletturinn er afar hár með hengiflugum allt í kring. Ekki er hann fjarska stór ummáls.
Hann nefna menn Stóra–Örn. Upp í hana liggur vegur móti útsuðri, vondur og tæpur,
og er hann áþekkastur veginum upp á Súlnasker, nema hæðin er minni. …Menn
segja, að áður fyrr hafi grasvaxið flatlendi verið kringum kletta þessa, allt frá
Stóraklifinu og vestur fyrir Arnir, þar sem nú er tómur sjór, og hafi jarðskjálfta
(grjóthrun?) og sjávargangur tekið það af.
…en á heimalandi (Heimaey) skerst fé miklu lakara, sem orsakast af því, að það er
alltaf að ganga af sér, blása upp, með flögum, skriðum úr fjöllunum, sjávargangi og
sandfoki, sem mest kemur af Eiðinu og úr Botninum (Sýslu og sóknarlýsingar
Bókmenntafélagsins – Vestmannaeyjar, 1843).
– Heimaey: …Á landnámstímanum hefir Heimaey verið miklu grösugri en hún nú
er, skriðurnar líklega engar, moldarflögin engin, sem nú eru óteljandi. Sandflákarnir
litlir, hafi þeir annars nokkrir verið, nema er til vill milli Stórhöfða og Litlahöfða.
…Þótt víðar sé fagurt og einkennilegt í dalnum, er ekkert að bær Herjólfs hafi staðið
austan við Fjósaklett, fast upp við nætur Dalfjalls og brekkuna, sem liggur upp að
hömrum Blátinds. Nú er brekkan þakin stórgerðri grjótskriðu, sem fallið hefir úr
fjallinu, og smástækkar með árafjöldanum, yfir bæinn, og að líkindum nokkuð lengra
fram. Grjótdyngjan sýnir nokkrar fornar gryfjur og geilar, sem hafa verið grafnar inn í
hana, og tilgangurinn hefir verið sá, að leita bæjarins. …Dalurinn er einkennilegur
og fagur enn í dag, en fegri og byggilegri hefir hann þó verið í fornöld meðan
skriðurnar voru ekki komnar hingað og þangað um brekkurnar né Mykjuteigshlaupið.
…Stóra grjótskriðu brekkan, undir Neðri Kleifum að vestan, er mynduð af margra
alda sandfoki úr undirlendinu sunnan við Eiðir, og svo sífeldu grjóthrapi ofan úr
Hettu. Sama er að segja um grjót– og sandbrekkuna undir Stóru Löngu upp af
Hörgeyri. (Sigurður Sigurfinnsson, Gömul örnefni í Vestmannaeyjum, Árbók
Fornleifafélagsins, 1913).
– Heimaey: …Munnmælin um að bær Herjólfs hafi orðið undir skriðunni hjá
Fjósakletti eru líklega mjög gömul. …Stórar skriður hafa sumstaðar verið kallaðar
„hraun” og orðið „hraun” er haft um grjóturðir úr óbrunnu grjóti, en sögnin í
Landnámabók tekur það fram að þar sem bær Herjólfs hafi staðið sé hraun brunnið.
Verður þeim orðum ekki komið heim við sögnina nem með þeirri tilgátu að í Lnb.
Hafi átt að standa t.d. „hraun runnið”. …Næsta ólíklegt er það að Herjólfur hafi
byggt bæ sinn við fjallið undir Blátindi þar mátti einmitt búast við skriðum ofan. En
fjós hafa að líkindum verið þar einhvers staðar nálægt Fjósakletti og kann það örnefni
vel að vera frá tíð Herjólfs. …Ætla ég að sögur um að hann sé undir skriðunni sé
tilbúningur einn og getgáta, er myndast hafi þá er bæjarleifarnar voru blásnar upp og
eyddar, örfoka of aftur vallgrónar, svo enginn tók eftir þeim. Á síðustu áratugum hafa
þær blásið upp aftur og komið betur í ljós. …og væri hið sama sem nú er kallað
Klemenseyri, suðurundan miðjum Heimakletti, en það er ætlun manna, að
Klemenseyri sé til orðin af hruni úr Heimakletti, og er því ólíklegt að hún sé hið sama
og það er áður hefur heitið Hörgaeyri. (Matthías Þórðarson, Vestmannaeyjar,
44