Forn skriðuföll á Suðurlandi

sögustaða, sem gerðar voru 1883 um Rangárvöllu og þar í grennd, einkanlega í
samráði við Njáls sögu, Árbók Fornleifafélagsins, 1888–1892).
– Hrólfstaðahellir: (Suðurlandsskjálfti 1896) ...á Hrólfstaðahelli komu miklar
sprungur í jörðu og ein þeirra klauf grundvöll bæjarins, þar voru tveir hellar og gengu
sprungurnar í þá og brotnuðu þar niður stór björg, svo ekkert sést að ráði inn í hellana.
...var ekki hægt að komast í hellana því óviðráðanleg stórbjörg höfðu hrapað niður og
stóðu fyrir. (Þorvaldur Thoroddsen, Jarðskjálftar á Suðurlandi, 1899).
Land
– Selsund: ...Allir þessir lækir sameinast Selsundslæk. Við Tjörnina og suður með
henni eru lágir hólar og gjár. Þeir mynduðust í jarðskjálftanum 1912. Tjörnin tók
miklum breytingum og þá hljóp líka fylla úr hraunbrúninni norðan hennar og kastaðist
fram á undirlendið (Árbók FÍ, 1995).
– Bjólfell: ...Norðan við túnið í Haukadal er Bjalli, dálítill móbergshóll við rætur
Bjólfells. Innan við hann er Stóristeinn á mörkum Haukadals og Næfurholts. Þetta er
laus klettur úr móbergi sem ber af öllum öðrum björgum á þessum slóðum fyrir
stærðarsakir. Samkvæmt lauslegu máli er hann um 600 rúmmetrar eða 1200 tonn að
þyngd og hefur vafalaust hrapað úr hlíðum Bjólfells í jarðskjálfta endur fyrir löngu
(Árbók FÍ, 1995).
– Næfurholt: …Jarðskjálftinn 6. maí 1912. …en hvergi fór eins hörmulega og í
Næfurholti. Eitt barn beið bana, en hitt fólkið bjargaðist nauðlega úr rústunum, sumt
stórslasað. Kýrnar í fjósinu meiddust allar illa og ein drapst. Stórgrýti hrundi úr
hálsinum niður á tún, og munaði minnstu, að það lenti á bænum. Eftir þetta var bærinn
fluttur út yfir lækinn, þar sem hann stendur nú (Árbók FÍ, 1945).
– Næfurholt: ...Þá gengu jarðskjálftarnir miklu yfir Suðurland (1912) og voru
snarpastir við Heklu. ...Stórgrýti hrundi úr Hálsinum og niður á tún og munaði
minnstu að það lenti á húsunum. Eftir þetta var Næfurholt flutt vestur yfir lækinn þar
sem það stendur nú. Enn mótar vel fyrir tóftum bæjarins og í túninu þar hjá er stórt
móbergsbjarg sem þangað skoppaði hinn örlagaþrungna vormorgun 1912 (Árbók FÍ,
1995).
– Skarð: …Túni grandar mold og grjót, sem rennur úr fjallinu í snjóaleysingum og
vatnagangi. (Jarðabók Árna Magnússonar og Páls Vídalíns, Landmannahreppur
1709).
– Skarðsfjall: (Suðurlandsskjálfti 1896): …Skarðsfjall þoldi ekki hreyfinguna, og
auk þess sem blágrýtisbjörgin sprungu í sundur og hrundu í feikna stórum molum
niður á sléttlendið, dustaði fjallið utan af sér hinar fögru grasi grónu hlíðar, er lágu
með líðandi halla upp á brún þess. Þessar feikna þykku grashlíðar höfðu runnið líkt og
þykkar flögur niður á sléttar grundir og námu ekki staðar fyrr en rúmum 100 föðmum
eftir að þær komu niður á jafnsléttu (Sr. Ólafur Ólafsson, Jarðskjálftarnir á
Suðurlandi 1896, Sunnlenskir sagnaþættir, 1981).
26