MIESIĘCZNIK DLA FARMACEUTÓW MARZEC 2008

MEDYCYNA
wspomaganie rozrodu
(można wówczas obejrzeć ujścia brzuszne
jajowodów) lub istnieje podejrzenie
endometriozy.
Wykrywanie owulacji
Kluczowym elementem diagnostyki
niepłodności żeńskiej jest ocena cyklu
miesiączkowego i wykrywanie owulacji
(jajeczkowania). Zaburzenia owulacji są
podstawową czynnościową przyczyną
niepłodności.
Najprostszą metodę oceny wystąpienia
owulacji stanowi pomiar podstawowej
temperatury ciała (BBT – basal body
temperature). Kobieta mierzy temperaturę
ciała w pochwie lub pod językiem przed
wstaniem z łóżka rano, uzyskane wartości
umieszcza na wykresie. Skok temperatury
o 0,5 0 C, utrzymujący się przez 9-12 dni jest
pośrednim dowodem jajeczkowania.
Wykrywaniu owulacji służy także ocena
śluzu szyjkowego, którego ilość i konsystencja
zmienia się w miarę zbliżania jajeczkowania.
Im bliżej owulacji, tym śluz staje
się obfitszy i bardziej wodnisty, zawierając
mało komórek, a 2-3 dni po owulacji jest
mętny, lepki, z dużą ilością elementów
komórkowych i białek. W zależności od
fazy cyklu miesięcznego zmienia się również
obraz rozmazu cytohormonalnego
śluzu szyjkowego, który może być pomocny
w wykrywaniu owulacji.
Kosztowną, ale doskonałą metodą wykrywania
jajeczkowania są powtarzane codziennie
badania USG, pozwalające obserwować
rozwój pęcherzyka dominującego (przyszłej
komórki jajowej) w obrębie jajnika.
W przypadku braku uwidocznienia pęcherzyka
lub braku objawów jego pęknięcia
podejrzewa się zaburzenia jajeczkowania.
Jednocześnie wykonuje się badania stężenia
progesteronu w surowicy, które powinno
wzrastać od owulacji i pozostawać duże
w drugiej fazie cyklu, zmniejszając się przed
kolejnym krwawieniem miesięcznym.
Badania hormonalne
Gdy nie wykryje się owulacji, należy przeprowadzić
diagnostykę hormonalną. Hormony
sterują dojrzewaniem pęcherzyka
jajnikowego, podstawowe znaczenie ma tu
funkcja podwzgórza i przysadki.
W pierwszej fazie cyklu ocenia się stężenie
luteinotropiny (LH) i folikulotropiny
(FSH), będących hormonami przysadki
mózgowej. Ich stosunek ilościowy powinien
być bliski 1 (zawyżenie tego stosunku
sugeruje obecność zespołu policystycznych
jajników, jego zaniżenie – niewydolność
ciałka żółtego), nieprawidłowe są zarówno
ich zbyt małe (niewydolność przysadki),
jak i zbyt wysokie stężenia (pierwotna niewydolność
jajników). Ocenia się również
stężenie prolaktyny w surowicy – jej podwyższony
poziom zaburza owulację i może
być wskaźnikiem dysfunkcji przysadki.
Konieczne jest również oznaczenie stężenia
estrogenów i progesteronu w surowicy.
Stężenie tych pierwszych jest prawidłowo
wyższe w pierwszej połowie cyklu, stężenie
progesteronu rośnie w drugiej połowie.
DIAGNOSTYKA MĘŻCZYZNY
Ocena anatomii
narządu płciowego
Badanie mężczyzny rozpoczyna się również
od oceny anatomii narządu płciowego
– mierzy się wielkość jąder, bada członek,
wykonuje USG jąder, poszukując ewentualnych
wad i zaburzeń ich budowy. Do podstawowych
badań należą również analiza
nasienia i ocena ejakulacji oraz pomiary
stężeń LH, FSH i testosteronu.
Badanie nasienia
Badanie nasienia wykonuje się z materiału
pobranego po 3-5-dniowym okresie powstrzymywania
się od stosunków płciowych
(w ciągu godziny od pobrania materiału).
Nasienie ocenia się makroskopowo – objętość,
pH oraz mikroskopowo – liczba
plemników (prawidłowo 20-300 mln/ml)
i ich budowa, odsetek plemników o prawidłowej
ruchomości, ocena ich ruchu
postępowego oraz jego średniej szybkości.
Przeprowadza się także test aglutynacji,
wykrywający plemniki opłaszczone przeciwciałami.
W przypadku nieprawidłowego wyniku
badania nasienia analizę powtarza się po
około 3 miesiącach. Przy powtórnym nieprawidłowym
wyniku wdraża się dalszą
diagnostykę specjalistyczną.
Badania specjalistyczne
Podejrzewając jądrową przyczynę niepłodności
(np. stan po zapaleniu jąder,
uszkodzenie polekowe, popromienne,
zaburzenia chromosomalne), wykonuje
się biopsję jądra, a w razie potrzeby ocenę
jakościową i ilościową chromosomów.
Badanie stężeń LH i FSH ma na celu wykrycie
ewentualnej niewydolności przysadki.
Podwyższony poziom estrogenów u mężczyzn,
mogący być przyczyną niepłodności,
ma miejsce w chorobach wątroby lub
guzach jąder, a także przy znacznej otyłości.
Zmniejszenie libido i osłabienie potencji
powoduje także podwyższone stężenie
prolaktyny. Na płodność mężczyzny mają
również wpływ leki, zaburzające tworzenie
plemników. Są to m.in. kortykosteroidy
i androgeny, spironolakton, cymetydyna,
morfina i jej pochodne.
Niepłodność pozajądrowa powstaje najczęściej
na skutek pozapalnej niedrożności
dróg wyprowadzających nasienie w obrębie
Niepłodność może mieć również podłoże psychiczne
i seksualne. Diagnostyka i leczenie wymaga wówczas
współpracy z psychologiem i seksuologiem.
jądra lub najądrza. Diagnostyka tego typu
zaburzeń obejmuje badanie radiologiczne
dróg nasiennych (wesikulografia) oraz
biopsję jądra.
W diagnostyce niepłodności bada się również
penetrację plemników w obrębie śluzu
szyjki macicy. W teście Simsa i Huhnera
w ciągu 2-10 godzin po stosunku pobiera się
treść pochwową, śluz szyjkowy i wewnątrzmaciczny.
Ocenia się liczbę i ruchomość
plemników w poszczególnych próbkach.
Stopień penetracji plemników ocenia się
również w teście inwazyjności (śluz okołoowulacyjny
plus kropla nasienia), badając
jednocześnie krzyżowo śluz partnerki z nasieniem
płodnego mężczyzny oraz nasienie
partnera ze śluzem płodnej kobiety.
U par, u których w wykonanych dotychczas
badaniach nie znaleziono przyczyn
niepłodności, wykonuje się szereg testów
immunologicznych (aglutynacji w żelu,
ELISA), mogących ujawnić istnienie przeciwciał
przeciw plemnikom.
Lek. med. Dorota Zielińska
Marzec 2008 Farmacja i ja
25