en crisisbeheersing

Rijkswaterstaat en satellieten
■■
Ir. Louise de Jong
Senior adviseur, Rijkswaterstaat
Rijkswaterstaat is de uitvoeringsorganisatie
van het Ministerie van Infrastructuur en
Milieu en heeft de verantwoordelijkheid
voor “droge voeten”, “voldoende en schoon
drinkwater” en “vlot en veilig verkeer over
de weg en het water”. Daarvoor is betrouwbare
informatievoorziening van doorslaggevend
belang. Informatie komt uit eigen
meetsystemen maar ook uit systemen die
niet van Rijkswaterstaat zelf zijn zoals
bijvoorbeeld satellieten.
Het onderhoud van bruggen, wegen, dijken, viaducten is een
belangrijke taak om de genoemde verantwoordelijkheden te
realiseren. Hiervoor is het nodig dat Rijkswaterstaat weet wat de
staat van deze kunstwerken is en deze in de gaten houdt. Dit geldt
echter niet alleen voor kunstwerken; ook de kwaliteit en de
kwantiteit van het water in de rivieren, meren en op de Noordzee
wordt gemonitord. De inzet van satellietgegevens is juist voor
monitoring goed bruikbaar. De satelliet geeft als het ware een
globaal beeld van de situatie – dit kan een verzakking zijn van een
dijk of verontreiniging op zee – waarna de specialisten weten waar
zij op de grond of op het water inspecties moeten uitvoeren;
bijvoorbeeld een visuele inspectie van een brug of watermonsters
nemen op zee.
Een voorbeeld van het gebruik van satellietgegevens bij
Rijkswaterstaat is oliedetectie op de Noordzee. Rijkswaterstaat
maakt hiervoor gebruik van een waarschuwingsdienst gebaseerd op
gegevens van radarsatellieten. Wanneer een vermoedelijke olievlek
is “gezien” door de satelliet, krijgt Rijkswaterstaat een seintje en
kunnen vliegtuigen van de kustwacht worden ingezet of kan een
schip worden gestuurd voor inspectie ter plaatse. Door het
combineren van gegevens (zoals tijdstip, plaats en soort olie) en
verspreidingsmodellen voor olie op zee kan worden teruggerekend
welk schip de vermoedelijke boosdoener was. Want ook de
navigatiedata van schepen zijn bekend via satellieten.
Een ander voorbeeld waarvoor Rijkswaterstaat satellietgegevens
gebruikt is het detecteren van zeer kleine verzakkingen van
kunstwerken. Deze zijn met het oog vaak niet zichtbaar, maar zijn
uit satellietgegevens wel te berekenen door gebruik te maken
van slimme algoritmes en tijdreeksen van meer dan 20 jaar
(de benodigde radarsatellieten zijn operationeel vanaf 1992).
Een overzichtsbeeld van bijvoorbeeld de Afsluitdijk of een brug
geeft snel een inzicht van de stabiele punten en de plekken waar
mogelijk een verzakking is opgetreden die groter is dan verwacht.
Met die informatie kan de inspecteur heel gericht zijn werk doen en
kan onderhoudscapaciteit – en dus ook onderhoudsbudget –
efficiënt worden ingezet.
De inzet van satellieten voor het werk van Rijkswaterstaat zorgt voor
efficiency, maar menselijke expertise blijft wel de doorslaggevende
factor. Het is goed om te realiseren dat satellieten méér kunnen
waarnemen dan het menselijke oog. Denk aan temperatuur,
minuscule verzakkingen, vochtigheid onder de grond of nuances in
golflengte waardoor verschillen in gewas of plantenziektes kunnen
worden “gezien” of. En wanneer je bedenkt dat in één satellietbeeld
veel informatie zit die interessant kan zijn voor verschillende
partijen, ligt het voor de hand om de handen in één te slaan en te
zoeken naar samenwerkingsverbanden. De brandweer kan in een
satellietbeeld bijvoorbeeld begroeiing zien en interpreteert het
beeld als een kaart van brandbaar materiaal. Bij Rijkswaterstaat ziet
men in datzelfde beeld de ruwheid van het terrein waardoor
stromend water uit een rivier wordt afgeremd.
De technische mogelijkheden op het gebied van satellietbeelden en
de verwerking ervan gaan snel. Er kan steeds meer én het kan steeds
sneller en nauwkeuriger. Een live stream vanuit een satelliet is over
een paar jaar wellicht geen nieuws meer. En toch is het niet de vraag
of satellieten de taken van mensen gaan overnemen maar welke
combinatie van satellieten, grondsystemen, modellen en mensen
optimaal is en hoe deze combinatie zich in de tijd ontwikkelt.
Welke extra informatie uit satellieten zou u helpen uw werk nog
beter te doen?
Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing 2015 - nr. 5 | 13