en crisisbeheersing

Het managen van grote aantallen bezoekers
Zicht op de menigte
■■
Serge Hoogendoorn, Winnie Daamen en Mark Hunneman
Amsterdam Institute for Advanced Metropolitan Solutions
Het zal menigeen verbazen, maar eigenlijk weten we nog maar
weinig over een alledaags proces als lopen. En dan gaat het niet over
wetenschappelijke kennis alleen (hoe gedraagt een voetganger zich
in de massa en wat zijn dan vervolgens de kenmerken van zo’n
mensenstroom), maar ook over hele praktische zaken als hoeveel
mensen lopen er op een bepaald moment op – bijvoorbeeld - de
Veemkade in Amsterdam en waar gaan die mensen naar toe. Een
belangrijke oorzaak van deze kennislacune is gelegen in het feit dat
het waarnemen van voetgangers en loopstromen tot voor kort
technisch nauwelijks mogelijk was. Als gevolg daarvan gebeurt het
beheersen van loopstromen en menigten (crowdmanagement en
crowdcontrol), bijvoorbeeld bij grote evenementen als SAIL, toch
vooral op basis van visuele informatie en expert kennis. Ter
vergelijking: voor autoverkeer maken we al sinds de jaren tachtig
gebruik van metingen van de verkeersstroom om deze actief te
beïnvloeden (dynamisch verkeersmanagement).
Recente ontwikkelingen in de meettechniek brengen hier veranderingen
in. Via Wifi en Bluetooth kunnen smartphones worden
waargenomen; op video gebaseerde telcamera’s maken het
mogelijk te bepalen hoeveel mensen een gebied in- en uitlopen.
Maar ook social media activiteit geeft belangrijke informatie over
loopstromen. Grootschalige praktijktoepassingen van dergelijke
technieken zijn er echter nog niet, laat staan toepassingen waarin
die verschillende technieken worden gecombineerd.
Tijdens SAIL2015 heeft de Gemeente Amsterdam in samenwerking
met de SAIL-organisatie en het AMS Institute (Amsterdam Institute
for Advanced Metropolitan Solutions) een grootschalige pilot
uitgevoerd. Doel van de pilot was inzicht te krijgen in de haalbaarheid
van een monitoringsysteem – een crowdmonitoring dashboard
– ter ondersteuning van crowdmanagers bij de operatie en de
planning, door gebruik te maken van verschillende innovatieve
realtime dataverzamelingstechnieken. De keuze voor de verschillende
technieken is gebaseerd op de functionele eisen die aan het
dashboard worden gesteld: in welke informatiebehoefte moet het
dashboard voorzien, met welke resolutie in tijd en ruimte en met
welke nauwkeurigheid. Deze eisen zijn in de ontwerpfase vastgesteld
in nauw overleg met de gebruiker.
Voor crowdmanagement is met name inzicht in de drukte van belang.
Deze drukte wordt in het algemeen uitgedrukt in de dichtheid, die het
aantal voetgangers per vierkante meter weergeeft. Daarnaast is
intensiteit van belang: deze grootheid geeft weer hoeveel voetgangers
per minuut een gebied in- en uitlopen. De dichtheid is natuurlijk
Foto: Renzo Gerritsen
direct gekoppeld aan de intensiteit: hoe hoger de instroom in een
gebied (in vergelijking tot de uitstroom), hoe meer de dichtheid zal
oplopen. Daarnaast is informatie over de loopsnelheden en de
verblijftijden van belang: we willen namelijk weten of voetgangers
langer in een gebied blijven omdat ze niet door kunnen lopen door
de grote drukte of dat ze een schip staan te bekijken of een broodje
eten. Tot slot willen we niet alleen weten hoe snel voetgangers lopen
of hoe lang ze ergens stilstaan, we willen ook weten hoe mensen zich
over het terrein verspreiden (keuze van routes en activiteiten) en wat
de samenstelling van de bezoekersstroom is (bij voorbeeld veel
mensen met kinderwagens, veel grote groepen).
Op grond van deze informatiebehoefte is gekozen om verschillende
typen sensoren te combineren. Telcamera’s bepalen op grond van
videobeelden de ingaande en uitgaande hoeveelheid mensen
gedurende een tijdsperiode, bijvoorbeeld per minuut. Wifisensoren
nemen het unieke Mac adres van smartphones waar, die
vervolgens geanonimiseerd van sensor tot sensor kunnen worden
gevolgd. Aanvullend aan deze vaste sensoren zijn GPS-trackers
uitgedeeld. Deze geven zeer gedetailleerde informatie over de
routes en snelheden van een beperkt deel van de bezoekers. De
verschillende sensoren verschaffen data met verschillende semantische
kenmerken (zo geven tellingen lokale informatie over alle
voetgangers, Wifi-sensoren geven informatie over looptijden van
sensor naar sensor en GPS-trackers geven zeer gedetailleerde
informatie over loopsnelheden en routekeuze, maar slechts voor
een beperkt deel van de bezoekers) en nauwkeurigheid. Geen van de
sensoren geven individueel alle informatie die nodig is, maar door
de combinatie van gegevens (datafusie) kunnen we wel degelijk in
de eerder beschreven informatiebehoefte voorzien. Dit is echter
geen sinecure: het verstandig combineren van de beschikbare
gegevens vereist een gedegen verkeerskundige kennis van de
dynamica van loopstromen.
34 | Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing 2015 - nr. 5