en crisisbeheersing

thema: drones en satellieten
Privacy by Design bij drones en
satellieten
Heeft u ook al eens een drone boven uw hoofd zien vliegen
en zich afgevraagd: “Wat doet die daar? Is iemand mij aan
het filmen? En wie is die “iemand” eigenlijk?” Of heeft u bij
het zien van de film “The Enemy of the State”, waarin de
hoofdpersoon voortdurend door een satelliet in de gaten
wordt gehouden, gedacht: “Zouden ze dat echt al kunnen
en word ik misschien ook door een satelliet gevolgd?”
■ ■ Just Stam
Raadadviseur, Ministerie van Veiligheid en Justitie
Het zijn allemaal vragen die op uw privacy betrekking hebben.
Want laten we wel zijn: drones en satellieten zijn fantastische
uitvindingen, maar aan het gebruik daarvan kleven ook risico’s
met betrekking tot onze privacy. Het is van groot belang om bij de
verdere ontwikkeling van het gebruik van drones en satellieten,
die risico’s niet het uit het oog te verliezen. Alleen als we erin slagen
die risico’s te benoemen en maatregelen te treffen om ze zo klein
mogelijk te laten zijn, kunnen we bereiken dat het gebruik ervan op
een zo groot mogelijk draagvlak in de samenleving kan rekenen.
Drones kunnen door hun kleine formaat en door de hoogte waarop
zij vliegen, soms bijna niet zichtbaar en hoorbaar zijn. Satellieten
vliegen altijd op zo’n grote hoogte dat zij zich aan onze waarneming
onttrekken. Een mens kan zich om die redenen niet bewust zijn van
het feit dat een drone of satelliet boven hem vliegt die met behulp
van een camera of andere sensor informatie over hem vastlegt.
In dat geval zal al gauw zijn privacy in het geding zijn. Iemand hoeft
er immers geen rekening mee te houden dat een drone of satelliet
informatie over hem vastlegt. Gebeurt dat wel, dan is – wat men
noemt – zijn “redelijke verwachting omtrent zijn privacy” in het
geding.
Maar ook in het geval dat een drone zichtbaar rondvliegt of bekend
wordt gemaakt dat met een satelliet bepaalde informatie wordt
verzameld, kan dat een risico voor onze privacy opleveren. In zo’n
situatie kunnen mensen zich minder vrij gaan gedragen dan anders
het geval zou zijn. Dat wordt wel het “chilling effect” genoemd van
instrumenten waarmee informatie over ons kan worden vastgelegd.
Zelfs als een drone geen camera meevoert kan dit effect optreden:
je kan immers vanaf de grond vaak niet zien of aan een drone een
camera is gemonteerd.
Met behulp van een drone of een satelliet kunnen persoonsgegevens
worden vastgelegd. Bij “persoonsgegevens” gaat het om
gegevens die tot een geïdentificeerde of identificeerbare persoon
zijn te herleiden. Het is evident dat, als tijdens een inspectie van
een brug met een camera op een drone een persoon herkenbaar
in beeld is gebracht, dit camerabeeld een persoonsgegeven is.
Maar ook een opname die met een satelliet van een wietplantage is
gemaakt, kan onder omstandigheden een persoonsgegeven
opleveren: als met niet al teveel inspanning kan worden nagegaan
wie de grond in eigendom heeft waarop die wiet wordt verbouwd,
is ook die opname een persoonsgegeven.
Voor verwerking van persoonsgegevens geldt dat zij moet voldoen
aan de voorwaarden die de Wet bescherming persoonsgegevens
daarvoor stelt. Gaat het om gegevens die de politie of het openbaar
ministerie verwerkt, dan moet rekening worden gehouden met
de voorwaarden uit de Wet politiegegevens, respectievelijk de
Wet justitiële en strafvorderlijke gegevens.
Als men met behulp van drones of satellieten mogelijk persoonsgegevens
gaat verwerken, dan kan het concept van “Privacy by Design”
helpen om de risico’s voor onze privacy zo gering mogelijk te laten
zijn. Vertaald naar het gebruik van drones en satellieten impliceert
dit concept dat men zich aan de onderstaande zeven principes moet
houden.
1. De maatregelen moeten proactief zijn, dat wil zeggen helpen voor komen
dat zich een onnodige inbreuk op de privacy voordoet. Bij het
gebruik van drones en satellieten betekent dit dat het gebruik,
al naar gelang het doel daarvan, moet worden beperkt naar plaats
en tijd. Het verzamelen, gebruik, openbaren en bewaren van
gegevens dient te worden beperkt tot het minimum.
2. Instrumenten op een drone of satelliet moeten standaard zijn ingesteld op
bescherming van de privacy (“Privacy by Default”). Een camera op een
drone die wordt gebruikt voor inspectie van bijvoorbeeld een
windmolen, moet zoveel mogelijk zo zijn ingesteld dat alleen
beelden worden gemaakt van die windmolen. Camera’s en
andere sensoren dienen niet automatisch gegevens te gaan
verwerken en alleen te worden aangezet, als dat noodzakelijk is.
3. Privacy moet zijn ingebed in het ontwerp. Dit impliceert dat privacybescherming
geïntegreerd is in het systeem, zonder dat de
functionaliteit daarvan vermindert. Als een drone wordt gebruikt
voor bijvoorbeeld inspectie van infrastructuur, kan de camera
worden uitgerust met technologie om beelden van gezichten te
8 | Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing 2015 - nr. 5