FRAGMENTO

Horizontes del saber I
Miguel Grau sutiyuq runaqa, huk runakunarayku wañuy taripaq runam,
mana Perú Mama llaqtallamantachu, payqa tiqsi muyuntinpi riqsisqam.
Runa sunqu kayninpas, hatun kayninpas awqanakuykuna kasqanmantam
k’ancharin. Payqa 1834 watapim 27 p’unchaw anta sitwa killapi Paita llaqtapi
paqarisqa. Taytanqa Miguel Grau Berrío sutiyuq kasqa, payqa Colombia
Mama llaqtamanta hamuq maqanakuqkunapa teniente coronelnin
kasqa. Taytanqa kay Perú Mama llaqtaman América llaqtakunapa
qispiynin maskaqkunawan Bolivarwan kuska hamusqa. Miguel Grauqa Paita
llaqtanpi Aduana wasipi llamk’asqa. Chayraykutaqsi mama quchawanqa
yachasqaña kasqa. Yachasqaña kaspaqa wamp’uqmanta churakusqa.
Payqa wawallaraq, chayraq isqun watachayuq kachkaspa Buenaventura
llaqtaman Colombia Mama llaqtata wamp’upi huk goleta mercante sutiyuq
wamp’upi risqa. Qhipa watakunamanqa huk qhatuq wamp’ukunapiñataq
Oceanía sutiyuq llaqtakunatapas, Asiatapas, Americatapas, Europatapas
rillasqataq. Chaykunata rispas payqa mama quchapi wamp’uyta chaninta
yachapusqa.
19 watayuq kachkaspa qhatuq wamp’ukunataqa saqirparipun,
chaymantataq awqanakuq wamp’upi oficial de armada kayta munaspa
chayman yaykun. Chaypaqqa Perú Mama llaqtapi kaypiñataq, chaypiñataq
awqanakuq wamp’ukunapi llamk’aspa riqsichikun. 1854 watapi vapor
Rimacpi guardia marinamanta yaykun. 1863 watapiqa teniente 1roman
wichan. Kaypi llamk’achkaspa Europaman kachasqaku Perú Mama llaqtapaq
awqanakuq wamp’ukuna rurachimunanpaq. Europamanta kutimuspaqa
Chile Mama llaqtawan Perú Mama llaqtawan huñuspa wamp’ukunapi
España Mama llaqtawan maqanakuq churakun. Chaymantaqa utqaylla
Capitán de Fragataman, qhipamantaq Capitán de Navíoman wicharqun;
chayqa monitor Huáscar sutiyuq wamp’upi kamachikuq. 1876 watapiqa
Paita llaqtanmanta diputado akllasqa rikukun. 1879 watapiqa yapamanta
Huáscar wamp’upi kamachikuqmanta kutiykun, Congreso Peruanopi
kamachikuykuna paqarichinanta saqispa. Congresotaqa saqisqa Chile
Mama llaqtawan Perú Mama llaqta awqanakuyman yaykusqanrayku.
Miguel Grauqa, 1879 watapi 8 p’unchaw aymuray killapi Callao llaqtamanta
lluqsispa Iquique llaqtaman awqanakuy qallariq risqa. Chaypis ari corbeta
Esmeralda sutiyuq wamp’uta anchatapuni maqanakuspataq llallispataq
unuman t’ikraykusqa. Kay maqanakuypis tayta Grauqa sumaq sunquyuq
runa kasqanta riqsichisqa. Iquique maqanakuypi Chile Mama llaqtamanta
wañusqakunatas kikin Huáscar wamp’upi chaqnaspa p’ampanapaq apasqa.
Wañusqa Prat sutiyuq Chile Mama llaqtamanta qullqi waqaychananta
anchata yupaychaspa kawsachkaq ikmanman apachipusqa. Huk
qillqasqatawansi chaytaqa apachisqa, chaypitaqsi “qusaykiqa ancha
chaninchasqa runam karqam” nispa qillqasqa.
155