Aurkibidea - Erein Argitaletxea

ZER DA ARTEA?
Zer da artea? Zein dira artearen betekizunak? Horra
historian zehar behin eta berriro egin eta erantzun
izan diren galderak. Hala eta guztiz ere, haiei
emaniko erantzunek eta molde guztietako artelanen
inguruan eginiko azterketek ez digute oraindik
beteko gintuzkeen azalpen unibertsalik eskaini.
ARTEA ETA ARTISTA HISTORIAN
ZEHAR
Agerian uzten ditu artearen historiak gizakiek denboran
zehar arte-ekintzaren edo artistaren beraren
inguruan bideraturiko iritziak, artear en unean
uneko ezaugarriak eta betekizunak zehaztuz eta
artistei buruzko iritziak plazaratuz.
Antzinate klasikoko eta Erdi Aroko gizarte eta
jendearen iritziz, artetik baino askoz hurbilago ziren
artisautzar en zer eginetatik egun arte molde
petotzat ditugun jar duera batzuk (jar duera haien
ondorioak ditugu, esate baterako, Partenon eta
bertako eskulturak, eta katedral gotikoak, ber en
atariekin). Izan ere, gizarte greziarrean –pisu handia
izan zuen betier e gizarte er edu hartan ukitu
aristokratikoak– eta Erdi Aroko gizarte feudalean,
gizarte molde aristokratikoen mespr etxuaz hartu
izan zen eskulana eta eskulangile soiltzat jo zituzten
artistak, forma praktikoak, eraginkorrak, ongi
taxutuak eta, gainera, unean uneko pr emiei ongi
erantzungo zietenak landu behar zituzten aldetik
(ez dezagun ahantz artelana ez zela oraindik sorkuntzaren
ondorio bat, bakarra eta imitaezina, ez
zegoen oraindik gisa horretan harturiko artelanaren
aurreko kontzientziarik, eta inolako konplexurik
gabe bideratzen zir en horr enbestez honako
edo harako obraren kopiak edo plagioak).
Errenazimentuan hasi zir en gauzak aldatzen,
orduan zehaztu eta zabaldu baitziren artea eta artista
kontzeptuak, ar o moder noko eta egungo
arte moldeek zalantzan jartzen hasi zir en bitarte
indarrean iraun zutenak. Arte klasikoar en aldera
bihurtu zituen artistak begiak Err enazimentuan,
11
ZER DA ARTEA?
baina beste estatus bat aldarrikatu zuen aldi berean
arterako (ez zuen ber e lana artisau edo eskulangile
soil baten lantzat gehiago har zedin
nahi), bere emaitza, hau da artelana, egiaz aintzat
harraraziz. Bere gaitasun intelektualean oinarriturik,
asmo haren aldeko argudio sendoak plazaratu
zituen eta ber e helburua lortu zuen: Err enazimentuan
gorpuztu zen artelana zerbait ederra eta
bakarra delako ideia, eta orduan ematen hasi zen,
era ber ean, artelanar en sortzailear en jenioar en
berri. Miretsi eta laudatu egin zen artista, izaera,
dohain eta sentiberatasun berezi batzuez hornituriko
izaki baten gisa.
Lehen aldikoz ber eizi ziren argi eta garbi artelan
bakarra eta guztiz berezia, eta artisauaren jardunaren
araberako obra. Izan ere, lan ugari eskaintzen
ditu eskulangileak, baina haietako bakar bat
ere ez da lan bakar transzendentetzat hartzen.
Ondoko mendeetan ez zen Errenazimentuko egoera
hura nabarmenkiro aldatu.
XVIII. mendean, Arte Ederretako akademia ofizialak
sortuaz batera, halako gidaritza eta estandarizazioa
bilatu zir en gustuaren alorrean. Beren
irizpide estetiko hertsia inposatu zuten akademiek,
eta rokoko formak bultzatu zituzten lehenik
eta neoklasikoak ondoren.
Akademien gehiegizko gidaritza hari buru eginik,
arte autonomoaren bila abiatu ziren XIX. mendean,
eta bilaketa-gir o hartan tematurik ibili zir en
Erromantizismoaren garaietatik aurr era. Arte
autonomoa deritzogu artistaren sentimendu edo
ideia, kezka eta planteamendu formal, estetiko
edo ideologikoetan sortzen denari, kanpotik,
aginte politiko edo erlijioso batek bultzaturik, edo
haiei loturiko ideien laudorio bilakaturik, zehazturiko
helburu bati erantzuten ez dionean. Horixe
gertatu baitzen oro har ordura arte.
Aro moder noko eta egungo arteak ber ezkorik
badu, horra abangoar diako artistak eskaintzen
duenaren eta jendearen gustuaren arteko haustura.
Ordura arte, arte kontsumitzaileek (mezenasek
edo mandatugileak) eginiko eskaria gauzatzen