Aurkibidea - Erein Argitaletxea
Aurkibidea - Erein Argitaletxea
Aurkibidea - Erein Argitaletxea
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Orein ehiza, Valltorta<br />
(Castelló).<br />
Alde nabariak ageri<br />
ditu harpe batean<br />
eginiko margolan<br />
honek Paleolitokoen<br />
ondoan.<br />
Paleolitokoetan giza<br />
irudiak ia azaltzen ez<br />
ziren bitartean, gizakia<br />
da pintura honetako<br />
lehen protagonista.<br />
Paleolitoko pinturetan<br />
animalia<br />
protagonismoa<br />
betean, sendo, gurtu<br />
eta, azkarra eta<br />
ehizatzen zaila zelako,<br />
larderiatsu, ageri zen<br />
arren, beldur hari<br />
gaina hartua ageri da<br />
gizakia, oroimenean<br />
gorde nahi duen<br />
eszena trazu<br />
eskematiko baina<br />
estilizatu baten bidez<br />
azalduz.<br />
▼<br />
C<br />
dean eta, arian-arian, beste langintza mota batzuk,<br />
hala nola buztingintza eta hargintza, eta beste<br />
funtzio batzuk, hala nola taldea eta uzta babestuko<br />
zituzten gerlariak, sortuko zir en<br />
laborantzaren ondoan. Uzta gizakiar en eskumenetik<br />
kanpoko faktore batzuen mendean zegoenez,<br />
bizkor garatu zir en halaber erlijio-sinesteak,<br />
eta haien alboan jainkoen aurr eko bitartekari jardungo<br />
zuten apaizak, gizaseme nahiz emakume.<br />
Harpe eta leizeen sarr eretan, hau da, biziguneetan<br />
ber etan, bideratu zir en Levanteko pinturak,<br />
eta iparraldetik hegoaldera, Lleidatik Almeriara,<br />
barrualdetik Teruel eta Albaceteko lurr etara er e<br />
zabalduz, hedatzen den lurraldean ageri dira. Pintura<br />
haien egileen gizartean, ehiztari izango zir en<br />
gizasemeak eta bizimodu sedentarioko zereginetan<br />
ari izango ziren emakumeak.<br />
Paleolitoko pigmentu eta aglutinatzaile berberak<br />
erabiltzen zituzten, hegaztien lumak pintzel gisa<br />
hartuta. Ehiza eszenak aurkeztu zituzten eskuarki,<br />
baina narraziorako borondate argi batez. Paleolitoko<br />
pinturan izan ez zuen pr otagonismoaz<br />
ageri zaigu giza irudia Levanteko pinturan, eskema<br />
geometriko zurrun baina estilizatu batzuen bitartez<br />
aurkeztua.<br />
Monotonoagoa zen bizimodu sedentarioa, aldaketarik<br />
gabe errepikatzen ziren zikloak eta behatze<br />
gaitasuna ez zen harrezkero ezinbestekoa leinuaren<br />
iraupenari begira. Halatan, alde bat utziko<br />
zen naturalismoa garai hartako plastikan eta hainbatetan<br />
errepikatuko ziren estereotipo-irudi estilizatuagoak<br />
azaldu ziren.<br />
Neolitoko gizartear en konplexutasun-maila handiagoa<br />
izan zen beste leku batzuetan ikusiko dugu<br />
nola abiatu zen plastika, naturalismorako bor ondate<br />
or o alde bat utzirik, gai geometrikoak eta<br />
abstraktuak erritmo jakin baten arabera errepikatuko<br />
ziren dekorazio moldeetarantz.<br />
KULTURA MEGALITIKOA<br />
K.a. 3000. eta 1000. urteen artean, metalgintza<br />
mota batzuk garatu zir en garaietan, Egipto eta<br />
Mesopotamiako antzinako zizbilizazioak sortu eta<br />
hedatu zirenean, azaldu ziren monumentu megalitikoak<br />
(megas = handi eta litos = harri, hitz grekoetatik)<br />
Mendebaldeko Eur opan, ber eziki, eta<br />
beste hainbat lekutan, hala nola Afrikako iparraldean<br />
eta Sirian.<br />
Monumentu hauek eraiki zituzten herriei buruz badakigu<br />
laborariak eta abeltzainak zirela, eta merkataritzan<br />
ere zihardutela, Atlantikotik Ipar Itsasora<br />
zabaldu zir en kostako itsasbideetan barr ena,<br />
35<br />
C<br />
HISTOARIAURREA<br />
eta beraz zirkulazioan ezarri zituzten era ber ean<br />
teknologia eta kultura. Horr ez gainera, garrantzi<br />
handia emango zien gizarte hark hileta-errituei eta<br />
Ama Jainkoa, giza ugalkortasunar ekin eta laborantzaren<br />
emankortasunar ekin loturiko jainkoa,<br />
buru zuen jainkosa-hirutasun bat gurtuko zuten<br />
bereziki. Bestalde, ongi antolaturiko gizarte taldeen<br />
ekarria eskatuko zuen inolaz er e harri handi<br />
haien garraioak eta eraikuntzak.<br />
Menhirra edo zutarria, dolmena edo trikuharria,<br />
eta cromlech edo harrespila dira monumentu<br />
megalitiko nagusiak:<br />
- Harri luze handia da menhir delakoa. Trauskil zizelatzen<br />
zuten eta zutik finkatzen zuten lurrean.<br />
Multzo handi bat dago Br etainiako Carnacen,<br />
menhir-ilara luzeek itxuratua.<br />
- Lurrean zutituriko harri handi batzuek eratzen<br />
dute dolmen delakoa: haien gainean, zeharr ean<br />
pausatzen zuten lauza handi bat, eta hil ganbera<br />
gisa erabiltzen zuten hala eraturiko barnealdea.<br />
Lurrez estaltzen zen guztia, tumulua edo<br />
hil-muinoa itxuratzeko.<br />
- Harri zut handiz eraturiko zirkulu bat da cromlech<br />
delakoa. Hainbat moldetako harr espilak<br />
daude, lurr etik doi-doi ater eaz 4 bat metr oko<br />
diametroko zirkuluak eratzen dituztenetatik<br />
–arrunta da harrespil mota hau Euskal Herrian–<br />
egitura gero eta konplexuagoetara –zirkulu zentrukide<br />
bi edo gehiagoko formazioak, baita harri<br />
burudun edo dinteldunak ageri dituztenak er e,<br />
Britainia Handiko Stonehenge cromlech ezagunean<br />
bezala. Hainbat izango zir en monumentu<br />
hauen funtzioak, eta lotura izango zuten ehorzte<br />
edo eguzki-errituekin.
Change language