Download del file - Gruppo Archeologico Salernitano
Download del file - Gruppo Archeologico Salernitano
Download del file - Gruppo Archeologico Salernitano
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
decens sapiens humilis iocunda marito / vertisti in gemitus<br />
gaudia tanta meos / sed tibi nil potuit mors haec tam saeva<br />
nocere / de meritis veniens nam tua vita manet / hac quoque<br />
nata iacet Petronia sorte perempta / quam tecum iunxit<br />
mortis acerva dies. / Hic requiescit in pace Fortunata<br />
cl(arissima) fem(ina) coniux / Petri v(iri) c(larissimi)<br />
pat(ris) pau(perum) qui vixit / annos pl(us) m(inus) XXXVI<br />
cum filia Petronia / annorum sex deposita in pace sub d(ie)<br />
VII Kal(endas) / Feb(ruarias) indict(ione) [- - -]». (L’iscrizione<br />
proveniva da Ravello: CIL X 664 = CLE 1440 = I.I., Salernum<br />
- a c. di V. Bracco, 1981- p.93, n.168; LAMBERT cds c , Allegati,<br />
testo n.2; EADEM cds d . La traduzione proposta nel testo è di<br />
chi scrive).<br />
25 A partire dal IV sec. si generalizzò ovunque l’uso quasi<br />
esclusivo <strong>del</strong> solo cognomen, che corrisponde al nostro<br />
nome proprio; rari esempi di attardamento <strong>del</strong> sistema<br />
binominale/trinominale a livello di singole realtà locali,<br />
soprattutto nel territorio <strong>del</strong>le antiche diocesi di Aeclanum<br />
e Benevento, si riscontrano generalmente in testi di individui<br />
di alto rango dichiarato (cf. LAMBERT cds b ).<br />
26 CIL X 3310/11: «C(aius) Nonius Flavianus / plurimis annis<br />
orationibus petitus natus vixit anno uno / m(enses) XI in<br />
cuius honorem basilica haec a parentibus adquisita / contectaquae<br />
est requievit in pace XVIII kal(endas)<br />
ian(uarias)», («Caio Nonio Flaviano, richiesto con preghiere<br />
per molti anni, una volta nato visse un anno e 11 mesi.<br />
In suo onore questa basilica è stata acquistata e dotata di<br />
un tetto dai suoi genitori. Riposa in pace nel diciottesimo<br />
giorno dalle calende di gennaio (il 15 dicembre)». Il termine<br />
‘basilica’, come già sottolineato a suo tempo dal mons.<br />
Galante, è da intendersi come una cella memoriae, un piccolo<br />
mausoleo privato (GALANTE 1987, pp.79-82).<br />
BIBLIOGRAFIA<br />
Corpora<br />
CIL, Corpus Inscriptionum Latinarum, Berolini 1863 ss.<br />
ICI, Inscriptiones Christianae Italiae septimo saeculo antiquiores,<br />
Bari 1985 ss.<br />
II, Inscriptiones Italiae, Roma 1931 ss.<br />
ILCV, Inscriptiones Latinae Christianae Veteres, ed. E.Diehl,<br />
voll. I-III, Dublin – Zürich 1970 (1925 1 ;1927 1 ; 1931 1 ); vol. IV,<br />
Supplementum, edd. J.Moreau – H.I.Marrou, Ibidem 1967.<br />
* * *<br />
Archéologie du cimetière chrétien 1996, Actes du 2 e Colloque<br />
A.R.C.H.E.A., G.D.R. 94 du C.N.R.S., Sociétés et cadres de vie<br />
au Moyen-Âge: Approches archéologiques, Orléans 1994, a c.<br />
di H. Galinié – E. Zadora Rio, Tours.<br />
ARIÈS PH. 1977, L’homme devant la mort, Paris (ed. it. 1985,<br />
L’uomo e la morte dal medioevo ad oggi, Bari).<br />
IDEM 1980, La liturgie ancienne des funérailles, «La Maison<br />
Dieu», 144, pp.49-57.<br />
Burial Archaeology 1989, Burial Archaeology. Current<br />
Research, Methods and Developments, a c. di Ch. A. Roberts<br />
- F. Lee – J.Bintliff, “BAR”, British Series, 211.<br />
COENEN L. 1991, s.v. Morte, in Dizionario dei concetti biblici<br />
<strong>del</strong> Nuovo Testamento, a c. di L. Coenen – E. Beyreuher – H.<br />
Bietenhard, Bologna (Woppertal 1970 1 ), pp. 1024-1039.<br />
DE CHIRICO L. 2007, s.v. Morte, in Dizionario di Teologia evan-<br />
SALTERNUM<br />
- 10 -<br />
27 Stefano II fu duca di Napoli dal 755 e vescovo dal 767; il<br />
figlio, che egli si associò nel ducato, fu ostaggio di Arechi<br />
II a Benevento nel corso di una guerra tra Napoletani e<br />
Longobardi beneventani. Il carme, in distici, è acrostico<br />
nelle lettere iniziali degli esametri. L’iscrizione è giunta per<br />
tradizione indiretta (RUSSO MAILLER 1981, pp.83-86).<br />
28 «Caesarius Consul, teneris sublatus in annis,/ Hic recubat;<br />
moriens vae Ubi Parthenope!/ Aeternum medio gestas in<br />
pectore vulnus;/ Militibus periit murus et arma tuis./ Et<br />
mea, qui hunc genui, vos vulnera flere parentes, /Qui sobolum<br />
cupitis tam bene sorte frui. /Sors mea deterior dulcis in<br />
funere nati, /Cuius flamma meum pectus ubique cremat.<br />
/Aptus erat cunctis verbo, probus in actu; in /Consilio sollers,<br />
fortis ad arma simul. /Rex Romae praecelsa Novae quo<br />
sceptra reguntur, / Praetulit hunc nostra civibus urbe suis.<br />
/ Istius auxilio longeva paterna senectus /Tuta regebantur,<br />
tamque quietus eram. /Virtus, ingenium, pietas, patientia<br />
summa, /Vae cui cum genito tot periere bona! / Sic blandus<br />
Bardis eras, ut foedera Grais / Servares sapiens inviolata<br />
tamen. /Consul, post praesul genitor monumenta parabi,<br />
/Cui fuerat curae condere membra patris. /O mihi non prolis<br />
tantum sed collega fidus, /Cui tantos linquis quos tuus<br />
auxit amor. /Nutritus obses Arichis moderamine sancti,<br />
/Salvasti patriam, permemorande, tuam. /Sex quater et<br />
binos hic iam trascenderat annos /Cum flamen Christo reddidit<br />
aethre suum. / Vita senis tenuis post nati funus acervum,<br />
/Post illum paucis credo diebus eam. /Lux te praecedat<br />
Christi, carissime fili, /Sancte Ianuari quod peto posce<br />
Deum. /Depositus est XII Kalendas Octobris, imperante<br />
novo /Costantino et Eireni Aug., anno XIIII, Ind. XII» (RUSSO<br />
MAILLER 1981, pp.83-86).<br />
gelica, a c. di P. Bolognesi- L. De Chirico – A. Ferrari,<br />
Giungano (NA), pp.472-474.<br />
DE RUBEIS F. 2007, Rappresentatività sociale <strong>del</strong>le epigrafi tra<br />
IV e X secolo, in Archeologia e società tra tardo antico e alto<br />
medioevo, 12° Seminario sul tardoantico e l’alto medioevo,<br />
Padova 2005, a c. di G.P. Brogiolo – A. Chavarría Arnau,<br />
Mantova, pp.387-399.<br />
DUCOS M. 1987, Le juriste romain et la mort, dans La mort,<br />
les morts et l’au-<strong>del</strong>à dans le monde romain. Actes du<br />
Colloque, Caen 1985 (éd. F. Hinard), Caen, pp.145-257.<br />
FÉVRIER P.-A. 1987, La mort chrétienne, in Segni e riti nella<br />
chiesa altomedievale occidentale, XXXIII Settimana <strong>del</strong><br />
Centro Italiano di Studi sull’Alto Medioevo, Spoleto 1985,<br />
pp.881-952.<br />
GALANTE G. A. 1987 (ms. ined. XIX sec.), La catacomba di<br />
S.Severo in Napoli (a c. di G. Rassello), Napoli.<br />
GEARY P. J. 1994, Living with the dead in the Middle Ages, New<br />
York.<br />
LA ROCCA C. 1997, Segni di distinzione. Dai corredi funerari<br />
alle donazioni ‘post obitum’ nel regno longobardo, in L’Italia<br />
centro-settentrionale in età longobarda, Atti <strong>del</strong> Convegno,<br />
Ascoli Piceno 1995, a c. di L. Paroli, Firenze, pp.31-54.<br />
EADEM 1998, Donare, distribuire, spezzare. Pratiche di conservazione<br />
<strong>del</strong>la memoria e <strong>del</strong>lo status in Italia tra VIII e IX secolo,<br />
in Sepolture tra IV e VIII secolo 1998, pp.77-87.<br />
EADEM 2000, Rituali funerari nella transizione dai Longobardi