de Moanne

17
huub mous
de Moanne numer 8 oktober 2004
Hoe word ik een grijze muis?
Twee jaar geleden verscheen een boekje dat een revolutie inluidde
in de hedendaagse managementliteratuur. De handleiding Hoe
word ik een rat? De kunst van het konkelen en samenzweren,
geschreven door Joep P.M. Schrijvers, werd een doorslaand succes.
Ik had het boekje nooit gelezen. In al mijn naïviteit ging ik er
vanuit dat ik al die lessen in slinksheid en achterbaksheid niet
nodig had. Na ruim een kwart eeuw werkervaring bij een Friese
culturele instelling achtte ik mij op dit terrein in voldoende mate
gepokt en gemazeld. De lectuur van deze wegwijzer in de
hedendaagse organisatiepraktijk leverde dan ook niet zo veel
nieuwe inzichten op. Wat mij vooral frappeerde was de vorm die
de auteur voor zijn handleiding gekozen heeft. Het is een lange
brief, waarin de praktijkervaring van een organisatiedeskundige
binnenstebuiten is gekeerd. En dat alles bondig geformuleerd met
de ironie van de negatieve overdrijving, een stijlfiguur waarin de
waarheid vaak ogenschijnlijk wordt omgekeerd en juist daardoor
schril aan het licht treedt. Wie omhoog wil komen in een
organisatie, moet een rat zijn, zo leert dit boek. Geen foute rat,
want die valt meteen op. Nee, een goede rat, dat wil zeggen: hij
dient de meest succesvolle variant van het rattengedrag te
praktiseren, waarbij gestreefd wordt naar de totale
onzichtbaarheid van alle rattenstreken.
Ik heb lang nagedacht over de vraag hoe je dit boekje kunt
ombouwen tot een cursus die toepasbaar is op de Friese situatie.
Friezen hebben het niet zo op ratten. Voor een vacature van
rattenvanger bij Wetterskip Fryslân staan steevast honderden
sollicitanten op de stoep. Als rat heb je hier geen lang leven voor
de boeg, niet in de natuur en zeker niet in de cultuur. Wie in de
Friese cultuur carrière wil maken, moet zich dan ook met een
andere diersoort identificeren. Ik stel me zo voor dat dit de muis
moet zijn, en met name die variant van de muisachtige
knaagdieren (myomorpha) die in the survival of the fittest binnen
het Friese culturele leven tegenwoordig een uiterst succesvol
exemplaar blijkt te zijn: de grijze huismuis (mus musculus). Met
die gedachte voor ogen zou je heel goed een cursus ‘Hoe word ik
een grijze muis?’ kunnen ontwikkelen. Bij de culturele instellingen
van Leeuwarden is de verbeelding al lang niet meer aan de macht.
Tegenwoordig heersen daar grijze muizen. Al tijden verbaas ik mij
over de grauwheid en nikserigheid van het hedendaagse culturele
management in de Friese metropool. De tijden van Gerard Tonen,
Wim van Krimpen, Jos Thie en Ed Bausch lijken voorgoed
voorbij. Een spraakmakende directeur is in Leeuwarden een
uitstervende diersoort geworden. Ik zou geen naam meer kunnen
noemen die qua uitstraling, charisma en bevlogenheid ook maar
enigszins in de buurt komt van het hierboven genoemde kwartet.
Wie naar oorzaken zoekt van deze trend, zal eerst naar de
kwaliteit moeten kijken van de besturen van de betreffende
instellingen. Daar is iets grondig mis mee. Was het vroeger een
eer om in een dergelijk bestuur zitting te nemen, een erebaantje
dat alleen voor een maatschappelijke toplaag was weggelegd,
tegenwoordig is het een veel lager echelon dat nog de ambitie
heeft om op een onbezoldigde wijze de publieke zaak te dienen.
De motieven om dit te doen zijn ook van meer prozaïsche aard.
Men doet dit voor het uitbouwen van het eigen netwerk of als
opstap naar een andere werkkring, maar zelden nog uit idealisme,
laat staan uit daadwerkelijke culturele belangstelling. Ik vraag mij
af hoeveel besturen in Leeuwarden zichzelf al eens hebben
doorgelicht aan de hand van de 23 aanbevelingen voor
kwaliteitsverbetering in het rapport Cultural Governance (2003).
Aan één aanbeveling wordt in ieder geval weinig gehoor gegeven:
zoek nieuwe bestuursleden ook buiten het eigen netwerk!
Besturen van culturele instellingen in Leeuwarden lijden vaak aan
het euvel van inteelt en vergrijzing. Het zijn altijd weer dezelfden
die je tegenkomt. Notarissen en financieel deskundigen zijn zeer
geliefd. Representanten van de medische stand en het
bedrijfsleven zijn echter zeldzaam. Advocaten zie je meer, maar
zelden zijn ze van topniveau. De gebroeders Anker hebben niet
voor niets laten weten liever op de tribune van Heerenveen te
zitten dan in een bestuur van een museum. Wat resteert is een
wonderlijk allegaartje van vroegere wethouders, ex-directeuren of
oude vrijgestelden van wie je doorgaans blij mag zijn dat ze nog
voor de vergadering de stukken hebben gelezen. Geen wonder dat
kwaliteit niet hun eerste interesse is. Middelmaat zoekt
middelmaat. Een aspirant-directeur met visie komt zelden door
de eerste selectie heen.
De cursus die mij voor ogen staat moet vooral praktisch
gericht zijn. Het systeem wordt transparant als je een aantal