de Moanne

41
nei Kikkerjaren – seach ik de oplossing. Ik koe de ‘brieven’
yntusken objektyf besjen. Foardat ik begûn te skriuwen, haw ik
trije brieveboeken lêzen: Oriana Fallaci’s Brief aan een nooit
geboren kind, fan Ischa Meijer Brief aan mijn moeder en fan Vaclav
Havel Brieven aan Olga, syn leafste. Ik moast wat yn de sfear fan
brieven komme.
Ik woe in roman skriuwe sa’t ik noch net earder dien hie – kwa
foarm èn kwa ynhâld. Tinkend oan dy foarm fûn ik in ik-roman
te tichtby, ek te klisjeemjittich en foaral mei te min mooglikheden
foar de ferteller. Ik moast tefoaren komme dat ik spesjaal yn dizze
sitewaasje myn ‘ik’ identifisearje soe mei de ‘ik’ yn de roman. It
materiaal dat der lei woe ik allinne as basisynformaasje brûke.
Kearnpunten dy’t ek al yn dy brieven sieten moasten wurde:
a. de eksistinsjele iensumheid fan de mins (ek yn syn relaasjes);
b.de erotyk as grutte ynspirator èn ferneatiger;
c. de dea (c.q. de selsmoard sa’t Albert Camus dy oan de oarder
steld hat);
d.de leafde sa’t Jacques Prévert dy bygelyks yn ‘Les Feuilles Mortes’
beskreaun hat en troch Juliette Gréco magysk songen is;
e. de universele pine (konkreet + abstrakt) dêr’t it minsklik bestean
mei anneks is.
Voilà, yngrediïnten genôch, en allegearre relatearre oan de frou
dy’t stoarn wie, mar ek oan al dy oaren (leafdes, ik neam se de
Anna’s yn myn boek) dy’t ferdwûn wiene – noch as ikeblêden yn
de loft sweefden.
Yn it kolofon stiet dat it nije boek ‘basearre is op fiksjonele brieven
oan in ferstoarne mem’. Wêrom hast it dan net by dy brieven litten?
de Moanne numer 8 oktober 2004
Feuilles mortes is no in frijwat komplekse roman wurden, sterk
fragmintearre, mar der steane ek prachtige, hiel tagonklike en
oangripende siden tekst yn, wêrfan’t ik tink dat it restanten fan
brieven binne. Kaam it boek te tichtby?
De brieven oan de ferstoarne mem bestienen noch, mar yn in
foarm dyst it beste as ‘in statu nascendi’ omskriuwe kinst.
Abortearjen wie noch mooglik, en it libben jaan soe noch heel
wat tiid freegje. De brieven bestienen út heale pagina’s,
fragminten, dreamen, soms in fel of fjouwer assosjaasjes, ek wol
gjalpen en meditaasjes. Fragen benammen, en koarte oantekens.
It gefaar fan sokke iendiminsjonale epistels is dat se te larmoyant
wêze kinne, te sentiminteel, tefolle bûn oan de anekdoate. Hast
mei sokke skriuwsels noch gjin mearsinnige literatuer of in
universeel jildend ferhaal. De realiteit dy’t noait optocht wêze kin,
moat ferfoarme wurde nei ien fan de mooglike realiteiten. Oriana
Fallaci hat dat manjefyk dien, hoewol’t se soms op ’e râne fan it
sentimintele balansearret. Ischa Meijer is it net slagge, omdat hy
stykjen bleaun is yn in ‘ôfrekkening’, in debat mei himsels.
Sadree’t it te tichtby kaam, yndied, wist ik dat ik fout siet. Ik
ûntwikkele doe it idee om út trije perspektiven wei – in DO, in
IK en in HY – de Feuilles Mortes (letterlik ‘dorre bladeren’) te
beskriuwen. Yn it begjin fan dit jier lies ik earne wat oer de foarm
fan de roman Menuet fan Louis Paul Boon. De
trijehoeksferhâlding fan in arbeider, syn frou en in famke fertelt
Boon út trije perspektiven wei, achter elkoar. De lêzer telt nei it
lêzen de fisys op en hat in geweldige roman yn hannen. Mines is
oars, mar ek by myn roman spylje trije perspektiven in rol yn in
identike wrâld (trije manlju en ‘de Anna’s’). Ik haw se net achter
elkoar ôfprinte, want dêrfoar rinne yn myn roman de feiten en de
barrens tefolle njonken- en trochelkoar, inselde sitewaasje yn in
oar perspektyf.
Uteinlik haw ik de teksten sa byslipe datst se as lêzer ek fertikaal
lêze kinst. Kinst dus bygelyks earst alle do-paragrafen lêze, dy’t it
perspektyf jouwe fan in man dy’t him weromlutsen hat út de
wrâld en witte wol hoe ticht jo by de stilte komme kinne sûnder
selsmoard te pleegjen. Krijst yn dat part sicht op de striid fan de
ivich sykjende mins om leafde en kontakt – ek personifiearre yn
dy himsels bûten de maatskippij settende ienling (de keunstner?).
De kliber pikt dat net.
Dêrnei kinst alle ik-paragrafen lêze, dy’t besykje om in libben te
rekonstruearjen (te restaurearjen) dêr’t alle fuotprinten (papieren,
foto’s, deiboeken, skriuwsels en oare dokuminten) fan ferneatige
binne. Sûnder ferline bist in iendeisflinter wurden, witst net
wêrsto wei komst en dêrtroch ek net wêrsto hinne giest. Bist in
objekt wurden, ynwikselber foar in oar objekt.
It perspektyf fan dy siden leit dus yn in oare beneiering fan it
weromtoverjen fan de ferlerne, ferline tiid. It stribjen fan in Sisyphus
eins, want in ‘feuille morte’ (in ferlern libben/ferlerne leafde) kin op
syn heechst noch fia papieren, literatuer, brieven ta libben roppen
Trotwaer