de Moanne

43
It libben liket hast ien ‘écriture automatique’. Fansels, alles is
moai regele, soms dea-organisearre; mar men hoecht mar ien wike
nei de sjoernaals fan wat lannen te sjen, of ûnderskate kranten te
lêzen, en jo merkbite de grutste gaos. Realiteit, teater, wierheden,
boeken, films, feiten, mieningen, ferbylding en konkrete barrens
rinne trochinoar. Wy libje no, juster en moarn.
Bylden produsearje tsjinbylden, de foarsisberheid oer it libben is
noch allinne in statistyske tekening. It ûnderbewuste (ek mei help
fan middels) krijt kânsen dy’t it noait earder hân hat. De
surrealisten gongen ús foar, mar koene hjir net iens fan dreame.
Ast seist dat alles trochelkoar hinne rint – yn de roman – dan
hast foar in part gelyk. Mar it is wol in stjoerd konsept, in
manipulaasje troch de skriuwer. It is in manipulaasje dy’t fan in
searje teksten in roman makket, omdat it in keunstwurk wurden
is. Allinne dizze skriuwer koe op dit eagenblik dit wurkstik
meitsje. Gewoane manipulaasjes (yn de polityk, it libben) kinne
troch mear minsken opsetten wurde. De manipulearre wrâld fan
de roman is in spegel, mar tagelyk it plak dêr’t saken bewarre
bliuwe - emoasjes, oandwanings en ûnderfiningen fan minsken yn
in bepaalde tiid.
In roman anno 2004 is allinne dêrtroch al in oaren-ien as dy fan
fyftich jier lyn. De romanwrâld hjoed de dei is in ôfspegeling fan
de minske yn dy wrâld – gaoatysk, leech soms, ûntminsklikjend
en ferfrjemdzjend. Yn dat geheel fan de romanwrâld wurde ek
saken bewarre dy’t noch wat hâldfêst jouwe en útsicht op
mooglikheden – djippe leafdes, oandwaanlike kontakten en út en
troch in snipper fan de sin fan it bestean. Keunst jout fragen, gjin
antwurden. Dat diene de âlde Griken al mei har drama’s. No
wurde der oare drama’s skreaun, mar yn essinsje ha se mei-elkoar
te krijen.
It is in iepen boek, om net te sizzen in postmodernistysk boek. Mar
oan de oare kant wol de ferteller ek in ferhaal ‘rekonstruearje’ of
‘restaurearje’, de myte fan it ferline weromfine, de gaos foarmjaan.
Der besteane ek hiel eksplisite oerienkomsten tusken de ferskate
ferhalen en famyljes. Krekt dat aspekt makket it wer in modernistysk
boek. Is dat de striid fan Josse, de skriuwer?
It ferskil tusken modernistysk en postmodernistysk kinst net op
in skaal weagje, want hast gjin gewichten. Yn postmodernistyske
wurken wurdt ek stjoerd en foaral ek konstruearre. Yn in
postmodernistysk wurk wurde grinzen dizeniger, meidat de
persoanen en ûnderwerpen ynelkoar floeie. De skriuwer, de
ferteller en de haadpersoanen binne net ‘tabulas rasa’, se
manipulearje de ferhaallinen. Soms ûntstiet sa’n line al skriuwend,
ûnbewust as in ‘écriture automatique’.
Yn dizze roman wurdt wol in meganisme trochbrutsen, wêrmei’t
ek wat sein wurdt oer de striid fan dizze skriuwer. Skriuwers
(keunstners) sitte soms mei hûd en hier yn in roman (wurkstik),
net mei opsetsin, it bart gewoan! It is it ymplisite engaazjemint
de Moanne numer 8 oktober 2004
mei it keunstwurk en kin in bewiisstik wêze foar echt of ûnecht,
keunst of kitsch. It keunstwurk is foar my de legitimaasje fan it
bestean.
Yn de parallelly sjogge jo ek de kontrasten – de oer-Anna en dy
oare mem, de ik-figuer yn syn oantinkens en dy oare soan, guon
Anna’s, sels de kontrasten tusken de trije manlju. Dy direkte
parallellen binne op de wize fan assosjaasjes ûntstien. Ast skriuwst
- it meast spannende aspekt fan dit wurk foar de skriuwer - bringe
bepaalde saken oare op it kleed, soms identike, soms folslein
tsjinstelde.
Der bestiet ek in yndirekte parallelly, en dat is tink ik ien fan de
pylders fan de roman. De do-persoan operearret allinne yn de
wrâld, hinkelet op ’e râne fan selsmoard. De ‘do’ is in ‘feuille
morte’ dat noch net delkommen is. Syn skiednis rint parallel mei
Anna, de mem, dy’t rûntsjes yn har tún rint, by de feart stiet, mei
de eintsjes praat. Yn de do wurdt ymplisyt it libben fan de âlde
Anna stal jûn.
Op deselde wize komme yn de ik-persoan en de hy-figuer
eleminten nei foaren dy’t in byld jouwe fan Anna, de oer-mem. It
psychologyske elemint lit ik my net oer út, dat moatte lêzers sels
mar ynfolje. Mei dat soart lagen sitst fansels al fier ûnder it
oerflakteferhaal, it drama fan Anna, it drama fan de leafde yn ’t
algemien.
Dy parallelly siet ek hiel dúdlik yn Nanette. Dat boek oer ûnder oare
ultime leafde giet neffens my ek oer identiteitsferlies, in beskate foarm
fan dea. Dat tema sit ek yn Feuilles mortes.
Yn de roman spilet it begryp ‘identiteit’ in grutte rol. Immen
sûnder gesicht, immen dy’t gjin foto’s fan himsels hat, en foaral
immen fan wa’t alle spoaren fan syn bestean ferbaarnd binne, hat
noait bestien, hat noait libbe. Alle Anna’s hawwe in part fan
harren identiteit ferlern, soms sels opoffere, lykas de Anna dy’t de
stoel fan har eks omtovere hat yn in timpeltsje, dêr’t se har elke
jûn yn in solo-akt eroatysk mei him ferieniget. Se is in nonpersoan
wurden. De Anna dy’t har ‘ûnskuld’ op jonge leeftyd
ferlear troch de oergeunst (of noch wat oars) fan de mem waard
har identiteit foar in part ek ûntstellen. Identiteit! Is dat net it
meast wichtige fenomeen dêr’t yn dizze (post)modernistyske wrâld
om fochten wurdt? Feuilles mortes.
It fers fan de Frânske surrealist Jacques Prévert is skreaun yn
1933, it waard doe songen troch de komponist Joseph Kosma. Yn
1959 hat Prévert it wat bewurke foar Juliette Gréco. It is in kaai
nei de roman. Soms haw ik letterlik sinnen en rigels brûkt: ‘wy
sykje op it strân dyn fuotprinten / de deade blêden lizze foar it
opskeppen / de oantinkens en de spyt ek / it libben skiedt per
definysje lju dy’t elkoar leavje / de see wisket de spoaren fan de
brutsen leafdes’. It is dus ek in roman oer de leafde, dy’t stjert,
feroardiele is om te ferstjerren. Ek dat is in striid foar elk dy’t it
ûnderste út it libben helje wol.
Trotwaer