BODEMBREED INTERREG - Louis Bolk Institute

1 Bacteriën
Belangrijkste functies van bacteriën
Afbraak van organisch materiaal, vastleggen van nutriënten, binding van atmosferische
stikstof, omzetting van ammonium- in nitraatstikstof, vorming van stabiele aggregaten,
bescherming tegen erosie, verhogen van ziektewerendheid, vorming van (anaërobe)
afbraakproducten die pathogene organismen kunnen verzwakken of doden.
1.1 Algemeen
Uiterlijk en afmetingen Bacteriën zijn eencellige organismen zonder celkern (‘prokaryoten’). De
afwezigheid van een celkern (met daarin al het genetische materiaal bij elkaar) maakt ze tot een
duidelijk afgebakende groep. De verschillende soorten bacteriën zijn echter lastiger te
onderscheiden: ze zijn namelijk in staat om onderling genetisch materiaal uit te wisselen. De grens
tussen de ene en de andere soort is daardoor soms moeilijk te trekken. Bacteriën groeien tot een
bepaalde grootte en delen vervolgens in dochtercellen. Om een bacterie te kunnen waarnemen is
een microscoop nodig: de meeste bacteriën zijn 0,5 tot 5 micrometer (µm ofwel 1/1000 mm) lang.
Ondanks hun geringe afmeting maken zij door hun grote aantallen onder Europese omstandigheden
het grootste gedeelte van het bodemleven uit. In een theelepel productieve grond kunnen zich
tussen de 100 miljoen en 1 miljard bacteriën bevinden. We weten echter nog maar weinig af van de
bacteriën in de bodem. De meeste soorten zijn niet gekarakteriseerd en naar schatting is maar zo’n
10% te vermenigvuldigen onder lab-omstandigheden. Het meeste onderzoek aan bacteriën gebeurt
dan ook op moleculair niveau.
Aërobe bacteriën Voedingsstoffen zijn vaak de beperkende factor voor bacterie-activiteit. Zodra
er genoeg voedsel voorhanden is, kunnen bacteriën zich zeer snel vermeerderen. Het toevoegen
van tarwestro aan de bodem kan bijvoorbeeld binnen twee dagen de hoeveelheid bacteriën met een
factor >1000 laten toenemen (Ekelund et al., 2002). Deze zeer snelle vermeerdering treedt ook op bij
het toepassen van organische bemesting of het onderwerken van gewasresten. Als er niet genoeg
voedsel aanwezig is, gaan bacteriën over in een rusttoestand. In het bodemprofiel vinden we de
grootste diversiteit en de hoogste aantallen bacteriën in de bovenste laag (0-5 cm). Bacteriën in de
bovenste bodemlaag (0-5 cm) hebben volgens Engels onderzoek in grasland de grootste capaciteit
om verschillende voedingsbronnen af te breken (90% van de aangeboden voedselbronnen). In de
onderste laag van de bouwvoor (15-20 cm) kunnen bacteriën nog maar 9% van de aangeboden
voedselbronnen afbreken. Er is ook een sterke variatie door de seizoenswerking. In de
zomermaanden (juli) is er een sterke daling van de activiteit in de bovenste bodemlagen (0-10 cm).
De laag eronder (15-20 cm) is veel stabieler qua activiteit (Griffiths et al., 2003). In natuurlijke
bosgronden zijn in het voor- en najaar (april en oktober) de aantallen en activiteit van bacteriën het
hoogste (Vardavakis, 1989), met een piek in oktober nadat de bomen hun blad verliezen. In de
wintermaanden is de activiteit van bacteriën in natuurlijke bosgronden het laagst. In
landbouwgronden bestaat een vergelijkbaar patroon, door de aanvoer van gewasresten en (op
Bacteriën 49