BODEMBREED INTERREG - Louis Bolk Institute

4 Nematoden
Belangrijkste functies van nematoden
De belangrijkste functie van nematoden is het begrazen van schimmels en bacteriën
waarbij stikstof en fosfor vrijkomt. Schimmeletende nematoden spelen een belangrijke
rol in de ziektewerendheid van een bodem.
4.1 Algemeen
Wanneer in de landbouw aan nematoden gedacht wordt, gaat het in het algemeen over plant-
pathogene nematoden. Behalve de schadelijke soorten nematoden, leven er in de bodem echter ook
grote aantallen nuttige nematoden. Afhankelijk van het soort nematode kunnen ze bijdragen aan
verschillende ecosysteemfuncties. Nematoden zijn relatief grote bodemorganismen, hoewel ze
meestal niet met het blote oog zichtbaar zijn. Hun lengte is meestal niet langer dan een paar
millimeter en ze hebben het uiterlijk van een miniatuur-paling, vandaar de naam ‘aaltje’. Nematoden
zijn afhankelijk van bodemvocht. Ze bevinden zich vooral in waterfilms rondom de bodemdeeltjes en
in watergevulde poriën. De poriëngrootte in de bodem is voor zand- en kleigronden verschillend. Dit
zorgt ervoor dat ook de soorten nematoden op deze gronden anders van samenstelling zijn.
Daarnaast wordt het soort nematoden vooral bepaald door het voedselaanbod.
4.2 Eten en gegeten worden: plek in het voedselweb
Trofische groepen De niet-plant pathogene aaltjes worden vaak ingedeeld in verschillende typen
voedseleters: de zogenaamde trofische groepen. In landbouwgronden komen vaak grote aantallen
bacterie-etende aaltjes voor. Dit zijn aaltjessoorten (bijvoorbeeld Rhabditidae) die zich snel
voortplanten (in 3-5 dagen tijd), en die ook snel kunnen reageren op een veranderend
voedselaanbod. Als er bijvoorbeeld gewasresten, groenbemesters of organische mest in de bodem
ingewerkt worden, kunnen ze zich vaak snel vermenigvuldigen. Dit komt doordat het onderwerken
van het materiaal een enorme voedselbron voor met name bacteriën is. Naast bacterie-eters, komen
er ook verschillende soorten schimmeletende aaltjes in de bodem voor. Vaak komen deze in veel
lagere aantallen voor en met minder verschillende soorten. Schimmeletende aaltjes ‘grazen’ behalve
op ‘gewone’ schimmels die bijvoorbeeld plantenresten afbreken, ook op schimmels die juist
plantenziekten veroorzaken. Van een aantal schimmeletende aaltjes is bekend dat ze in hun dieet
een voorkeur hebben voor de plant-pathogene schimmels. Dit betekent dat ze een functie in de
bodem kunnen vervullen bij het onderdrukken van die plant-pathogene schimmels. Soms is het
onderscheid tussen de verschillende groepen aaltjes minder duidelijk. Onder andere Tylenchidae
aaltjes worden soms tot de schimmeleters gerekend en soms tot de plant-parasitaire ‘wortelprikkers’.
Aan de bovenkant van het voedselweb staan de top-predators, de rovers, of ‘carnivore’ nematoden.
Deze leven van andere nematoden en protozoën. De ‘carnivore’ nematoden zijn vaak in heel kleine
aantallen aanwezig. Deze soorten reageren ook langzamer op veranderingen in hun omgeving, en
hebben ook een langere hersteltijd. Wanneer de omgeving erg verstoord wordt, bijvoorbeeld doordat
66 Deel 2: Bodemleven