Teksten Westergasfabriek boek - Evert Verhagen

eeks kleinere gebouwen, waaronder het machinegebouw, twee meterhuisjes
en een watertoren; de schoonheid van die laatste heeft niet kunnen verhinderen
dat hij in 1968 werd afgebroken. Andere gebouwen van Gosschalk
op het terrein waren een ammoniakfabriek (gesloopt in 1933), twee bazenwoningen,
het regulateurshuis (van waaruit de druk van het gas werd
geregeld), ‘ketelhuis 9’, een ingenieurswoning en het grote werkplaatsgebouw,
waar sinds eind jaren tachtig het stadsdeel is gehuisvest.
Nadat de gemeente Amsterdam in 1898 de gasfabriek van de ICGA had overgenomen,
werd het fabriekscomplex uitgebreid. Zo werd in 1901 bij de
ammoniakfabriek, op de uiterste westpunt van het terrein, een ketelhuis
gebouwd. Het jaar daarop begon, achter de drie kleinere gashouders aan
de Haarlemmervaart, de bouw van ‘de grootste gashouder van het Europese
vasteland’. Het bouwwerk dat nu wordt aangeduid als de gashouder, is in
feite de ronde onderbouw waar de eigenlijke gashouder bovenop stond. De
enorme kolomvrije hal in deze onderbouw, met een diameter van zestig
meter, is vroeger gebruikt als magazijn. In 1903 kwam het ketelhuis bij
het machinegebouw gereed, in 1904 het laddderhuis en in 1905 een tweede
regulateurshuis en een watergasfabriek, die in 1966 is omgebouwd tot
transformatorhuis.
In de halve eeuw die volgde, werden alleen wat kleinere gebouwen
toegevoegd. Curieus genoeg vonden pas tegen het eind van haar bestaan
weer een paar grote investeringen plaats, alsof de Westergasfabriek nog
één luidruchtig teken van leven wilde geven. In 1955 kwam een nieuwe
gashouder in bedrijf en werd op de fundamenten van een deel van de oude
stokerij nog een nieuwe watergasfabriek gebouwd, die korte tijd later,
na het staken van de productie, het laboratoriumgebouw zou worden. De
architectonische waarde was gering en het is het enige grote gebouw dat
eind jaren negentig is gesloopt om ruimte te maken voor het nieuwe
park. In 1962 tenslotte werd nog een nieuwe gashouder in gebruik genomen.
Waarschijnlijk besefte niemand op dat moment dat nog geen jaar later
de aardgasproductie zou beginnen, die de gasfabriek overbodig zou
maken. Na hun korte staat van dienst werden de beide gashouders in 1974
afgebroken.
Toen de gasproductie was beëindigd, kwamen voor het gunstig gelegen
terrein verschillende bestemmingen in beeld. Er waren onder andere
plannen voor een tramremise, een wasplaats voor treinen en de verbreding
van de Haarlemmerweg tot een vierbaans uitvalsweg - wat ook het
einde zou hebben betekend van een groot deel van het oorspronkelijke
Westerpark.
Het was vooral dat laatste plan dat het verzet van buurtbewoners
mobiliseerde; het was tenslotte de tijd, rond 1970, dat het buurtactivisme
sterk in opkomst was. Dat activisme ebde later weer weg, maar de
bewonersorganisaties zijn er sindsdien altijd voor blijven strijden dat
de Westergasfabriek een groene bestemming zou krijgen. Ze konden teruggrijpen
op oude documenten: op een kaart uit 1875, nog voordat sprake
was van een gasfabriek, had de gemeente het terrein – dat overigens gedeeltelijk
op het grondgebied van de toenmalige buurgemeente Sloten lag
- al aangewezen als deel van een veel groter Westerpark.
Het Amsterdamse gemeentebestuur bleek gevoelig voor de argumenten
van de bewoners. Nadat die een nabijgelegen boerderij hadden bezet uit