Teksten Westergasfabriek boek - Evert Verhagen

meer attractoren doen gelden. Het belangrijkste station van de hogesnelheidslijn
zal straks niet Amsterdam Centraal zijn, maar Amsterdam-Zuid
aan de Zuidas, de favoriete vestigingsplaats voor de hoofdkantoren
van grote concerns.
Parallel hieraan is er een ontwikkeling waarin veel steden
steeds minder als autonome eenheden functioneren; vooral in dichtbevolkte
gebieden zijn de steden opgenomen in grotere netwerken waarin
ze met andere een samenhangend geheel vormen. In zo’n ‘netwerkstad’
kunnen plekken die vroeger als perifeer werden beschouwd, nu ineens
het centrum van nieuwe ontwikkelingen worden. Dat ook in onbruik geraakte
bedrijventerreinen in die positie terecht kunnen komen,
blijkt onder meer bij de Docklands in Londen, de Kop van Zuid in
Rotterdam en het hierboven genoemde voorbeeld van Bilbao. Ook voor
de Westergasfabriek geldt dat ze niet alleen profiteert van haar
gunstige ligging bij de binnenstad, maar ook van de korte afstand
tot Sloterdijk, een uitgesproken ‘netwerkknoop’ waar verschillende
vervoerslijnen samenkomen.
Zoals de oorsprong van terreinen als die van de Westergasfabriek het
industriële verleden van de stad in beeld brengen, zo drukt hun
nieuwe bestemming haar toekomst uit. Hun transformaties zijn dus
exemplarisch voor de zichtbare en onzichtbare processen van ingrijpende
verandering waaraan de steden onderhevig zijn. De vuiligheid
van rokende fabrieken is vervangen door de ‘schoonheid’ van groen en
cultuur. Locaties waar vroeger producten werden vervaardigd, goederen
werden verladen of kolen werden gedolven, worden nu ingezet om
de aantrekkelijkheid van steden te vergroten. En - in het verlengde
daarvan - om ze gereed te maken voor de concurrentie met andere steden
die evenzeer hun oorspronkelijke, fysieke bestaansbasis bedreigd
zien.
In de manier waarop steden deze gebieden inzetten, zijn er opnieuw
overeenkomsten tussen verschillende succesvolle projecten. Zo
worden ze meestal aangegrepen om de openbare ruimte een kwaliteitsimpuls
te geven. Doorgaans is het in de omgeving met die kwaliteit
slecht gesteld. Vaak zijn het arbeiderswijken waar de woningen dicht
opeen staan, de straten nauw zijn en weinig groen is.
Een park kan op zo’n locatie een enorme verbetering zijn. Vooral
in Parijs zijn daarvan aansprekende voorbeelden te zien. Aan de
Seine is op het voormalige fabrieksterrein van Citroën het Parc
André Citroën aangelegd, op de plaats van het Parc de la Vilette
stonden tot 1974 de slachthuizen en het Parc de Bercy – ook aan de
Seine – was vroeger een terrein met lange rijen wijnpakhuizen. Ook
bij de IBA Emscher Park stond de aanleg van groene, parkachtige gebieden
voorop.
Voormalige haven- en industriegebieden kunnen zich ook ontwikkelen
tot goede locaties voor bedrijven die de economische basis van een
stad versterken. De Londense Docklands steken de ‘City’ al naar de
kroon als vestigingsplaats voor grote financiële instellingen.
Ook bedrijven en instellingen op het gebied van cultuur en media
zijn steeds belangrijker geworden voor de dynamiek van de hedendaagse
stad. In het kader van het Tijdelijk Gebruik was op de Westergasfabriek
al te zien dat oude industriële gebouwen hiervoor een
passende en sfeervolle ambiance zijn. Een andere voorbeeld is het
voormalige mijncomplex Zollverein XII in Essen. In de gebouwen met
hun op het Bauhaus geïnspireerde architectuur - onderdeel van de IBA