Wetenschapskatern 2005-2006 - Stichting MS Research

In het MS-centrum wordt uitgebreid onderzoek gedaan naar de samenhang tussen de vier
bovengenoemde meetinstrumenten op één tijdstip en naar de veranderingen in de verschillende
metingen in de loop van de tijd. Zo worden klinische veranderingen op de korte termijn onderzocht
m.b.v. vragenlijsten: patiënten die een prednisonkuur krijgen tijdens een schub (= opleving van
neurologische MS-gerelateerde klachten) worden zowel voor als na de kuur getest. Voor
veranderingen op de lange termijn worden zowel patiënten met schubs als patiënten met de meer
progressieve vorm van MS onderzocht. Ook wordt de relatie tussen klinische meetinstrumenten en
MRI bekeken. Ten slotte is er uitgebreid onderzoek gedaan bij partners van patiënten, waarbij hen
gevraagd is een inschatting te geven van de invloed van MS op het dagelijks leven van de patiënt.
Hierbij werd tevens aandacht besteed aan de invloed van cognitieve achteruitgang (achteruitgang van
het denk- en leervermogen) enerzijds en de aanwezigheid van depressieve klachten anderzijds op
het invullen van de vragenlijsten. Er is gebleken dat partners goed kunnen aangeven wat de invloed
van MS op het dagelijks leven voor de patiënt is. Dit is zowel met behulp van traditionele
analysemethoden als met een nieuwere techniek (de zogenaamde Rash-analyse) aangetoond. In het
komende jaar zijn er plannen dit onderzoek uit te gaan breiden. Zo gaat er onderzocht worden of
hulpverleners (bv MS-verpleegkundigen, neurologen) ook een juiste inschatting kunnen geven van
de impact van MS op het dagelijks leven. Daarnaast gaat er meer onderzoek worden gedaan naar het
invullen van vragenlijsten via Internet. Om deze toekomstplannen tot uitvoer te brengen is een
hechte samenwerking met zowel MS-centra in Engeland als in België tot stand gekomen.
7. Biomarkers en zenuwschade, Charlotte Teunissen, Rob Veldman, Elly Vereyken
MS gaat gepaard met schade aan zenuwcellen en ontstekingsprocessen in de aangedane
hersengebieden. Het blijkt dat schade aan zenuwcellen, de prikkelgeleidende cellen van de hersenen,
bepalend is voor de mate van neurologische achteruitgang. Voor het volgen van de schade aan
zenuwcellen kan de MRI van nut zijn, maar het zou prettig zijn als bepalingen in bloed of hersenvloeistof
als maat voor zenuwschade gebruikt konden worden. Dergelijke bepalingen kunnen de inzichten in het
ontstaansproces van MS vergroten en aanknopingspunten voor nieuwe therapieën geven.
Een van de onderzoeksonderwerpen is het ontwikkelen van tests in lichaamsvloeistoffen voor het
voorspellen van het ziekteverloop. Hiervoor heeft dr. Charlotte Teunissen, in samenwerking met
relevante stafleden, de NeuroUnit Biomarkers voor Inflammatie en Neurodegeneratie (NUBIN)
opgericht. Het doel van het NUBIN is om biologische merkerstoffen te identificeren in
lichaamsvloeistoffen van patiënten met MS, de ziekte van Alzheimer en andere aandoeningen waarbij
ontstekingen en beschadiging van zenuwweefsel optreden. In het afgelopen jaar is zij begonnen met
het opzetten van Europese netwerken om optimaal samen te werken binnen het biomarkeronderzoek.
Daarnaast heeft zij verschillende merkerstoffen onderzocht in bloed en hersenvloeistof van
patiënten met MS (homocysteine, cholesterol, N-acetylaspartaat). Ze heeft ook nieuwe bepalingen
opgezet (neurofilamenten, macrofaagmarkers) en die zullen in het komende jaar gebruikt worden
om de lichaamsvloeistoffen te analyseren.
Tevens onderzoekt Charlotte met behulp van celkweeksystemen het mechanisme achter de schade
aan de zenuwvezels. Wanneer het mechanisme achter deze schade bekend is, zal er gerichter naar
merkerstoffen voor vroege schade gezocht kunnen worden. De hypothese is dat bepaalde witte
bloedcellen, macrofagen, een tweeledige rol kunnen spelen in het ontstaan van deze schade aan
zenuwcellen. Enerzijds kunnen deze ontstekingscellen schade veroorzaken, maar ze kunnen ook
bijdragen aan herstel van zenuwcellen. Voor dit onderzoek gebruikt zij een driedimensionaal
celkweeksysteem van verschillende hersencellen. Ze heeft hiermee een model ontwikkeld waarin
naast afbraak ook herstel van myeline bestudeerd kan worden. Tevens heeft zij ervaring opgedaan
met een nieuw celkweekmodel waarin zenuwvezels zeer goed bestudeerd kunnen worden. Dit model
zet zij nu op in haar eigen werkplek.
In 2005 is Charlotte Teunissen op een door haar verworven subsidie gaan werken. Haar plaats in de
programmasubsidie wordt nu ingenomen door een aio, die door Charlotte begeleid wordt.
8. Verbeterde detectie van MS-afwijkingen m.b.v. nieuwe MRI-technieken, Bastiaan Moraal, Ronald
van Schijndel, Hugo Vrenken en Petra Pouwels
Behalve voor diagnostiek wordt MRI in toenemende mate gebruikt om op een objectieve manier het
verloop van MS te volgen. Dit gebeurt bijvoorbeeld steeds meer in het kader van geneesmiddelenstudies.
MS-patiënten krijgen in zo’n geval om de paar maanden een MRI-scan om de afwijkingen in hun
hersenen in kaart te brengen. Op elk tijdspunt worden alle afwijkingen vastgelegd en de volumes van
deze afwijkingen worden gemeten. Vervolgens worden deze volumes “van elkaar afgetrokken” om het
verschil in afwijkingen tussen opeenvolgende scans te bepalen. Hiermee kan dan vervolgens het effect
van een nieuw medicijn worden bepaald. Dit proces is erg arbeidsintensief en de resultaten zijn niet
optimaal. Er zou groot voordeel behaald kunnen worden met MRI-technieken die in staat zijn op
12