'Als je eenmaal in een negatieve context wordt geplaatst, dan wordt ...

‘Vertrouwen vraagt om
NOAB
Activa 6
De eurocrisis en de kredietcrisis zijn behalve een financiële crisis met name een vertrouwenscrisis.
De hamvraag luidt in hoeverre het vertrouwen kan worden teruggewonnen, meent hoogleraar
economische psychologie Fred van Raaij. Competentie en integriteit zijn daarbij essentieel:
“De consument wantrouwt de financiële sector, maar vertrouwt zijn eigen adviseur.”
Door: Hans Pieters
Volgens Fred van Raaij is sprake van een dubbele vertrouwenscrisis:
consumenten hebben geen vertrouwen
in de toekomst en gaan geen leningen of hypotheken
aan en blijven zitten waar ze zitten. Daarnaast hebben
ze het gevoel dat banken en tussenpersonen ook niet te
vertrouwen zijn, net zo min als de politiek. Het verschil
tussen de twee zit ‘m in confidence en trust. “Confidence
is abstracter, gericht op de toekomst. Van consumenten,
ondernemers en beleggers. Trust heeft altijd een object
en draait om vertrouwen in de persoon of organisatie,”
vertelt Van Raaij. “Beiden zijn van belang op dit moment.”
‘Het kon niet misgaan.
Daar komen de
producten vandaan
waar we nu de
rekening van hebben’
Een negatief sentiment
heeft spiraalwerking:
als het vertrouwen
negatief is
en mensen gaan zich
gedragen naar dat
negatieve scenario,
dan ontstaat ook het
effect dat je vreest.
Het maakt dat politici
en functionarissen
in een openbare functie altijd een dubbelrol hebben:
“Aan de ene kant zouden ze de waarheid kunnen vertellen,
maar dat is vaak niet zo verstandig.” Als voorbeeld
noemt Van Raaij Wouter Bos die aan het begin van de
kredietcrisis verzekerde dat de Amerikaanse rommelhypotheken
een Amerikaans probleem waren. “Terwijl hij
waarschijnlijk heel goed wist dat ING Direct heel veel
van die hypotheken in bezit had.” Hetzelfde geldt voor
politici: “Ze moeten vertrouwenwekkende dingen zeggen,
bijna tegen hun eigen opvattingen in. Anders krijg
je wat je vreest.
De negatieve spiraal doorbreek je door af en toe positief
nieuws te vertellen, in de hoop dat mensen zich ernaar
gaan gedragen.”
Uitzondering
Om risicovolle dingen te ondernemen, zoals het kopen
van een huis, is vertrouwen in de toekomst nodig. “Als
je bang bent dat je inkomen zal dalen of dat je je baan
kunt verliezen, durf je die beslissing niet te nemen. Daar
komt een gebrek aan vertrouwen in banken en tussenpersonen
bij,” vertelt Van Raaij. Met één belangrijke
nuancering: “Het merkwaardige is dat mensen op vragenlijsten
antwoorden dat ze tussenpersonen niet vertrouwen.
Maar de eigen adviseur, de eigen bank en het
eigen werk vormen een uitzondering op die situatie. Het
algemene beeld is: ‘het gaat slecht maar ik ben goed af’.
Tenzij iemand zijn baan heeft verloren.”
“Vroeger had bijna niemand een beleggingsverzekering.
Je spaarde. Dat was veilig en degelijk.” In de jaren ’90
was sparen opeens ouderwets en zijn veel spaarverzekeringen
overgesloten naar beleggingsverzekeringen. Heel
veel verzekeringsmaatschappijen zochten naar producten
die goed werkten omdat de consument vertrouwen had
in de economie. Het kon niet misgaan. We zaten teveel
in ‘het communisme is verslagen, de Berlijnse muur is
gevallen en alles is onder controle’. Daar komen de producten
vandaan waar we nu de problemen van hebben.
“Het product was goed bij een stijgende beurs, maar was
niet conjunctuurbestendig.” Een hefboomeffect versterkte
de trend: “Naarmate de resultaten slechter waren,
werden de verzekeringspremies hoger, waardoor de opbrengsten
nog lager waren.” De beleggingswinsten van
weleer komen voorlopig niet meer terug: “Verzekeringsmaatschappijen
zoeken nu producten die ook bij dalende
beurskoersen en crisis gunstig zijn voor de consument.
Dan vallen er heel wat producten af.”