De voorbeeldfunctie van de docent in het vakcollege - Kortlopend ...

1 Inleiding: Achtergrond van het onderzoek
In september 2008 zijn dertien scholen begonnen met het vakcollege. Dit is een
praktisch georiënteerde opleiding waar leerlingen die op techniek georiënteerd zijn
en graag met hun handen werken een ambachtelijke beroepsopleiding krijgen. De
missie van het vakcollege luidt als volgt: Technisch talent al jong stimuleren en hen
via een excellente leergang effectief opleiden voor een baan als gekwalificeerd vakman
of vakvrouw in het bedrijfsleven. De leerlingen die de opleiding afronden bezitten
een startkwalificatie niveau twee of drie. In het vakcollege leren jongeren op een
praktijkgerichte wijze een ambacht en krijgen de mogelijkheid om al snel aan ‘het
echte werk’ te beginnen binnen een bedrijf. De leerlingen volgen een zesjarige opleiding,
waarbij vmbo en mbo onderwijs vervlochten zijn en er intensief samengewerkt
wordt met een groep bedrijven. Leerlingen in deze opleiding worden zoveel
mogelijk in deze jaren begeleid door dezelfde leraren en mentoren, zodat er sprake is
van een vaste begeleiding. Dit betekent dat in de opzet van het vakcollege speciaal
gelet is op de professionele ‘impact’ en socialiserende werking van de docenten en
mentoren als langdurige begeleiders van de leerlingen in opleiding. Volgens de aanvrager
van dit onderzoek spelen de docenten een belangrijke rol bij de totstandkoming
van het succes van de vakcolleges. De docenten hebben als centrale taak het
ontwikkelen van het technische talent bij de leerlingen, met name in de richting
Techniek en Vakmanschap. Dit technische talent van de leerlingen is ingebed in een
bredere persoonlijkheid waarin technische, psychologische en sociale componenten
samengaan. Van werknemers en ook van de abituriënten van de vakcolleges wordt
in deze tijd gevraagd dat zij een beroepshandelingscompetentie verwerven (Geurts,
1986; van der Sanden, 1998, Odenthal, 2000). Dit houdt in dat zij behalve over
technisch-instrumentele kennis en vaardigheden ook beschikken over sociaalnormatieve
competenties, denk aan commercieel inzicht, kwaliteitsgevoel, communicatieve
en sociale vaardigheden (van Zolingen, 1995).
De voorbeeldfunctie van de vakcollege docent
Het opleiden van leerlingen vindt niet plaats in een pedagogisch vacuüm (Veugelers,
1993; Klaassen, 1996). Toch kunnen docenten in opvatting verschillen over hun
voorbeeldfunctie die zij gewild of ongewild en in positieve of in negatieve zin hebben
(Klaassen, 2007). Docenten worden in hun doen en laten geobserveerd door de
leerlingen waarmee zij vele uren interacteren. Uit psychologisch onderzoek van Albert
Bandura en zijn navolgers is bekend dat veel menselijk gedrag geleerd wordt
9