Beleidskader Landschap en Cultuurhistorie - Provincie Noord-Holland

4.7 Kennemerland
4.7.1 Regio
De regio Kennemerland bestaat uit een ononderbroken
strook kust en duinen met hoge natuurwaarden,
waarbij de ingrepen van de mens van een
bescheiden omvang zijn met uitzondering van de
badplaatsen en de industriële ontwikkeling bij de
IJmond. De binnenduinrand is van oudsher een
geliefde vestigingsplaats. De achter de duinen gelegen
strandwallen en -vlakten kenmerken zich door geestnederzettingen.
Dit zijn iets verhoogde nederzettingen
met een karakteristiek ellipsvormig stratenpatroon.
De leesbaarheid van Kennemerland is afhankelijk
van de contrasten tussen het ruige, natuurlijke duinlandschap,
de veelal beboste en verdichte binnenduinrand
en strandwallen en de open strandvlakten.
Bij de geestnederzettingen is het belangrijk dat hun
kenmerkende structuur behouden wordt en dat zij in
de open setting van hun omgeving blijven liggen.
Behoud, versterken en ontwikkelen
variatie en leesbaarheid
In deze regio staan de strategieën behoud en versterken
voorop. Het versterken en onderling verbinden
van de cultuurhistorische waardevolle structuren
(landgoederen, buitenplaatsen) als hoofddragers van
de kwaliteit staat centraal. Bij vervanging van minder
waardevolle of nog niet geheel ontwikkelde
onderdelen moet nieuwe ontwerpkwaliteit worden
ingezet. De Kennemerzoom (het zuidelijk deel van
Kennemerland) wordt gekenmerkt door een groen
karakter en allure. Om deze allure te behouden moeten
nieuwe ontwikkelingen voldoen aan hoge eisen op
het gebied van kwaliteit, uitstraling, verzorging en
aandacht.
4.7.2 Behoud, versterken en ontwikkelen
per landschapstype
Het beleid ten aanzien van landschap en cultuurhistorie
voor de regio Kennemerland is uitgewerkt
naar de volgende landschapstypen:
■ Jonge duinlandschap.
■ Strandwallen- en strandvlaktenlandschap.
■ Droogmakerijenlandschap.
■ Veenpolderlandschap.
Daarnaast behoeven de Stelling van Amsterdam en
de Leidsche Trekvaart bijzondere aandacht. Zij worden
in afzonderlijke paragrafen behandeld.
Jonge duinlandschap
De jonge duinen vormen hier een overwegend breed
en natuurlijk landschap. Alleen bij IJmuiden wordt
het natuurlijk duinlandschap over een grote breedte
onderbroken door stedelijke bebouwing, industrie en
havengebieden. De jonge duinen vormen een samenhangend
en aaneengesloten gebied met een hoge
natuur- en landschapswaarde.
Zandvoort, Wijk aan Zee, Egmond aan Zee, Bergen
aan Zee hebben zich aan zee als kernen ontwikkeld.
De binnenduinrand vormt een oud woonmilieu. Dit
gebied werd al in de prehistorie bewoond. In de
middeleeuwen werden hier versterkte huizen en
kastelen (de graven van Egmond) gebouwd, om het
Graafschap Holland te beschermen tegen invallers
uit vijandelijke gebieden als Utrecht en Friesland.
Bekende voorbeelden hiervan zijn de ruïnes van
Brederode (Santpoort) en van het Slot Egmond.
Vanaf de 17e eeuw werd het natuurschoon van
Kennemerland ontdekt door stadsmensen, vooral uit
Amsterdam en Haarlem. De stedelijke elite liet in de
zeventiende en achttiende eeuw in het binnenduin en
op de oude strandwallen landgoederen en buitenplaatsen
bouwen. Voorbeelden hiervan zijn het ‘t Oude Hof
te Bergen, Huis de Marquette, de landgoederenreeks aan
de oevers van het Wijkermeer (Beeckestein, Waterland,
Velserbeek), Elswout, Huis te Manpad, Vogelenzang.
Eind negentiende/begin twintigste eeuw neemt het
buiten wonen een grote vlucht. Aan het wonen in de
binnenduinrand werd een heilzame werking toegedacht.
De verbeterde ontsluiting met tram en spoor (1839,
eerste spoorlijn tussen Amsterdam en Haarlem)
maakt dat de binnenduinrand voor een bredere toplaag
bereikbaar wordt. Daarmee ontstaat de villa-cultuur.
In de binnenduinrand ontstaan bij Aerdenhout,
Bloemendaal, Heemstede en Vogelenzang uitgestrekte
villagebieden.
BELEIDSKADER LANDSCHAP EN CULTUURHISTORIE NOORD-HOLLAND ■ 109