Beleidskader Landschap en Cultuurhistorie - Provincie Noord-Holland

4.4 West-Friesland
4.4.1 Regio
West-Friesland kenmerkt zich door de ligging binnen
de Westfriese Omringdijk.
De dijk heeft de cultuurhistorische hoofdstructuur
van de regio bepaald: nog steeds liggen de stedelijke
kernen hoofdzakelijk aan de rand van West-Friesland.
West-Friesland heeft in de loop der eeuwen tal van
transformaties ondergaan:
■ Ooit was dit een wadlandschap, opgebouwd uit
kleiige en zavelige platen, die hier en daar werden
doorsneden door kreken en kreekruggen. Op
deze platen had zich een circa 4 meter dik veenpakket
ontwikkeld.
■ Delen van het gebied, als de Groetpolder en het
Grootslag, waren al in de prehistorie (neolithicum)
bewoond. Men vestigde zich met name op
de flanken van de oeverwallen langs de kreken.
■ In het westelijk deel vond vanaf circa 800 na
Christus bewoning op terpen plaats.
■ In de 13e eeuw werd de Omringdijk aangelegd
tegen het omringende water.
■ Het westelijk deel was waterrijker. De kleinere
meren zijn als eerste in de 15e en 16e eeuw drooggelegd.
Dit heeft geleid tot tal van kleinere droogmakerijen,
door de Identiteitsvisie Noord-Holland
aangeduid als ‘amuses’. De polder Burghorn
(1456) is de oudste droogmakerij van het land.
Kleimeer (1567) en Diepsmeer (1570) zijn 16e eeuwse droogmakerijen. Ook de Wogmeer (1608),
de Bokmeer, Baarsdorpermeer (1624) en Bennemeer
(1629) zijn voorbeelden van kleine droogmakerijen.
De Heerhugowaard (1630) is een voorbeeld
van een grote droogmakerij.
■ In de jaren vijftig en zestig van de twintigste eeuw
leidden de grootschalige ruilverkavelingen een
nieuwe transformatie in. In grote delen van West-
Friesland is de kenmerkende vaarverkaveling vervangen
door een rijverkaveling. Het meest ingrijpend
was deze omzetting bij de ruilverkaveling Het
Grootslag. Alleen bij Broek op Langedijk, Polder
Mijzen en bij ‘de Natte cel’ (Polder het Grootslag)
zijn nog delen van de vaarverkaveling behouden.
■ De laatste grote transformatie vond plaats in de
laatste decennia van de 20e eeuw/eerste jaren 21e eeuw. In die periode is het gebied tussen Hoorn
en Enkhuizen nagenoeg geheel verstedelijkt en
wordt het gebied bij Andijk ingericht als grootschalig
glastuinbouwgebied.
Behoud, versterken en ontwikkelen
variatie en leesbaarheid
Voor het behoud van de archeologische variatie is het
behoud van het bodemarchief in de Groetpolder en
de Gouw van belang.
Voor de leesbaarheid van de waterstaatkundige
geschiedenis zijn van belang:
■ Het behoud van de terpen in het westelijk deel,
zoals rond Schagen en Harenkarspel.
■ Het behoud van de Westfriese Omringdijk (provinciaal
monument), als zijnde het totale ensemble
van het dijklichaam, de wielen, de kleiputten
etc, alsmede handhaving van een brede vrije zone
aan weerszijden van de dijk. Verzwaring van de
dijk aan de IJsselmeerkust dient zorgvuldig te
gebeuren.
■ Het behoud van de resterende onderdelen van de
vaarverkaveling, zoals de vaarverkaveling van
Polder de Mijzen.
Voor de leesbaarheid van de ontginnings- en
bewoningsgeschiedenis is het behoud van de veelheid
aan nederzettings- en verkavelingspatronen
belangrijk. Naast voornoemde terpen rondom
Schagen en Harenkarspel, betreft dit ook de kreekruggen
en lintdorpen in het oostelijk deel van de
regio.
BELEIDSKADER LANDSCHAP EN CULTUURHISTORIE NOORD-HOLLAND ■ 83