R ICHTLIJN DIAGNOSTIEK MENTALE RETARDATIE5. Anamnese en lichamelijk on<strong>de</strong>rzoekVrijwel alle <strong>richtlijn</strong>en, consensusaanbevelingen en overzichten over <strong>de</strong> beste diagnostische strategie bijmentale retardatie benadrukken het belang van een zorgvuldige anamnese (“thorough history”), en van hetalgemene pediatrische en neurologische lichamelijk on<strong>de</strong>rzoek als <strong>de</strong> basis <strong>voor</strong> het opstellen van eendoelmatig diagnostisch plan (Curry CJ et al 1997; Battaglia A, Carey JC 2003). Sommigen vermel<strong>de</strong>n dysmorfologischon<strong>de</strong>rzoek als apart on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el met toegevoeg<strong>de</strong> waar<strong>de</strong>, hoewel kwantificering van <strong>de</strong> bijdragevan specifiek dysmorfologisch on<strong>de</strong>rzoek aan <strong>de</strong> uitein<strong>de</strong>lijke diagnose lastig is omdat zel<strong>de</strong>n on<strong>de</strong>rscheidwordt gemaakt tussen lichamelijk, neurologisch en dysmorfologisch on<strong>de</strong>rzoek (Shevell MI et al2001; Van Karnebeek CD et al 2005).Over <strong>de</strong> kwaliteit en uitgebreidheid van anamnese en on<strong>de</strong>rzoek zijn zel<strong>de</strong>n specificaties in <strong>de</strong> literatuur tevin<strong>de</strong>n, zij het dat men bij <strong>de</strong> meeste studies er van uit kan gaan dat zij gedaan wer<strong>de</strong>n door on<strong>de</strong>rzoekersmet bijzon<strong>de</strong>re expertise en ervaring op het gebied van ontwikkelingsstoornissen, kin<strong>de</strong>rneurologie ofklinische genetica.Vanzelfsprekend dient in anamnese en lichamelijk on<strong>de</strong>rzoek bijzon<strong>de</strong>re aandacht geschonken te wor<strong>de</strong>naan alle elementen die aanwijzingen kunnen geven <strong>voor</strong> <strong>de</strong> etiologie of <strong>de</strong> aard van het on<strong>de</strong>rliggen<strong>de</strong>ziektebeeld. Dit vereist allereerst een zorgvuldige specifieke ontwikkelingsanamnese en <strong>de</strong> anamnese vanbijkomen<strong>de</strong> klachten en/of verschijnselen. Daarnaast is er een aantal belangrijke aandachtspunten samengevatin tabel 3 (anamnese) en tabel 4 (lichamelijk on<strong>de</strong>rzoek).Het verdient aanbeveling om anamnestische gegevens, <strong>voor</strong> zover mogelijk, te verifiëren door mid<strong>de</strong>l vaninzage in consultatiebureaudossiers (waarin uitgebrei<strong>de</strong>re aantekeningen dan in het gemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong> groeiboekje,<strong>voor</strong>al ook het van-Wiechen-schema), en in <strong>de</strong> beschikbare medische correspon<strong>de</strong>ntie met name watbetreft zwangerschap, partus en behan<strong>de</strong>lingen post partum. Bij ou<strong>de</strong>re kin<strong>de</strong>ren is daarnaast ook informatievan school, orthopedagogen, etc. waar<strong>de</strong>vol.Tabel 3. Belangrijke elementen in <strong>de</strong> anamnese bij ontwikkelingsstoornissen / mentale retardatie• familie-anamnese: (bij <strong>voor</strong>keur met stamboom van 3 generaties) met bijzon<strong>de</strong>re aandacht <strong>voor</strong>consanguïniteit, ontwikkelingsstoornissen, aangeboren afwijkingen inclusief macro- en microcefalie,epilepsie, ontwikkelingsniveau en schoolcarrière ou<strong>de</strong>rs, broers en zussen, overle<strong>de</strong>n familiele<strong>de</strong>n• obstetrische anamnese: complicaties (hypertensie, diabetes mellitus, infecties, epilepsie etc.) en intoxicaties(medicatie, alcohol, drugs), prenatale groeigegevens, habituele abortus• perinatale anamnese: wijze van bevallen, geboortegewicht, sche<strong>de</strong>lomtrek, Apgarscore, navelstrengpH,beloop in <strong>de</strong> eerste levensdagen (voedingsproblemen, hyperbilirubinemie, infecties, hypotonie)• verloop van <strong>de</strong> ver<strong>de</strong>re psychomotore ontwikkeling (mijlpalen), zintuiglijke functies, controle overmictie en <strong>de</strong>faecatie• algemene groeiparameters, inclusief sche<strong>de</strong>lgroei• infecties en vaccinaties• aanvalsgewijze verschijnselen en bijzon<strong>de</strong>re gedragskenmerken (Van Balkom IDC et al, 1999)• sociale context26
ANAMNESE EN LICHAMELIJK ONDERZOEKTabel 4. Bijzon<strong>de</strong>re aandachtspunten bij het lichamelijk on<strong>de</strong>rzoek• algemene indruk, gedrag, kwaliteit contact• groeiparameters (lengte, gewicht, sche<strong>de</strong>lomtrek, eventueel zithoogte bij disproportie)• bloeddruk en hartfrequentie• fontanel (palpatie, grootte, sche<strong>de</strong>lna<strong>de</strong>n)• ogen (visus, cataract, kleur sclerae, telangieëctasieën, fundoscopie)• oren (gehoor)• gebit• dysmorfieën (focus me<strong>de</strong> op minor abnormalities en asymmetrieën (gehele lichaam)• huid-, haar-, nagel- en slijmvliesafwijkingen, pigmentverschuivingen• algemeen on<strong>de</strong>rzoek van hart, longen en abdomen; orgaanvergrotingen?• genitalia externa, puberteitsstadium• wervelkolom, extremiteiten, eventuele contracturen• neurologisch on<strong>de</strong>rzoek (afhankelijk van leeftijd)- niveau van functioneren (cognitief, motorisch)- zintuiglijke functies en an<strong>de</strong>re hersenzenuwen- kwaliteit van het spontane bewegingspatroon, tonus, grove motoriek, handvaardigheid- coördinatie- sensibiliteit- reflexpatroonIndien het lichamelijk on<strong>de</strong>rzoek onvoldoen<strong>de</strong> richting geeft aan het aanvullen<strong>de</strong> on<strong>de</strong>rzoek kan men dit,afhankelijk van <strong>de</strong> complexiteit, op een later tijdstip herhalen. Daarnaast kan men <strong>de</strong> lichamelijke presentatievastleggen op foto of vi<strong>de</strong>o. Vergelijking in <strong>de</strong> tijd of overleg met an<strong>de</strong>ren is dan mogelijk.Follow-up en periodiek heron<strong>de</strong>rzoek in langere intervallen is essentieel <strong>voor</strong> <strong>de</strong> diagnose van langzaamevolueren<strong>de</strong> ziektebeel<strong>de</strong>n (Curry CJ et al 1997).Conclusies (niveau van bewijs: 4) 4 en aanbevelingen:1. Ervaring en zorgvuldigheid in het afnemen van <strong>de</strong> anamnese en in het verrichten van het lichamelijkon<strong>de</strong>rzoek, het neurologisch on<strong>de</strong>rzoek en het dysmorfologisch on<strong>de</strong>rzoek zijn belangrijke <strong>voor</strong>waar<strong>de</strong>n<strong>voor</strong> het formuleren van een doelmatig diagnostisch plan bij kin<strong>de</strong>ren met een globale ontwikkelingsachterstand/ mentale retardatie.2. Anamnestische bijzon<strong>de</strong>rhe<strong>de</strong>n dienen bij <strong>voor</strong>keur geverifieerd te wor<strong>de</strong>n d.m.v. gedocumenteer<strong>de</strong>gegevens (consultatiebureau, medische en an<strong>de</strong>re relevante gegevens).3. Follow-up en periodieke herevaluatie in langere intervallen kan van groot belang zijn om bij aanvankelijksymptoomarme ziektebeel<strong>de</strong>n <strong>de</strong> zich gelei<strong>de</strong>lijk manifesteren<strong>de</strong> richtinggeven<strong>de</strong> symptomen tesignaleren.4 Zie Appendix B <strong>voor</strong> een in<strong>de</strong>ling van <strong>de</strong> niveaus van bewijs van <strong>de</strong> literatuur en daarop gebaseer<strong>de</strong> conclusies.27