Buiten de Orde 2010 winter

BUITEN de ORDE Winter 2010-2011
Besuch bei Blaubart, 1966
nisch landschap, Bacon met een portret van John Lennon. Zijn
thematiek was provocerend: ontmoetingen van geslachtsdelen
en hersenen, explosies in hoofden en monsters. Binnen een
jaar heeft hij eigen tentoonstellingen, waarin hij naam maakt
en meteen onder de Duitse avant-garde wordt gerekend. Maar
dat is hem niet genoeg: persoonlijke successen in de artistieke
competitie zijn voor hem niet de overwinningen die hij zoekt: zijn
kunst moet bijdragen tot de spontane maatschappijverandering
die de situationistische beweging nastreeft en die hij zelf met
Böckelmann verwoordt in Manifest für die Phantasie.
De eerste situationist die tot een
gevangenisstraf werd veroordeeld
In mei 1962 moest de groep SPUR zich voor de rechter verantwoorden
voor het in beslag genomen blad: Dieter Künzelmann,
Heimrad Prem, Helmut Sturm en HP Zimmer krijgen boetes en
voorlopige straffen wegens verspreiding van pornografie, godslastering
en belediging van godsdiensten, maar Lausen krijgt
een apart proces. Hij wordt op 5 juli wegens zijn minderjarigheid
(onder 21 jaar) in een apart proces tot drie weken jeugdgevangenis
veroordeeld. Bij deze veroordeling heeft een rol gespeeld dat
op 25 juni tijdens rellen een duizendtal jongeren en studenten de
‘artistieke’ wijk Schwabing in hun macht hadden, waarbij auto’s
in brand werden gestoken, massale vernielingen werden verricht
en een veldslag met de politie plaatsvond – de Beierse staat
wilde daarna een voorbeeld stellen: ‘al dit tuig terug te sturen
naar de kelders waar ze vandaan kwamen’ – en vergreep zich dus
aan Lausen, die daarmee de eerste situationist werd die tot een
gevangenisstraf werd veroordeeld. Raoul Vaneighem legde een
verband tussen het vonnis en het feit dat nog tweehonderd leden
van het rechterlijke apparaat ook onder het nazi-bewind hadden
gewerkt; dit commentaar moet invloed hebben uitgeoefend op
Lausens latere werk. En datzelfde zal gelden voor de indruk die
Lausen zelf opdoet tijdens zijn drie weken tuchtregime in een
jeugdinrichting.
Intussen had Lausen gebroken met SPUR. Dat blijkt uit een
verklaring van de SI van 10 februari 1962, waarin het centrale
comité SPUR uitsluit omdat de groep gebaseerd is op een ‘systematisch
misverstaan van de situationistische stellingen’ en de
leden ‘de discipline van de IS volledig hebben overtreden om als
kunstenaars ‘te arriveren’.’ Het stuk is medeondertekend door
Lausen, die toen lid was van het centrale comité. Met Constant
Nieuwenhuis leverde hij bijdragen aan het halfjaarlijkse tijdschrift
Internationale Situationiste. Zijn kritiek op bestaande leefsituaties
van de banale consument is ongeveer gelijk aan Nieuwenhuis’
afwijzing van de standaardhuiskamers waarmee het Europa van
zijn tijd zijn wijken vol bouwt 2 : ‘het is toch duidelijk dat de woning
die voor de tevredenheid van de officiële standaardmens wordt
ingericht [...] alleen maar daarvoor dienen kan dat het elk werkelijk
individu amputeert.’ Geamputeerde lichamen komen herhaaldelijk
in Lausens werk voor, zeker toen hij zich liet inspireren door
Bacon, en huiskamers met het daar aanwezige meubilair beeldde
hij af als omgevingen waarin alleen maar oorlogstuig kon gedijen.
Portretten kregen verscheurde gezichten; ook John Lennon kreeg
van Lausen een opengesneden been.
Ook de samenwerking met de situationisten herkent men in
Lausens werk. Als zij iets willen propageren, illustreren zij hun
pamfletten met plaatjes uit pulpstrips (meest fumetti) en dat
werken met strips kan men terugzien in Lausens collages, zeker
wanneer hij in contact komt met popart. Zelf ontwierp hij in 1964
ook een strip, Rosa geht spazieren, waarin hij een soort antipersoon
opvoeding, medische begeleiding, arrestatie en zelfs maatschappelijk
succes laat ondergaan totdat die aan zijn verwording ten
onder gaat. Het individu bestaat in dat verhaal niet, zoals het in
de bestaande omgeving nergens bestaat. Mickey Mouse wordt
het slachtoffer van zijn eigen strips, of leeft gehoorzaam in een
werksituatie.
DE WEG ALLEEN
Begin 1965 werd Uwe Lausen zelf uit de Situationistische
Internationale gestoten. De samenstellers van de catalogus van
zijn werk en van de huidige tentoonstelling hebben zich in gissingen
uitgeput, omdat ze de oorzaak van die uitstotingen zochten
in de gedragingen van Lausen zelf: een succesvol schilderij, een
‘happening’ zoals hijzelf en anderen zoveel maakten, een extravagante
drugssessie, het kan allemaal genoemd worden, – maar
de reden is eenvoudiger: in 1965 reorganiseerden Guy Debord
en Raoul Vaneighem de Situationistische Internationale. In hun
ogen was elke uiting van beeldende kunst voortaan een concessie
aan de spektakelmaatschappij en daarom werden voortaan
kunstenaars alleen maar toegelaten als ze rechtstreeks de revo-
14