muhammed abid el-cabiri'nin eserlerinde din ... - Düşünce Tarihi

Bu süreç içerisinde bize ulaşan ilk argümanlar Mezopotamya’dan. Zira bir çok tarihçi
ve ilim adamı bilinen insanlık tarihini, Mezopotamya’da kurulan devletler ve medeniyetlerden
başlatır. 16
Bu bölgenin “uygarlığının oluşumunda, daha sonraki Ortadoğu toplumlarını da
şekillendirecek olan iki etken rol aldı: din ve imparatorluk.” 17 Tarihin ilk toplulukların temeli
tarıma dayalıydı ve dolayısıyla bu durum toplumun bütün hayati alanlarını etkiliyordu.
Mezopotamya’nın kurak iklimi de tarımsal üretimi geliştirmek için bazı kimselerin kehanette
bulunmalarını doğurdu. Bu durum da din adamları sınıfının doğmasına neden oldu.
Dolayısıyla da tapınaklar etrafında yapılanan kent kültürü oluştu. Bu noktada da din adamları,
kralların yanında siyasi reisler olarak ortaya çıktılar. 18 Sümerlerle başlayan bu süreç, gelişim
göstererek ilk imparatorluğu kuran Akadlı çoban halkların şefi “Sargon”dan “Hammurabi”ye
kadar devam etti. Bu noktada din adamlarının da etkisiyle krallar kutsal birer varlığa
dönüştüler. 19 Ama bu sürecin nihayete varmasına kadar iktidarı birlikte kullanan ve çoğu kez
çatışan, kral-din adamı çelişkisi yaratıldı. Zira bu çelişki, 19. yüzyıla kadar Avrupa tarihinin
ana teması haline gelecektir. 20 Fakat bu çelişki, Ortadoğu toplumlarında krala da kutsal bir
hüviyet kazandırılmasıyla ortadan kaldırıldı. Böylece din adamları arka plana çekildi ve siyasi
iktidar kutsallaştırıldı. Bu yapıdaki eski Ortadoğulu “imparatorluklar, yalnızca siyasi
kurumlardan ibaret değillerdi, toplumun kültürel, dini ve hukuki temellerini de sağlıyorlardı.
Dinin yanı sıra bu temeller, Ortadoğu uygarlığının kültürel bütünleşmesi için güçlü bir
etkendi.” 21 Ayrıca “hükümdar, Tanrı’nın temsilcisi, Onun din adamı ve bu dünya ile gökler
arasındaki aracı, insanlara 22 adalet ve doğru düzeni getirmek için ilahi varlık tarafından tayin
edilmiş biriydi. Böylece kral, tebaasının refah ve mutluluğunu sağlıyordu.” 23
Burada şunu göz önünde bulundurmak gerekir: Her insan birbirinden farklı bir şekilde
düşünür, dolayısıyla bir sübjektivite durumu söz konusudur. Buna binaen toplumsal hayattaki
ilişkileri düzenleme noktasında bin türlü görüş ortaya çıkacaktır. O halde hepsi, aynı seviyede
varlıklar olması yönüyle, bu ilişkileri düzenleyecek evrensel ilkeler olmalıdır. Tutup da bir
16 bkz. Alâeddin Şenel, Siyasal Düşünceler Tarihi, Bilim ve Sanat yay., Ankara, 1996, s. 39-40
17 Ira M. Lapidus, İslam Toplumları Tarihi, çev. Yasin Aktay, İletişim yay., İstanbul, 2002, C. 1, s. 30
18 bkz. Oral Sander, Siyasi Tarih (İlkçağlardan 1918’e), İmge yay., Ankara, Nisan, 2002, s. 33
19 bkz. Lapidus, İslam, C. 1, s. 30-31
20 Sander, Siyasi Tarih, s. 33
21 Lapidus, İslam, C. 1, s. 32
22 “Sıraları geldiğinde Tanrı’ya hizmet edebilmeleri için”
23 Lapidus, İslam, C. 1, s. 33. Bu anlayış, Emeviler’ den başlayarak Müslüman toplulukların kurmuş oldukları
devletlerin siyasal anlayışlarında egemen unsur olarak yer edinmiştir. Ne yazık ki bu anlayışın meşrulaştırılması
noktasında ulemanın da büyük bir fonksiyonu olmuştur.