muhammed abid el-cabiri'nin eserlerinde din ... - Düşünce Tarihi

Şeriyye dörttür: Kur’an, Sünnet, İcma ve Akıl’dır. Hepsi birbirini teyit eder ve tamamlar.
Mesela; Kur’ani olan aklidir. Akli olan da Kur’anidir. Bunun dışında herhangi bir açıklamaya
girişmenin anlamı yoktur. 124
Cabiri, İbn Hazm’ın bu çerçeveden hareketle Kur’an’ın açık bir kitap olduğunu ortaya
koymasından sonra, Kur’an’ın anlaşılması bağlamında onu üç kısma ayırdığını belirtir:
1. Hiçbir açıklamaya ihtiyaç duymayan ayetler.
2. Açıklamaya ihtiyacı olan ama bu açıklamayı bizzat Kur’an’ın içinde bulan ayetler.
3. Açıklamaya ihtiyacı olup sünnetle açıklanan ayetler.
Bu şekilde Kur’an’ı merkeze alarak edille-i şeriyyeyi Nisa 59’daki “İtaat” kavramı üzerine
kurar. Buna göre Allah’a itaat Kur’an’a, Resul’e itaat Sünnet’e ve Ulu’l-emr’e itaat ise
alimlere itaattir. Alimlerden kasıt ise İcma’dır. Dördüncü asıl olan akıl ise, onun fıkıh
anlayışında “Delil” ismini alır. Delil bu üç asla dayanır. Bu, fıkhi illete dayalı kıyas şeklinde
değil, bilakis, mantıki yaklaşımlara dayanan bir şekilde ortaya çıkar. Bu mantıki yaklaşımlar
olarak zikredilen şeyler de evrensel akla dayalı olarak çıkarılan mantık kurallarıdır. 125 Cabiri,
İbn Hazm’a göre dil ve mantığın ayrı olduğunu belirtir. Dil, konuşma, duyma ve okumayla
ilgilidir. Fakat mantık, düşünmenin bir disiplin altına alınmasını sağlar. Dolayısıyla akli ve
dini ilimlerin öğrenilmesinde mantık gereklidir. Fakat Cabiri, İbn Hazm’ın, Müslüman
dünyada mantığa hak ettiği değerin verilmediği görüşünde olduğunu belirtir. Bunu yapanlar
da bizatihi kelamcılar, fıkıhçılar ve mantıkçılardır. Onlar, mantığı Arapça dahilinde
kurallarına uygun olarak aktaramamışlardır. Bu nedenle Cabiri, “İbn Hazm, mantığı
Arapçalaştırma projesine girişir” demektedir. 126
Cabiri’ye göre İbn Hazm’ın mantık açısından diğer bir önemli yanı da taklidi kesin bir
şekilde reddetmesidir. Ona göre taklit, haramdır. Hiçbir kimse, gerek mezhep imamı olsun
gerekse de herhangi bir müftü olsun, hiçbir kimseyi taklit edemez. Bunun ne akılda ne
Kur’an’da ne Sünnet’te ne de başka bir çerçevede yeri vardır. Buradan hareketle Cabiri, İbn
124 el-Cabiri, a.g.e., s. 304
125 bkz. Ebu Muhammed Ali İbn Hazm, el-İhkam fi Usuli’l-Ahkam, Matbaatu’s-Saade, Mısır, h. 1345, C. 1, s. 71
v.d.
126 el-Cabiri, Tekvin, s. 304-306