muhammed abid el-cabiri'nin eserlerinde din ... - Düşünce Tarihi

Cabiri, bu noktada psiko-sosyolojik alt yapıyı ele alır. O, S. Freud ve Jung’un şuuraltı
kavramı bağlamındaki değerlendirmelerini kritik eder. Ardından Regis Debray’ın bu kavrama
sosyolojik bir boyut kazandırdığından bahseder. Cabiri, bu bilginlerden bu
kavramsallaştırmalarını ödünç aldığını ve bununla Arap-siyasi olgusunu açıklamaya
çalışacağını ifade eder. Fakat bu ameliyesinde, konu edindiği bu olgunun gerçekliğini ve
“siyasi şuuraltı” kavramının çıktığı Batı tecrübesinin bu gerçeklikle olan farklılığını göz
önünde bulunduracağını belirtir. 136
Cabiri’nin bu kavramla gerçekleştirmek istediği şey; kabilevi ve dini davranıştaki
siyasi olan kısmı açıklamaktır. Çünkü Arap toplumunda siyaset; din ve kabile adına yapılarak
bu güne gelindi. Bu noktada Cabiri, Debray’ın görüşleri hakkındaki değerlendirmeleri
açısından onun şu sonuca vardığını şöyle özetler: Siyasi olanın açıklanması bizzat kendisiyle
değil ideolojik olanla yapılır. Burada ideolojik olanda dinin de etkisi vardır. Fakat o, ikinci
planda yer alır. Dolayısıyla bu, sosyal yapıyla ilişki kurularak anlaşılır. Bu sosyal ilişkide de
esas olan ekonomi ve üretimdir. Fakat Arap toplumunda ilk olarak kabilesel taassup ve dinsel
mezhepleşme gerçekleşir ve akabinde siyasal alan oluşturulur. Bu da siyasi olanın ufkunu
tamamen kaplar. Bu, iki toplum açısından şu şekilde formüle edilebilir:
Avrupa toplumu: Sınıfsal mücadele çerçevesinde oluşan ideoloji => Siyasi
hareket
Arap toplumu: Kabilesel ve dinsel mezhepleşme çerçevesinde oluşan ideoloji
=> Siyasi hareket 137
1. 1. 3. Sosyal Muhayyile
kavramların çerçevelerinin ortaya konulmasında ve üzerinde konuşulan konuların temellendirilmesinde,
Cabiri’nin çağdaş batılı yazarlardan ustaca yararlandığını belirtir. bkz. el-Cabiri, Turas, s. 342-343
136 bkz. el-Cabiri, el-Akl, s. 10-13
137 el-Cabiri, a.g.e., s. 13-14. Daha öncede belirtildiği gibi Cabiri, bazı yazarların kendi yazıları hakkındaki
değerlendirmelerine bir eserinde yer vermişti. Bu yazarlardan Mahmud Emin ve Seyyid Yesin, konumuz
bağlamında, bu ve diğer kavramların özellikle Arap toplumunda nasıl telakki edileceği açısından bazı
sorgulamalarını ortaya koyarlar. bkz. el-Cabiri, Turas, s. 343-345 v.d. Buna karşın Cabiri, bu kavramların salt
taklit yoluyla alınıp kullanılmadığını aksine, altlarının özgün bir şekilde doldurulduğunu belirtir. Ona göre her
toplum evrensel yapıya katkıda bulunur. Yani, parça bir anlamda bütünü yansıtır. Bu nedenle Arap toplumunun
kültürel yapısı da göz önünde bulundurularak onun siyasal yapısının açılımına yeni bir yaklaşım getirilmiştir. En
azından Cabiri, bu alanda bir adım attığını ifade eder. Onun için bu kavramların kullanılmasıyla gerçekleştirilen
salt bir ihraç değil bilakis, kendiliğinin de katılarak dönüştürülmüş bir açıklayıcı haline getirilmesidir. el-Cabiri,
a.g.e., s. 358-359