muhammed abid el-cabiri'nin eserlerinde din ... - Düşünce Tarihi

Farabi’ye göre burada önemli olan, “bir zaman diliminde otoritenin tekliği ve devletin
sürekliliğidir. Dolayısıyla bu; düşünce birliği ve toplumun devamlılığıdır.” 103
Şimdi, Farabi’nin konumuz açısından gerçekleştirdiği misyona bakılacak olursa;
Cabiri’ye göre onun yaptığı en büyük iş; Kindi’nin metot ve fikri tahliller açısından eksik
bıraktığı yönleri tamamlamak ve yeni sıçrayışlar yapmaktır. Farabi, bu bağlamda Aristo’dan
yapılan tercümelerin eksik kısımlarını tamamlamış ve yeni boyutlar kazanarak Aristo’dan
sonraki en büyük makamı kazanmıştır: Muallim-i Sani. Bu özelliğini en çok da mantık
sahasında göstermiştir. Bu yüzden fiili olarak, “Arapların Aristo”su olmuştur. 104 Farabi’nin
mantıkta gerçekleştirdiği; yanlışın ve kandırmacanın ortaya çıkarılarak doğrunun bulunmasını
sağlayacak kaideleri belirtmek ve açıklamaktır. Bu şekilde hatadan arınık ve doğruyu bulmuş
bir toplum oluşturularak onun nazarında fikri bir birlik sağlanmış olacaktır. Böylece hem
Arap-İslami kültürün hem de devletinin devamı sağlanmış olacaktır. 105
Cabiri, Farabi’nin mantık üzerinde ısrarlı bir şekilde durmasının önemli bir boyutunu
daha vererek şöyle der: “Farabi’nin özellikle en büyük amaç olarak mantık üzerinde ısrar
etmesi, burhanlara dayanmaktır. Yani; Aristo’dan sonraki Helenistik dönemden kendi devrine
kadar ihmal edilen ve yasaklanan mantığı yeni bir duruşla kuvvetli bir şekilde devreye
sokmaktır”. Bu şekilde Farabi, fikri ve toplumsal ayrışma ve parçalanmanın temeli olan;
safsatacı, irfani ve kelami söylemin sahibi atıl aklı devreden çıkarmış olacaktır. 106
Cabiri, bu sunulan özet tahlillerin akabinde Kindi ve Farabi’nin birbirlerini
tamamlayıcı çalışmalarının sonucunu şu şekilde belirtir: “… Farabi; siyasi ve fikri bakımdan
parçalanmış bir toplumda yaşadığı için mantık ve siyasete yöneldi. Böylece bu ikisinin arasını
kapsayıcı ve bütünsel bir şekilde birleştirmek istedi. Buna göre, bütün tezahürlerinin
açıklığıyla fikri ve toplumsal, diğer yandan da felsefi ve dini bir birlik oldu. Böylece Farabi,
Kindi’nin habersel söz ve güçlü bir kelami sistem oluşturulması bağlamında gerçekleştirmek
istediği felsefi rüyayı gerçekleştirmiş oldu”. 107
Cabiri, üçüncü olarak İbn Sina’yı ele alır. Fakat İbn Sina’nın konumuzla ilişkisi direk
değil dolaylı bir ilişkidir. Onun ilişkisi, Kindi ve Farabi’nin burhani temelli sistemleri
103 el-Cabiri, Tekvin, s. 241
104 el-Cabiri, a.g.e., s. 242
105 el-Cabiri, a.g.e., s. 241-247. Ayrıca bu bağlamda geniş bilgi için bkz. M. A. el-Cabiri, Nahnu ve’t-Turas, el-
Merkezu’s-Sekafiyyu’l-Arabi, Beyrut, 1993, s. 55-86
106 el-Cabiri, Tekvin, s. 244
107 el-Cabiri, a.g.e., s. 247-248